Урок 115 Жай эрттенлик. Аудирование. 1. Фразеологические единства.

advertisement
Урок 115
1. Жай эрттенлик. Аудирование.
2. Фразеологические единства.
Повторение


Тюркские слова считаются одними из самых
древних и богатых языков. Балкарский язык, кроме
всего, богат фразеологизмами (устойчивыми
выражениями). И надо знать точное значение
фразы, чтобы не попасть в смешное положение.
По этому поводу существует такая притча. Шли
отец с сыном по дороге. Отец сказал сыну: «Жол
кес, жаш», что означает в прямом переводе: «Режь
дорогу, сын. Сын вытащил свой кинжал и стал
рассекать им дорогу. Он объяснил сыну, что
выражение «жол кес» означает: развлекай путника
(расскажи что-нибудь, спой песню), чтобы дорога
не казалась такой длинной.
В прямом переводе на русский язык
фразеологизмы не будут понятны. Например:
«Отдан келеек киерге» означает в прямом
переводе: «из огня надеть рубашку», а на самом
деле эта фраза означает «категорически
отказаться».
Повторение






В прямом переводе на русский язык
фразеологизмы не будут понятны.
Например: «Отдан кёлек киерге»
означает в прямом переводе: «из огня
надеть рубашку», а на самом деле эта
фраза означает «категорически
отказаться».
Фразеологизмы в балкарском языке
делятся на 4 группы:
1. Фразеологические сращения
2. Фразеологические единства
3. Фразеологические сочетания
4. Фразеологические выражения (нарт
сёзле).
Повторение















Значения фразеологических сращений не связаны
вообще со значением слов, которые их образуют.
Например:
къол жууаргъа - разочароваться
мыллык атаргъа - бежать сломя голову, спешить
башына атаргъа - ошибаться
эки аягъын бир уюкъгъа сугъаргъа - вынуждать что-то
делать
Например:
Мен андан къол жуугъанма.
Я разочаровался в нём.
Азамат школ таба мыллыгын атды.
Азамат сломя голову побежал в школу.
Ол кюн мени башыма ат ургъан эди.
В тот день ошибся.
Эки аягъымы бир уюкъгъа сугъуп, юйге къайтарды.
Он меня вынудил вернуться домой.
Фразеологические единства





Сегодня мы продолжим знакомство с
фразеологизмами. Мы познакомимся с
фразеологическими единствами.
Фразеологические единства используются в
переносном значении, но некоторые слова
помогают понять значение фразы. Помогают
догадаться, о чём говориться в этой фразе.
Например:
аягъы юсюне салыргъа - помочь подняться на
ноги, помочь окрепнуть, оклиматься,
выздороветь, стать на ноги.
кёзюне илинирге - быть замеченным, бросаться
на глаза.
кёлю кёк бла тенг болургъа - обрадоваться,
гордиться.
Фразеологические единства
 Например:








Ол къарындашына аягъы юсюне
турургъа болушду. - Он помог брату
окрепнуть, встать на ноги.
Къыз жашны кёзюне илинди Девушка бросилась парню на глаза.
Жашны кёлю кёк бла тенг болду. Парень очень обрадовался.
Закрепление.
1. Что означают фразеологические
единства?
2. Какую роль играют слова в этих
фразах?
3. Приведите примеры.
Повторение
 Малкъар театр Нальчикде 1937 жылда


къуралгъанды.
Акъайланы Къасым театрны бирични директору
болгъанды. Ол Москвада ГИТИС-ни
(Государственный институт театhального искусства)
бошагъанды.
Театрны студиясыны адамла керек эдиле. Акъайланы
Къасым фахмулу жашланы бла къызланы излейди.
Ол бек къыйын иш эди. Бир жылны ичинде Къасым
аланы театрны илмусуна - сёлешиу техникагъа,
тепсеу, ритмика, актёр усталыгъына юйретеди.
Жангы къуралгъан студия, 1939-чу жылда Константин
Тренёвну «Любовь Яровая» деген пьесасын сахнада
салады. Ол спектакльде ойнагъанла артда малкъар
профессионал труппаны мурдорун къурагъан эдиле.
Аланы ичинде Къудайланы Маржан, Маммеланы
Ибрахим, Рахайланы Таубий эм башхала
болгъандыла
Повторение


Малкъар драма театрны актрисасы Къудайланы
Маржан 1923-чю жылда Огъары Чегемде туугъанды.
1939-чу жылда «Любовь Яровая» деген премьера
спектакльде Маржан баш рольну ойнагъанды. Жаш
къызгъа ол роль уллу жетишим болгъанды. Уллу Ата
журт уруш бошалады. Маржан кёчгюнчюлюкден,
Къазахстандан Нальчикге къайтады. 1957-чи жылда
ол жангыдан сахнагъа къайтады. Ол театрда
жашаууну ахыр кюнюне дери ишлегенди. Анга
«Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти» деген ат
аталгъанды. Аны ойнагъан рольлары: «Жаралы
жугъутурда» - Бийче, «Ай тутулгъан кече» деген
спектакльде - Танкабийке, «Гошаях бийчеде» Къарачач.
Ол къараучуларыны эслеринде къалгъанды.
Къудайланы Маржан малкъар сахнаны жарыкъ
жулдузларындан бири болгъанды.
Вопросы к тексту:







1.Малкъар театр къачан къуралгъанды?
2.Малкъар театрны биринчи директору
ким болгъанды?
3.Ол театргъа адамланы къайдан
тапханды?
4.Бир жылны ичинде ол жаш тёлюню
неге юйретгенди?
5. Жангы къуралгъан студия къачан эм
къайсы пьесаны кёргюзтгенди?
6. Биринчи труппада къайсы артистле
болгъандыла?
7.Къудайланы Маржанны юсюнден не
зат айталлыкъсыз?
Переведите предложения на
русский язык:






1. Бир жылны ичинде Къасым аланы театрны
илмусуна - сёлешиу техникагъа, тепсеу, ритмика,
актёр усталыгъына юйретеди.
2. Жангы къуралгъан студия, 1939-чу жылда
Константин Тренёвну «Любовь Яровая» » деген
пьесасын сахнада салады.
3. Ол спектакльде ойнагъанла артда малкъар
профессионал труппаны мурдорун къурагъан
эдиле.
4. Бюгюн мен сизни малкъар театрны жулдузу Къудайланы Маржан бла танышдырыргъа сюеме.
5. Малкъар драма театрны актрисасы Къудайланы
Маржан 1923-чю жылда Огъары Чегемде
туугъанды.
6. 1939-чу жылда «Любовь Яровая» деген премьера
спектакльде Маржан баш рольну ойнагъанды.
Переведите предложения на
балкарский язык:





1.Он в Москве окончил ГИТИС.
2. В студию требовалась талантливая
молодёжь.
3.За один год он обучил их
театральному мастерству.
4. Сыгравшие в этом спектакле актёры,
в будущем составили основу
балкарского национального театра.
5. Актриса балкарского драматического
театра Кудаева Маржан родилась в
1937 году в Верхнем Чегеме.
Докончите предложения:







1. Акъайланы Къасым театрны … .
2. Бир жылны ичинде … .
3. Малкъар драма театрны
актрисасы … .
4. Жангы къуралгъан студия, … .
5. . Анга «Къабарты-Малкъарны
сыйлы артисти» … .
6. 1939-чу жылда «Любовь
Яровая» … .
7. Ол театрда … .
Дополните предложения:





1. Аланы ичинде …, …, … эм башхала
болгъандыла.
2. Бир жылны ичинде Къасым аланы
театрны илмусуна - …, …, …, …
юйретеди.
3. Аны ойнагъан рольлары: «Жаралы
жугъутурда» - …, «Ай тутулгъан кече»
деген спектакльде -… , «Гошаях
бийчеде» -… .
4. Анга « … - -… … … » деген ат
аталгъанды.
5. Къудайланы Маржан малкъар … … …
бири болгъанды.
Жай эрттенлик тау элде.
Летнее утро в селе
Из-за леса заря поднимается,
Запоздало петух прокричал,
А в саду соловей заливается.
Здесь, в деревне – начало начал.
Деревенское лето запомнится
Свежим хлебом, парным молоком,
Одеялом лоскутным и горницей,
И от печки уютным дымком.
Свежесть летнего утра душистая
Разнотравьем пьянящим манит,
И роса на траве серебристая
В лёгкой дымке огнями горит.
Лай собак за околицей слышен,
Перезвон и мычанье коров.
Здесь гармонии дух не нарушен Человек тут душевно здоров.
Жизнь течёт не спеша и размеренно.
Нету здесь городской суеты.
Тут всему свой черёд, всё отмерено,
И реальны – дела и мечты.
Георгий Копалейшвили
Слова и выражения к уроку













анда - мында – там - здесь, изредко
ит юрген - лай собак
хораз къычыргъан - пение петуха
мал къыстагъан - выгон скота
къошунбаш юйле - дома с черепичными крышами
тёгерекни къуршалагъан - окружающие вокруг
ожакъларындан чыкъгъан тютюн - выходящий
из труб дым
созулуп барып - выходит вытягиваясь, стелиться
сизой дымкой
хауада жутулады - растворяется в воздухе
майна - вот
къой сюрюучюле - пастухи овец
къой сюрюуле - отары овец
сюрюучюле - пастухи
Слова и выражения к уроку














кёзюнг тоймайды - взгляд ненасытится
кёкюрегинги толтуруп – грудь пополнив, полной
грудью
ийнеклени къыстай - выгоняя коров
орам бла ёрге - вверх по улице
салам айтады - здоровается, приветствует
жарыкъ ышарып - приветливо улыбнувшись
башхасы - другие
баш чайкъай - кивая головой
озады - проходит
айтып ангылатыргъа - сказать объяснив, не
описать
къыйынды - трудно
сабий ауазла - детские голоса
толады - наполняет
къауум-къауум - кучками
Жай эрттенлик


Тау эл. Анда-мында ит юрген, хораз
къычыргъан, мал къыстагъан тауушла.
Къошунбаш юйлени ожакъларындан
чыкъгъан тютюн, созулуп барып, хауада
жутулады. Тёгерекни къуршалагъан бийик
таула. Алайда майна къой сюрюуле.
Мында къалай игиди! Тёгерекни
ариулугъундан кёзюнг тоймайды. Хауадан
кёкюрегинги толтуруп солуйса. Къайсы
жерледен да бизни жерлерибиз ариу
болгъанларын кёресе. Къууанаса.
Ийнеклени къыстай, орам бла ёрге бараса.
Аллынга чыкъгъанланы бири салам
айтады, башхасы баш чайкъай, жарыкъ
ышарып озады.
Жай эрттенлик



Сабийле уяныр заман жетсе уа, элни
орамлары жарыкъ сабий ауазладан
толадыла. Ала къауум-къауум жыйылып,
тюрлю-тюрлю оюунланы ойнайдыла.
Къаяланы башларындан чыгъа келген
кюн, сабийлеге къууаннганча, жерни
башын къууанчлы жарытады.
Элни баш орамы бла элни автобусу
шахаргъа барады. Шахарда жумушу
болгъан, неда шахарда ишлеген адамла
автобус бла ары тебирейдиле. Малкъар
тау эл уянады, жангы кюннге салам
береди.
Вопросы к тексту














1. Жай эрттенликни тауушлары тау элде
къаллайладыла?
2. Юйлени ожакъларындан не зат чыгъады?
3. Тёгерекни не затла къуршалайдыла?
4. Бийикде не затланы кёресе?
5. Тёгерекни ариулугъу къалайды?
6. Хауасы уа?
7. Орамны ёрге не затла барадыла?
8. Адамла бир-бирлери бла къалай
саламлашадыла?
9. Бир заманда орамла кимледен толадыла?
10.Сабийле не этедиле?
11. Кюн алагъа къууана, не этеди?
12. Элни баш орамы бла не зат барады?
13. Автобус бла кимле жюрюйдюле?
14. Тауда малкъар эл уяна, неге салам береди?
Переведите предложения на
русский язык






1. Анда-мында ит юрген, хораз къычыргъан, мал
къыстагъан тауушла.
2. Къошунбаш юйлени ожакъларындан чыкъгъан
тютюн, созулуп барып, хауада жутулады.
3. Мында къалай игиди! Тёгерекни
ариулугъундан кёзюнг тоймайды.
4. Къайсы жерледен да бизни жерлерибиз ариу
болгъанларын кёресе.
5. Аллынга чыкъгъанланы бири салам айтады,
башхасы баш чайкъай, жарыкъ ышарып озады.
6. Сабийле уяныр заман жетсе уа, элни
орамлары жарыкъ сабий ауазладан толадыла.
Переведите предложения на
балкарский язык:






1. Здесь изредка слышен лай собак,
пение петухов, выгон скота.
2. Дым, выходящий из труб домов с
черепичными крышами, тонко
расстилается и растворяется в воздухе.
3. Высокие горы, окружающие село.
4. Полной грудью дышишь этим
воздухом.
5. Радуешься. Погоняя коров, идёшь
вверх по улице.
6. Иду по улице. Одни, идя навстречу
тебе, здороваются, другой, кивя
головой, приветливо улыбается. На
душе светло. Чувствуешь ритм жизни.
Дополните предложения:





1. Ала къауум-къауум жыйылып, …
… … ойнайдыла.
2. Къаяланы башларындан … … … ,
сабийлеге къууаннганча … …
къууанчлы жарытады
3. Элни баш орамы бла … …
шахаргъа барады.
4. … … …, неда … … адамла
автобус бла ары тебирейдиле.
5. Малкъар эл …, жангы кюнге …
Докончите предложения:







1. Сюрюучюле элден … … .
Мында … … !
2. Тёгерекни ариулугъундан …
….
3. Хауадан кёкюрегинги … … .
4. Къайсы жерледен да бизни
жерлерибиз … … … .
5. Ийнеклени къыстай … …… … .
6. Аллынга чыкъгъанланы бири
салам айтады, … … … … … … .
Опишите картину, опираясь
на текст.
Download