Ճ Գ Ն Ա

ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ
ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
N
Noo 11((22))
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
502 : 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
СБОРНИК НАУЧНЫХ И НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИХ
СТАТЕЙ
CRISIS MANAGEMENT AND TECHNOLOGY
SCIENTIFIC AND SCIENTIFIC - METHODICAL
COLLECTED ARTICLES
No 1 (2)
ԵՐԵՎԱՆ
ЕРЕВАН
2011
YEREVAN
Երաշխավորված է տպագրության ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության
Ճգնաժամային կառավարման պետական ակադեմիայի
գիտական խորհրդի կողմից
Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ: Գիտ. և գիտամեթոդ.
հոդվածների ժողովածու.- Եր.: ՀՀ ԱԻՆ «Ճգնաժամային կառավարման
պետական ակադեմիա» ՊՈԱԿ, 2011.-130 էջ:
ՀՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984
ISBN 978 – 99941 – 2 – 496 – 1 © ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2011
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Գլխավոր խմբագիր` ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ Հ. Շ.
Գլխ. խմբագրի տեղակալ` ՂԱՐԻԲՅԱՆ Հ. Պ.
Պատ. քարտուղար` ԿՐԲԵԿՅԱՆ Վ. Գ.
ԱԹԱԲԵԿՅԱՆ Ռ. Ա.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ԵՐԻՑՅԱՆ Մ. Լ.
Քիմիական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ԿԱՐԱԽԱՆՅԱՆ Ա. Ս.
Երկրաբանական գիտությունների դոկտոր
ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆ Ս. Ն.
Երկրաբանահանքաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍԱՀՐԱԴՅԱՆ Ա. Ի.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ Վ. Է.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՕՐԴՅԱՆ է. Հ.
Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր
ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ Ռ. Հ.
Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԲԱԳԻՅԱՆ Վ. Ա.
Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
ԳՅՈՒՐՋՅԱՆ ՅՈՒ. Գ.
Տնտեսագիտության թեկնածու
ԷԼԲԱԿՅԱՆ Գ. Զ.
Աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Ի. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՀԱԿՈԲՅԱՆ Մ. Ն.
Տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
ՄԿՐՏՉՅԱՆ Մ. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Հ.
Մանկավարժական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Մ.
Երկրաբանական գիտությունների թեկնածու
© ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2011
ГОСУДАРСТВЕННАЯ АКАДЕМИЯ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ
Главный редактор МАТЕВОСЯН Г. Ш.
Заместитель гл. редактора КАРИБЯН А. П.
Отв. секретарь КРБЕКЯН В. Г.
АТАБЕКЯН Р. А.
Доктор технических наук
ЕРИЦЯН М. Л.
Доктор химических наук, профессор
КАРАХАНЯН А. С.
Доктор геологческих наук
НАЗАРЕТЯН С. Н.
Доктор геологоминералогических наук, профессор
САГРАДЯН А. И.
Доктор технических наук
СТЕПАНЯН В. |Э.
Доктор технических наук, профессор
ОРДЯН Э. А.
Доктор экономических наук, профессор
АЛАВЕРДЯН Р. A.
Кандидат технических наук, доцент
БАГИЯН В. А.
Кандидат биологических наук
ГЮРДЖЯН Ю. Г.
Кандидат экономических наук
ЭЛБАКЯН Г. З.
Кандидат географических наук, доцент
КАРАПЕТЯН И. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
АКОПЯН М. Н.
Кандидат экономических наук, доцент
МКРТЧЯН М. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. А.
Кандидат педагогических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. М.
Кандидат геологических наук
© КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ, 2011
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
ՀՏԴ 351/354
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Հ.Շ. Մաթևոսյան
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԵՎ ՃԳՆԱԺԱՄԵՐԻ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացված է զարգացման գործընթացի և ճգնաժամերի միջև գոյություն ունեցող
փոխադարձ ազդեցությունները: Պետության մասշտաբով դիտարկված են փոխադարձաբար դրական և
բացասական ազդեցությունները: Նման ազդեցությունների ուսումնասիրումը խիստ արդիական է, քանի
որ այն հնարավորություն կտա զարգացման ծրագրերը դիտարկել ճգնաժամերի ռիսկի տեսակետից և
ռիսկերի նվազեցումը դարձնել զարգացման ծրագրերի անբաժանելի մաս: Այն համահունչ է Հյոգոյի 20052015 թթ. գործողությունների ծրագրին:
Առանցքային բառեր. կառավարման համակարգ, ճգնաժամ, խոցելիություն, բնածին վտանգ, տեխնածին վտանգ, կայունություն, գերխոշորացում, սողանք, լանջերի լվացում, հողերի էռոզիա, անապատացում:
Г.Ш. Матевосян
СВЯЗИ МЕЖДУ ПРОЦЕССОМ РАЗВИТИЯ И КРИЗИСАМИ
В статье представлены взаимные воздействия, существующие между процессом развития и
кризисами. На уровне государства представлены положительные и отрицательные взаимные воздействия.
Их изучение очень актуально, так как дает возможность рассматривать программу развития с точки зрения
риска кризисов и превратить снижение рисков в неотъемлимую часть программ развития. Это соответствует
Xёговской программе действий на 2005-2015 гг.
Ключевые слова: система управления, кризис, уязвимость, природная опасность, техногенная
опасность, стабильность, урбанизация, оползень, слив поверхности склонов, риск, эрозия земель,
опустынивание.
H.Sh. Matevosyan
LINKS BETWEEN DEVELOPMENT AND CRISIS
The article presents the mutual influence that exists between development and crises. At the state level are
presented positive and negative mutual influences. The study of such effects is very timely, as it enables the
program of development seen in terms of risk of crises and mitigate risks to turn into an integral part of
development programs. This corresponds to Xegovsky programme of action for 2005-2015.
Keywords: governance, crisis, vulnerability, natural hazards, manmade hazard, stability urbanization,
landslide, draining the surface slope, the risk of land erosion, desertification.
Մաթևոսյան Համլետ Շմավոնի - ՃԿՊԱ ռեկտոր.
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 1 (2)
Ю.Г. Гюрджян
МЕТОДИКА ОЦЕНКИ УЩЕРБА ОТ ОПОЛЗНЕЙ
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫМ УГОДЬЯМ
В статье приводится методика оценки ущерба, причиняемого оползнями сельскохозяйственным
угодьям. Концептуальный подход решения подобных задач рассматривался в предыдущей статье
опубликованной в первом номере настоящего сборника. Цель настоящей работы – дать методологическую
основу для проведения практических расчетов по определению ущербов наносимых оползнями
сельскохозяйственным угодьям, применительно к особенностям и территории Армении. Необходимость
разработки обусловлена отсутствием подобной работы как в республике, так и за рубежом, и ее
практической необходимостью. Данная работа относится к разработкам по апробации алгоритмов, что
заключается в опытном прогнозе ущербов на основе информационных банков данных о динамике
оползневых явлений. Это существенно, так как позволит полностью или частично предотвращать ущерб и,
безусловно, даст основу для разработки целенаправленных практических мероприятий, а их осуществление
– значительный экономический эффект и сбережение финансовых средств.
Ключевые слова: оползни, риск, сельскохозяйственные угодья, оценка ущерба, экология,
рекультивация земель, экспертная оценка.
ՅՈւ.Գ. Գյուրջյան
ՍՈՂԱՆՔՆԵՐԻՑ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՆԴԵՐԻ ՎՆԱՍԻ
ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԵԹՈԴԻԿԱ
Հոդվածում բերված է սողանքներից գյուղատնտեսական հանդերին հասցվող վնասի հաշվարկման
մեթոդիկան: Նման խնդիրների լուծման ռազմավարական մոտեցումը դիտարկվել էր սույն ժողովածուի
առաջին համարում տպագրված հոդվածում: Այս աշխատանքի նպատակն է` մեթոդաբանական հենք տալ
սողանքներից գյուղատնտեսական հանդերին հասցվող վնասի գործնական հաշվարկմանը, Հայաստանի
տարածքի և առանձնահատկությունների համեմատ Տավուշի մարզի օրինակի վրա: Աշխատության
անհրաժեշտությունը պայմանավորված է ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ արտասահմանում
նման աշխատանքի բացակայությամբ և դրա գործնական անհրաժեշտությամբ: Սույն աշխատանքը
պատկանում է ալգորիթմերի ապրոբացիայի աշխատություններին, ինչը կայանում է վնասների
փորձնական կանխատեսման մեջ` սողանքային երևույթների դինամիկայի մասին տեղեկատվական
հենքերի տվյալների հիման վրա: Սա էական է, քանի որ թույլ է տալիս լիովին կամ մասնակիորեն
կանխարգելել
վնասը
և
անպայմանորեն
հիմք
կհանդիսանա
նպատակաուղղված
գործնական
միջոցառումների մշակմանը, իսկ դրանց իրականացումը` տնտեսական էական արդյունավետությանը և
ֆինանսական միջոցների տնտեսմանը:
Առանցքային բառեր. սողանքներ, ռիսկ, գյուղատնտեսական հանդեր, վնասի գնահատում,
բնապահպանություն, հողերի վերամշակում, փորձագիտական գնահատում:
Y.G. Gyurjyan
THE PRINCIPLES OF VALUATION OF THE DAMAGE TO THE
AGRICULTURAL AREAS CAUSED BY LANDSLIDES
The article gives the principles of valuation of the damage caused by landslides to the agricultural areas. The
conceptual approach to the solving of such problems was considered in the previous article published in the first
issue of this collection. The aim of this work is to give the methodological basis for carrying practical calculation in
order to determine the damage caused by landslides to agricultural areas applied to the peculiarities in the territory
of Armenia. The necessity of the elaboration is stipulated by the absence of similar work in the republic as well as
abroad and by its practical necessity. The given work is related to the elaborations on testing of algorithms which
consists in the experimental forecast of damage on the basis of informational data bank on the dynamics of the
landslide phenomenon. It is extremely essential because it will allow fully or partlly prevent the damage and,
undoubtedly, will give the basis for elaborating purposeful practical measures, as their realization is a considerable
economic effect and a saving of financial means.
Keywords: landslides, risk, agricultural areas, valuation of damage, ecology, recultivation of lands, expert
valuation.
Гюрджян Юрий Григорьевич – канд. экон. наук (ГАКУ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Կ.Մ. Սարաֆյան
ՄԱՐԴԱԾԻՆ ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ռիսկի գնահատումը որոշակի տարածքում, սովորաբար, ներառում է մահացածների կամ
տուժածների թվաքանակը և նյութական կորուստները, որոնք հարուցվել են արտակարգ իրավիճակներով
(ԱԻ), տվյալ դեպքում պայմանավորված երկրաբանական արտածին գործընթացներով: Հոդվածում
վերլուծության է ենթարկվում Հայաստանի տարածքին բնորոշ երկրաբանական արտածին գործընթացները (ԵԱԳ) ռիսկի գնահատման նպատակով: Անվտանգության տեսակետից դիտարկվում են երկու
հիմնական ոլորտներ, որոնց համադրումից առաջանում են ռիսկի գոտիները: Կարևոր տեղ է
հատկացվում ռիսկերի գնահատման հիմնախնդրին` անվտանգության ապահովման մեթոդների
ընտրության գործում:
Առանցքային բառեր. ռիսկի գնահատում, երկրաբանական արտածին գործընթացներ, բնական
վտանգներ, լանդշաֆտային փոփոխություններ, հոմոլորտ, նոկսոլորտ, ռիսկի գոտի:
К.М. Сарафян
ОСОБЕННОСТИ ОЦЕНКИ АНТРОПОГЕННЫХ РИСКОВ
Оценка риска на определенной территории обычно включает число убитых и раненых и
материальный ущерб в результате ЧС, в данном случае вызванные экзогенными геологическими
процессами. В статье анализируются геологические экзогенные процессы (ГЭП), которые характерны для
территории Армении, с целью оценки риска.
С точки зрения безопасности рассматриваются две основные сферы, при совмещении которых
появляются зоны риска. Важная роль отводится проблеме оценки риска, при выборе методов обеспечения
безопасности.
Ключевые слова: oценка риска, геологические экзогенные процессы, природные процессы,
ландшафтные изменения, гомосфера, ноксосфера, зона риска.
K.M. Sarafyan
FEATURES ASSESSMENT OF RISKS ANTHROPOGENIC
Risk assessment in a particular area usually includes the number of killed and wounded and material losses
as a result of emergency in this case caused by exogenous processes. The article examines the geological processes
of the exogenous(GPE), wich are characteristic for the territory of Armenia, to assess risk. From a security
standpoint,we consider two main areas with a combination of wich there are areas of risk. An important role for
the issue of risk assessment the choice of methods to ensure security.
Keywords: risk assessment, geological exogenous processes, natural processes, homosphere, nocsosphere,
landscape changes, risk zone.
Սարաֆյան Կարապետ Մեսրոպի –դասախոս (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Մ.Ն. Հակոբյան, Ն.Յու. Հովհաննեսյան, Ա.Ս. Մատինյան
ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ
ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ
Տնտեսական անվտանգությունը բնութագրվում է տարբեր ցուցանիշներով, որոնք բաժանվում են
խմբերի. ընդհանուր տնտեսական ներուժը բնութագրող, տնտեսության ինքնուրույն զարգանալու
հնարավորությունները բնութագրող, բնակչության կենսամակարդակը բնութագրող, ֆինանսական
համակարգի անվտանգությունը բնութագրող, արտաքին տնտեսական անկախությունը բնութագրող և այլ
ցուցանիշններ:
Առանցքային բառեր. տնտեսական անվտանգություն, կենսամակարդակ, ներուժ, մոնիտորինգ,
տնտեսական անկախություն:
М.Н. Акопян, Н.Ю. Оганнесян, А.С. Матинян
ПОКАЗАТЕЛИ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ И ИХ ОЦЕНКА
Экономическая безопасность определяется различными показателями, которые подразделяются на
группы, характеризующие: общий экономический потенциал, способность экономики к самостоятельному
развитию, уровень жизни населения, безопасность финансовой системы, внешнюю экономическую
самостоятельность и другие.
Ключевые слова: экономическая безопасность, уровень благосостояния, потенциальные возможности,
мониторинг, экономическая самостоятельность.
M.N. Hakobyan, N.Y. Hovhannesyan, A.S. Matinyan
INDEXES OF ECOMOMIC SECURITY AND THEIR ASSESSMENT
Economic security is characterized by different indexes, which are divided into groups characterized by
general economic potential, by the standards of living of population, by security of financial security, by external
economic independence and other indexes.
Keywords: economic security, standard of living, potential, monitoring, economic independence.
Հակոբյան Մուշեղ Նորիկի - տնտ.գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀՊՏՀ).
Հովհաննեսյան Նարինե Յուրիի - հրահանգիչ (ՀՓԾ).
Մատինյան Աննա Սանասարի – դասախոս (ՀՊՏՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No1(2)
Հ.Հ. Պետրոսյան
ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐԻ ՅՈՒՐԱՑՄԱՆ ԵՎ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ ՈՐՊԵՍ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈՐԱԿԻ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ
ԿԱՐԵՎՈՐ ԳՈՐԾՈՆ
Հոդվածում ներկայացված է գիտելիքների դերը մասնագիտական ուսումնական գործունեության և
մասնագիտական կոմպետենցիաների ձևավորման գործընթացում: Ցույց է տրված, որ գիտելիքների
յուրացման, կուտակման, փոխանցման, ճշգրտման, կերպափոխման գործընթացները կառավարման
ոլորտներ են: Սակայն, այն կրթական գործընթացի կառավարման մի մասն է միայն, և դրա մեխանիզմը
ներառում է գիտելիքների համակարգի ու դրա բոլոր չափանիշների վրա ազդեցության միջոցների և
դրանց համապատասխան մեթոդների ամբողջությունը:
Առանցքային բառեր. տեղեկույթ, գիտելիք, ընդունակություն, կոմպետենտություն, չափորոշիչ,
կրթական ծրագիր, մասնագիտական գործունեություն, կառավարում:
Г.А. Петросян
УПРАВЛЕНИЕ ПРОЦЕССОМ УСВОЕНИЯ И ПРИМЕНЕНИЯ ЗНАНИЙ КАК
ФАКТОР ОБЕСПЕЧЕНИЯ КАЧЕСТВА ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
В статье представлена роль знаний в процессе профессиональной учебной деятельности и
формирования профессиональной компетентности. Показано, что процессы усвоения, накопления,
передачи, уточнения, преобразования знаний есть объекты управления. Однако, это лишь часть управления
образовательной деятельностью, ее механизм охватывает целостность средств и соответствующих методов
воздействия систем знаний и всех их параметров.
Ключевые слова: информация, знание, способность, компетентность, статндарт, образовательная
программа, профессиональная деятельность, управление.
H.H. Petrosyan
MANAGEMENT OF PROCESS ASSIMILATION AND APPLICATION KNOWLEDGE AS
THE FACTOR OF MAINTENANCE OF QUALITY OF VOCATIONAL TRAINING
In the article it is presented a role of knowledge during professional educational activity and formation of
professional competence. It is shown, that processes of assimilation, accumulation, pass, specifications,
transformations knowledge objects of management. However, it is only the part of management of educational
activity, its mechanism clasps integrity of means and corresponding methods of influence of systems of knowledge
on them in all parameters.
Keywords: the information, knowledge, ability, competence, the standard, educational program, professional
work, management.
Պետրոսյան Հայկ Հմայակի- մանկ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (նորագույն տեխնոլոգիաների
ներդրման և կրթության որակի գնահատման փորձագետ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
ՀՏԴ 502
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Ռ.Ա. Աթաբեկյան
ԱՎԵՐԻՉ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐՆ ՈՒ ԴԱՍԵՐԸ
Հոդվածում քննարկվում են մեր ժամանակների մի շարք ավերիչ երկրաշարժերի, այդ թվում նաև
Սպիտակի 1988 թ. երկրաշարժի հետևանքները: Ակնառու ձևով ցույց է տված, որ ավերածությունների
ծավալը ո զոհերի քանակը կախված է ոչ թե երկրաշարժի ուժգնությունից, այլ տվյալ երկրի
երկրաշարժերին դիմագրավելու կարողությունից: Շարադրված են Հայաստանում սեյսմակայուն շինարարության զարգացման հետագա ուղղությունները, որոնք հեղինակի կարծիքով նպատակահարմար են:
Առանցքային բառեր. շինարարություն, սեյսմակայունություն, երկրաշարժի ուժգնություն, արագացում, մագնիտուդ:
Р.А. Атабекян
ПОСЛЕДСТВИЯ И УРОКИ РАЗРУШИТЕЛЬНЫХ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ
В статье рассматриваются последствия ряда разрушительных землетрясений нашего времени,
включая Спитакское землетрясение 1988 г. Показано, что объем разрушений и количество жертв в большей
степени зависит не от интенсивности землетрясения, а от степени способности данной страны
противостоять землетрясению. Изложены, целесообразные, по мнению автора, дальнейшие направления
развития сейсмостойкого строительства в Армении.
Ключевые слова: строительство, сейсмостойкость, интенсивность землетрясения, ускорение,
магнитуда.
R.A. Atabekyan
CONSEQUENCES AND LESSONS OF DESTRUCTIVE EARTHQUAKES
In paper the aftereffects of some destructive earthquakes of our time, including Spitak 1988 earthquake are
considered. Is a shown, that the volume of destructions and quantity of victims in greater extent depends not on
intensity of earthquake, but from extent of readiness of the given country. The direction of further evolution of
antiseismic construction are stated, which are expedient in opinion of the author.
Keywords: construction, seismic stabilty, intensity of earthquake, acceleration,magnitude.
Աթաբեկյան Ռազմիկ Աթաբեկի - տեխ. գիտ. դոկտոր (ՀՀ Սեյսմիկ պաշտպանության հյուսիսային ծառայություն).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 1 (2)
В.Э. Степанян, М.А. Галстян, Г.М. Саркисян, А.Э. Мурадян
ОЦЕНКА ЭКОЛОГИЧЕСКОГО РИСКА ПОСЛЕДСТВИЙ НАВОДНЕНИЙ
Отмечается возрастающая сила разрушительных явлений и частота проявления опасных гидрометеорологических проявлений, провоцирующих наводнения и затопление обширных территорий. Рассмотрен
комплексный генезис факторов, влияющих на развитие процесса: выпадение дождевых осадков, таяние снегов,
образование селевых потоков и оползней, повышенного сброса воды в нижний бьеф (НБ) гидроузлов и др.
Особое внимание уделено социально-экономическим и экологическим критериям рисков в Армении.
Ключевые слова: чрезвычайные гидрометеорологические явления, затопления, сели, оползни, ущерб,
ландшафт, заиление, суффозия, аварии плотин, загрязнение вод.
Վ.Է. Ստեփանյան, Մ.Հ. Գալստյան, Հ.Մ. Սարկիսյան, Ա.Է. Մուրադյան
ՋՐՀԵՂԵՂՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ
ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ
Նշվում են աղետաբեր երևույթների ուժգնացման և հսկայական տարածքների ջրածածկումներ
առաջացնող վտանգավոր երևույթների աճ: Դիտարկված են այնպիսի գործոնների համալիր գենեզիս,
որոնք նպաստում են հետևյալ գործընթացների զարգացմանը` առատ տեղումներ (անձրևներ), ձնհալ,
սելավային հոսքերի և սողանքների առաջացում:
Հատուկ ուշադրություն է դարձված Հայաստանում ռիսկերի սոցիալ-տնտեսական և բնապահպանական չափորոշիչներին:
Առանցքային բառեր. արտակարգ հիդրոմետեորոլոգիական երևույթներ, ջրածածկումներ, սելավներ,
սողանքներ, վնաս, լանդշաֆտ, տղմակալում, գրունտների լվացում, պատվարների վթարներ, ջրերի
աղտոտում:
V.E. Stephanyan, M.H. Galstyan, G.M. Sarkisyan, A.E. Muradyan
ESTIMATION OF ECOLOGICAL RISK FROM FLOODING CONSEQUENCE
Increasing force of destructive phenomena and frequency of dangerous hydrometeorological events occurrence,
provoking flooding and inundation of large territories is marked. Complex genesis of the factors influencing
development of process is considered: rain fall out, snow thawing, mudflows and the landslips formation, the increased
water discharge in downstream wall (DW) of water development, etc. Special attention is given to social-economic and
ecological risks criteria in Armenia.
Keywords: the extreme hydrometeorological phenomena, flooding, mudflow, landslip, damage, landscape,
silting, suffosion, dam failure, water pollution.
Степанян Вилен Эдуардович - докт. тех. наук, профессор (Спасательная служба МЧС РА).
Галстян Меружан Айкарамович- (Государственный аграрный университет Армении).
Саркисян Генрих Мушегович - (Государственный аграрный университет Армении).
Мурадян Артур Эдгарович -(Спасательная служба МЧС РА)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Վ.Ա. Բագիյան, Ա.Զ. Գասպարյան, Ա.Ռ. Մովսեսյան
ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՄԲ ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ
ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔՄԱՆ, ՎԵՐԼՈՒԾՄԱՆ ԵՎ
ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ
Բնակչության կյանքի համար առողջ շրջակա միջավայրի ստեղծումը և վնասակար գործոնների
ազդեցության կանխարգելումը հանդիսանում է երկրի կայուն զարգացման բաղկացուցիչ մաս: Շրջակա
միջավայրի գործոնների (այդ թվում և արտակարգ իրավիճակներում) անբարենպաստ ազդեցության հետ
կապված բնակչության տարբեր հիվանդությունների մակարդակի և այդ գործոնների ազդեցության
մակարդակների մշտադիտարկման կարևոր մասն է հանդիսանում տվյալների հավաքման, վերլուծման և
գնահատման մեթոդների գործնական կիրառումը բնակչության առողջության տեսակետից առավել
կարևոր հիմնախնդիրների լուծման գործընթացում, որի իրականացումը կնպաստի պետության կողմից
տրամադրվող ռեսուրսների, ինչպես նաև միջազգային հումանիտար և այլ կազմակերպությունների
հնարավորությունների առավել նպատակային և արդյունավետ օգտագործմանը` ՀՀ բնակչության կյանքի
համար առողջ միջավայր ստեղծելու նպատակով:
Առանցքային բառեր. արտակարգ իրավիճակ, շրջակա միջավայրի ռիսկի գործոններ, էկոլոգոհիգիենիկ քարտեզավորում, հիվանդությունների վերաբերյալ տվյալների հավաքման, վերլուծման և
գնահատման մեթոդներ, բժշկա-էկոլոգիական շրջանավորում:
В.А. Багиян, А.З. Гаспарян, А.Р. Мовсесян
METOДЫ СБОРА ДАННЫХ, АНАЛИЗА И ОЦЕНКИ
ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ НАСЕЛЕНИЯ С УЧЕТОМ КОМПЛЕКСНОГО ДЕЙСТВИЯ
ФАКТОРОВ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ
Создание здоровой окружающей среды для жизнедеятельности населения и профилактика
воздействия опасных факторов является частью устойчивого развития страны.
В вопросе обеспечения здоровой окружающей среды и оценки факторов (в том числе при
чрезвычайных ситуациях), влияющих на здоровье населения, важной составляющей является практическое
применение методов сбора, анализа и оценки данных, что позволяет более адресно и результативнее
использовать
ресурсы,
выделяемые
государством,
международными
гуманитарными
и
другими
организациями с целью создания благоприятной, здоровой среды для жизнедеятельности населения.
Ключевые слова: чрезвычайная ситуация, факторы риска окружающей среды, эколого-гигиеническое
картографирование, методы сбора, анализа и оценки данных о заболеваемости, медико-экологическое
районирование.
V.A. Baghiyan, A.Z. Gasparyan, A.R. Movsesyan
METHODS OF COLLECTING, ANALYSING AND ASSESSING DATA
CONCERNING DISEASES CONDITIONED BY AMBIENT ENVIRONMENT FACTORS’
INFLUENCE
The creation of healthy ambient environment for civil life and the prevention of dangerous factors’
influence are the constituent part of the steady development of the country. An important part of the monitoring
of population illness caused by ambient environment factors’ unfavorable influence (including emergency
situations) and of the monitoring of the levels of the influence of these factors is the practical use of methods of
collecting, analyzing and assessing the data during the process of solving the most important problems from the
point of view of population health , and the realization of this process will contribute to the far more purposeful
and productive usage of the resources provided by the country, as well as of the opportunities of international
humanitarian and other organizations to create healthy ambient environment for the RA population life.
Keywords: Emergency situation, factors of ambient environment risk, ecological-hygienic mapping, methods
of collecting, analyzing and assessing data concerning diseases, medical- ecological circling.
Բագիյան Վալերի Ալեքսանդրի-կենս. գիտ. թեկն.(ՀՀ ԱԻՆ ՀՓԾ ԲՏՊՎ).
Գասպարյան Արայիկ Զավենի-(ՀՀ ԱԻՆ ՀՓԾ ԲՏՊՎ).
Մովսեսյան Արմեն Ռուդոլֆի - (ՀՀ ԱԻՆ ՀՓԾ ԲՏՊՎ).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 1 (2)
С.Н. Назаретян, К.А. Мхитарян, С.С. Назаретян
ОЦЕНКА ОПОРНЫХ ДАННЫХ ДЛЯ ОРГАНИЗАЦИИ И ПЛАНИРОВАНИЯ
СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ ПРИ СЕЙСМИЧЕСКОЙ КАТАСТРОФЕ В
АРМЕНИИ
Используя ряд методов, а также статистические данные о последствиях Спитакского землетрясения
1988 года, в статье даются конкретные подходы и рекомендации для быстрого определения опорных
показателей произошедшей сейсмической катастрофы в Армении для эффективной организации
спасательных и аварийно-восстановительных работ. К числу этих данных относятся: положение и размеры
зоны разрушения, возможные повреждения наиболее распространенных в зоне бедствия типов зданий,
возможные людские потери, расчеты необходимых спасательных сил (специалистов и техники) и др.
Ключевые слова: сильное землетрясение, разрушения зданий, человеческие потери, спасательные
работы.
Ս.Ն. Նազարեթյան, Կ.Ա. Մխիթարյան, Ս.Ս. Նազարեթյան
ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՍԵՅՍՄԻԿ ԱՂԵՏԻ ԴԵՊՔՈՒՄ ՓՐԿԱՐԱՐԱԿԱՆ
ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ԵՎ ՊԼԱՆԱՎՈՐՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՀԵՆԱԿԵՏԱՅԻՆ
ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ
Օգտագործելով մի շարք մեթոդներ և Սպիտակի 1988 թ. երկրաշարժի հետևանքների մասին
տվյալները` հոդվածում տրվում են որոշակի մոտեցումներ և առաջարկներ Հայաստանում տեղի ունեցած
սեյսմիկ աղետի հենակետային տվյալների որոշման համար, որոնք անհրաժեշտ են փրկարարական
աշխատանքների արդյունավետ կազմակերպման տեսակետից: Այդ հենակետային տվյալների շարքին են
դասվում` ավերման գոտու դիրքը և չափերը, աղետի գոտում առավել տարածված տիպային շենքերի
հնարավոր վնասվածքները, կեսաապահովման գծերի վնասվելու աստիճանը, մարդկային կորուստները,
անհրաժեշտ փրկարարական ուժերի հաշվարկները և այլն:
Առանցքային բառեր. ուժեղ երկրաշարժ, շենքերի ավերում, մարդկային կորուստներ, փրկարարական աշխատանքներ:
S.N. Nazaretyan, K.A. Mkhitaryan, S.S. Nazaretyan
ASSESSMENT OF BASIC DATA FOR ORGANIZATION AND PLANNING OF RESCUE
WORKS IN THE CASE OF SEISMIC CATASTROPE IN ARMENIA
In this article using methods and data on consequences of 1988 Spitak earthquake some approaches and
suggestions for definition of basic data in the case of seismic catastrophe in Armenia, which are necessary for
productive organization of rescue works are given. The above mentioned basic data are: the location and the sizes
of the zone of destruction, the possible damages of type buildings of the zone of destruction, the degrees of
damages of life-lines, human losses, the calculations of necessary rescue facilities.
Keywords: Strong earthquake, destruction of buildings, human losses, rescue works.
Назаретян Сергей Норайрович -доктор геолого-минералогических наук, проф. (НССЗ МЧС РА).
Мхитарян Карен Аветикович - (НССЗ МЧС РА).
Назаретян Сирануйш Сергеевна - (НССЗ МЧС РА).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Մ.Պ. Մկրտումյան
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ԱՆՁԻ ԴԻՄԱԿԱՅՄԱՆ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ
ԿՈՂՄՆՈՐՈՇԻՉՆԵՐԸ
Հոդվածում քննարկվում են արտակարգ և ճգնաժամային իրավիճակներում անձի հոգեբանական
դիմակայման հիմնախնդիրները: Երկարամյա հետազոտությունների հիման վրա հեղինակը մանրակրկիտ բնութագրում է վերջին տասնամյակներում ՀՀ ազգաբնակչության կենսագործունեության առանձնահատուկ պայմաններում հոգեֆիզիոլոգիական հակազդումների դրսևորման միտումները:
Քննարկվում են օրգանիզմի ամբողջականության և գործառութային հնարավորություների
խաթարման մի շարք սոցիալ-հոգեբանական գործոններ:
Արտակարգ և ճգնաժամային իրավիճակներում հոգեբանական կանխարգելման աշխատանքների
կազմակերպման և օրգանիզմի գործառութային հնարավորություների մեծացման նպատակով առաջարկվում են մի շարք հանձնարարականներ, որոնք կարող են օժանդակել քննարկվող հիմնախնդրի լուծմանը:
Առանցքային բառեր. արտակարգ, ճգնաժամային իրավիճակ, սահմանային վիճակ, հոգեկան վնասվածք, հետվնասվածքային սթրեսային խանգարում, գործառութային վիճակ, հոգեբանական կանխարգելում, մոդելավորում:
М.П. Мкртумян
ПСИXОЛОГИЧЕСКИЕ КОРЕЛЯТЫ ПРОТИВОСТОЯНИЯ ЛИЧНОСТИ В
КРИЗИСНЫX СИТУАЦИЯX
В статье обсуждается проблема психологического противостояния личности в чрезвычайных и
кризисных ситуациях. На основе многолетних исследований автор подробно характеризует тенденции
проявления специфических психофизиологических реакций организма в особых условиях
жизнедеятельности населения Республики Армения в течение последних десятилетий.
Обсуждается ряд социально-психологических факторов отклонений целостности организма и
функциональных возможностей. С целью организации и обеспечения психопрофилактических работ и
повышения функциональных возможностей организма в чрезвычайных и кризисных ситуациях
предлагается ряд рекомендаций, которые могут способствовать решению обсуждаемой проблемы.
Ключевые слова: чрезвычайная, кризисная ситуация, предельная ситуация, психологическая травма,
посттравматическое стрессовое расстройство, функциональное состояние, психологическая профилактика,
моделирование.
M.P. Mkrtumyan
PSYCHOLOGICAL CORRELIANTS OF PERSONAL RESISTANCE IN CRISIS SITUATIONS
Ther's discussed the psychological resistance problem of personality in extreme and crisis situations in the
article. On the basis of many years experimental researches the auther in details characterises the trends of
manifestations specific psychophysiological reactions of body on the life conditions during last decades.
There are considered a number of psychological determinations organism's collaps integrity and the damages
functional opportunities of mind.
There are offered a number of proposals and recommendations for the organization's and maintenance's
purposes of psychoprophylaxies works, improvements and functional opportunities of body in crisis situations,
which could be favourable to decision of researching problem.
Keywords: emergency, crisis situation, the boundary condition, psychological trauma, post-traumatic stress
disorder, functional status, psychological prevention, modeling.
Մկրտումյան Մելս Պարգևի- հոգ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր (ԵՊՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Վ.Ս. Բուլանիկյան
ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ – ՆՈՐԱՄՈՒԾԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ
ԱՐԴԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄ
Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացումն և տեղեկատվական հասարակության կայացումը
կարևորագույն խթան են հանդիսանում երկրի տնտեսության մրցունակության և արտադրողականության բարձրացման, ինչպես նաև համապատասխան ենթակառուցվածքների զարգացման համար:
Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կատարելագործումը հնարավորություն է տալիս բարձրացնել
արտադրության արդյունավետությունը, բնական պաշարների խնայողությունը և շրջակա միջավայրի
պահպանությունը: Տեղեկատվական տնտեսություն ձևավորելու գործընթացում կարևորվում է
նորամուծությունների դերը: Ներկայիս տեխնոլոգիական և տեղեկատվական հեղաշրջման փուլում
նորամուծական գործընթացները դարձել են տնտեսության բոլոր ոլորտների զարգացման պարտադիր
պայման:
Առանցքային բառեր. տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, գիտելիք, տեղեկատվական հասարակություն, ինտերնետ, նորամուծություն, կառավարում:
В.С. Буланикян
ПРОБЛЕМА ФОРМИРОВАНИЯ СОВРЕМЕННОЙ ИНФОРМАЦИОННОИННОВАЦИОННОЙ ЭКОНОМИКИ В РА
Развитие информационных технологий и формирование информационного общества в стране
является важнейшим стимулом в развитии конкурентоспособной экономики, повышении производительности, а также в развитии соответствующих инфраструктур. Совершенствование информационных
технологий позволяет повысить продуктивность производства, способствует экономии природных
ресурсов и охране окружающей среды. В процессе формирования информационной экономики
значительтная роль отводится инновациям. Обязательным условием в развитии всех сфер экономики на
современном этапе технологической и информационной революции стали инновационные процессы.
Ключевые слова: информационные технологии, знания, информационное общество, интернет,
инновация, управление.
V.S. Bulanikyan
THE NOWADAY PROBLEMS OF FORMATION OF INNOVATIVE – INFORMATIONAL
ECONOMY IN RA
The development of information technology and forming of society are the impotant stimulus in rising
productivity and competition of economy in the country, and for development of appropriate infrustructure as
well. The improvment of information technology allows to increase the efficiency of production, saving natural
resourses and environmential protection. In process of forming information economy the role of innovation
becomes important. On the age of technological information revolution innovative processes have become
requirment for all economic sectors.
Keywords: Information technology, knowledge, information society, internet, innovation, management,
scienc.
Բուլանիկյան Վահե Սարգսի- տնտ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀՊՏՀ).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 1 (2)
Х.Ж. Галстян, Г.Г. Колозян, С.Р. Овсепян, Г.З. Элбакян
НОВЫЕ ПОДХОДЫ К ОЦЕНКЕ ЗНАКА И ВЕЛИЧИН ИЗМЕНЕНИЙ КЛИМАТА
В работе рассматривается влияние электромагнитных полей на температуру воздуха, погоду и на
изменения климата. Предлагаются числовые испытания на парниковых газах и на горных ландшафтах.
Ключевые слова: сейсмика, климат, парниковые газы, числовое моделирование.
Խ.Ժ. Գալստյան, Գ.Գ. Քոլոզյան, Ս.Ռ. Հովսեփյան, Գ.Զ. Էլբակյան
ՆՈՐ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐ ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅԱՆ
ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԱՌՈՒՄՈՎ
Դիտարկվում է էլեկտրամագնիսական դաշտերի ազդեցությունը օդի ջերմաստիճանի, եղանակի և
կլիմայի փոփոխության վրա: Առաջարկվում է թվային փորձարկումների
կատարումը ջերմոցային
գազերի և օդակախույթների կոնցենտրացիայի նկատմամբ, միջլեռնային գոգահովիտների կլիմայի
զգայունության որոշման համար:
Առանցքային բառեր. սեյսմիկ, կլիմա, ջերմոցային գազեր, թվային մոդելավորում:
Kh.Zh. Galstyan, G.G. Qolozyan, S.R. Hovsepyan, G.Z. Elbakyan
NEW APPROACHES TO THE ASSESSMENT AND MARK MAGNITUDE OF CLIMATE
CHANGE
In this project are discussed questions of possible role of seismic activity in climate changes by processes
in the Earth interion contributing to the intensification of greenhouse gas emission to the atmosphere,
temperature, climate and weather changes, electromagnete feelds.
Keywords: seismic, climate, greenhouse gases, numerical modeling.
Галстян Хачик Жораевич-аспирант (РА МЧС ГКО САВАП)
Колозян Гарник Гришаевич-канд. тех. наук, доцент (РА МЧС ГКО САВАП)
Овсепян Сурен Робертович-аспирант (РА МЧС ГКО САВАП)
Элбакян Гарри Завенович-канд. тех. наук, доцент (РА МЧС ГКО САВАП)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
ՀՏԴ 378
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հ.Հ. Պետրոսյան
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԿՈՄՊԵՏԵՆՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԱՐԴԻ
ԳԻՏԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացված է մասնագիտական կոմպետենտության սահմանման առկա և հեղինակի
մոտեցումները, մանկավարժի մասնագիտական կոմպետենտության ձևավորման հիմնախնդիրն ու
պայմանները: Մագիստրոսի կրթական ծրագրի ուսանողների մանկավարժական կոմպետենտությունների ձևավորման գործընթացի հետազոտման արդյունքներով առաջարկվել է ստեղծել ուսանողի անձի
մշտադիտարկման արդյունքների դիագնոստիկ համալիր:
Առանցքային բառեր. ընդունակություն, գիտելիք, կարողություն, հմտություն, կոմպետենտություն,
որակավորում:
Г.А. Петросян
СОВРЕМЕННЫЕ НАУЧНЫЕ ПОДХОДЫ ФОРМИРОВАНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ
КОМПЕТЕНТНОСТЕЙ
В статье представлены существующие подходы и подход автора к определению профессиональной
компетентности, проблема и условия формирования профессиональной комтетентности преподавателя. По
результатам исследования процесса формирования педагогической компетентности студентов магистрской
образовательной программы предложено создание диагностического комплекса мониторинговых
исследований личности студента.
Ключевые слова: способность, знание, умение, навыки, компетентность, квалификация.
H.H. Petrosyan
MODERN SCIENTIFIC APPROACHES OF FORMATION PEDAGOGICAL THE
COMPETENCE
In the article it is presented existing approaches and the approach of the author to definition of professional
competence, problems and conditions of formation of professional competence of the teacher. By the results of
research of process formation pedagogical competence of masters educational program it was suggested to create
diagnostic complex monitoring researches of the personality students.
Keywords: ability, knowledge, skill, skills, competence, qualification.
Պետրոսյան Հայկ Հմայակի- մանկ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (Նորագույն տեխնոլոգիաների
ներդրման և կրթության որակի գնահատման փորձագետ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Ա.Հ. Մատինյան, Մ.Ն. Հակոբյան
ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՕԳՆՈւԹՅՈւՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ
Հոդվածում ներկայացվում են հոգեկան հավասարակշռության պահպանման և հոգեբանական
օգնություն ցուցաբերելու մեթոդներն ու ռազմավարությունը, որոնք արտակարգ իրավիճակների ժամանակ անհրաժեշտ են տուժածներին, նրանց հարազատներին, ականատեսներին, ինչպես նաև փրկարարներին: Հոդվածում, տեսական վերլուծությունից բացի, ներկայացված են նաև գործնական հետազոտության տվյալներ: Այդ հետազոտության ընթացքում ուշադրություն է դարձվել, թե տարբեր խառնվածք
ունեցող անձիք տարաբնույթ արտակարգ իրավիճակներում ինչպե՞ս են դիմակայում սթրեսներին և
որքանո՞վ են տեղեկացված հոգեբանական պաշտպանության ու կայունության մեթոդներին:
Առանցքային բառեր. հոգեկան հավասարակշռություն, ճգնաժամային իրավիճակներ, խուճապ,
հոգեբանական
օգնություն,
սթրեսների
հաղթահարում,
հոգեբանական
պաշտպանություն
ու
կայունություն,
А.А. Матинян, M.Н. Акопян
ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ ПОМОЩЬ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
В этой статье описаны соблюдение психологического равновесия, методы и стратегия
психологической помощи, которые необходимы для пострадавших в кризисных ситуациях, их
родственникам, свидетелям и спасателям. Помимо теоретического анализа, в статье, также представлены
практические данные исследования. В ходе этого исследования внимание уделено тому, как противостоят
стрессу люди с разными темпераментами в различных чрезвычайных ситуациях и насколько они
информированы о методах психологической устойчивости и защиты.
Ключевые слова: психологическое равновесие, чрезвычайные ситуации, паника, психологическая
помощь, преодоление стрессов, психологическая защита и устойчивость.
A.H. Matinyan, M.N. Hakobyan
PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN EMERGENCY SITUATIONS
In this article is described the abidance of psychological equilibrium, methods and strategy of psychological
assistance that are necessary for victims of emergency situations, their relatives, witnesses and rescuers. In addition
to theoretical analysis of the article, are also practical research data. During this research attention is paid to how
withstand stresses different people with different temperament in emergency situations and how are they
informed of the psychological stability protection methods, which are obviously important to take into account for
assistance.
Keywords: psychological equilibrium, emergency situation, panic, psychological support, stress anagement,
psychological stability and protection.
Մատինյան Անահիտ Համազասպի-դասախոս (ՃԿՊԱ).
Հակոբյան Մուշեղ Նորիկի- տնտ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀՊՏՀ ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 1 (2)
Հ.Պ. Ղարիբյան
ԷԼԵԿՏՐԱՏԵԽՆԻԿԱՅԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԵՎ
ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՒՑ
Հեղինակի կողմից փորձ է կատարված մշակելու էլեկտրատեխնիկական խնդիրներ` արտակարգ
իրավիճակներում բնակչության պաշտպանության, տարհանման, պատսպարման, էլեկտրական գործիքների օգտագործման և լուսավորման բովանդակությամբ:
Խնդիրները նախատեսված են միջին և բարձրագույն մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների ճարտարագիտական մասնագիտությունների համար և նպատակ ունեն խնդիրների բովանդակության միջոցով ուսումնառողների մոտ ձևավորել էլեկտրատեխնիկայից գիտելիքներ` օգտագործելով արտակարգ իրավիճակներից և պատերազմի հետևանքներից բնակչության պաշտպանության
հասկացություններ:
Առանցքային բառեր. փրկարար, անհետաձգելի վթարավերականգնողական աշխատանք, տարհանում, պատսպարում, էլեկտրական էներգիա, լուսավորության ապահովում, էլեկտրական գործիքներ,
ջեռուցիչ սարք:
А.П. Карибян
ЭЛЕКТРОТЕХНИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ ИЗ СФЕРЫ
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ И ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ
Автором сделана попытка разработки электротехнических задач связанных с защитой населения в
чрезвычайных ситуациях, его эвакуацией и укрытием, использованием электроинструментов и освещением.
Задачи предназначены для инженерных специальностей средних и высших профессиональных учебных заведений, и имеют цель при помощи содержания задач сформировать у студентов знания в области
электротехники, используя понятия защиты населения в чрезвычайных ситуациях и от последствий войны.
Ключевые слова: спасатель, неотложные аварийно-восстановительные работы, эвакуация, укрытие,
электроэнергия, световое обеспечение, электрические инструменты, нагревательный прибор.
H.P. Gharibyan
ELECTRICAL PROBLEMS IN EMERGENCY AND
CIVIL DEFENSE SECTOR
An attempt is made by the author to develop electrical problems on population protection in emergency
situations, evacuation, harborage, the use of electrical tools and lighting contents.
Problems in the medium and higher educational institutions for engineering professions are aimed to form
elektrotechnical knowledge about using population protection concepts in emergency situations and the
consequences of war.
Keywords: rescue, response and recovery, evacuation, harborage, electric power, lighting services, electrical
tools, heating device.
Ղարիբյան Հայկանդուխտ Պապինի-տեխ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Մաթևոսյան Հ.Շ.
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԵՎ ՃԳՆԱԺԱՄԵՐԻ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐԸ …………….
5
Գյուրջյան ՅՈՒ.Գ.
ՍՈՂԱՆՔՆԵՐԻՑ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՆԴԵՐԻ
ՎՆԱՍԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԵԹՈԴԻԿԱ …………………………………………………..
14
Սարաֆյան Կ.Մ.
ՄԱՐԴԱԾԻՆ ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ………
22
Հակոբյան Մ.Ն., Հովհաննեսյան Ն.Յու., Մատինյան Ա.Ս.
ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ
ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ………………………………………………………………
29
Պետրոսյան Հ.Հ.
ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐԻ ՅՈՒՐԱՑՄԱՆ ԵՎ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅԱՆ
ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ ՈՐՊԵՍ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ
ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈՐԱԿԻ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐ ԳՈՐԾՈՆ……………………….
40
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Աթաբեկյան Ռ.Ա.
ԱՎԵՐԻՉ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐՆ ՈՒ ԴԱՍԵՐԸ……………………..
49
Ստեփանյան Վ.Է., Գալստյան Մ.Հ., Սարկիսյան Հ.Մ., Մուրադյան Ա.Է.
ՋՐՀԵՂԵՂՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ
ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ……………………………………………………………….
55
Բագիյան Վ.Ա., Գասպարյան Ա.Զ., Մովսեսյան Ա.Ռ.
ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՄԲ
ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔՄԱՆ, ՎԵՐԼՈՒԾՄԱՆ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ…..
61
Նազարեթյան Ս.Ն., Մխիթարյան Կ.Ա., Նազարեթյան Ս.Ս.
ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՍԵՅՍՄԻԿ ԱՂԵՏԻ ԴԵՊՔՈՒՄ
ՓՐԿԱՐԱՐԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ԵՎ
ՊԼԱՆԱՎՈՐՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՀԵՆԱԿԵՏԱՅԻՆ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ………..
67
Մկրտումյան Մ.Պ.
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ԱՆՁԻ
ԴԻՄԱԿԱՅՄԱՆ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԿՈՂՄՆՈՐՈՇԻՉՆԵՐԸ…………………………
78
Բուլանիկյան Վ.Ս.
ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ – ՆՈՐԱՄՈՒԾԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ
87
ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԱՐԴԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄ……………………………..
Գալստյան Խ.Ժ., Քոլոզյան Գ.Գ., Հովսեփյան Ս.Ռ., Էլբակյան Գ.Զ.
ՆՈՐ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐ ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԱՌՈՒՄՈՎ...
94
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Պետրոսյան Հ.Հ.
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԿՈՄՊԵՏԵՆՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԱՐԴԻ ԳԻՏԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ ……………………………….
101
Մատինյան Ա.Հ., Հակոբյան Մ.Ն.
ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՕԳՆՈւԹՅՈւՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ……………..
107
Ղարիբյան Հ.Պ.
ԷԼԵԿՏՐԱՏԵԽՆԻԿԱՅԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐ ԱՐՏԱԿԱՐԳ
ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՒՑ………
119
СОДЕРЖАНИЕ
I. УПРАВЛЕНИЕ И ЭКОНОМИКА
Матевосян Г.Ш.
СВЯЗИ МЕЖДУ ПРОЦЕССОМ РАЗВИТИЯ И КРИЗИСАМИ ………………………
5
Гюрджян Ю. Г.
МЕТОДИКА ОЦЕНКИ УЩЕРБА ОТ ОПОЛЗНЕЙ
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫМ УГОДЬЯМ……………………………………………...
14
Сарафян К.М.
ОСОБЕННОСТИ ОЦЕНКИ АНТРОПОГЕННЫХ РИСКОВ …………………………..
22
Акопян М.Н., Оганнесян Н.Ю., Матинян А.С.
ПОКАЗАТЕЛИ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ И ИХ ОЦЕНКА…………..
29
Петросян Г.А.
УПРАВЛЕНИЕ ПРОЦЕССОМ УСВОЕНИЯ И ПРИМЕНЕНИЯ
ЗНАНИЙ КАК ФАКТОР ОБЕСПЕЧЕНИЯ КАЧЕСТВА
ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ……………………………………………
40
II. ТЕХНОЛОГИИ
Атабекян Р.А.
ПОСЛЕДСТВИЯ И УРОКИ РАЗРУШИТЕЛЬНЫХ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ…………….
49
Степанян В. Э., Галстян М.А., Саркисян Г.М., Мурадян А.Э.
ОЦЕНКА ЭКОЛОГИЧЕСКОГО РИСКА ПОСЛЕДСТВИЙ НАВОДНЕНИЙ………..
55
Багиян В.А., Гаспарян А.З., Мовсесян А.Р.
METOДЫ СБОРА ДАННЫХ, АНАЛИЗА И ОЦЕНКИ
ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ НАСЕЛЕНИЯ С УЧЕТОМ КОМПЛЕКСНОГО
ДЕЙСТВИЯ ФАКТОРОВ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ …………………………………..
61
Назаретян С.Н., Мхитарян К.А., Назаретян С.С.
ОЦЕНКА ОПОРНЫХ ДАННЫХ ДЛЯ ОРГАНИЗАЦИИ И
ПЛАНИРОВАНИЯ СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ ПРИ
СЕЙСМИЧЕСКОЙ КАТАСТРОФЕ В АРМЕНИИ.............................................................
67
Мкртумян М.П.
ПСИXОЛОГИЧЕСКИЕ КОРЕЛЯТЫ ПРОТИВОСТОЯНИЯ
ЛИЧНОСТИ В КРИЗИСНЫX СИТУАЦИЯX…………………………………………....
78
87
Буланикян В.С.
ПРОБЛЕМА ФОРМИРОВАНИЯ СОВРЕМЕННОЙ
ИНФОРМАЦИОННО-ИННОВАЦИОННОЙ ЭКОНОМИКИ В РА ………………...
Галстян Х.Ж., Колозян Г.Г., Овсепян С.Р., Элбакян Г.З.
НОВЫЕ ПОДХОДЫ К ОЦЕНКЕ ЗНАКА И ВЕЛИЧИН ИЗМЕНЕНИЙ КЛИМАТА..
94
III. НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ
Петросян Г.А.
СОВРЕМЕННЫЕ НАУЧНЫЕ ПОДХОДЫ ФОРМИРОВАНИЯ
ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КОМПЕТЕНТНОСТЕЙ…………………………………………...
101
Матинян А.А., Акопян M.Н.
ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ ПОМОЩЬ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ……………..
107
Карибян А.П.
ЭЛЕКТРОТЕХНИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ ИЗ СФЕРЫ
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ И ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ……………………
119
CONTENTS
I. MANAGEMENT AND ECONOMICS
Matevosyan H.Sh.
LINKS BETWEEN DEVELOPMENT AND CRISIS ……………………………………….
5
Gyurjyan Y.G.
THE PRINCIPLES OF VALUATION OF THE DAMAGE TO
THE AGRICULTURAL AREAS CAUSED BY LANDSLIDES……………………………...
14
Sarafyan K.M.
FEATURES ASSESSMENT OF RISKS ANTHROPOGENIC……………………………….
22
Hakobyan M.N., Hovhannesyan N.Y., Matinyan A.S.
INDEXES OF ECOMOMIC SECURITY AND THEIR ASSESSMENT……………………..
29
Petrosyan H.H.
MANAGEMENT OF PROCESS ASSIMILATION AND
APPLICATION KNOWLEDGE AS THE FACTOR OF
MAINTENANCE OF QUALITY OF VOCATIONAL TRAINING…………………………
40
II. TECHNOLOGIES
Atabekyan R.A.
CONSEQUENCES AND LESSONS OF DESTRUCTIVE EARTHQUAKES……………….
Stephanyan V.E., Galstyan M.H., Sarkisyan G.M., Muradyan A.E.
49
ESTIMATION OF ECOLOGICAL RISK FROM FLOODING CONSEQUENCE………….
55
Bagiyan V.A., Gasparyan A.Z., Movsesyan A.R.
METHODS OF COLLECTING, ANALYSING AND ASSESSING
DATA CONCERNING DISEASES CONDITIONED BY
AMBIENT ENVIRONMENT FACTORS’ INFLUENCE……………………………………
Nazaretyan S.N., Mkhitaryan K.A., Nazaretyan S.S.
61
ASSESSMENT OF BASIC DATA FOR ORGANIZATION AND PLANNING OF
RESCUE WORKS IN THE CASE OF SEISMIC CATASTROPE IN ARMENIA…………..
67
Mkrtumyan M.P.
PSYCHOLOGICAL CORRELIANTS OF PERSONAL
RESISTANCE IN CRISIS SITUATIONS…………………………………………………….
Bulanikyan V.S.
THE NOWADAY PROBLEMS OF FORMATION OF
78
87
INNOVATIVE – INFORMATIONAL ECONOMY IN RA………………………………...
Galstyan Kh.Zh., Qolozyan G.G., Hovsepyan S.R., Elbakyan G.Z.
NEW APPROACHES TO THE ASSESSMENT AND MARK
MAGNITUDE OF CLIMATE CHANGE……………………………………………………
94
III. RESEARCH PROBLEMS
Petrosyan H.H.
MODERN SCIENTIFIC APPROACHES OF FORMATION
PEDAGOGICAL THE COMPETENCE…………………………………………………….
Matinyan A.H., Hakobyan M.N.
PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN EMERGENCY SITUATIONS……………………...
Gharibyan H.P.
ELECTRICAL PROBLEMS IN EMERGENCY AND CIVIL DEFENSE SECTOR………….
101
107
119
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ
Հոդվածները կարելի է ներկայացնել հայերենով, ռուսերենով և այլ օտար լեզվով: Տեքստի
տառատեսակը. հայերենը` յունիկոդ, ռուսերենը և այլ օտար լեզուն` Times New Roman կամ Arial,
տեքստի տառաչափը` 11, տողերի հեռավորությունը` 1.2, էջի ֆորմատը` А4 (210x297 մմ),
աշխատանքային դաշտը` 165 x252 մմ, լուսանցքները. ձախից` 25 մմ, վերևից 20 մմ, աջից 15 մմ,
ներքևից` 25 մմ:
Առաջին էջի վերին տողի մեջտեղում տրվում է հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը (ները)
(փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով): Մեկ տող ներքև, տողի մեջտեղում տրվում է հոդվածի
վերնագիրը (գլխատառերով, bold, 12 տառաչափով), իսկ մեկ տող ներքև, հոդվածի տեքստի
լեզվով` համառոտագիրը (аннотация), (որի մեջ պետք է ձևակերպվի հոդվածի նպատակը,
արդյունքները և հիմնավորվի կատարված աշխատանքների անհրաժեշտությունը), 5-8
առանցքային բառերով (բոլորը` մինչև 10 տող ծավալով, շեղատառերով (Italic), 10 տառաչափով):
Համառոտագրից մեկ տող ներքև, 11 տառաչափով տրվում է հոդվածի հիմնական տեքստը:
Պարբերությունները սկսվում են նոր տողից` 10 մմ ներսից:
Նկարները և աղյուսակները տեղադրվում են տեքստում այդ մասին նշում կատարելուց
հետո, նույն կամ հաջորդ էջում և պետք է ունենան վերնագրային բացատրություններ և
համարակալում: Անվանումը և բացատրությունները տեղակայել նկարների տակը և
աղյուսակների վրա (Italic, 9 տառաչափով):
Բանաձևերը և մաթեմատիկական արտահայտությունները տրվում են Microsoft Equation,
Italic, 10 տառաչափով: Բանաձևերը ներկայացվում են առանձին տողով և մեջտեղում, իսկ
հիմնականները նաև համարակալվում են նույն տողի աջ անկյունում` (փակագծերի մեջ):
Հոդվածում օգտագործվող գրական աղբյուրները պետք է ունենան օգտագործման
հերթականությանը համապատասխան համարակալում և տեքստում նշվեն` [1], [2],...տեսքով:
Հոդվածի վերջնամասից երկու տող ներքև, մեջտեղում նշվում է Գրականություն
արտահայտությունը (փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով) և ըստ ընդունված ստանդարտի, 10
տառաչափով տրվում է գրականության ցանկը, որում հեղինակի (ների) Ազգանունը Ա.Հ. –ն կամ
առաջին բառը ձևավորվում է bold, 10 տառաչափով: Ցանկալի է գրականության ցանկում
ընդգրկել մինչև 10 հրատարակումներ:
Գրականությունից հետո, երկու տող ներքև հոդվածի տեքստի հետ չհամընկնող երկու այլ
լեզուներով նույն ձևով կրկնվում է հոդվածի գլխամասը` հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը
(ները), հոդվածի վերնագիրը և համառոտագիրը:
Մեկ տող ներքև տրվում են հոդվածի հեղինակի Ազգանունը, Անունը, Հայրանունը, գիտ.
աստիճանը, գիտ. կոչումը, կազմակերպության համառոտ անվանումը (փակագծերում) և
հեռախոսների համարները:
Հոդվածի ընդհանուր ծավալը մինչև 10 էջ (ցանկալի է վերջին էջն օգտագործել
ամբողջությամբ): Այն ներկայացնել գրախոսված:
Վերոնշյալ պահանջները բավարարելուց հետո ժողովածուի պատասխանատու
քարտուղարին է ներկայացվում գրախոսականը, հոդվածը A4 ֆորմատի վրա տպված մեկ
օրինակ և հոդվածի էլեկտրոնային տարբերակը:
Չի թույլատրվում ներկայացնել նախկինում հրատարակված կամ տպագրության համար
այլ հանդեսներ ուղարկած հոդվածներ:
Խորհրդի կողմից հրատարակման չերաշխավորելու դեպքում հոդվածը մնում է
խմբագրությունում:
Խմբագրական խորհուրդ
Հեռ. 61-19-24, E-mail. cmsa_ema@yahoo.com
Բաժինների պատասխանատուներ`
Կառավարում և տնտեսագիտություն` է.Հ. Օրդյան, ՅՈւ.Գ. Գյուրջյան
Տեխնոլոգիաներ` Ռ.Ա. Աթաբեկյան, Հ.Մ. Պետրոսյան
Գիտամեթոդական հիմնախնդիրներ` Հ.Հ. Պետրոսյան
Ответственные по секциям:
Управление и экономика - Э.А. Ордян, Ю.Г. Гюрджян
Теxнологии - Р.А. Атабекян, Г.М. Петросян
Научно-методические проблемы - Г.А. Петросян
Խմբագիր`
Գ.Խ. Թորգոմյան
Համակարգչային ձևավորումը` Ե.Շ. Բաղրամյան
Редактор-
Г.Х. Торгомян
Компютерное оформление-
Е.Ш. Баграмян
Ստորագրված է տպագրության 29.06.2011 թ.:
Չափսը` 60x84 1/8:
Ծավալը` 16.25:
Տպագրությունը` օֆսեթ:
Տպաքանակը` 150:
Տպագրվել է «ՎԱՐԴ ՀՐԱՏ» ՍՊԸ տպագրատանը
Լույս է տեսնում տարեկան երկու անգամ:
Ժողովածուն վաճառքի ենթակա չէ: