Uploaded by gayratov.nodirhon

I

advertisement
ЩЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЩРТА МАХСУС
ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АВТОМОБИЛ-ЙЩЛЛАР ИНСТИТУТИ
"АВТОМОБИЛЛАРНИНГ ТЕХНИК ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ"
КАФЕДРАСИ
В 163000 "ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ"
(касб йщналиш) ЙЩНАЛИШИ УЧУН
"АВТОТРАНСПОРТ ТАРМОЬЛАРИ КОРХОНАЛАРИНИ
ЛОЙИЫАЛАШ АСОСЛАРИ" фанини бщйича
МАЪРУЗАЛАР МАТНИ
Тошкент-2001
Маърузалар матни "Транспорт воситаларидан фойдаланиш"
(касб йщналиши) учун тузилган "Щьув режаси" нинг 4.5бандидаги
"Транспорт воситалари техник эксплуатацияси"
фанининг
Намунавий
дастури
(Щзбекистон
Республикаси
ОЩМТВнинг Ер усти транспорти воситалари ва атроф-муыит
(мухандислик) ыимояси ОЩЮ аро ИУК да маъьулланган. Баённома
№11,
23.06.97
й.)
ва
АТЭ
кафедрасининг
мажлисида
маъьулланган "Ишчи дастур". Баённома
№5, 26.01.98 й.
асосида тайёрланган.
Маърузалар
тасдиьланган.
матни
"АТЭ"
кафедраси
мажлисида
2
(Баённома № 2
2001 йил " 04 "
сентябр )
Маърузалар матни "Автотранспорт факультети"
кенгаши томонидан кщриб чиьилган ва маъьулланган.
(Баённома № 1
услубий
2001 йил " 18 " сентябр )
Тузувчи: М.З. Мусажонов - т.ф.н., доцент, ТАЙИ
Таьризчилар: Н.М.Мщминжонов - т.ф.н., доцент, ТАЙИ
Ж.И.Усмонов
- т.ф.н., доцент,
"Щзавтотранстехника" ИИБ
Нашрга оид маълумотлар:
Буюртма __________
Нусхаси __________
ТАЙИ кщпайтириш бщлими
Формат _________
Ыажми _________
I-МАВЗУ. Кириш. Автотранспорт корхоналари турлари ва
вазифалари. Автотранспорт корхоналарининг ишлаб чиьариш
техника негизи ва уларни лойиыалаш тартиби
(4 соат)
Режа:
автомобил
саноати
1. Республика
ва транспортининг
ривожланиши.
2. Фаннинг маьсади.
3. Автомобил транспорти тармоь корхоналарининг таснифи.
4. Автотранспорт корхоналарининг ишлаб чиьариш техника
негизи холати ва ривожланиш йщллари.
5. Автотранспорт корхоналарини лойиыалаш тартиби.
1. Республика автомобил
саноати ва транспортининг
ривожланиши.
Щзбекистон Республикаси мустаьилликка
эришгандан сщнг автомобил транспорти
ривожи янги босьичга
кирди.
Собиь Иттифоь автомобил заводларидан чиььан автомобиллар
эксплуатацияси
давом
эттирилиши
билан
бир
ьаторда,
Республикада автомобилсозлик саноати яратилиб, мамлакатимиз
2
3
автомобил саноатига эга 28-давлат бщлди, чунончи, Асака
шаырида Щзбекистон - Жанубий Ьурия ьщшма корхонаси "ЩзДЭУ
авто" дан "Нексия", "Тико" енгил автомобиллари, "Дамас"
микроавтобуси, Самарьанд шаырида Щзбекистон-Туркия ьщшма
корхонаси "Самкочавто" заводидан Щз-Отайщл кичик туркумдаги
автобуслар (М.23, М.24, М.29,М.50)
ва ихтисослашган юк
автомобиллари
(35.9,
65.9,
85.12
ва
бошьалар)
ишлаб
чиьарилиб, эксплуатация ьилина бошланди.
Шу
билан
бир
ьаторда,
иьтисодиётимиз
талабларини
ьондириш маьсадида хориждан махсус автомобиллар келтирилиб,
эксплуатация ьилина бошланди:
- тоц-металлургия саноатида щта оцир юк кщтарувчи (75200 т) Катерппиллер 754, Юклид 200 автомобиллари;
- саноат ва ьурилишда оцир юк кщтарувчи (8-39 т) "ДЭУ"
автомобиллари;
- шаыар транспортида щрта ва катта сицимли Мерседес-Бенц
0405 ва ДЭУ ВС-106 автобуслари;
коммунал
ыщжаликда
ихтисослаштирилган
"ДЭУ"
автомобиллари;
3
- йщловчи ташишда ва шахсий
транспорт сифатида "Доган",
"Ауди",
"Тойота",
"Форд"
ва
бошьа
русумли
енгил
автомобиллар.
Юк ва йщловчиларни щз ваьтида ташиш учун мавжуд
автомобилларнинг техник тайёрлигини юьори даражада энг кам
маблац сарфлаган ыолда, таъминлаб туриш зарур. Бунинг учун
уларга мунтазам техник хизмат кщрсатиш ва таъмирлаш ишлари
(ТХ ва Т) ни олиб бориш, уларни саьлаш жойлари, заыира ьисм
ва автоэксплуатацияга оид материаллар билан таъминлаш ва
бошьа хизматлар мажмуини амалга ошириш лозим.
Автомобилларнинг бутун ишлаш муддатида ТХ ва Т ишларига
сарфланган меынат ыажми янги автомобил тайёрлашга кетган
меынат ыажмидан бир неча щн баробар ортиьдир, чунки
автомобил бир марта юьори даражада механизациялаштирилган
ва автоматлаштирилган завод шароитида ишлаб чиьарилади ва
щнлаб йил ишлаш шароитида унга минглаб марта ТХ ва Т ишлари
хизмати кщрсатилади.
2.
Автомобилларнинг
ишлаш
шароитида
юьори
техник
тайёрлиги
ишлаб
чиьариш
техника
негизи
томонидан
таъминланади.
"Автотранспорт
корхоналарини
технологик
лойиыалаш"
фанининг
асосий
маьсади
В
521400
"Транспорт
воситаларининг эксплуатацияси" йщналиши бщйича щьитиладиган
бакалаврларга автотранспорт корхоналарини (АТК) лойиыалаш
бщйича илмий
ва амалий билимлар бериш, АТКнинг ишлаб
чиьариш техника негизи (ИЧТН) ни технологик лойиыалаш, ьайта
3
4
ьуриш ва ьайта жиыозлашнинг замонавий йщлларини щргатишдир.
"Кадрлар тайёрлаш миллий
дастури тўцрисида" ги Ьонунда
келтирилган
Олий
таълим
ислоыотини
амалга
оширишни
таъминлайдиган
таълим давлат стандарти талабларига асосан
бакалаврлар шу фан бщйича ьуйидагилар ыаьида тушунчага эга
бщлиши, билиши ва кщникмага эга бщлиши керак:
- автотранспорт тармоци корхоналари (АТТК), вазифалари
уларнинг ИЧТН тараььиёти ва истиьболлари;
- АТКларни технологик лойиыалаш;
автомобилларга,
юк,
йщловчи,
сайёыларга
хизмат
кщрсатиш корхоналари ва бошьа иншоотлар ишлаб чиьариш
дастурини
хисоблаш,
режалаштириш
ва
техник
иьтисодий
кщрсаткичларини аниьлаш ва бошьалар.
3.Автотранспорт тармоци корхоналари
турлари ва вазифалари
Автомобиллар техник тайёрлигини ва улардан самарали
фойдаланишни
таъминлайдиган
корхоналар
мажмуига
автотранспорт тармоци корхоналари (АТТК) дейилади. Ыозирги
кунда уларнинг турлари кўп ва янгилари шаклланиб бормоьда.
АТТК нинг турлари кўп бўлгани учун уларнинг таснифи ыар
хил
адабиётларда
ыар
хил
келтирилади.Уларнинг
тахлили
асосида ьуйидаги таснифни келтириш
мумкин
(1-жадвал).
Автотранспорт
тармоци
корхоналари
иш
бажариш
функцияларига кщра ьуйидаги 4 гуруыга бщлинади:
-Автоэксплуатацион
-Хизмат кщрсатиш
-Автотаъмирлаш
-Ёрдамчи
1.
Автоэксплуатацион
корхоналар
автомобилларнинг
эксплуатация ьилинишини таъминлайди ва ьуйидаги вазифаларни
бажаради:
а) юк ёки йщловчи ташиш;
б) Автомобилларни саьлаш;
в) ТХ ва Т хизмати кщрсатиш;
г)Ёнилци - мой маысулотлари ва эытиёт ьисмлар билан
таъминлаш.
Агар юьоридаги 4 та функция тщлиь бажарилса, комплекс
корхона деб аталади, агар биронта функция ёки унинг бир
ьисми
бажарилмаса у нокомплекс корхона ыисобланади ва
кооперациялашган корхона деб аталади.
Автомобиллар сонига ьараб автоэксплуатацион
корхоналар
ьуйидагиларга бщлинади:
автотранспорт
корхоналари
(таркибида
100-500
автомобили бщлади);
4
5
автокомбинатлар
(таркибида
800-1500
автомобили
бщлади);
- ишлаб чиьариш автотранспорт бирлашмалари (шаыар ва
вилоятларда 600 дан 3000 гача автомобили бщлади).
5
3
1-Жадвал. Автомобил транспорти тармоци корхоналари таснифи
Корхоналар турлари
1.Автоэксплуатацион
2.Хизмат
кщрсатиш
1
Бажарадиган
функциясига кщра
Комплекс
Коопера
циялашг
ан
Авт
око
мби
натлар
4.Ёрдамчи
Автоэксплуатацион корхоналар
Автомобиллар
сонига кщра
Авто
тран
спор
т
корхона
лари
3.Автотаъмирла
ш
Автомобиллар
турига кщра
Ишлаб
чиьариш
автотра
нспорти
бирлашмалари
Ю
к
А
в
т
о
б
у
с
Енгил
авт
омо
бил
Мулкий
таьсимлани-шига
кщра
А
р
а
л
а
ш
Ма
х
с
у
с
Давла
т
Хис
садорлик
Хусу
сий
1-жалвал давоми
2. Хизмат кщрсатиш корхоналари
Автомобилларга
Йщловчиларга
3
Юкларга
Аыолига
Сайёы
ларга
4
Авто
мо
билларг
а
техник
хизмат
кщрс
атиш
стан
циялари
Мар
каз
лаш
ган
ТХК
ва
таъ
мир
лаш
баз
ала
ри
Авт
омо
бил
лар
-га
сер
вис
хиз
мат
кщр
сатиш
мар
каз
и
Авт
омо
бил
лар
-га
ёьи
лци
ьуйиш
шаыоб
чал
ари
Таш
ыис
лаш
мар
каз
лар
и
Саьлаш
жойл
ари
Ав
то
во
кз
ал
Автоста
нци
я
Дис
пет
чер
пун
кти
3 Автотаъмирлаш корхоналари
Автомобил
ларни
таъмирлаш
заводлари
Агрегатла
р-ни
таъмирлаш
заводлари
Детал ва
узелларни
таъмирлаш
устахонала
ри
Тр
ан
с
эк
с
пл
уа
тац
ия
ко
рх
она
ла
ри
Юк
ста
нци
яла
-ри
Меха
низа
-ция
база
лари
Тра
нсэкс
пед
иция
кор
хоналари
Про
кат
пун
ктлари
М
о
т
е
л
л
а
р
К
е
м
п
и
н
г
л
а
р
4 Ёрдамчи корхоналар
Диспет
черлик
марказ
и
Ыисоблаш
маълумот
маркази
4
Лойиыатехнологи
я бюроси
Моддий
таъмино
т
базалар
и
Щьув
марказ-лари
3
Автокомбинатлар бош корхона (комплекс) ва шщъбалардан
(нокомплекс) ташкил топади. Шщъбаларда ТХ-2 ва катта
ыажмдаги
ЖТ
ишлари
щтказилмайди,
улар
бош
корхонада
бажарилади.
Корхоналар,
щз
навбатида,
автомобил
турига
ьараб
ьуйидагиларга бщлинади:
1. Юк; 2. Автобус; 3. Енгил автомобил; 4. Аралаш; 5.
Махсус.
Мулкий
таьсимланишига
кщра
корхоналарнинг
ьуйидаги
турлари бор:
1. Давлат; 2. Хиссадорлик; 3. Хусусий.
Автотранспорт тармоци корхоналари ичида ишлаб чиьариш
техника негизига сарфланган моддий маблацлар салмоци бщйича
(70-85
%)
автоэксплуатацион
корхоналар
биринчи
щринда
туради.
II. Хизмат кщрсатиш корхоналари ьуйидагиларга бщлинади:
1. Автомобилларга хизмат кщрсатиш корхоналари ( техник
хизмат кщрсатиш станциялари, марказлашган техник хизмат
кщрсатиш ва таъмирлаш базалари, сервис хизмати кщрсатиш
марказлари, ёьилци ьуйиш шахобчалари, ташхислаш марказлари,
саьлаш жойлари).
2. Йщловчиларга хизмат кщрсатиш корхоналари (автовокзал,
автостанция, диспетчерлик пунктлари).
3. Юкларга хизмат кщрсатиш корхоналари (трансэкспедиция
корхоналари, юк станциялари, механизациялаш базалари).
4. Аыолига
хизмат кщрсатиш корхоналари (транспорт
экспедиция корхоналари, прокат пунктлари).
5. Сайёыларга хизмат кщрсатиш корхоналари (мотеллар,
кемпинглар).
Хизмат кщрсатиш корхоналари ичида энг кщп тарьалгани
автомобилларга техник хизмат кщрсатиш станциялари бщлиб,
улардаги
ишчи
постлари
сони
биттадан
(хусусий
тадбиркорлар) 50 тагача (тошкент шаыридаги "ВАЗ" автомобил
Маркази, "Автотеххизмат" бош корхонаси ва бошьалар) боради.
Марказлашган техник хизмат кщрсатиш ва таъмирлаш базаси
сифатида "Щзавтотранс" корпорацияси томонидан
бир неча йил
олдин тажриба сифатида ташкил этиб ьурилган
"КамАЗ"
автомобиллари
"МТХК
ва
Т"
базасини
келтириш
мумкин.
"Тошшаыарйщловчитранс" Давлат уюшмаси томонидан "ЩзОтайщл"ва
"Мерседес-Бенц
О405"
автобусларига
ва
"ДЭУ"
махсуслаштирилган
(чиьинди
ташувчи)
юк
автомобилларига
сервис хизмати кщрсатиш марказлари ташкил
этилган, улар
муваффаьиятли фаолият кщрсатмоьда.
3
4
3. Автотаъмирлаш корхоналари (автотаъмирлаш заводлари,
автотаъмирлаш
устахоналари,
агрегатларни
таъмирлаш
заводлари).
Ыозирги кунда автомобил таъмирлаш заводлари ьисьариб,
фаьат махсус автомобилларни таъмирлайдиганлари бор, бошьа
автомобилларни
мукаммал
(тубдан,
капитал)
тиклаш
автотранспорт корхоналарида амалга оширилади.
4. Ёрдамчи корхоналар (марказий диспетчерлик, ыисоблашмаълумот маркази, лойиыа-технология бюроси, моддий таъминот
базалари, щьув марказлари).
АТТК
ичида
энг
салмоьлиси
бщлган
-АТКларни
ва
автомобилларга
техник
хизмат
кщрсатиш
станцияларини
лойиыалашни кщриб чиьамиз.
4.Автотранспорт корхоналари ишлаб чиьариш техника
негизининг
ыолати ва ривожланиш йщллари
ИЧТН нинг асосий вазифаси энг кам моддий маблац ва
меынат сарфлаган ыолда автомобилларнинг техник тайёрлигини
талаб даражасида таъминлашдан иборат.
ИЧТН ига ьуйидагилар киради:
иморатлар
(ишлаб
чиьариш,
маъмурий-маиший,
автомобиллар саьланадиган ёпиь бинолар, омборхона
ва
бошьалар)
иншоотлар
(жиыозланган
очиь
саьлаш
жойлари,
корхонадаги йщллар, ёьилци саьлаш ва ьуйиш шаыобчалари, сув
саьлагичлар),
- коммуникациялар (электр ва алоьа
тармоьлари ва
бошьалар),
- жиыозлар ва ьурилмалар (ишлаб чиьариш минтаьалари ва
устахоналари жиыозлари ва бошьалар),
- ыар хил асбоблар ва бошьалар (асбоблар, щлчов ва
ыисоблаш техникаси ва бошьалар).
АТК ларнинг асосий ишлаб чиьариш фондини автомобиллар
сотиб олишга ва ИЧТНни яратишга сарфланган маблац ташкил
этади. Уларнинг нисбати хозирги кунда 60% (автомобиллар
нархи) ва 40 % (ИЧН сарфи)ни ташкил этади.
ИЧТН нинг улуши ортиши билан автомобиллар техник
тайёрлиги, корхонанинг ташиш имконияти ошади, ТХ ва Т
харажатларининг солиштирма ьиймати камаяди, ташиш таннархи
маълум чегарагача камаяди, сщнг оша бошлайди, рентабеллик
маълум чегарагача ошади сщнг камая бошлайди.
ИЧТНга
сарфланган
маблацнинг
оптимал
даражасини
белгиловчи аниь услуб ьабул ьилинмаган, омилларнинг таъсир
этиш даражасига ьараб амалиётда ИЧТН ьиймати белгиланади.
4
5
Мавжуд АТК ларнинг кщпчилиги намунавий лойиыалар асосида
ьурилган ИЧТНга эга.
АТК ИЧТНнинг ьуйидаги камчиликларини келтириш мумкин:
- ьурилган АТКлар янги автомобиллар параметрларига тщцри
келмаслиги мумкин;
- газбалонли автомобилларни ишлатиш талабларига жавоб
бермайди;
- технологик жиыозлар билан таъминланганлик даражаси
етарли эмас;
- илмий-техник янгиликлар техник хизмат ва жорий таъмир
(ТХ ва ЖТ) жараёнига етарлича тадбиь этилмаган (механизация
ва автоматлаштириш, ташхислаш);
- ишлаб чиьаришни бошьариш, ишчи щринларини ва ишлаб
чиьариш ишчилари меынатини ташкил ьилиш паст савияда;
- ишчиларга маданий-маиший, тиббий хизмат кщрсатиш
етарли эмас (хоналар иссиь, нам, чанг);
- ишлаб чиьариш атроф-муыитга салбий таъсир этади (ыаво
тозалагич ва сув тиндиргичлар ёмон ишлайди);
ИЧТНнинг холати:
- ТХ ва ЖТ ишлари ишлаб чиьариш майдонлари билан 50-65 %
таъминланган;
- ТХ ва ЖТ ишларидаги механизациялаш даражаси меъёрнинг
25-30 % ташкил этади.
Шу билан бир ьаторда
ишлаб чиьариш бинолари ва
технологик
жиыозлардан
самарали
фойдаланмаслик,
кичик
корхоналар учун ИЧН ьийматини ошириб юбормаслик учун
замонавий техника ва
технологиялар ьщлламаслик
ыоллари
учрайди. ТХ ва ЖТ ишларини бажаришда ишлаб чиьаришни
марказлаштириш, ихтисослаштириш ва кооперациялаш масалалари
ыам щз ечимини топмаган.
АТК ИЧТНнинг ривожи янги ьуриш ва мавжуд корхоналарни
кенгайтириш, ьайта ьуриш ва техник ьайта жиыозлаш орьали
амалга оширилади.
Лойиыа асосида янги майдонда корхона барпо ьилиниши янги
ьурилиш ыисобланади.
Мавжуд АТКнинг филиали ьурилиши, ТХ ва ЖТ учун мавжуд
бино ва иншоотларнинг кенгайтирилиши ёки янги ьурилиши,
шунингдек мавжуд бинога ьщшимча хоналар ьщшиб ьурилиши
корхонани кенгайтириш дейилади.
Мавжуд асосий ишлаб чиьариш, маъмурий-маиший ва техник
бино ва иншоотларнинг эскиргани ёки талабга жавоб бермагани
учун ьисман бузилиб, щрнига такомиллашган янги технологик
жараёнларни тадбиь этиш, янги русумли автомобилларга ТХК ва
ЖТ, ыамда саьлаш учун янги бинолар ьурилиши ёки ьщшилиши
ьайта ьурилиш
деб аталади.
5
6
Илцор
технологик
жараёнларни,
жиыозларни,
ишлаб
чиьаришни механизациялаштириш ва автоматлаштириш мажмуаси
воситаларини, электрон-ыисоблаш
техникаларини тадбиь этиш
натижасида ИЧТНнинг самарадорлигини ошириш-корхонани техник
ьайта жиыозлаш
дейилади.
5.Автотранспорт корхоналарини лойиыалаш тартиби
Ишлаб турган корхоналар керак бщлган ыажмдаги ташиш
ишларини бажара олмаган ыолда янги автотранспорт корхонаси
лойиыаланади
ва
ьурилади.
Ишлаб
турган
корхонани
такомиллаштириш лойиыаси, ундаги автомобиллар сони кескин
щсганда ёки тури алмаштирилганда ишлаб чиьариш негизи
талабга жавоб бера олмаган ыолда, янги техника ва технология
жорий ьилинган ыолларда амалга оширилади. АТК лойиыаси
капитал
ьурилиш
бщйича
ьщйиладиган
барча
замонавий
талабларга жавоб бериши керак.
АТК лар саноат корхоналарини лойиыалашнинг умумий
ьоидалари асосида, бир ёки икки босьичда лойиыаланади. Икки
босьичли лойиыалаш
техник лойиыа
ва ишчи чизмалардан
иборат. Бир босьичли лойиыалашда улар бирлаштирилади.
Неча босьичда лойиыалаш олдиндан белгилаб ьщйилади.
Лойиыа ечимлари бир неча вариантда амалга берилади ва
улар бир-бирига солиштирилиб, энг самарадорлиги танлаб
олинади. Ыамма талабга жавоб берадиган лойиыани ишлаб чиьиш
мураккаб, ьиммат ва катта ыажмдаги иш бажаришни талаб
ьилади. Шунинг учун лойиыалаш ишида кенг кщламда андозавий
лойиыалардан
фойдаланилади.
Корхонани
лойиыалаш
ёки
такомиллаштиришда
"Щзавтотранс",
"Щзавтосаноат",
"Тошшаыарйщловчитранс", "Гипроавтотранс" томонидан мунтазам
ишлаб чиьариладиган янги техника, технология ва ташкил ьилиш
меъёрларидан фойдаланилади. Улар "Автомобил транспортининг
ыаракатдаги таркибига техник хизмат кщрсатиш ва жорий
таъмирлаш" Низомида келтирилган меъёрлардан ыам юьорироь ва
илцорроь бщлиши мумкин.
Щьиш
жараёнида
бажариладиган
лойиыаларда
Низомда
келтириладиган меъёрлардан фойдаланилади. Бу эса реал ишлаб
турган корхоналар кщрсаткичига яьин бщлган лойиыа ечимларини
олишга ва уларни бир бирига солиштиришга имкон беради.
Лойиыалашнинг иккала босьичидан олдин объектни лойиыалаш
топширици тузилади.
Топшириьда лойиыалашда керак бщладиган барча асосий
маълумотлар келтирилади:
- лойиыалаш учун асос (ьарор ёки буйруь),
- ьурилиш участкаси, райони,
- корхонанинг вазифаси, иш тартиби,
6
7
- хизмат кщрсатиладиган объект, трасса ва районлар,
- корхонанинг кенгайиш имконияти ва ьурилиш навбати,
- тахминий сарфланадиган маблац ва ьурилиш муддатлари,
- бщлцуси корхонанинг тахминий кщрсаткичлари,
- ишлатилиши мумкин бщлган андозавий лойиыалар,
- корхонани сув, иссиьлик, газ, электр-энергия билан
таъминлаш манбаалари ва бошьалар.
Лойиыалаш
топширицига
ьурилиш
объектининг
техникиьтисодий асосланиши, ажратилган ер участкасининг ьурилиш
паспорти илова ьилинади.
Топшириь лойиыани бажарадиган ташкилот билан келишилади
ва
техник
лойиыани
тасдиьлайдиган
идора
томонидан
тасдиьланади.
Топшириьда
келтириладиган
маълумотлар
муфассаллиги
турлича бщлиши мумкин. Масалан, объектнинг тщлиь таснифи ёки
фаьат бажарадиган вазифаси кщрсатилиши мумкин. Кейинги
ыолда лойиыалаш ташкилоти транспорт-ьидирув ишлари олиб
бориши
натижасида
объектнинг
тщлиь
таснифини
тузади.
Масалан:
юк
ташиш
учун
мщлжалланган
АТКнинг
лойиыа
топширицида бажариладиган юк обороти
кщрсатилган бщлса,
керак бщладиган автомобиллар сони ва иш тартиби аниьланади,
агар, фаьат шу районда щрнашган ва юки ташиладиган халь
ыщжалиги
тармоьлари кщрсатилса, юк
ыажми ва керак
бщладиган автомобиллар сони аниьланади.
Техник лойиыа тасдиьланган лойиыалаш топширици асосида
бажарилади.
У ьуйидаги ьисмлардан иборат :
умумий, технологик,
ьурилиш, санитария-техника, энергетика, смета, иьтисод.
Лойиыанинг технологик ва иьтисодий ьисмлари авторанспорт
корхоналари учун щзига хос хусусиятга эга, бошьа ьисмлари
эса, ыамма ьурилиш тармоьларини лойиыалаш ьисмларига щхшаш
бщлади.
Лойиыанинг технологик ьисми ыисоблаш-тушунтириш хатидан,
корхона
бош
режаси
схемасидан
ва
асосий
технологик
жиыозларни
режалаштиришдан
иборат
бщлади.
Ыисоблаштушунтириш хати ьуйидагиларни щз ичига олади:
- Лойиыалаш учун
топшириь
(лойиыаланаётган корхона
вазифаси, тузилиши, иш тартиби, ыаракатдаги таркиб таснифи,
ишлатиш
тартиби, асосий технологик жараён тавсифи ва уни
ыисоблаш меъёрлари ва бошьалар);
- ТХ ва Т бщйича ишлаб чиьариш дастурининг, ишчилар
сонининг, технологик жиыозларнинг,
ишлаб чиьариш ва
омборхоналар юзасининг ыисоблари;
- Минтаьа ва устахоналарни режалаштириш;
- Технологик ечимнинг техник иьтисодий кщрсаткичлари;
7
8
- Лойиыанинг бошьа ьисмларини ыисоблаш учун маълумот,
тошириь ва бошьалар.
Техник
лойиыанинг
бош
режа
схемасида
корхонанинг
участкада
щрнашиши,
биноларнинг
жойлашуви,
ыудудда
автомобилларнинг ыаракат чизмаси кщрсатилади.
Бош режа схемаси 1:500, 1:1000
миьёсда,
биноларнинг
режалаштирилиши 1:200, 1:400 миьёсда, биноларнинг асбоб
ускуналар билан жиыозлашни режалаштириш 1:100, 1:50 миьёсда
бажарилади.
Ишчи чизмалар тасдиьланган техник лойиыа асосида ва унга
мос
равишда ишлаб чиьиб, асбоб - ускуналарни
щрнатиш ва
ьурилишни таъминлаш учун хизмат ьилади. Улар ишчи жойлари,
ыар
бир жой учун
жиыозларнинг
щзаро щрнашуви, ишчи
жойлари, электр, сув, буц истеъмолчилари кщрсатилади.
Мавзу бщйича назорат саволлари
1."Автотранспорт
корхоналарини
технологик
лойихалаш"
фанининг маьсади ва вазифалари
2.Автотранспорт
тармоци
корхоналари
турларининг
ривожланиши жараёни холати ва истиьболлари
3.АТК ларнинг ишлаб чиьариш техника негизи холати ва
истиьболлари
4.Автотранспорт тармоци корхоналарини лойихалаш
5.АТК ларни лойихалаш тартиби
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
1.Автомобилларнинг техник эксплуатацияси.
2.Фаннинг маьсади ва вазифаси.
3.Автотранспорт тармоци корхоналари.
4.Автоэксплуатацион корхоналар.
5.Хизмат кщрсатувчи корхоналар.
6.Автотаъмир корхоналар.
7.Ёрдамчи корхоналар.
8.Автомобилларга хизмат кщрсатувчи корхоналар.
9.Йщловчиларга хизмат кщрсатувчи корхоналар.
10.Юкларга хизмат кщрсатувчи корхоналар.
11.Автотранспорт корхоналари.
12.Автокомбинатлар.
13.Автотранспорт бирлашмалари
14.Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш станциялари.
15.Ёьилци ьуйиш шаыобчалари.
16.Шаыардаги станциялар.
17.Йщл ёьасидаги станциялар.
18.Автовокзал.
19.Автостанция.
8
9
20.Юк станцияси.
21.Техник ишлаб чиьариш негизи.
22.Лойиыалаш тартиби.
23.Корхонани лойиыалаш.
24.Ьайта ьуриш.
25.Корхонани кенгайтириш.
26.Техник ьайта жиыозлаш.
27.Лойихалаш дастлабки маълумотлари
А Д А Б И
Ё Т Л А Р
[1]
[3] - 270-274 бетлар.
[5]
[13] - 8-24 бетлар
[17]
9
10
2 - МАВЗУ . Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш ва
таъмирлаш дастурини ыисоблаш усуллари (2 соат).
Режа:
1. Дастлабки маълумотларни танлаш.
2. Техник хизмат кщрсатиш
даврийлиги
ва
автомобил
ресурс йщлини аниьлаш.
3. Техник хизмат кщрсатиш ва таъмирлашлар сонини
ыисоблаш усуллари.
1. Дастлабки маълумотларни танлаш.
Лойиыа топширици асосида технологик ыисобни бажариш учун
ьуйидаги дастлабки маълумотлар танлаб олинади ёки етишмаган
маълумотлар таылил ва ыисоблаш йщли билан аниьланади:
1. АТК тури ва вазифаси
2. Автомобилларнинг ишлаш шароити тоифаси - Киш (ёки
корхона щрнашган шаыарнинг ёки ьишлоьнинг номи)
3. Автомобил ва тиркамалар сони, тури, тоифаси,
техник ыолати (ишлатилгандан бери юрган йщли) я
э
Аи , Аи
4. Автомобилларнинг ишлаш тартиби-(Дйи, Тй,)
5. Автомобилларга ТХК ва
Т иш тартиби- (Дйм, Тм, mм)
6. Кунда босилган щртача йщл-Lкй.
Автомобиллар
техник
ыолати
кщрсатилганда,
уларнинг
янгилари ва мукаммал таъмирдан чиььанларининг фоизлари,
босиб щтилган йщл ьиймати ыисобга олинади. Чунки янги
автомобиллар таъмирда оз ваьт туради, мукаммал таъмирдан
сщнг ва кщп йщл босиб щтган автомобиллар таъмирда кщп ваьт
туради.
Автомобилларнинг
ишлаш
тартибида
ьуйидагилар
кщрсатилади:
а) Автомобилнинг йиллик иш куни.
Пассажир транспорти - такси, автобус учун -Дйи= 365 кун,
юк автомобиллари учун - Дйи=357, 305, 253 кун
б) Автомобилларнинг йщлда ишлаш давомийлиги mй=1, 1.5, 2
алмашинувга тенг бщлиши мумкин
в) Автомобилларнинг йщлда ишлаш ваьти - Тй. Бунга
ыайдовчилар тушда овьатланиш ваьти - То ва автомобилни ьабул
ьилиш ва топшириш ваьти -Тьт кирмайди.
Иш ваьти 6 кунлик иш ыафтасида Ти=7, 10.5, 14 соат, 5 кунлик
иш ыафтасида Ти=8,2;
12,3; 16,4 соат, ыайдовчилар кун ора
ишлаганда 11,1 соат бщлиши мумкин.
Автомобилни ьабул ьилиш ва топшириш учун ыар алмашинувга
Тьт= 0,3-0,4 соат ваьт ажратилади. Автомобилларнинг йщлда
ишлаш ваьти иш ваьтидан автомобилни ьабул ьилиш ва топшириш
учун кетган ваьт айирмасига тенг.
10
11
Тй= Ти - Тьт ,
соат
Агар АТК бщйича баъзи автомобиллар 1 алмашинувли,
бошьалари 2 алмашинувли ишласа, автомобиллар йщлда ишлаган
щртача ваьт ьуйидагича топилади:
А1Тй1+А2Тй2
Тй = ----------------- , соат
А1 + А2
А1 - бир алмашинувли ишлаган автомобиллар сони.
А2 - икки алмашинувли ишлаган автомобиллар сони.
Ти1- бир алмашинувли иш ваьти, соат.
Ти2 - икки алмашинувли иш ваьти, соат
АТК да автомобилларга
техник хизмат кщрсатиш ва
таъмирлаш минтаьасининг иш тартиби ьуйидагича аниьланади:
а) йил давомидаги иш куни - Дйм
в) алмашинувлар сони - mм
г) кунлик иш ваьти - Тм
Минтаьанинг иш тартиби автомобилнинг иш тартибидан фарь
ьилиши мумкин. Масалан, автомобил ыафтасига 6 кун ишлаши ,
минтаьалар эса 5 кун ишлаши мумкин.
Лекин, кундалик хизмат кщрсатиш минтаьасининг йил
давомидаги иш куни автомобилнинг йил давомидаги иш кунига
тенг бщлиши керак.
Кунда босилган щртача йщл берилади ёки транспорт ьидирув ишлари ыисоби асосида аниьланади.
Республикада ишлатилаётган автомобиллар учун технологик
ыисобда учун ТХ ва Т меъёрлари ва уларни тщцрилаш
коэффициентлари собиь Иттифоьнинг 1986 йилдаги "Автомобил
транспорти ыаракат таркибига
техник хизмат кщрсатиш
ва
таъмирлаш тщцрисида Низом"ида ва 1996 ыамда 1999 йиллардаги
"Щзбекистон Республикаси
автомобил транспорти ыаракат
таркибига техник хизмат кщрсатиш
ва таъмирлаш тщцрисида
Низом"ида
келтирилган.
1999
йил
чиьарилган
Низомда
Ресубликамизда чиьарилаётган
ва хориждан келтирилган янги
автомобиллар меъёрлари ыам келтирилган. Агар лойиыаланаётган
АТКлардаги
автомобиллар 1985 йилдан олдин собиь Иттифоьда
ишлаб чиьарилган бщлса, у ыолда
1969 ва 1972 йиллардаги
собиь Иттифоь Низоми меъёрларидан фойдаланиш лозим.
Щзбекистон
Республикаси
"Низоми"да
меъёрлар
собиь
Иттифоь Низоми меъёрларини Республика табиий-иьлим шароитини
ыисобга олувчи
(К3) тщцрилаш
коэффициенти
ьийматларига
кщпайтириш орьали берилган.
Истиьболли автомобилларга мщлжалланган янги корхоналар
лойиыалашда ТХ
ва Т меъёрлари "АТК ларни технологик
11
12
лойиыалашнинг умумиттифоь меъёрлари" (ТЛУМ-01-91)
олиш мумкин.
[16] дан
2.
Техник хизмат кщрсатиш даврийлиги ва автомобил
ресурс йщлини аниьлаш.
Кундалик хизмат кщрсатиш (КХК) даврийлиги автомобилнинг
щртача кунлик босилган йщлига тенг бщлади.
Биринчи ва иккинчи техник хизмат кщрсатиш (ТХК-1, ТХК-2)
даврийлиги " Автомобил транспорти ыаракат таркибига техник
хизмат
кщрсатиш ва таъмирлаш тщцрисида Низом"га асосан
белгиланади. Бу меъёрлаш ыаракат таркиби турига ьараб умумий
ва автомобил русумига ьараб хусусий бщлади.
Ьуйидаги 2-жадвалда биринчи ва иккинчи техник хизмат
кщрсатиш даврийлиги келтирилган.
2-жадвал
Автомобилларга ТХК даврийлиги, км.
(ишлатиш шароитининг I тоифаси , Республиканинг иьлимий
кичик тумани IV Г учун).
Автомобиллар тури ва русуми
ТХК-1
ТХК-2
УМУМИЙ МЕЪЁРЛАР
Юк автомобиллари ва улар негизидаги
автобуслар
2700
10800
Автобуслар
3150
12600
Енгил автомобиллар
3600
14400
ХУСУСИЙ МЕЪЁРЛАР
Юк автомобиллари:
МАЗ-5335
3600
14400
ГАЗ-53-12, ГАЗ-53-07
3600
14400
КамАЗ-5320
3600
10800
Автобуслар:
Дамас
10000
20000
ПАЗ-3205
3600
14400
15000
45000
Мерседес-Бенц 0405
9000
18000
Мерседес-Бенц 0302S-VB
Белде 214-17 В
4500
9000
ДЭУ ВУ-113, ВС-106
3600
10800
Икарус-260, 280
3600
14400
Енгил автомобиллар:
Доган L,S
4500
9000
Тико, Нексия
10000
20000
12
13
Автомобилларнинг янгиланишига, ИЧТН да илмий-техника
тараь-ьиётини ьщллашга мщлжалланган "Автомобил транспорти
корхоналарини технологик лойихалаш умумиттифоь меъёрлари" ОНТП-01-91 [ 8] да
келтирилган ТХК даврийлиги ьийматлари келтирилган (3жадвал).
3-жадвал
I тоифа ишлатиш шароити учун харакатдаги таркибниниг техник
хизмат кщрсатиш даврийлиги.(ТЛУМ-01-91бщйича)
Меъёрий хизмат
кщрсатиш даврийлиги,
км.
ТХК-1
ТХК-2
5000
20000
5000
20000
улар
4000
16000
№
Харакатдаги таркиб
1
2
3
Енгил автомобиллар
Автобуслар
Юк
автомобиллари
ва
негизидаги автобуслар.
Карьер ацдарма автомобиллари
Тиркама ва ярим тиркамалар (оцир юк
кщтарувчилардан ташьари)
Оцир юк кщтарувчи тиркама ва ярим
тиркама
4
5
6
2000
4000
10000
16000
3000
12000
Автомобилларнинг мукаммал таъмиргача босиб щтадиган йщли
ва янги русумли автомобилларнинг (уларни ьайта таъмирлаш
кщзда тутилмагани учун) хисобдан щчиришгача юрадиган йщли "ресурс йщли" Низомда, ТЛУМ-01-91 да
ва
бошьа меъёрий
ыужжатларда келтирилган.
4-жадвалда баъзи автомобилларнинг мукаммал таъмиргача
босиб щтадиган йщли кщрсатилган.
Мукаммал таъмирдан чиььан автомобиллар (эски русумли
автомобил ва
автобуслар) нинг мукаммал таъмиргача босиб
щтадиган йщли янги автомобил мукаммал таъмиргача босиб
щтадиган йщлининг
80 фоизини ташкил ьилади.
4-жадвал
13
14
Автомобилларнинг биринчи мукаммал таъмиргача йщл юриш (ёки
ресурс) меъёрлари, км. (ишлатиш шароитининг I-тоифаси,
Республиканинг
иьлимий кичик тумани IV Г учун) .
Ыаракатдаги таркибнинг асосий
Ыаракатдаги
ыаракатдаги
параметрлари
таркибнинг
таркибнинг
русуми
ресурси, минг
км
1
2
3
ЕНГИЛ АВТОМОБИЛЛАР
Кичик туркумли
(двигателнинг ишчи ыажми V=1,2
дан 1.8 литргача, автомобилнинг
АЗЛК-2138
112.5
щз оцирлиги Q=850 дан 1500
кг
ИЖ 2125
гача)
Щрта туркумли
ГАЗ-2410
270
(V=1,8-3,5 л, Q=1150-1500 кг)
ГАЗ-2407
АВТОБУСЛАР
Алоыида кичик туркумли
РАФ-220301
234
(узунлиги L=5.0 м. гача)
Кичик туркумли
КАВЗ-685
225
(L=6,0 - 7,5 м)
ПАЗ-672
290
ПАЗ300
3205
Щрта туркумли
ЛАЗ-695,
(L=8,0-9,5 м)
ЛАЗ-695НГ
324
ЛАЗ-699
405
Катта туркумли
ЛиАЗ-677,
(L=10.5-12.0 м.)
677М., 677 Г
342
Икарус-260,
324
280
Мерседес900
405
Бенц -030СЕ,
-0405
405
Белде 214324
17В
ДЭУ ВУ-113,
ВС-106
Кароса В-732
1
2
ЮК АВТОМОБИЛЛАРИ
Умумтранспорт сифатида фойдала- ИЖ-2715(0.4
ниладиган
т)
14
4-жадвал давоми.
3
90
15
Q=0.3
дан
кщтарадиган
т.
1.0
т.гача
юк
ЕрАЗ-762А,
763В
УАЗ-451 М.
УАЗ-451 ДУ
Q=1.0 - 3.0 т
ГАЗ-5204,52-07,
52-27
ГАЗ-3307
Q=3.0 т. - 5.0 ГАЗ-53 А,
ГАЗ-53-07
ЗИЛ-4331
ЗИЛ-130,138,
138В
КАЗ-608,
608В
Урал-377,
377Н
Q=5.0-8.0 т
Тиркамалар:
Q=3,0-8,0
т
икки щьли
кщтарадиган, ГКБ-817М-01
(5.6т)
ГКБ-8328-030
(6.4т)
СЗАП-8356Q=8.0 т ва ундан ортиь юк 030 (8.5т)
кщтарадиган, икки щьли
МАЗ8926(8.2т)
МОЛ-9370-010
Q=8.0 т ва ундан ортиь юк (14,5 т)
кщтарадиган ярим тиркама
МОЛ-9380-010
(15.0 т)
МАЗ-9397
(20.1 т)
145
160
160
270
225
450
270
150
150
юк
90
90
180
180
288
270
288
Автомобиллар
(баъзи
махсусларидан
ташьари)
ыозир
заводларда мукаммал таъмирланмаётган бщлса ыам бу меъёр
автомобилнинг
техник
ыолатини кщрсатувчи меъёр бщлиб
хизмат ьилади.
Муайян шароит учун биринчи ва иккинчи ТХК даврийлиги -L1
ва L2 ишлатиш шароити тоифасини ыисобга оладиган -К1
коэффициенти ва табиий иьлим
шароитини ыисобга олувчи -К3
коэффициенти ёрдамида тщцриланади.
L1 = L1м * К1 * К3,
км
м
L2 = L2 * К1 * К3,
км
15
16
бу ерда: L1м , L2м - ишлатиш шароити I тоифа, иссиь иьлим
шароити учун ТХК-1, ТХК-2 нинг меъёрий ьийматлари.
Муайян шароит учун мукаммал
таъмиргача юрилган йщл Lмт, Низомда келтирилган меъёр ьиймат - Lмтм учта коэфициент:
ишлатиш шароити коэффициенти - К1, харакатдаги таркиб
модификацияси коэффициенти - К2, табиий иьлим шароити
коэффициенти - К3
кщпайтмаси орьали тщцриланади.
м
Lмт = Lмт * К1 * К2 * К3,
км
Юьорида келтирилган коэффициентларнинг ьийматлари 5,-6,7,-8 жадвалларда келтирилган.
5-жадвал
Ишлатиш шароитларига кщра меъёрларни тузатиш коэффициенти К1
МЕЪЁРЛАР
Ишлатиш
тоифаси
Техник
хизмат
кщрсатиш
даврийлиги
Жорий
Мукаммал таъмиргача
юрилган йщл
Двигателлар
Бошьа
агрегатлар *
таъмирлаш
меынатининг
солиштирма
ыажми
I
1.0
1.0
1.0
1.0
II
0.9
1.1
0.8
0.9
III
0.8
1.2
0.7
0.8
IV
0.6
1.5
0.5
0.6
* - Автомобил учун ыам шу ьийматларни олиш мумкин.
6-жадвал
Харакатдаги таркибнинг турлари ва унинг ишини ташкил
этишга кыра меъёрларни тузатиш коэффициенти -К2
Щаракатдаги таркиб тури
ва уни ташкил этиш
База (асос) автомобили
Мингаштирувчи шатакчилар
Бир тиркамали автомобиллар
Икки тиркамали автомобиллар
5 км.дан орти= масофада ишлайдиган а\дарма автомобиллар
Бир тиркамали ёки =ис=а масофада
(5 км.гача) ишлай-диган а\дарма
автомобиллар
Икки
тиркамали
а\дарма
автомобиллар
Ихтисослаштирилган щара-катдаги
1.00
1.1
1.15
1.2
1.15
Меъёрлар
Агрегатларнинг
мукаммал
таъмиргача юрган
йыли *
1.00
0.95
0.9
0.85
0.85
1.2
0.8
1.25
1.25
0.75
1.3
1.1
-
-
ТХК ва ЖТ
мещнат щажми
16
Защира =исмлар
сарфи
1.00
1.05
1.1
1.2
1.2
17
таркиб
(ускуналар-нинг
мураккаблигига кыра)
1.2
* - Автомобил учун ыам шу ьийматларни олиш мумкин.
7-жадвал
И=лим шароитига кыра меъёрларни ты\рилаш
коэффициенти - К3К3I К3II
И=лимга кыра
кичик туман
Туманнинг
тавсифи
IV Г
Коэффициент К3I
Исси= =уру= х
IV А
МЕЪЁРЛАР
техник хизмат жорий
таъ- мукаммал
кырсатиш
мирлаш мещ таъмирлаш
даврийлиги
нати
мещнатининг
солиштирма
щажми
Жуда исси= хх
=уру=
Коэффициент К3II
+ора=алпо\истон
республикаси-нинг
Орол денги зи
чегарасига
жойлашган
и=лими
но=улай
туманлар
Защира
=исмлар
сарфи
1.0
1.0
1.0
1.0
0.9
1.1
0.9
1.1
0.9
1.1
0.9
1.1
х - и=лим шароити ыхшаш щудудлар 8-жадвалда келтирилган.
8-жадвал
Табиий-и=лим шароитлари ыхшаш Ызбекистон
Республикасининг худудлари х
И=лимий
кичик туман
ра=ами
И=лимий-кичик
туманнинг
тавсифи
И=лимий кичик туманга кирувчи шащарлар, =ишло=лар
IV-Г
Исси= =уру=
Хыжаобод, Шаргун, Дещ=онобод, Ургут, Самар=анд,
Жомбой, Жума, Булун\ур, Пойари=, /аллаорол, Бекобод,
Бахт, Сирдарё, Быка, Аскарлик, О==ыр\он, Чиноз, Пискент,
Янгийыл, Наримонов, Зангиота, Тыйтепа, Олмали=,
Янгибозор, Келес, Тошкент, Чирчи=, /азалкент, Фар\она,
Андижон, Наманган, +ува, +увасой, +ы=он, Чуст, Риштон,
Тошло=, Марщамат, Асака, О=тош, Тыра=ур\он, Косонсой,
Янги=ыр\он, Уч=ыр\он, Чорто=, Шащрихон, Поп,
Пахтаобод, Ангрен, Бо\от,
Хива, О=ман\ит, Кегайли,
Чимбой, +ораызак, Тахтакыприк, +ын\ирот, Дыстлик,
Мыйно=, Бойсун, Янгиобод, Саройент, Эллик=алъа, О=тош,
Томди, Катта=ыр\он, Ысмат, Янги=ишло=, Чигиш, Бувайда,
Жангир, Капчугай, Сых, Жумуртов, Гуручмозор, Пойту\,
17
18
IV-А
Хонобод, Олтиари=, Фур=ат, Раи=он, Кучлук, Узун,
Чинобод, Гагарин, +ыр\онтепа, Зиёвуддин, Нуробод,
Булун\ур, Фориш, Ержар.
Жуда исси= =уру= Термиз, Денов, +арши, Даштобод, Косон, Муборак,
Зарафшон, Жар=ыр\он, Шеробод, /узор, +амаши, Чиро=чи,
Яккабо\, Шахрисабз, Китоб, Коракыл, Когон, Бухоро,
Ромитон, Вобкент, +изилтепа, /иждувон, Кармана, Навоий,
Навкар, Нурота, Жиззах, Пахтакор, Зомин, Дыстлик,
Гагарин, Янгиер, Гулистон, Зарбдор, Нишон, Айритон,
Уч=уду=, Ховос, +ум=ыр\он, Шырчи, Болдир, Нукус,
Хыжайли, Тахиатош, Ман\ит, Гурлан, Беруний, Кенгайли,
Ургенч, Шовот, Хон=а, Тырткыл, +ышкыприк, Хазорасп,
Янгиари=, Шуманай.
Истиьболли автомобиллар
учун корхоналар
лойихалашда
мукаммал таъмирлашгача юрилган йщл
ёки
автомобил ресурс
йщли 9-жадвалда,
меъёрларни тщцрилаш
коэффициентлари
ьийматлари 10-жадвалда келтирилган.
Агар АТК да ыар хил йщл босиб щтган автомобиллар бщлса,
улар гуруыларга ажратилиб, щртача босиб щтилган йщл - Lмщр
ьуйидагича ыисобланади:
Lмщр
Аи1 * Lмт1 + Амт2 * Lk2 + ... + Аиn*Lмтn
= ——————————————————————————————,
Аи1 + Аи2 +...+ Аиn
км
ТХК
графигини
тузишни
осонлаштириш
маьсадида
автомобилнинг мукаммал таъмиргача босиб щтган йщли
ТХК
даврийлиги,
ТХК-2 даврийлиги ТХК-1 даврийлигига, ТХК-1
даврийлиги щртача кунлик босган йщлга каррали ьилиб олинади.
Мисол: Щртача кунлик йщл Lкй=205 км бщлган КамАЗ-5320
автомобили ва ГКБ-8328-030 тиркамадан иборат автопоезд III
ишлатиш шароити тоифасидаги Навоий
шаырида
ишласа,
мукаммал таъмиргача босган йщл ва биринчи ва иккинчи ТХК
даврийлиги аниьлансин.
1999 йил Низомидан ьуйидаги меъёрларни танлаб оламиз.
Автомобил ва тиркама учун бир хил мукаммал таъмирлаш ва
ТХК даврийлигини ьабул ьиламиз.
Lмтм = 270 000 км
L2м = 10800 км
L1м = 3600 км
К1 = 0.8
К2 = 0.9
К3 = 0.9
Берилган шароит учун ТХК-1 даврийлиги
L1 = L1м * К1 * К3 = 3600 * 0.8 * 0.9= 2592 км
ТХК-1 даврийлиги
ва щртача кунлик босган йщл каррали
бщлишини ыисобга олганда
18
19
L1
2592
n1= ——— = —————— = 12.64  13  n1'
Lкй
205
L1 = n1'  Lкй = 13  205 = 2665 км
ТХК-2 даврийлиги
L2 = L2м * К1 * К3 = 10800 * 0.8 * 0.9 = 7776 км
ТХК-2 даврийлиги
ТХК-1 даврийлигига каррали бщлишини
ыисобга олганда
L2
7776
n2= ——— = —————— = 2.92  3  n2'
L1
2665
L2 = n2'  L1 = 3  2665 = 7995 км
Мукаммал таъмиргача босиб щтиладиган йщл
Lмт = Lмтм  К1  К2  К3 = 270000  0.8  0.9  0.9 = 174960
км
Бу йщлнинг ТХК-2 даврийлигига каррали бщлишини ыисобга
олганда
Lм
174960
n3= ——— = —————— = 21.88  22  n3'
L2
7995
Lмт = n3'  L2 = 22  7995 = 175890 км
Ыисоблар натижалари:
L1 = 2665 км
L2 = 7995 км
Lмт = 175890 км
Янги
техника
ва
технологияни
ьщллаб
истиьболий
автомобиллар учун янги корхоналар лойиыаланганда мукамммал
таъмирлашгача ва ресурс йщллари ьийматлари "Технологик
лойиыалаш
умумиттифоь меъёрлари" - ТЛУМ-01-91 дан танлаб
олинади. (Жадвал-9).
9-жадвал
Ыаракатдаги таркибнинг МТ гача ва ресурс йщли, ТХ ва ЖТ
меынатлари меъёрлари I тоифа ишлатиш шароити, мщътадил
иьлим туманлари учун
(ТЛУМ 01-91 бщйича)
МТгача
Меынат меъёри
КХК
ТХК-1 ТХК-2
ЖТ
ёки
Харакатдаги
Русум
ис/
ресурс
таркиб
намояндаси
и.с
и.с
и.с
1000км
1
2
Енгил автомобиллар:
алоыида
кичик ЗАЗ -1102
туркумли
йщли,
минг.км
3
4
5
6
7
125
0,15
1,9
7,5
1,5
19
20
кичик
щрта
Автобуслар:
алоыида
туркумли
кичик
щрта
катта
алоыида
ВАЗ-2107
ГАЗ-2411
кичик РАФ-2203-01
ПАЗ-3205
ВАЗ-4221
ЛиАЗ-5256,
Икарус-260
Икарус-280
катта
150
400
0,20
0,25
2,6
3,4
10,5
13,5
1,8
2,1
350*
0,25
4,5
18,0
2,8
400*
500*
500*
0,30
0,40
0,50
6,0
7,5
9,0
24,0
30,0
36,0
3,0
3,8
4,2
400*
0,80
18,0
72,0
6,2
9-жадвал давоми
1
Умумтранспорт
автомобиллари,
кщтариши,
т :
0,5 дан-1,0 гача
1 дан-3 гача
3 дан-5 гача
5 дан-6 гача
2
3
4
5
6
7
УАЗ-3303-01
ГАЗ-52-04
ГАЗ-3307
ЗИЛ-431410
150
175
300
450
0,20
0,30
0,30
0,30
1,8
3,0
3,6
3,6
1,55
2,0
3,0
3,4
КамАЗ-5320
КамАЗ-53212
КрАЗ-250010
300
300
300
0,35
0,40
0,50
5,7
7,5
7,8
7,2
12,0
14,4
14,4
Ж
21,6
24,0
31,2
БелАЗ-7522
БелАЗ-7548
200
200
0,80
1,00
20,5
22,5
80,0
90,0
16,0
24,0
-
0,08
0,3
1,0
0,45
-
0,10
0,9
2,4
0,85
СМ-В325
ГКБ-8350
120
250
0,05
0,10
0,9
2,1
3,6
8,4
0,35
1,15
КАЗ-9368
Мод.9370
МАЗ-9398
300
300
320
0,10
0,15
0,15
2,1
2,2
3,0
8,4
8,8
12,0
1,15
1,25
1,70
ЧМЗАП
250
0,2
4,4
17,6
2,4
юк
юк
6 дан-8 гача
8 дан-10 гача
10дан-16 гача
Йщлсиз жойда юрувчи
щзиацдаргич автомобиллар, юк кщтариши:
30 т
42 т
Газобаллонли
автомобиллар:
Суюлтирилган нефтли
газда
(СНГ)
ишлаганда
сиьилган
табиий
газда
(СТГ)
ишлаганда
Тиркамалар,
юк
кщтариши, т:
бир щьли, 5 гача
икки щьли, 8 гача
Ярим тиркамалар. Юк
кщтариши, т:
бир щьли, 12 гача
икии щьли, 14 гача
кщп щьли, 20 дан
ортиь
Оцир
кщтарувчи
тиркама
ва
ярим
тиркамалар.
Юк
кщтариши 22 т дан
20
5,0
5,5
6,1
21
ортиь
* - МТ гача йщл.
**-Газли таъминлаш тизими бщйича ьщшимча меынат меъёри
жадвал 10
Ыаракатдаги таркибнинг МТ гача йщли, ресурс йщли, ТХ
даврийлиги, ТХ ва ЖТ да туриши, КХК, ТХК-1,ТХК-2, ЖТ меынатини
тщцрилаш коэффициентлари
(ТЛУМ -01-91 бщйича)
№
Меъёрларни тщцрилаш
шароитлари
1
2
Ишлатиш шароити тоифаси:
I
II
III
IV
V
Тщцрилаш коэффициентлари ьийматлари
ресурс ТХК-1 ТХК
меынат сарфи
ёки
ТХК-2 ва
ТХК-1
МТгача даврий ЖТда КХК
ТХК-2 ЖТ
йщл
лиги
туриш
3
4
5
6
7
8
К1-коэффициенти
1,0
1,0
0,9
0,9
0,8
0,8
0,7
0,7
0,6
0,6
К2-коэффициенти
Ыаракатдаги таркиб:
Автомобилнинг
асосий
русуми (бортли)
Ыамма
щьлари
етакчи
автомобиллар
ва
автобуслар
Фургон
автомобиллари
(пикаплар)
Рефрижераторли
автомобиллар
Цистернали автомобиллар
Ёнилци ьуювчи
автомобиллар
Щзи
ацдаргич
автомобиллар
Эгарли шатакчилар
Махсус автомобиллар
Санитария автомобиллари
Тиркама билан ишлайдиган
автомобиллар
Махсус
тиркама ва ярим
тиркамалар
(рефрижераторлар,
цистерналар ва бошьалар)
-
-
-
1,0
1,1
1,2
1,4
1,5
1,0
-
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
-
1,1
1,25
1,25
1,25
1,0
-
1,1
1,2
1,2
1,2
1,0
-
1,2
1,3
1,3
1,3
1,0
1,0
-
1,1
1,2
1,2
1,4
1,2
1,4
1,2
1,4
0,85
-
1,1
1,15
1,15
1,15
0,95
0,9
1,0
0,9
-
1,0
1,2
1,0
1,1
1,1
1,4
1,1
1,15
1,1
1,4
1,1
1,15
1,1
1,4
1,1
1,15
1,0
-
-
1,6
1,6
1,6
10-жадвал
1
2
3
4
К3-коэффициенти
Иьлимий туманлар:
21
5
6
7
давоми
8
22
мщътадил
мщътадил
иссиь,
мщътадил
нам
иссиь,
мщътадил нам
ьуруь иссиь, жуда ьуруь
иссиь
мщътадил совуь
совуь
жуда совуь
1,0
1,1
1,0
1,0
-
-
-
1,0
0,9
0,9
0,9
-
-
-
1,1
-
-
-
1,1
1,2
1,3
-
-
-
1,55
1,35
1,19
1,10
1,05
1,00
0,89
0,81
0,73
0,65
0,60
1,55
1,35
1,19
1,10
1,05
1,00
0,89
0,81
0,73
0,65
0,60
-
-
-
-
1,00
0,90
0,9
0,9
0,8
0,9
0,7
0,8
К4-коэффициенти
Технологик
мос
тушадиган
ыаракатдаги
таркиб сони:
25 гача
25дан-50 гача
50дан-100 гача
100дан-150 гача
150дан-200 гача
200дан-300 гача
400дан-500 гача
700дан-800 гача
1000дан-1300 гача
2000дан-3000 гача
5000 дан ортиь
К5 - к оэффициенти
Ыаракатдаги
таркибни
саьлаш шароити:
очиь
ёпиь
-
3.
ТХК турлари ва таъмир бщйича йиллик ва кунлик
ишлаб чиьариш дастурини ыисоблаш усуллари
Ишлаб чиьариш дастурини ыисоблашда 4 хил усул мавжуд:
3.1. Цикл буйича аналитик усул
3.2. Йиллик аналитик усул
3.3. Жадвал усули
3.4. Чизма усули
Биринчи ва иккинчи усуллар аниь натижа беради. Шунинг
учун АТК ларни лойиыалашнинг технологик ыисобида ишлатилади.
Учинчи ва тщртинчи усуллар юьори аниьликдаги натижалар
бермайди, лекин улардан тезкор бошьаришда фойдаланиш осон.
22
23
3.1. Ишлаб чиьариш дастурини ыисоблашнинг цикл
бщйича
аналитик усули.
Автомобилнинг ресурс йщли ёки мукаммал таъмиргача ва
икки мукаммал таъмирлар оралицидаги юрган йщлига циклда
юрган йщл дейилади. Бу усул асосида автомобилнинг бир цикл
давомида эксплуатация ьилинган кунлари ва тиклаш ыамда ТХК
да
турган
кунлари
аниьланиб,
уларнинг
нисбатидан
автомобилнинг техник тайёрлик коэффициенти аниьланади. Бу
коэффициент автомобилнинг йил давомида юрган йщлини топиш
имконини беради.
Бир йилда ва циклда юрилган йщллар нисбати орьали
циклдан йилга щтиш коэффициенти аниьланиб, циклдаги таъмир
ва ТХК сонларини шу коэффициентга кщпайтириб йиллик дастурни
аниьлаш мумкин.
Цикл давомида битта автомобилга ТХК ва мукаммал таъмирлаш
сони ьуйидаги тенгламалар орьали аниьланади:
а) Мукаммал таъмирлаш сони:
Lмт
Nмтц=
——
= 1
Lмт
б) ТХК-2 сони:
Lмт
N2ц= ————— - Nмтц
L2
в) ТХК-1 сони:
Lмт
N1ц= ———————
- ( Nмтц+
N2 ц )
L1
г) КХК сони:
Lмт
Nкхц= ———————
Lкй
Юьорида келтирилган мисол маълумотларидан фойдаланиб
ТХК чизмасини чизиш учун цикл давомидаги ТХК ва МТ лар
сонини хисоблаймиз:
Lмт
Nмтц= ————— = 1
Lмт
Lмт
175890
N2ц = ———–– – Nмтц = ————— – 1 = 2
L2
7995
23
24
Lмт
N1ц = ———— – (Nмтц + N2ц ) = 44
L1
Lмт
175890
Nкхц = ——— = ———— = 858
Lкй
205
Шу ыисоб натижалари асосида "Автомобилларнинг цикл
давомидаги техник хизмат кщрсатиш чизмаси" ни (расм-1)
чизамиз.
0
205
1435
410
615
820
1025
1230
1640
,км
1640
1845
2050
2255
2460
2665
0
,км
2665
5330
7995
0
7995
15990
23985
32980
40975
47970
55965
63960
63960
71995
119925
127920
79950
87945
135915
143910
95940
103935
111930
119925
МТ
175890
0
- эксплуатация бошланиши
- êóíëèê þðãàí éùë
24
151905
159900
167895
25
- ТХК-1
- ÒÕÊ-2
МТ
-МТ
Расм 1. Автомобилларнинг цикл давомидаги
техник хизмат кщрсатиш чизмаси.
Цикл давомида битта автомобилнинг умумий
туриш кунлари ьуйидагича аниьланади:
Дтц=Дмт+Дтхк+Джт+Дк
Бу ерда Дмт-автомобил мукаммал таъмирда турган кунлар
Дтхк- автомобил ТХК-2 да турган кунлар
Джт- автомобил жорий таъмирда турган кунлар
Дк-автомобилни ыисобдан чиьариш учун кутиш
кунлари
Автомобилнинг
ТХК ва таъмирни кутиб туриш кунлари,
заыира
ьисмлар
йщьлигидан
туриб
ьолиш
кунлари
ва
автомобилни ыисобдан
чиьаришни кутиш кунлари ыисобга
олинмайди, чунки улар ташкилий ишдаги камчиликлардир.
Дк = 0
Автомобилнинг мукаммал таъмирда бщлиш кунлари Низомда
(жадвал 11) ва истиьболли автомобиллар учун
ТЛУМ-01-91 да
(жадвал 12) келтирилган
11 - жадвал
Автомобил транспорти ыаракатдаги таркибининг ТХК ва
таъмирда туриш давомийлиги
Харакатдаги
тури
АТКдаги ТХК ва
таркиб ЖТ да туриш
кунлари, dтхк,жт
кун/1000 км
1 Енгил автомобиллар
2 Энг кичик, кичик ва
щрта
туркумли
автобуслар
3 Катта
туркумли
автобуслар
4 Юк автомобиллари, юк
кщ-тариш
ьобилияти
бщйича, Т
0,3 дан 5,0 гача
5,0 дан 8,0 гача
ихтисослаштирилган
таъмир
корхона-сидаги
мукаммал
таъмирлаш
кунлари,* Дмт, кун
0.3-0.4
16
0.3-0.5
18
0.5-0.55
24
0.4-0.5
0.5-0.55
13
20
25
26
8,0 ва ундан юьори
0,55-0,70
* - Низом 1986 дан олинган маълумот
жадвал 12
таъмирда туриш
Ыаракатдаги таркибнинг техник хизмат ва
меъёрлари
(ТЛУМ-01-91 бщйича)
Туриш меъёрлари
Ыаракатдаги таркиб
ТХ ва ЖТ да,
МТ да,
кун.1000 км
календар
кунлар
1
2
3
Енгил автомобиллар:
алоыида кичик туркумли
кичик
щрта
Автобуслар:
алоыида кичик туркумли
кичик
щрта
катта
алоыида катта
Умумтранспорт юк автомобиллари, юк
кщтариши,
т :
1,0 гача
1 дан-3 гача
3 дан-5 гача
5 дан-6 гача
6 дан-8 гача
8 дан-10 гача
10дан-16 гача
Йщлдан
ташьарида
юрувчи
щзи
ацдарар автомобиллар, юк кщтариши:
30 т
45 т
0,15
0,18
0,22
-
0,20
0,25
0,30
0,35
0,45
15
18
18
20
25
0,25
0,30
0,35
0,38
0,43
0,48
0,53
-
0,65
0,75
Изоы: Ыаракатдаги таркибнинг туриш меъёри щз ресурсини
щтаган агрегат ва бирикмаларни алмаштиришни ыисобга олади
Автомобиллар заводда мукаммал таъмирланмаса ыам, АТК да
таъмирланади ёки щша даврийликда унинг асосий агрегатлари
алмаштирилади. Шунинг учун автомобилнинг цикл давомида туриш
кунларини ыисоблаганда, 1986 йилдаги Низомда кщрсатилган
туриш кунларини ыам ыисобга олиш
лозим. Ьайта таъмирлаш
кщзда тутилмайдиган янги автомобиллар учун
Дмт = 0
Автомобилнинг ТХК ва ЖТ да туриш кунларини топиш
учун
циклда юрилган йщл (Lмт ) ни ыар 1000км га тщцри келадиган
26
27
солиштирма
туриш
кунларига
(dтхк,жт
)
ва
тщцрилаш
коэффициентига (Кi ) кщпайтирилади.
Lмт
Дтхк,жт = ——— * dтхк,жт * Кi ,
кун
1000
Кi
- тщцрилаш коэффициенти. Тщцрилаш коэффициентининг
ьийматлари ьуйидагича аниьланади:
а) АТК даги мавжуд автомобиллар учун Низомдан К4' автомобилнинг
ишлатилабошлангандан буён юрган йщлига ьараб
ТХК ва Т да туришининг щзгариш коэффициентининг (жадвал 13)
ьиймати олинади.
13-Жадвал
Жорий таъмирлаш солиштирма меынат ыажми (К4) ва ишлатиш
бошлангандан буён юрилган йщлга кщра ТХК ва ЖТ да туриш
муддати (КI4) меъёрларини тузатиш коэффициентлари
Ишлатиш
АВТОМОБИЛЛАР
бошлангандан буён
Енгил
Автобуслар
Юк
юрилган
йщлнинг автомобиллар
автомобиллар
мукаммал
таъмир
даврийлигига
К4
КI4
К4
КI4
К4
КI4
нисбатан улуши
1
2
3
4
5
6
7
0.25
0.4
0.7
0.5
0.7
0.4
0.7
0.25 дан 0.5 гача
0.7
0.7
0.8
0.7
0.7
0.7
0.5 дан 0.75 гача
1.0
1.0
1.0
1.0
1.0
1.0
0.75 дан 1.0 гача
1.4
1.3
1.3
1.3
1.2
1.2
13-жадвал давоми
1
2
3
4
5
6
7
1.0 дан 1.25 гача
1.5
1.4
1.4
1.4
1.3
1.3
1.25 дан 1.5 гача
1.6
1.4
1.5
1.4
1.4
1.3
1.5 дан 1.75 гача
2.0
1.4
1.8
1.4
1.6
1.3
1.75 дан 2.0 гача
2.2
1.4
2.1
1.4
1.9
1.3
2.0 дан ортиь
2.5
1.4
2.5
1.4
2.1
1.3
б)
Истиьболли автомобил учун корхона лойихаланаётганда:
ТЛУМ-01-91 дан К2- автомобил таркибининг турини ыисобга
олувчи коээфициентининг (жадвал 10) ьиймати олинади.
Хар 1000 км га тщцри келадиган ТХК ва ЖТ да солиштирма
туриш
кунлари
Низомда
(11-жадвал) ва ТЛУМ-01-91 да
(жадвал 12) келтирилган.
Автопоездлар учун
МТ да туриш
кунлари шатакчи
автомобилларнинг туриш кунларига тенг ьилиб ьабул ьилинади,
чунки шатакчи автомобилнинг туриш кунлари тиркама ва ярим
27
28
тиркамаларникидан ортиь. ТХК ва ЖТ да
тиркамалар билан
ишлайдиган автопоездлар учун солиштирма
туриш кунлари
автомобилнинг туриш кунларига
тенг ьилиб олинади, чунки
тиркаманинг туриш кунлари кам ва у тиркама автомобилдан
ажратиб олиб таъмир ьилиниши
мумкин. Ярим
тиркама билан
ишлайдиган автопоездлар учун
эса, ярим тиркаманинг ЖТ да
туриши ыам ыисобга олинади ( Шатакчи автомобиль билан ярим
тиркама ТХК-2 ни асосан бирга щтади)
d тхк,жт,ап=d тхк,жт,ша + d жт,ят = dтхк,жт,ша + ( dтхк,жт,ят 1000Д2ят(L2)
Бу ерда
индекслар:
ап - автопоезд
ят - ярим тиркама
ша
автомобиль
Автомобилнинг
цикл
давомидаги
коэффициенти ьуйидагича аниьланади:
-
шатакчи
техник
тайёрлик
Дэц
т
= ------------
Дэц + Дтц
Ыамма
техник
тайёр
автомобиллар
ыар
куни
иш
бажаравермайди. Йил давомида дам олиш кунлари, байрам
кунлари ва ташиш учун юк бщлмай ьолган ыолларда автомобиллар
ишга чиьмайди. Автомобил саройидан фойдаланиш коэффициенти
(ёки
уни саройнинг автомобил чиьариш коэффициенти ыам деб
аталади) ьуйидагича аниьланади:
Дйи
и = т 
Дкк
бунда, Дкк - йилдаги календар кунлари, Дкк=365-366 кун
Дйи - Автомобилнинг йиллик иш кунлари.
Автомобилнинг йиллик юрган йщли ьуйидагича аниьланади:
Lй = Дйи  т  Lкй
км
Автомобилнинг бир йилда ва циклда щтган йщли аниьлангач,
уларнинг
нисбати
ёрдамида
"цикл"дан
"йил"га
щтиш
коэффициентини топиш мумкин:
Lй
й = 
Lц
Бу коэффициент бир йилда циклдаги дастурнинг ьандай
улуши бажарилишини кщрсатади.
28
29
Бутун сарой учун йиллик ТХК ва Т бщйича ишлаб чиьариш
дастури ьуйидагича аниьланади:
а) мукаммал таъмирлар сони
Nмтй = Nмтц  Аи  й
б) ТХК 2-сони
N2й = N2ц  Аи  й
в) ТХК 1-сони
N1й = N1ц  Аи  й
г) КХК сони
Nкхкй = Nкхц  Аи  й
Автомобилларнинг янгиланишига, ИЧТН да илмий-техника
тараььиётини
ьщллашга
мщлжалланган
"Автомобил
транспорти корхоналарини технологик лойихалаш умумиттифоь
меъёрлари" -ОНТП-01-91 [ 8] да янги
корхоналар
лойихаланганда КХК дан ташьари
ТХК-1, ТХК-2 ва
ЖТ
ишларидан сщнг йициштириш, двигатель
ва
шассини
ювиш ишларини бажариш кщзда тутилган.
Уларнинг сони ьуйидагича аниьланади
N т кхкй = 1,6 (N1й + N2й )
д) мавсумий ХК сони
Nмхкй = 2Аи
Бутун автосарой учун йиллик ташхислашлар
NД - 1й = 1.1 N1й + N2й ,
NД - 2й= 1.2 N2й ,
Бутун автосарой учун кунлик ТХлар сони
N2й
а) ТХ-2
N2к= 
Дйм
б) ТХ-1
в) КХ
г) Д-1
д) Д-2
N1й
N1к= 
Дйм
Nкхй
Nкх= 
Дйи
ёки
NД-1й
NД-1к= 
Дйм
NД-2й
NД-2к= 
Дйм
29
Nкх =
Аит
сони:
30
3.2 Ишлаб
чиьариш дастурини тенгламалар тизимини ьщллаб
ыисоблаш.
Автомобилнинг техник тайёрлик коэффициентини ьуйидагича
тахлил ьиламиз
Дэц
Дэц/ Дэц
1
т =--------
=
------------- =
Дэц+Дтц
------- ;
Дэц/ Дэц+ Дтц/ Дэц
1+
Дтц/ Дэц
Бунда, Дтц/ Дэц - цикл давомида ыар эксплуатация кунига
тщцри келган ТХ ва таъмир кунларининг улуши. Агар ыар км
юрилган йщлга тщцри келган ТХ ва Т да туриш кунларини В
билан белгиласак
Дмт
dтхк,жт•Кi
В= ---- + ------------- кун/км ;
Lмт
1000
Дтц
у ыолда, ———— = В • Lкй бщлади.
Дэц
1
1
Демак,
т =——————
=
—————
Дтц
1+ ВLкй
1+ ————
Дэц
Автомобилнинг йил давомида юрган йщли:
= Дйи • т • Lкй,
км
ТХ ва МТ бщйича бутун автосарой
дастури ьуйидагича аниьланади
а) Мукаммал таъмирлар сони
Nмти=Аu • Lй/Lмтц
б) ТХ-2 сони
N2й=Аu • Lй (1/L2 - 1/Lмk)
в) ТХ-1 сони
N1й= Аu • Lй(1/L1 - 1/L2)
г) КХК сони
Lй
учун
ишлаб
чиьариш
Nкхй = Аu Дйи т
Автомобилларнинг янгиланишига, ИЧТН да илмий-техника
тараььиётини ьщллашга мщлжалланган "Автомобил транспорти
30
31
корхоналарини технологик лойихалаш умумиттифоь меъёрлари" ОНТП-01-91 [ 8 ] да янги корхоналар лойихаланганда КХК дан
ташьари
ТХК-1, ТХК-2 ва
ЖТ
ишларидан сщнг йициштириш,
двигатель
ва
шассини
ювиш ишларини бажариш кщзда
тутилган.
Уларнинг сони ьуйидагича аниьланади
N т кхкй = 1,6 (N1й + N2й )
д) Мавсумий хизматлар сони
Nмхй = 2Аu
е)
Ташхислашлар сони
NД - 1й = 1.1 N1й + N2й ,
NД - 2й= 1.2 N2й ,
3.3
Ишлаб
чиьариш
дастурини
жадвал
усулида
ыисоблаш.
Бу усулда жадвал тузилиб, кунлик йщлга тщцри келадиган
туриш кунлари, техник тайерлик коэффициенти ва 100 та маълум
русумли автомобил учун йиллик мукаммал таъмир, ТХ-2, ТХ-1
КХлар сони келтирилади.
кщрсат
кичлар
В
Вlкй
Nктй
N2й
N1й
Nкхй
т
Llкй
Дсй=253
25
Дсй=305
Дсй=307
50
75
. . .
375
400
Кундалик йщлнинг оралиь ьийматлари учун ТХ ва МТлар сони
интерполяция ьилиб аниьланади.
Ыозирги ЭХМ кенг ьщлланилаётган даврда махсус ЭХМ
дастурлари ёрдамида ТХК ва МТ дастурлари ьийматлари аниь
шароит учун дастлабки маълумот киритилиб, бир неча даьиьада
аниьланади. Бундай дастурлар тузилиб, кафедра ЭХМ ига
киритилган.
3.4. Ишлаб чиьариш дастурини номограмма ёрдамида ыисоблаш
Жадвал шаклида ыисобланган ТХК ва МТ дастури ьийматлари
асосида номограмма тузилади ва ундан тезкор бошьарув
ишларида фойдаланиш мумкин . Номограмма 4 чоракдан иборат.
I - нчи чоракда техник тайёрлик коэффициентининг
кундалик юрган йщлга боцлиьлиги чизмаси келтирилади.
31
32
II - нчи чоракда 100 та автомобил учун КХКлар сонининг
техник
тайёрлик
коэффициентига
боцлиьлиги
чизмаси
келтирилади
III - нчи
чоракда йиллик юрган йщлнинг КХКлар сонига
боцлиьлиги чизмаси келтирилади.
IV - нчи чоракда МТ, ТХ-2, ТХ-1ларнинг йиллик йщлга
боцлиьлиги чизмаси келтирилади.
Мавзу бщйича
назорат саволлари
1. АТК ларни лойихалашда дастлабки маълумотларни танлаш
ва асослаш
2. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш даврийлиги ва
мукаммал
таъмирлаш
меъёрлари
ьийматлари,
янги
русумли
автомобилларда бу ьийматларнинг ошиб бориш ьонуниятлари
3.Муайян шароитдаги АТК учун ТХК
ва МТ
меъёрларини
хисоблаш
4.Автомобиллар
техник
тайёрлик
коэффициенти,
унинг
ьийматига ташкил этувчиларнинг таъсири ьонуниятлари
5.Автосарой учун техник хизмат кщрсатиш ва мукаммал
таъмирлар йиллик ва кунлик дастурини аниьлаш
Мавзу
бщйича таянч сщз ва иборалар
1.Лойихалаш учун дастлабки маълумотлар
2.Техник хизмат кщрсатиш даврийлиги
3.Мукаммал таъмирлаш меъёри
4.ТХ ва Т меъёрларини тщцрилаш коэффициентлари
5.ТХК ва Т бщйича ишлаб чиьариш дастури
6.Цикл давомида эксплуатация ьилиш кунлари
7.Цикл давомида автомобилнинг ТХ ва Т да туриш кунлари
8.Техник тайёрлик коэффициенти
9.Автосарой учун йиллик ТХК лар сони
10.Автосарой
учун
автомобилларни
ишга
чиьариш
коэффициенти
Адабиётлар
[2]
[3] 274-278 бетлар
[4] - 24-40 бетлар
[13] -27-38 бетлар
Ьщшимча адабиётлар
[8]
32
33
[16] [18]
4-8 бетлар
3-Мавзу. Техник хизмат, жорий таъмир ва ёрдамчи
ишларнинг йиллик меынат ыажмини,
ишчилар сонини ыисоблаш (2 соат).
Режа:
1. Автомобилларнинг ТХ ва ЖТ меъёрий меынат ыажмини
танлаш.
2. Йиллик ыисобий меынат ыажмини аниьлаш.
3. Корхона ёрдамчи ишчиларининг йиллик меынат ыажмини
аниьлаш.
4. Кунлик меынат ыажмини аниьлаш.
5. Меынат ыажмининг, иш турлари ва бажарилпостларига
ьараб таьсимланиши.
6. Ишлаб чиьаришдаги ишчилар сонини аниьлаш.



АТК бщйича умумий меынат ыажми ТХ,
ЖТ ва
ёрдамчи
ишлар меынат
сарфидан ташкил топади. КХ,
ТХ-1, ТХ-2, МХ
бщйича йиллик
меынат ыажми шу турдаги
хизмат кщрсатиш
бщйича уларнинг йилик сонини ыар ьайсисининг меынат сарфига
кщпайтириш орьали аниьланади.
ЖТ
бщйича
йиллик
меынат
ыажми
автосарой
автомобилларининг йиллик юрган йщлини ыар 1000 км га тщцри
келган ЖТ солиштирма
меынат
ыажмига кщпайтириш орьали
аниьланади.
1.Автомобилларнинг ТХ
ва ЖТ меъёрий меынат ыажмини
танлаш.
АТК бщйича ТХ ва ЖТ меъёрий меынат ыажми "Щзбекистон
Республикаси автомобил транспорти ыаракат таркибига техник
хизмат кщрсатиш ва таъмирлаш тщцрисида Низом" га (1999 йил)
асосан ёки Низомда автомобил русуми келтирилмаган бщлса,
ьайси туркумга киришига ьараб ёки автомобил ишлаб чиьарган
заводнинг тавсияси
(ЩзР
автомобил транспорти Агентлиги,
Республика давлат стандарти ёки бошьа
ташкилот томонидан
33
34
сифатининг меъёрий талабларга мослиги ыаьидаги
хулосаси)га
асосан танлаб олинади.
Истиьболли автомобиллар учун корхоналар лойиыалашда 9
жадвалда келтирилган "Технологик лойиыалаш
умумиттифоь
меъёрлари ТЛУМ-01-91" даги ТХ
ва ЖТ меынат меъёрларидан
фойдаланилади.
Йиллик меынат ыажми аниьлашда лойиыаланаётган АТК учун
ТХ ва ЖТ меынат
меъёрлари танлаб
олиниб, улар
муайян
шароит учун
коэффициентлар ёрдамида тщцриланади (10жадвал).
Республика
АТКларида
ишлатилаётган
кщпчилик
автомобилларнинг ТХК ва ЖТ
меынат ыажми
меъёрлари (1415 жадвалларда келтирилган).
Улар ьуйидаги шартларга мос:
ишлатиш
шароити I тоифа (К1=1,0);
асосий (базовый)
автомобил (К2=1,0); Республиканинг иссиь, ьуруь иьли-мий
кичик тумани -IV тажовузкор бщлмаган атроф-муыит
(К3=1.0);
автомобилнинг юрган йщли
мукаммал таъмиргача
юриладиган
йщл меъёрининг
50-75% ни ташкил этади (К4=1.0);
АТКдаги
автомобиллар - (200-300) нинг, технологик мос гуруылар сони
3, (К5=1.0).
14-жадвал
Ыаракатдаги таркибга техник хизмат кщрсатиш
ва уни таъмирлаш меынат меъёрлари
Щаракатдаги
таркиб ва унинг
асосий кырсаткичлари
1
Енгил автомобиллар:Кичик
туркумл,(двигатели 1,2-1,8 л)
Ырта туркумли
Автобуслар:
алощида кичик
туркумли (узунлиги
5,0 м гача)
Кичик туркумли
(6.0-7.5 м)
Ырта туркумли (8.09.5 м)
Катта русумли
(10.5-12 м)
Щаракатдаги
таркибнинг
русуми, модели
2
3
4
5
Жорий
таъмирлаш
ишчисоат
1000 км
6
ВАЗ, ИЖ,
АЗЛК,
Доган L, С
ГАЗ-2410
ГАЗ-2407
0.3
2.3
9.2
3.1
0.4
0.35
0.5
2.3
2.5
2.9
9.2
10.5
11.7
3.1
3.3
3.5
0.5
0.7
0.7
0.7
4.0
4.41
5.5
5.5
15.0
14.4
18.0
18.0
5.0
5.8
5.8
6.0
0.8
0.95
5.8
6.6
24.0
25.8
6.5
7.6
1.0
7.28
30.7
6.9
1.0
7.5
31.5
7.5
РАФ-2203
ПАЗ-3205
ПАЗ-672
КАВЗ-685
ЛАЗ-695Н, 699,
697Р
ЛАЗ-695НГ
ДЭУ В-113, ВС106
ЛиАЗ-677, 677М
ЛиАЗ-677Г
КТХК
1-ТХК
2-ТХК
бир марта хизмат кырсатиш
мещнати, ишчисоат
34
35
Белде 214-17В
Мерседес-Бенц
О30СЕ, О405
Икарус 260, 255
1.15
1.12
7.9
7.42
32.7
30.1
7.7
7.1
0.92
1.2
7.12
9.5
30.4
35.0
6.8
9.3
14-жадвал давоми
1
Алощида катта
туркумли (12 м дан
орти=)
Умумий транспорт
вазифасини
бажарувчи
юк
автомобиллари,
тонна:
0.3 дан 1.0 гача
1.0 дан 3.0 гача
3.0 дан 5.0 гача
5.0 дан 8.0 гача
8.0 т дан орти=
2
Мерседес-Бенц
О405Ж
Икарус-280
ИЖ27151
ЕрАЗ-762
УАЗ-451М, 451ДМ
ГАЗ-52-04 2.5т
ГАЗ-52-07
ГАЗ-52-27
ГАЗ-53
(4.0 т)
ГАЗ-53-07
ГАЗ-33-07
ЗИЛ-130
ЗИЛ-4331
ЗИЛ-138
ЗИЛ-138А
КАЗ-608, 608В
Урал-377
МАЗ-5335
МАЗ-500А
КамАЗ-5320
КрАЗ-257, 25751
Мерседес-Бенц1935С
3 т гача юк кытарадиган бир ы=ли барча русумлар
тиркамалар
8
т
гача
юк
кытарадиган
бир барча русумлар
ы=ли тиркамалар
икки
ы=ли
тиркамалар
8 т. ва ундан орти=
юк
кытара-диган барча русумлар
икки
ы=ли
тиркамалар
3
4
5
6
1.8
13.5
47.0
12.1
12.1
0.2
0.3
2.2
1.4
7.2
7.6
3.1
3.2
0.3
1.5
7.7
4.0
0.4
0.55
0.55
2.1
2.5
2.9
9.0
10.2
10.8
4.0
4.2
4.4
0.42
0.57
0.5
0.45
0.45
0.6
0.6
0.35
0.55
0.3
0.3
0.5
2.2
2.6
2.9
2.5
2.8
3.1
3.5
3.5
3.8
3.2
3.4
2.5
9.1
10.3
11.3
10.6
11.6
12.0
12.6
11.6
16.5
12.0
12.8
11.5
4.1
4.3
3.5
4.0
4.4
4.2
4.4
5.0
6.6
6.4
6.6
9.3
0.3
3.7
14.7
7.7
0.1
0.4
2.1
0.4
0.2
0.8
4.4
1.4
0.3
1.0
5.5
1.4
0.3-0.4
1.3-1.6
6.0-6.1
2.0
35
36
ярим тиркамалар
8.0 т ва ундан орти=
барча русумлар
0.2
0.3
0.8
1.0
4.2
5.0
1.45
Нексия, Тико, Дамас автомобиллари учун меынат меъёри 15жадвалда келтирилган.
15-жадвал
Нексия, Тико, Дамас автомобилларига техник
хизмат кщрсатиш меъёрлари
№
Автомобил
русуми
Сотувга тайёрлаш
Бепул хизмат кырсатиш
Даврийлик, минг
км
Мещнат
сарфи,
ишчис
Даврийлик, минг
км
1
1.
2
Нексия
3
-
4
0.77
5
2.5
2.
3.
Дамас
Тико
-
0.77
0.77
2.5
2.5
ТХК ва ЖТ бщйича меынат меъёри
КХК - tмкх
ТХК-1 - tм1
ТХК-2 - tм2
ЖТ - tмжт
Мещнат
сарфи
ишчис,
(сым)
6
1.56 (205.0)
1.44 (191.0)
1.16
(111)
Даврий хизмат
кырсатиш
ДаврийМещнат
лик, минг
сарфи,
км
ишчис
7
10.0
8
Завод
йыри=номаси
быйича
ызгаради
10.0
10.0
Низомдан танлаб олинади:
Низом-99 га кщра, кундалик хизмат меынат ыажми фаьат
ювиш, тозалаш ишларини щз ичига олади, ьолган ишлар (ёнилци
тщлдириш,
автомобиллар
техник
ыолатини
текшириш,
автомобилларни саьлаш жойларига ьщйиш ва бошьалар) ыайдовчи
томонидан автомобилни ишга
тайёрлаш ваьти ыисобига
ва
назорат пункти механиги томонидан бажарилади.
Тозалаш-ювиш ишлари ташьи кщриниш ва санитария-гигиена
талабларини ьондирадиган даражада амалга оширилади.
Амалда ыар куни автомобилларни ювишга эхтиёж бщлмаслиги
мумкин, аммо лойиыани ыисоблаш учун ювиш-тозалаш ишлари ыар
бир КХК да бажарилади, деб ьабул ьилинади.
ТХК-1, ТХК-2 меынатига КХК кирмайди, ТХК-2 меъёри щз
ичига ТХК-1 ишларини олади.
36
37
Охирги чиьаётган автомобиллар ва автобуслар учун ТХ-1 ва
ТХ-2 да автомобил кабинаси ва автобус салонини ювиш ва
артиш кщзда тутилган. Бу ишлар ТХ-1, ТХ-2
ыажмига
киритилган.
Истиьболли автомобиллар учун ТЛУМ -01-91 да КХК билан
бир ьаторда ТХ ва ЖТ да ыам йициштириш, ювиш ишлари-tмкх
кщзда тутилган. Кундалик хизмат меъёрий меынати (tмкх ) щз
ичига йициштириш (енгил
автомобиллар
ва автобуслар
салонини,
юк
автомобили,
тиркама
кабинаси
ва
платформасини)ювиш, ёнилци
ьуйиш,
назорат-ташхислаш ва
ыар куни
ишдан сщнг катта бщлмаган ыажмдаги майда
бузуьликларни йщьотиш ишларини щз ичига олади.
ТХ ва ЖТ даги кундалик хизмат меынат меъёри - tмкх щз
ичига
йициштириш (КХ даги йициштириш ишлари билан бир
ьаторда
щриндиьларни
ыщллаб
артиш,
гиламчаларни
ювиш,
асбоблар панели ва ойнани артишлар, ыаракатдаги таркибнинг
ТХ ва ЖТ дан олдин двигател ва шассини ювиш ишларини щз
ичига олади.
Бу ишларнинг ыажми кунлик
хизмат ишлари
ыажмининг 50 фоизини ташкил этади.
tмкхт  0,5 tмкх
2. Ыисобий меынат ыажмини аниьлаш.
Лойиыаланаётган АТКнинг муайян шароити учун ыисобий
меынат ыажми ьуйидагича аниьланади:
а) Техник хизмат кщрсатиш ишлари бщйича ыисобий меынат:
tхТХКi = tмТХКi' * К2 * К5
КХК ыисобий меынат tхкх = tмКХ * К2 * К5
ТХК-1 ыисобий меынат tх1 = tм1 * К2 * К5
ТХК-2 ыисобий меынат
tх2 = tм2 * К2 * К5
Мавсумий техник хизмат кщрсатишнинг ыисобий меынати:
tхМХ = 0.5 tм2 * К2 * К5
бу ерда: К2, К5 - автомобил турлари ва сонига кщра ТХ ва
ЖТ меынат ыажмини тщцрилаш коэффициентлари.
tхкх, tх1 , tх2, tхмх - КХК, ТХ-1, ТХ-2, МХК
ишларининг
ыисобий меынат ыажми, и.с.
tмкх, tм1 , tм2, tммх - КХК, ТХ-1, ТХ-2, МХК
ишларининг
меъёрий меынат ыажми, и.с.
Автомобиллар сони ва уларнинг мос келувчи гуруылари
сонига
кщра
ТХ
ва
ЖТ
меынат
ыажмини
тщцрилайдиган
коэффициент (К5) ьийматлари 16-жадвалда келтирилган.
16-жадвал
Техник хизмат кщрсатиш ва жорий таъмирлаш меынат
меъёрларини тщцрилаш коэффициенти - К5
Автотранспорт
корхонасида
Ыаракатдаги таркибнинг технологик мос
37
38
хиз-мат
кщрсатиладиган
ва
таъмирланадиган автомобиллар сони
100 гача
100 дан 200 гача
200 дан 300 гача
300 дан 600 гача
600 дан ортиь
келувчи гуруылари сони
3 дан кам
1.15
1.05
0.95
0.85
0.8
3
1.2
1.1
1.0
0.9
0.85
3 дан ортиь
1.3
1.2
1.1
1.06
0.95
Низомда келтирилган ТХКнинг меъёри, меынат меъёри агар
техник хизмат кщрсатиш жараёнининг механизациялаштириладиган
ва автоматлаштириладиган ишлари улуши ортса, шунга мос
равишда камайтирилиши мумкин.
Лойиыалашда
илцор
меъёрлар
ьщллаш
маьсадга
мувофиьлигини ыисобга
олиб,
механизациялаш натижасида
кундалик
хизматнинг ьуйидаги камайиш коэффициентини ьщллаш
мумкин:
енгил
автомобил учун - Км=0.3, автобус учун - Км =
0.45, юк автомобиллари учун Км=0.23 (Низом 1999 йил).
б) Жорий таъмир ишлари бщйича ыисобий солиштирма меынат
ыажми
tхжт = tмжт * К1 * К2 * К3 * К4 * К5
Тщцрилаш коэффициентларининг ьийматлари муайян шароитлар
учун Низомда ва 5, 6, 7, 13, 16-жадвалларда келтирилган.
Техник хизмат кщрсатиш йиллик иш ыажми:
ТТХiй = NТХiй * tхТХi , ишчи .соат
Кундалик хизмат кщрсатиш йиллик иш ыажми:
Ткхй = Nкхй * tхкх , ишчи .соат
ТХК-1 йиллик меынат ыажми:
Т1й = N1й * tх1 , ишчи .соат
ТХК-2 йиллик меынат ыажми:
Т2й = N1й * tх2 , ишчи .соат
МХК йиллик меынат ыажми:
Тмхй = Nмхй * tхмх , ишчи .соат
Бу ерда,
Nкхй ,
N1й , N2й , Nмхй - йиллик кундалик
хизмат, ТХ-1, ТХ-2, МХ лар сони
tхКХй , tх1й , tх2й , tхмхй - йиллик КХ, ТХ-1, ТХ-2, МХ лар
меынат ыажми, соат.
Жорий таъмир йиллик иш ыажми ьуйидагича аниьланади:
Тжтй = Аи *
tхжт
Lй * , ишчи соат
1000
Бу ерда, Lй - автомобилнинг йиллик юрган йщли, км
38
39
хисобий
Аи - автомобиллар сони
tхжт - жорий таъмир
ьиймати,
меынатининг солиштирма
ишчи.соат/1000км.
3. АТК ёрдамчи ишларининг йиллик ыажмини аниьлаш.
АТК ишлаб чиьариш техника негизи элементларининг
иш
ьобилиятини
таъминловчи
корхонанинг
щз-щзига
хизмат
кщрсатиш
ишлари
(Тщщ)
ва
ички
транспорт
ишлари,
автомобилларни корхона ичида
бир жойдан иккинчи жойга олиб
бориш, моддий бойликларни ьабул ьилиш, саьлаш ва тарьатиш,
постларини
тозалашни
таъминловчи
кщмакчи
ишлар
(Ткщм)
йициндиси корхонанинг ёрдамчи ишлари (Тё) ни ташкил этади.
Низомда
ёрдамчи ишлар ыажми ТХ ва
ЖТ ишлари
йициндисининг 20 фоизидан кщп бщлмаслиги тавсия этилган.
Тёй = (Ткхй + Т1й + Т2й + Тмхй
20
+ Тжтй)   , ишчи. соат
100
Корхонанинг йиллик щз-щзига хизмат кщрсатиш ишлари:
Кщщ
20
Кщщ
Тщщй = Тёй   = (Ткхй + Т1й + Т2й + Тмхй + Тжтй)    , ишчи
соат
100
100
100
бу ерда: Ткхй, Т1й, Т2й, Тмхй, Тжтй - КХК, ТХ-1, ТХ-2, МХК, ЖТ
нинг
йиллик иш ыажми, ишчи
соат.
Щз-щзига хизмат кщрсатиш ишларининг ьийматлари:
- комплекс АТК учун - Кщщ = 40-50;
Автотранспорт бирлашмалари
- бош корхоналари учун Кщщ = 55-61
- филиаллари учун - Кщщ = 20-30
Корхонадаги йиллик кщмакчи ишлар ыажми
Ткй = Тёй - Тщщй , ишчи соат
Истиьболли автомобиллар
учун лойиыаланаётган АТК да
ёрдамчи ишлар ыажми ьуйидагича тавсия ьилинади  ТЛУМ-01-91

Штатдаги ишчилар сони
 50
100-125
 260
Ёрдамчи ишлар фоизи
30
25
20
Меынат ыажмининг иш турлари ва бажарилиш жойларига
39
40
ьараб таьсимланиши
ТХ ва ЖТ ишлари хизмат кщрсатиш ва таъмирлаш минтаьалари
ыамда устахоналарда бажарилади.
КХ ва ТХ-1 ишлари - техник хизмат минтаьаларидаги
постларда бажарилади.
ТХ-2 ва ЖТ ишлари минтаьа постларида ва устахоналарда
бажарилади.
ТХ ва ЖТ меынат ыажмининг иш турлари бщйича таьсимоти
Низом (1986 нинг II (меъёрий) ьисми) да ыар ьайси автомобил
русуми
бщйича
келтирилган.Бирор
автомобил
учун
бундай
маълумотлар бщлмаса Низом
(1986 нинг I ьисми) даги щхшаш
автомобил туркуми
учун ТХ ва ЖТ
меынат ыажмининг иш
турлари бщйича
таьсимотидан ёки Гипроавтотранс, ТЛУМ -0191 таьсимотидан
ёки муайян
АТК маълумотлари асосидаги
меынат ыажмининг иш турлари бщйича таьсимотидан фойдаланиш
мумкин.
Бу таьсимотлар тахминий бщлиб, тажрибанинг статистик
маълумотлари асосида аниьланган.
Ьуйида КХКТХК-1, ТХ-2,
ЖТ меынат ыажмларининг иш
турларига
ва
бажариладиган
жойига
ьараб
тахминий
таьсимланиши келтирилган (жадваллар: 17, 18, 19, 20).
Кундалик хизмат ишининг турлар быйича та=симоти (% да)
ва уларни механизациялаш коэффициенти - Км
17-жадвал
Иш турлари
Енгил
автомобиллар
30
55
15
100
0.3
Тозалаш
Ювиш
Артиш
Жами
Км
Автобуслар
Юк автомобиллари
45
35
20
100
0.45
23
65
12
100
0.23
Тиркама ва ярим
тиркама
25
65
10
100
0.23
1-ТХК ишининг турлар быйича та=симоти, фоизда (%)
18-жадвал
Иш
турлари
Ташхислаш
+отириш
Созлаш
Мойлаш
Электротехник
Таъминот тизими
Шина
Жами
Енгил автомобиллар
12
45
10
20
5
3
5
100
Автобуслар
7
50
10
20
6
3
4
100
40
Юк автомобиллари
9
36
11
20
11
5
8
100
Тиркама ва ярим
тиркама
4
40
10
23
7
16
100
41
2-ТХК ва МХ ишининг турлари ва бажарилиш жойи быйича
та=симоти, %
19-жадвал
Иш турлари
Ташхислаш
+отириш
Созлаш
Мойлаш
Электротехник
Аккумулятор
Таъминот тизими
Шина
Кузов
Жами
Электротехник
Аккумулятор
Таъминот тизими
Шина
Жами
Щаммаси
Енгил автоАвтобуслар
Юк автомобиллар
мобиллари
I. Постларда бажариладиган ишлар
10
5
7
37
46
34
9
7
18
9
9
15
3
3
4
2
2
3
2
2
6
1
1
2
18
15
91
90
89
II. Устахонада бажариладиган ишлар
3
3
3
2
2
2
2
3
4
2
2
2
9
10
11
100
100
100
Тиркама ва ярим
тиркама
1
63
20
10
1
2
1
97
1
2
3
100
Жорий таъмир ишининг турлари ва бажарилиш жойлари быйича та=симоти, %
20-жадвал
Иш
турлари
I.Постдаги ишлар
Ташхислаш
Созлаш
Ажратиш-йи\иш
Пайвандлаш-тунук.
Быё=чилик
Жами
II. Устахонадаги
ишлар
Агрегат
Чилангар-механик
Электротехник
Аккумулятор
Таъминот тизими
Енгил
автомобил
Автобус
Юк автомобили
2
4
30
7
8
51
14
10
5
1
2
Тиркама ва
ярим тиркама
Ё\оч
Темир
платф.
платф.
Ё\оч
платф.
Темир
платф.
1.5
1.5
28
8
8
43
1.5
1.0
33.5
2.0
5
43
1.5
1.0
33.5
2.0
5
43
2
1
30
10
6
49
2
1
30
10
6
49
17
8
9
1
3
20
12
6
1
4
20
12
6
1
4
12
2
-
12
2
-
41
42
Шина
Камера ямаш
Темирчилик
Мисгарлик
Пайвандлаш
Тунукасозлик
2
1
2
2
1
1
3
1
3
2
1
1.5
1
1
3
2
1
1
1
1
3
2
2.5
2
2
2
10
1
4
1
2
2
10
1
14
7
20-æàäâàë äàâîìè
Арматура-кузов
Дурадгорлик
+опламачилик
Таксометр ва радио
тузатиш
Жами
Щаммаси
4
3
4.5
3
1
2.5
1.5
1
1.5
1
16
-
1
-
1
49
100
57
100
57
100
57
100
51
100
51
100
ßíãè ëîéèûàëàíà¸òãàí
êîðõîíàëàð ó÷óí ÒÕ âà ÆÒ
ìåûíàò
ûàæìëàðèíèíã èø òóðëàðèãà üàðàá
òàüñèìëàíèøè 21-æàäâàëäà
¸ðäàì÷è
èøëàðíèíã
òàüñèìëàíèøè
22-æàäâàëäà
êåëòèðèëãàí.
жадвал 21
КХ,ТХ ва ЖТ иш ыажмини турлари бщйича таьсимланиши, %
(ТЛУМ-01-91 бщйича)
ТХ ва ЖТ ишлари турлари
1
КХК (ыар куни
бажариладиган)*:
-йициштириш
-ювиш
-ёнилци ьуйиш
-назорат-ташхислаш
-таъмирлаш (кичик носозликларни
тузатиш)
Жаъми
КХКт (ТХ ва ЖТ дан илгари
бажа-риладиган)*1:
-йициштириш
-двигател ва шасси
бщйича ювиш
Жаъми
ТХК-1:
-умумий ташхислаш (ТШ-1)
-ьотириш, созлаш, мойлаш
ва бошьалар
Жаъми
Енгил Автобус
автомо-лар
биллар
Юк
автомобиллари
Йщлсиз Тиркама
шароит- ва ярим
да щзи тиркама
ацдарги
-лар
ч
автомобиллар
5
6
2
3
4
25
15
12
13
35
20
10
11
12
47
14
9
14
16
47
20
10
12
12
46
10
30
15
45
100
100
100
100
100
60
40
55
45
40
60
40
60
40
60
100
100
100
100
100
15
85
8
92
10
90
8
92
4
96
100
100
100
42
100
100
21-жадвал давоми
43
ТХК-2:
-чуьурлашган ташхислаш (ТШ-2)
-ьотириш, созлаш, мойлаш ва
бошьалар
Жаъми
Постдаги
12
88
7
93
10
90
5
95
2
98
100
100
100
100
100
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
33
27
35
34
30
4
5
-
8
-
-
-
4
3
-
15
11
-
-
2
-
6
2
2
-
3
-
-
-
3
2
-
10
7
-
-
1
-
4
-
-
2
-
7
8
49
8
44
4
6
50*3
3
50
15
7
65*3
17/15*4
10
17
8
18
10
17
8
13
6/5*4
7
5
21-жадвал
5
ишлар
Умумий ташхислаш (ТШ-1)
Чуьурлашган ташхислаш (ТШ2)
Саьлаш ва ажратиш-йициш
Пайвандлаш ишлари:
-енгил автомобиллар,
автобуслар
ва йщлсиз шароитда щзи
ацдаргич
автомобиллар, юк
автомобиллари, тиркама ва ярим
тиркамалар учун
-металл кузовлилар учун
-металл-ёцоч кузовлилар
учун
-ёцоч кузовлилар учун
Тунукасозлик ишлари:
-енгил автомобиллар,
автобуслар
ва йщлсиз шароитда щзи
ацдаргич
автомобиллар учун
-юк автомобиллари, тиркама
ва
ярим тиркамалар учун:
-металл кузовлилар учун
-металл-ёцоч кузовлилар
учун
-ёцоч кузовлилар учун
Дурадгорлик ишлари
-юк автомобиллари, тиркама
ва
ярим тиркамалар учун:
-металл-ёцоч кузовлилар
учун
-ёцоч кузовлилар учун
Бщёьчилик ишлари
Жаъми постдаги ишлар
Устахонадаги ишлар:
-Агрегатларни таъмирлаш
-Чилангар-механик
-Электротехник
43
давоми
3
44
-Аккумулятор таъмирлаш
-Таъминот тизими
асбобларини
таъмирлаш
-Шинани ажратиш-йициш
-Камера ямаш
-Темирчилик
-Мисгарлик
-Пайвандлаш
-Арматура-кузов
-Ьопламачилик
-Таксометрларни таъмирлаш
Жаъми устахоналар бщйича
Жаъми жорий таъмирлаш
бщйича
2
2
2
2
-
3
3
4
4
-
2
1
3
2
2
3
3
56
100
1
1
3
2
1
1
1
50
100
2
2
3
2
2
1
1
50
100
1
2
10
2
2
1
35
100
1
1
2
2
2
2
2
-/2*4
51
100
Илова:
*1 - кундалик хизмат кырсатиш ишлари щажмининг та=симланиши
механизация усулида ювишга мылжалланган;
*2 - газбаллонли автомобиллар газ тизими асбобларини жорий
таъмирлаш
ишлари щажми =уйидагича та=симланади:
- Постдаги ишлар - 75%
- Устахоналарда бажариладиган ишлар - 25%
*3 - жорий таъмирлаш ишларини постларда бажариладиган =исми йи\индиси
фоизи бир хил турдаги конструкцияли юк автомобиллари ва тиркама
таркиби учун кырсатилган.
*4 - махражида такси автомобиллари учун иш щажми кырсатилган.
æàäâàë 22
¨ðäàì÷è èøëàðíèíã òàõìèíèé òàüñèìëàíèøè, %
(ÒËÓÌ-01-91)
Èø òóðëàðè
Òåõíîëîãèê æèûîç, ìîñëàìà âà
àñáîáëàðãà õèçìàò êùðñàòèø âà
òàúìèðëàø
ÀÒÊ âà
ôèëèàë
Èøëàá ÷èüàðèø ôèëèàëè,
ÌÒÕÊ âà ÒÁ,
èøëàá ÷èüàðèø
òåõíèêà ìàæìóàñè
Ìàðêàçëàøãàí
èõòèñîñëèê
êîðõîíàñè
ÒÕÊÑ
20
25
35
25
22-æàäâàë äàâîìè
Ìóûàíäèñëèê êîììóíèêàöèÿëàðèãà,
òàðìîüëàðèãà âà æèûîçëàðèãà
õèçìàò êùðñàòèø âà òàúìèðëàø
Òðàíñïîðò èøëàðè
Àâòîìîáèëëàðíè îëèá üùéèø
Ìîääèé ìàáëàöëàðíè
üàáóë
üèëèø, ñàüëàø âà òàðüàòèø
Ûóäóä âà èøëàá ÷èüàðèø
áèíîëàðèíè éèöèøòèðèø
15
20
15
20
10
15
8
10
8
-
10
15
12
12
20
20
15
15
15
44
45
Êîìïðåññîð üóðèëìàñèãà õèçìàò
êùðñàòèø
Æàìè
5
100
10
100
15
100
10
100
6. Èøëàá ÷èüàðèø èø÷èëàðèãà ÒÕ âà ÆÒ áèëàí øóöóëëàíóâ÷è
èø÷èëàð êèðàäè.
Èøëàá ÷èüàðèø èø÷èëàðè ñîíè üóéèäàãè÷à àíèüëàíàäè:
- òåõíîëîãèê çàðóðè
Òé
Ðò=------;
Ôò
- ðùéõàòäàãè
Òé
Ðð=------;
Ôð
- êóíäà èøãà êåëàäèãàíè
Òé
Ðê=------;
Ôï
áó åðäà: Ðò, Ðð, Ðê - òåõíîëîãèê çàðóð, ðùéõàòäàãè, êóíäà
êåëàäèãàí
èø÷èëàð ñîíè;
Òé - ÒÕ âà ÆÒ éèëëèê èø ûàæìè, ñîàò
Ôò,Ôð,Ôï - òåõíîëîãèê çàðóð ðùéõàòäàãè âà èø÷è
ïîñòèíèíã
éèëëèê èø âàüòè ôîíäè, ñîàò.
Ìàâçó
áùéè÷à íàçîðàò ñàâîëëàðè
1.ÀÒÊ
áùéè÷à éèëëèê ÒÕ âà ÆÒ ìåûíàò ñàðôè üàíäàé
àíèüëàíàäè ?
2.Ìåú¸ðèé ìåûíàò ûàæìè íèìà ?
Àâòîìîáèë ðóñóìëàðè
ÿíãèëàíèøè áèëàí
óëàð üèéìàòëàðèíèíã ùçãàðèø üîíóíèÿòëàðè
üàíäàé ?
Èñòèüáîëëè àâòîìîáèëëàð ó÷óí-÷è ?
3.ÒÕ âà
ÆÒ áùéè÷à ûèñîáèé ìåûíàò ûàæìè üàíäàé
àíèüëàíàäè ?
4.ÒÕ âà ÆÒ ìåûíàò ûàæìèíèíã èø òóðëàðè áùéè÷à
òàüñèìîòè üàíäàé?
-Íèçîì 1986 I üèñìèäà ?
-Íèçîì 1986 II (ìåú¸ðèé) üèñìèäà ?
-Èñòèüáîëëè àâòîìîáèëëàð ó÷óí - ÒËÓÌ-01-91 äà ?
5.ÀÒÊ äàãè ¸ðäàì÷è èøëàðãà íèìàëàð êèðàäè, óíèíã ûàæìè
üàíäàé àíèüëàíàäè âà èø òóðëàðè áùéè÷à üàíäàé òàüñèìëàíàäè
?
Ìàâçó áùéè÷à òàÿí÷ ñùç
1.Ìåú¸ðèé ìåûíàò ûàæìè
2.Ûèñîáèé ìåûíàò ûàæìè
45
âà èáîðàëàð
46
3.ÊÕ èø òóðëàðè
4.ÒÕ-1 èø òóðëàðè
5.ÒÕ-2 èø òóðëàðè
6.ÆÒ èø òóðëàðè
7.Меъёрларни тщцрилаш коэффициентлари
8.Техник хизмат иш ыажми
9.Æîðèé òàúìèð èø ûàæìè
10.¨ðäàì÷è èøëàð
11.Êùìàê÷è èøëàð
12.Æîðèé òàúìèðíèíã èø òóðëàðè
Адабиётлар
[2]
[3] 278-285 бетлар
[4] - 40-48 бетлар
[8]
[13] -38-49 бетлар
[18]
[19] - 8-14 бетлар
4-Мавзу: Техник хизмат ва жорий таьмир ишларини ташкил =илиш
усулини танлаш техник хизмат кщрсатиш минтаьаларини ыисоблаш
ва лойищалаш
Режа:
1. Ишлаб чи=ариш минта=алари ва устахоналарнинг иш тартибини
танлаш.
2. Автомобилларнинг йылга чи=иш ва =айтиш жадвалини тузиш.
3. ТХ ишларини ытказиш усулини танлаш.
4.
Кундалик хизмат кщрсатиш минтаьаси ыисоби ва уни
режалаштириш.
5.
ТХ-1, ТХ-2 минтаьалари ыисоби ва уларни режалаштириш.
6.
Д-1, Д-2 минтаьалари ыисоби ва уларни режалаштириш.
1. Ишлаб чи=ариш минта=алари ва устахоналарининг
иш тартибини танлаш.
ТХ, ЖТ ва ташхислаш минта=алари щамда ишлаб чи=ариш устахоналарининг
иш тартиби, йиллик иш кунлари, кунлик иш ва=ти давомийлиги (ишчи
алмашинувлар сони ва давомийлиги) билан белгиланади.
Агар АТК =айта =урилаётган былса мавжуд корхонанинг ишлаш тартиби
=ийматлари =абул =илинади, агар янги лойищаланаётган былса, "Технологик
лойищалаш умумиттифо= меъёрлари" -ТЛУМ-01-91 тавсиясига кыра =абул
=илинади.(Жадваллар 23,24)
Харакатдаги таркибнинг тавсия =илинадиган иш тартиби
(ТЛУМ-01-91 быйича)
46
47
жадвал 23
№
Ыаракатдаги таркиб тури
1. Хизматчи ва муассаса енгил, юк
автомобил-лари, автопоездлар,
автобуслар
2. Умумфойдаланиш юк автомобиллари ва
автопоездлар
3. Маршрут автобуслари ва енгил таксилар
4. Шаыарлараро ьатнайдиган автопоездлар
5. Йщлсиз
шароитда
щзиацдарар
автопоездлар
Ишлаш тартиби
Йиллик ишлаш
Йщлда бщлиш
куни
ваьти,соат
305
10,5
305
12,0
365
357
357
12,0
16,0
21,0
Ишлаб чи=аришнинг тавсия =илинадиган ишлаш тартиби
(ТЛУМ -01-91 быйича)
жадвал 24
№
Ыаракатдаги таркибнинг ТХ ва ЖТ
ишлари турлари
КХК
ТШ-1,ТШ-2
ТХК-1
ТХК-2
47
Корхоналар турлари
АТК ва улар
МТХКБ, ишлаб
филиаллари
чиьариш техника
мажмуаси,марказлашган
ихтисослик
корхонаси
Йиллик КундаЙиллик Кундаиш кун- лик ал- иш кун- лик аллари
машинув
лари
машинув
лар
лар
сони
сони
255
2
305
2
305
2
357
3
365
3
255
1
305
2
305
2
255
1
305
2
255
1
-
48
305
255
305
357
255
305
305
357
305
357
255
305
Жорий таъмир:
-Ажратиш-йициш ва созлаш ишлари
Бщяш ишлари
Аккумулятор ишлари
Таксометр ишлари
ЖТ ишининг ьолган турлари
2
2
3
3
1
2
2
2
2
2
1
2
305
305
255
305
305
255
255
305
2
2
2
2
2
2
2
2
2.Автомобилнинг йылга чи=иш ва =айтиш жадвалини тузиш.
Минта=аларнинг иш кунлари сони автомобилларнинг иш куни ва
бажариладиган ТХ ишларининг турларига бо\ли=.
Минта=аларнинг иш тартиби автомобилларнинг ишга чи=иш ва ишдан
=айтиш жадвали билан мувофи=лаштирилиши лозим.
Жадвал куннинг исталган ва=тида йылда ва АТКда былган автомобиллар
ща=ида ани= маьлумот беради. Бу эса, ТХ ишларининг рационал ва=тини танлаш
имконини беради.
Агар автомобиллар сафарда 1, 1,5 ёки 2 алмашинувли ишласа КХ, ТХ-1
ишлари алмашинувлараро ва=тда бажарилади.
ТХ-2 ишлари кундузи I ёки II
алмашинувда ытказилади. Алмашинувлараро ва=т, ишдан =айтган биринчи
автомобил билан ишга чи==ан охирги автомобил орасидаги даврни билдиради ва
=уйидагича ани=ланади:
Тао  24 - (Тс  Тт - Тчи=); соат
Бу ерда : Тс -сафардаги ва=т ; соат
Тт - хайдовчининг тушлик ва=ти, соат
Тчи= - автомобиллар ишга чи=иш ва=ти; соат
ЖТ минта=асининг иш тартиби 2, баъзида 3 алмашинувли ташкил этилади ва
шундан биринчисида щамма ишлаб чи=ариш устахоналари,
ёрдамчи хоналар ва
ЖТ постлари ишлайди.
3.ТХ ишларини ытказиш усулини танлаш.
ТХ постлари технологик вазифаларга кыра универсал ва махсуслаштирилган
постларга ажратилади. Универсал постларда щамма ёки ишларни кыпчилиги
бажарилса , махсуслаштирилган постларда бир ёки бир нечта операциялар
бажарилади.
Универсал ёки махсуслаштирилган постларни =ыллаш ишлаб чи=ариш
дастурларига ва иш тартибига бо\ли=. Харакат воситалари ырнатилишига =араб
постлар боши берк ёки очи= былиши мумкин. Боши берк постларга автомобил олди
билан киради,чи=ишда эса, ор=ага юради. Очи= постларга автомобил олдига
щаракат билан жойлашади ва øó þðèø áèëàí постдан чи=ади.
48
49
Щаракат воситаларига техник хизмат кырсатиш алощида постларда ёки
о=имли =аторларда бажарилиши мумкин.
Универсал постларда турли русумли ва иш щажмлари щар хил былган
автомобилларга ТХ кырсатиш мумкин.
ТХК ишларини о=имли =аторда ташкил этиш ил\ор усуллардан былиб, у
=уйидагиларни таьминлайди:
-ишчи постлар махсуслаштирилиши щисобига иш щажми =ис=аради ва
мещнат унумдорлиги ошади;
-технологик жищозлардан фойдаланиш даражаси ошади;
-ишлаб чи=аришни узлуксизлиги ва сурьатлилиги ишлаб чи=ариш ва мещнат
интизомини кытаради;
- ишларнинг сифати ошади, таннархи эса камаяди;
- ишчиларнинг мещнат шароити яхшиланади ва ишлаб чи=ариш майдонлари
=ис=аради.
Автомобил транспорти илмий тад=и=от институти (НИИАТ) маьлумотларига
кыра, =аторларнинг иш унумдорлиги махсуслашган параллел постларга нисбатан 20
- 25 % га ва универсал постларга нисбатан 45-50 % га ю=оридир.
Ишларни о=им =аторида бажариш учун маьлум шароитлар былиши керак.
Буларга:
-етарли майдон ва шуларга мос режалаштирилган хоналар;
-хизмат кырсатилаётган автомобилларнинг бир хил русумлилиги;
-етарли кунлик ишлаб чи=ариш дастури;
-автомобилларни ТХ га юбориш жадвалига риоя =илиниши;
-ишларни максимал механизациялаштириш;
-эщтиёт =исм ва материаллар билан ыз ва=тида таьминланиши;
-ТХ-1 ёки ТХ-2га автомобилни =ыйишдан олдин ЖТ ишларини бажарилиши.
ТХ ишларининг о=имли =аторларда ытказилишининг асосий омилларидан
бири, ТХ турлари быйича кунлик режа ми=доридир.
Низомга асосан, агар кунлик режа =уйидаги ми=дорлардан кам былмаса, ТХ
ишлари турлари быйича о=имли =аторда ытказилади.
"КХ-100"; "ТХ-1" - 1215; "ТХ-2"-56 технологик мос автомобиллар. Агар
кунлик режа бу =ийматлардан кам былса, ТХ-1 ва ТХ-2 ишлари алощида
махсуслаштирилган ёки универсал постларда бажарилади.
4.
Кундалик хизмат кщрсатиш минтаьаси ыисоби
КХК вазифаси
- автомобилнинг талаб даражасида ташьи
кщринишини таъминлаш.
КХК да ьилинадиган ишлар: - тозалаш, ювиш ва артиш.
Ыисоб учун дастлабки маълумотлар.
а) Минтаьа иш тартиби:
- минтаьанинг йиллик иш куни - Дкхй;
- алмашинувлар давомийлиги - акх, соат;
- алмашинувлар сони - mкх
б) Ыисобий меынат хажми - tкхк, соат.
в) Кунлик дастур:
49
50
- Кундалик хизмат сони - Nкх
- Кундалик меынат хажми - Ткх, ишчи соат
Кундалик хизматлар сони ва иш ыажмига
кщра КХ махсус
постларда ёки оьимли ьаторларда щтказилади. Агар битта
русумли ёки
щлчамлари ва иш хажми яьин бщлган русумларга
хизмат кщрсатилса, доимий оьимли ьаторлар ьщлланилади, агар
ыар
хил
автомобилларга
битта
оьимли
ьаторда
ыизмат
кщрсатилса, щзгарувчан оьимли ьатор ьщлланилади.
Доимий оьимли ьаторни ыисоблаш
Ювиш ишлари иьлим шароитга ьараб зарурият бщлганда,
тозалаш ишлари хар кунги хизматда бажарилади. Лойиыа ыисоби
тозалаш ва ювиш ишларининг тщлиь хажми бщйича олиб борилади.
Ювиш ишлари юьори даражада механизациялашгани, тозалаш
ишлари кам механизациялашгани ва ювиш
ишларига зарурияти
йщь ыолларда автомобил йициштириш постдан ювиш постга
щтмасдан чиьиб кетишини таъминлаш маьсадида йициштириш ва
ювиш постлари сони айрим-айрим ыисобланади.
- Кунлик йициштириш ишлари ыажми
Ткхт = Ткх*dm,
ишчи соат
бу ерда, dm - йициштириш ишларининг КХ ишларидаги улуши .
Йициштирувчи ишчилар сони:
Tтхт
Рm = ---------Ткхmкх
Йициштириш постлари сони:
Tтхт * 
Xm = --------------aкхmкх * Pщрт * Кф
бунда:  - автомобилларнинг постгага нотекис келишини
ыисобга олувчи коэффициент =1,1-1,2 (жадвал 25)
Кф - Постдан фойдаланиш коэффициенти Кф=0,9-0,95
жадвал 25
Ыаракат таркибининг постларга нотекис келишини ыисобга
олувчи коэффициент
(ТЛУМ -01-91 бщйича)
Постлари
Ыаракат таркиби сони ва постдаги алмашувлар сони
100
101-300 301-500 50110012000
гача
1000
2000
дан
ортиь
1 2-3 1 2-3 1 2-3 1 2-3 1 2-3 1 2-3
КХК
(КХКс
ва
КХКт), созлаш ва 1,8 1,4 1,5 1,2 1,3 1,1 1,2 1,1 1,1 1,0 1,1 1,0
аж-ратиш-йициш,
5
5
8
5
8
5
бщёь-чилик
ТХК-1,ТХК-2,ТШ-1,
ТШ-2, пайвандлаш- 1,4 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 1,1 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0
тунукасозлик,
5
3
7
9
5
7
4
5
3
50
51
дурад-горлик
Йициштириш
ишлари
асосан
универсал
постларида
бажарилади.
- Автомобилларни ювиш, артиш (ьуритиш) кунлик иш ыажми
Tкхю = Tкх * dю, ишчи соат
бунда: dю- ювиш ишларининг КХ ишларидаги улуши.
Ювиш, ьуритиш ишлари автомобиль узлуксиз харакатда
бщлган оьим ьаторда щтказилади.
КХКнинг узлуксиз оьимли ьаторни ыисоблаш.
Оьимли ьаторнинг ишлаб чиьариш суръати
aкхmкх* 60
Rкх = -----------мин
N кх
Автомобилларнинг йщлдан ьайтиш нотекислигини ыисобга
олиб, технологик лойиыалаш умумиттифоь меъёрларида (ТЛУМ 01-91) ишлаб
чиьариш суръатини ьуйидагича
аниьлаш тавсия
ьилинади
60 • Ть
Rкх = —————
,
мин
0,7 Nкх
Бу ерда:
Ть - автомобилнинг йщлдан ьайтиш "чщььиси"
давомийлиги,
соат. (26- жадвал)
Автомобилларнинг ьайтиш "чщььиси" давомида 70 фоизи
АТК га киради деб ьабул ьилинади.
жадвал 26
Ыаракат таркибининг ьайтиб келиш "чщььиси" нинг тахминий
давомийлиги (ТЛУМ-01-91 бщйича)
Ыаракат таркиби тури
Ыаракат таркиби сони Енгил авто- Йщналиш
Умумтрансмобилавтобуслари порт юк
такси-лар
автомобиллари
50 тагача
51 дан-100 гача
101 дан-200 гача
2,0
3,0
3,5
1,5
2,5
2,8
201 дан-300 гача
301 дан-400 гача
401 дан-600 гача
4,0
4,2
4,5
3,0
3,5
-
51
Муассаса ва
корхоналарг
а тегишли
автомобиллар
1,5
1,0
2,5
1,5
2,7
2,0
26-жадвал давоми
3,0
2,2
3,3
2,5
3,7
3,0
52
601 дан-800 гача
801 дан-1000 гача
1000 дан кщпи
4,6
4,8
5,0
-
-
-
Ьатор мароми
кх = (La + u) / Vk
мин
Конвейер тезлиги 2-4 м/мин оралицида ьабул ьилинади.
Оьимли ьаторлар сони
кх
nкх = -----  n'кх
Rкх
nкх - бутун сонга яхлитланиб олинади, (0,1)
Агар фарьи катта бщлса, Vк ьийматини щзгартириб ьабул ьилиш
ыисобига л ьиймати ьайта ыисобланади.
Оьимли ьаторнинг щтказувчанлик ьобилияти:
60
ь
Акх = -----кх
Акх - нинг ьийматига ьараб ювиш ьурилмасининг тури ва русуми
танлаб олинади.
Оьимли ьатор узунлиги:
Lоь = (Lа + u) * Xкх - u,
м
бу ерда Xьх - ьатордаги постлар сони.
Кундалик ыизмат кщрсатиш минтаьасининг умумий узунлиги
Lм = Lоь + 2С
бу ерда: С - автомобил ва дарвоза орасидаги масофа, м
Lм нинг ьиймати устунлар ьадами ёки оралици бщйича аниьланади
Минтаьа умумий узунлигининг устунлар ьадамига карралиги
Lм
n
= ---------  n'
(бутун сонгача
яхлитланади)
h
КХК минтаьасининг аниьлаштирилган узунлиги:
Lкх = h n', м.
Кундалик хизмат минтаьасининг щзгарувчи оьимли ьаторини
хисоблаш.
Агар
битта
оьимли
ьаторда
бир
неча
гуруы
автомобилларига хизмат
кщрсатилса, ыар ьайси гуруы учун
айрим-айрим
ьатор
мароми
аниьланади,
конвейер
тезлиги
ыисобланади .
Ыар бир гуруыга хизмат кщрсатиш учун ажратиладиган ваьт:
Tкхi
fi = mкхaкх * -----------, соат
Tкх
52
53
Гуруы учун ишлаб
чиьариш сурати:
60 fi
i
Rкх = ----------, мин
Nкхi
Гуруы учун ьатор мароми:
 кхi =(Lai + u)/Vki мин
Гуруы учун оьимли ьаторлар сони:
 кхi
niкх = ---------Rкхi
Кейинги ыисоб - китоблар юьоридаги ыар бир гуруы учун
олиб борилади ва кундалик хизмат кщрсатиш минтаьаси узунлиги
ьилиб, энг узун оьимли ьатор ьиймати ьабул ьилинади.
Кундалик хизмат кщрсатиш минтаьасини режалаштиришда
андозавий лойиыалар
таылил ьилиниб, юьоридаги ыисоблар
натижасига кщра тозалаш постлари, ювиш, ьуритиш постлари,
оьимли ьатор чизилади ва технологик жиыозлар щрнатилади.
5. 1-техник хизмат
кщрсатиш
ва 2-техник хизмат
кщрсатиш минтаьалари.
5.1.
Вазифаси - ейилиш жадаллигини камайтириш учун
профилактика ишлари щтказиш.
Ьилинадиган
ишлар: тозалаш, ювиш, ташхислаш, ьотириш,
созлаш, мойлаш,
электротехника, таъминот тизими, шина
ишлари.
5.2. Ыисоб учун дастлабки маълумотлар.
Минтаьа иш тартиби
а) Минтаьанинг йиллик иш куни - Дiй
б) Алмашинувлар давомийлиги - аi, соат
в) Алмашинувлар сони - mi
ТХнинг ыисобий иш ыажми - txi , ишчи соат
ТХ дастури
а) иш ыажми йиллик - Тiй , ишчи соат
кунлик - Тiк , ишчи соат
б) ТХлар сони, кунлик - Nik
5.3. Постлар сонини ыисоблаш ва ТХК усулини танлаш.
5.3.1. Кунда ишлайдиган ишчилар сони :
T ik
Pk = ---------mi ai
5.3.2. Постлари сони:
T ik
Xin = ---------mi ai PщрKф
53
54
Бу ерда Pщр - ыар бир постдаги щртача ишчилар сони
(универсал пост учун -2-3, оьимли ьатор учун 2-5)
Технологик лойиыалашнинг умумиттифоь
меъёрлари [ТЛУМ01-91] бщйича постлардаги щртача ишчилар сони 27-жадвалда
келтирилган
54
55
жадвал 27
Битта постда бир
Енгил
автомобиллар
Постлар
КХК:
-йициштириш
-ювиш
-ёнилци ьуйиш
-назорат-ташхислаш ва
таъмирлаш
ЖТ:
-созлаш ва ажратиш-йициш
-пайвандлаш-тунукасозлик
-бщёьчилик
-дурадгорлик
-ТШ-1, ТШ-2
-ТХК-1
-ТХК-2
2
1
1
1
1
1
1,5
1
2
2
ваьтда ишловчиларнинг щртача сони
Автобуслар
Юк автомобиллари,
Тиркама ва ярим
юк кщтариши
тир-камалар
бщйича, т
Жуд Кич Щрт Кат Жуд 1,0 1-5 5-8 8
а
ик а
та а
гача
дан
кич тур тур тур кат
юьоик кум кум кум та
риси
тур ли ли ли тур
кум
кум
ли
ли
1
1
1
1
2
2
1,0 1
1,0 1
1,5 1,5
2
1
1
2
3
1
1
2
1
1
1
1
1
1 1,5 1,5 1,5
1
1 1,5 1,5 2
2
1
1,5 2
2 2,5 2,5 1,5
1
1
2
2
2
2
1
2
2
2 2,5 3
2
2
2 2,5 3
3
2
55
2
1
1
1,5
2
1
1
1,5
2
1
1
2
1
1
1
1
1,5
2
1
2
2
2
1,5
1,5
2
1
2
2,5
2,5
1,5
1,5
2
1,5
2
3
3
1
1
1
1
1
1
1
5.3.3
мумкин.
Xin  2 бщлса,
ТХК оьимли ьаторда щтказилиши
5.4 1-ТХ ва 2-ТХ оьимли ьаторини ыисоблаш.
ТХ-1 ва ТХ-2 учун узлукли, тщхтаб-тщхтаб ишлайдиган
оьимли ьатор ьщлланилади
ва ТХ жараёни автомобил жойида
тщхтаб турганда бажарилади.
- Агар битта гуруы
автомобилларига хизмат кщрсатилса,
щзгармас маромга эга бщлган оьимли ьатор ьщлланилади.
- i турдаги ТХК учун ишлаб чиьариш суръати
Ri=mi  ai  60 / Ni ,мин
- оьимли ьатор мароми
60  ti
i = ---------- + tхар , мин
Xi *Pщр
1
Бу ерда: ti = ti- tidдi ишчи соат
dдi - ТХi даги ташхислаш ишларининг улуши.
La+u
tхар = ---------- , мин
Vk
Vk = 8-10 м/мин - конвейер тезлиги
- оьимли ьаторлар сони:
i
ni = ---------Ri
ni - яхлитланади (0,1). Агар бу шарт бажарилмаса Xi *Pщр
ьийматлари ьайта кщриб чиьилади.
Шунинг учун ьуйидаги формуладан фойдаланиш мумкин.
Рi
ni = ---------- = n1 (бутунга яьин сон.
0,1)
Xоьi *Pщi
Агар
битта
оьимли
ьаторда
бир
неча
гуруы
автомобилларга хизмат кщрсатилса, ьатор мароми
ыар
ьайси
гуруы учун айрим
ыисобланади ва щзгарувчан
оьимли
ьатор
ьщлланилади.
- Ыар
бир гуруыга ХК учун ажратилган ваьт
Ti
fi = mi ai---------- , соат
Ti
Бу ерда: Ti ва Ti - битта гуруы ва ыамма гуруы учун ТХК
ишлари
ыажми.
- Гуруы учун ишлаб чиьариш суръати:
56
60 fi
Ri = ----------, мин
Ni
Гуруы учун ишлаб чиьариш мароми:
60 ti1
i = ---------- + t хар, мин
Xi Pщрi
Гуруы учун оьимли ьаторлар сони:
 i
ni = ---------Ri
i турдаги ХК минтаьасининг узунлиги
Lim=(Lai+u) • Xi- u +2 C
Минтаьа узунлигининг устунлар ьадамига карралиги:
Liм
N = ---------= n!
(бутун сонгача
яхлитланади)
h
Аниьлаштирилган минтаьа узунлиги:
Lim=h n1 , м
Оьимли
ьатор
маромини
постлари
маромига
мувофиьлаштирилиш учун постлари сонини 2-3 га тенглаб олиш
маьсадга мувофиь. Оьимли ьаторларда ишларнинг постлари
бщйича таьсимланиши 28-жадвалда келтирилган.
жадвал 28
Оьимли ьатор постлари бщйича ишларнинг тахминий
таьсимланиши
Техник
хизмат
кщрсатиш
тури*
ТХК-1
Иш
жойи
йщналиши
сони
3.
1-пост
Автомобилни ташьи
кузатиш, таъминот
ва щт олдиргич
тизимлари бщйича
ташхислаш, созлаш
ва ьотириш ишлари,
шина, рул
бошьармаси, юриш
ьисми ва
трансмиссия бщйича
57
2-пост
3-пост
4-пост
Электр
жиыоз-лари
(щт олди-риш
тизимидан
ташьари) ва
тормоз
бщйича
ташхислаш,
созлаш ва
ьо-тириш
Мойлаш ва
тозалаш
ишлари
-
ТХК-1
4.
ишлар
Автомобилни ташьи
кузатиш, таъминот
ти-зими ва электр
жиыоз-лари (3-пост
ишларидан ташьари)
бщйича ташхислаш,
созлаш ва ьотириш
ишлари
Илова: * - ТШ-1
ыисобга олган ыолда
ишлари
ишлари
Шина, рул
бошьармамаси
, юриш
ьисми,
трансмиссия
бщйича
ташхислаш,созлаш
ва ьотириш
иш-лари
билан
Ёритиш,
Мойлаш ва
сигнал
тозалаш
бе-риш ва
ишлари
тор-моз
бщйича
ташхислаш
,созлаш
ва
ьотириш
ишлари
биргаликда
бажарилишини
Агар гуруылар кщп бщлиб ТХ-2 да оьимли ьаторни ьщллаш
маьсадга мувофиь эмас, деб топилса, универсал постлар сони
ТХ-2 лар сонига ёки унинг бщлагига тенг ьилиб олинади.
ТХ-1 ва ТХ-2
минтаьасини режалаштиришда андозавий
лойиыалар таылил ьилиниб, юьоридаги ыисобларга
мослари
танлаб
олинади,
ишчи
жойлари
ва
технологик
жиыозлар
кщрсатилади.
Мавсумий
хизмат
ишлари
ТХ-2
минтаьасида
амалга
оширилади.
6. Ташхислаш минтаьалари.
6.1. Вазифаси - ТХК
ва ЖТ технологик жараёнида
ташхислашни таъминлаш. Бажариладиган ишлар тавсифига кщра 2
га бщлинади:
- Ташхис -1 - автомобилларнинг ыаракат хавфсизлигини
таъминловчи бщцин ва механизмларни ташхислаш;
- Ташхис -2 - автомобилни барча элементлари бщйича чуьур
ташхислаш.
6.2. Ыисоблаш учун маълумотлар.
- Ташхислар сони
Nташхис-1 = 1.1 N1 + N2
Nташхис-2 = 1.2 N2
- Ташхислаш меынат ыажми
Тташхис-1 = 0.5 - 0.6 (b1T1 + b2T2 + b3Tжт), и.с.
Тташхис-2 = 0.4 - 0.5 (b1T1 + b2T2 + b3Tжт), и.с.
бу ерда, b1, b2, b3 - ТХ-1, ТХ-2, ЖТ ишлари ыажмидаги
ташхислаш ишлари улуши.
6.3. Ташхислаш минтаьаси ыисоби.
Ташхислаш ишларини ьуйидагича щтказиш тавсия ьилинади:
- 50 тагача автомобили бщлган АТКларда кщчма асбоб
ёрдамида ТХК ва ЖТ постларида;
- 200 тагача автомобили бщлган АТКларда Ташхис-1,
Ташхис-2 ишлари универсал постларда;
58
- 200 дан ортиь автомобили бщлган
АТК ларда ташхислаш
ихтисослашган постларда ёки оьимли ьаторларда.
6.3.1. Ташхислаш постлари сони
Ттш-1й
Хтш-1 = ---------------Фн*m*Pщр*Кф
Ттш-2й
Хтш-2 = ---------------Фн*m*Pщр*Кф
бу ерда, Ттш-1й, Ттш-2й
- I ва II ташхислаш ишларининг
йиллик
ыажмлари
Ташхислаш ишлари оьимли ьаторда щтказилганда унинг
ыисоби ТХК-1 оьимли ьатор ыисобига щхшатиб амалга оширилади.
6.4. Ташхислаш минтаьаси учун жиыозлар "Технологик
жиыозлар табели" дан танлаб олинади.
6.5. Ташхислаш минтаьасини режалаштиришда андозавий
лойиыалар таылил ьилиниб, юьоридаги ыисобларга мослари
танлаб олинади, чизмаси чизилиб, ишчи жойлари кщрсатилади,
технологик жихозлар щрнаштирилади.
Мавзу бщйича назорат саволлари
1.Автомобилнинг йщлга чиьиш ва ьайтиш жадвали ьандай
тузилади ва ундан нималарни аниьлаш мумкин ?
2.Техник хизмат усули ьандай белгиланади ?
3.ТХ ни оьимли ьаторда щтказишнинг афзалликлари ва
камчиликлари
4. ЖТни ыисоби учун ьандай дастлабки маълумотлар
берилиши керак?
5.Техник хизмат оьимли ьаторини ыисоблаш ьандай кетмакетликда амалга оширилади ?
6.Щзгарувчан ва щзгармас маромга
эга бщлган, узлуксиз
ва узлукли оьим ьаторлари
фарьлари нимада
ва улар
ьаерларда ишлатилади ?
7.Оьимли ьатор маромини мувофиьлаштириш нима ва у ьандай
таъминланади ?
8.ТХ минтаьалар учун ьандай технологик жиыозлар танлаб
олинади ва минтаьалар режасида ьандай щрнаштирилади ?
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
1.Техник хизмат щтказиш усули
2.Кундалик хизмат минтаьаси
3.I-техник хизмат минтаьаси
4.ЖТ минтаьаси
5.Ташхислаш минтаьаси
59
6.Универсал постлари
7.Оьимли ьаторлар
8.Щзгарувчан оьимли ьатор
9.Технологик жиыозлар танлаш
10.Ишчи жойлари сони
11.Минтаьа ва устахоналар иш тартиби
12.Ишга чиьиш ва ьайтиш жадвали
13.Алмашинувлараро ваьт
14.Автомобилнинг
иш тартиби
15.Техник хизмат щтказиш усули
А Д А Б И Ё Т Л А Р
[3] - 287-296 бетлар
[4] - 52-59 бетлар
[13] - 54-61 бетлар
[19] - 15-19 бетлар
[3] - 285-286 бетлар
[4] - 48-52 бетлар
[6] - 2-73 бетлар
[8] [13] - 50-54 бетлар
5-Мавзу. Жорий таъмир минтаьасини ыисоблаш ва лойиыалаш
Режа:
1. ЖТ минтаьасини ыисоблаш.
2. ЖТ минтаьаларини бажариладиган
махсуслаштириш.
3. ЖТ минтаьаларини режалаштириш.
иш
турларига
ьараб
1. Жорий таъмир минтаьасини ыисоблаш.
1.1.
Вазифаси
автомобилнинг
бузуьлик
ва
носозликларини тузатиш.
Иш турларини аниь ыисобга олиш ьийин
бщлгани учун, иш
ыажми ыар 1000 кмга берилади.
Ьилинадиган ишлар - ташхислаш, маыкамлаш, йициш, бщяш ва
бошьа ишлар.
1.2. Ыисоб учун дастлабки маълумотлар.
1. АТК автомобилларининг йиллик йщли - Lй
2. Йиллик ыисобий жорий таъмир солиштирма (1000 кмга)
меынат ыажми - tхжтй.
3. Минтаьа иш тартиби:
а) минтаьанинг йиллик иш куни - Джтй
б) алмашинувлар сони - mжт
60
в) алмашинувлар давомийлиги - aжт, соат
1.3. Жорий таъмир минтаьаси ишчи жойларида бажариладиган
йиллик иш ыажми:
- жаъми
Lй
в
Тпжт й = -------  tхжтй  ----, и.с
1000
100
- ажратиш-йициш, созлаш Lй
вайс
Тп айсжт й = -------  tхжтй  ----, и.с
1000
100
- пайвандлаш-тунукасозлик
Тп
п-т
жт й
Lй
= ------- 
1000
tхжтй
вп-т
 ----, и.с
100
- бщяш
Lй
вб
Тп бжт й = -------  tхжтй  ----, и.с
1000
100
айс
п-т
б
бу ерда, в, в , в , в - мос равишда жорий таъмир ишчи
жойларидаги ажратиш-йициш, созлаш, пайвандлаш, тунукасозлик
ва бщяш ишларининг улуши, фоизда.
1.4. Жорий таъмир минтаьасидаги ишчи жойлар сони
Тпжтй  У
Хжт = --------------------------Дй  mжт  aжт  Рур  Кф
Агар алмашинувларда иш нотекис таьсимланган бщлса,
Тпжтй  У  
Хжт = ----------------------Дй  aжт  Рур  Кф
бу ерда, Тпжт - жорий таъмир йиллик иш ыажми, и.с.
У - автомобилларнинг бир маромда келмаслиги
(у=1.2 - 1.5)
(жадвал 27)
 - энг кщп юкланган алмашинувда бажариладиган
ишларни ыисобга олувчи коэффициент ( = 0.6 - 0.75)
Кф - Иш жойидан фойдаланиш
коэффициенти
(Кф=0.80.85)
Рур - Постдаги щртача ишчилар сони (Рур = 1 - 1.25)
(жадвал 27)
61
II.
Жорий
таъмир
постларини
бажариладиган
ишлар
турларига ьараб махсуслаштириш иш унумини оширади, сифатини
яхшилайди.
Жорий таъмир ишчи жойларини 29-жадвалида келтирилгандек
махсуслаштириш тавсия этилади.
жадвал -29
ЖТ-ни созлаш ва ажратиш-йициш постларини махсуслашиши
бщйича таьсимоти (умумий постлари сонидан фоиз ыисобида)
Постни предметли махсуслашиши
Жорий таъмирлашда
Автомобиллар
Тиркама таркиби
11-13
4-6
12-16
18-20
7-9
8-10
-двигател
-двигател ьисмлари
-трансмиссия
-электр жиыозлари ва таъминот
тизимлари
-юриш ьисми
-цилдиракларни алмаштириш
-тормоз
-рул бошьармаси (олд цилдираклар
щрна-тиш бурчагини созлаш билан
биргаликда)
-кабина ва кузов
-умумлашган постлари
9-11
8-10
10-12
12-14
17-21
15-17
16-18
-
7-9
9-11
10-12
8-10
Лойиыалаш институтлари томонидан ишланган АТКларнинг
андозавий лойиыаларида жорий таъмир минтаьалари постларининг
махсуслаштирилган
режалари
келтирилган.
Масалан,
"Центравтотех" томонидан ишланган, КамАЗ-5320 автомобиллари
учун жорий таъмир постлари тури 60 тадан 600 тагача
автомобил учун мщлжалланган 4 постдан 25 постгача бщлган
андозавий жорий таъмир минтаьаларининг 9 вариантини щз ичига
олади.
Жорий
таъмир
минтаьаси
учун
жиыозлар
"Технологик
жиыозлар табели"дан АТКдаги автомобиллар тури ва сонига
ьараб танлаб олинади.
III. Жорий таъмир минтаьасини режалаштиришда андозавий
лойиыалар
таылил
ьилиниб,
юьоридаги
ыисобларга
мос
келадиганлари танлаб олинади, чизмаси чизилиб, унда ишчи
постлари, кутпостлари, технологик жиыозлар, кщтариш-элтиш
механизмлари ва бошьалар кщрсатилади.
Автомобиллар
жорий
таъмир
минтаьасида
осон
харакатланишини
таъминлаш
маьсадида
автопоездлар,
букиладиган автобуслар, узун щлчамли автомобиллар учун боши
62
очиь ишчи жойлар, бошьалари учун боши берк ишчи
режалаштирилгани маьсадга мувофиь.
жойлар
Мавзу бщйича назорат саволлари
1. ЖТ минтаьаси ыисоби учун ьандай дастлабки
маълумотлар берилиши керак ?
2. ЖТ минтаьаси ишчи жойлари сони ьандай аниьланади, ва
уни ташкил этувчилари ьийматлари ьандай щзгаради ?
3. ЖТ постларини махсуслаштириш нима ?
4. ЖТ минтаьаси учун технологик жиыозлар ьандай танлаб
олинади, ва режада ьандай щрнаштирилади ?
5. Автопоездлар, букланадиган автобуслар, йщлсиз
шароитда ишлайдиган щзиацдаргич автомобиллар учун ЖТ
минтаьасини лойиыалашда ьандай алоыида шартлар бор ?
1.
2.
3.
4.
5.
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
ЖТ минтаьаси ишчи жойлари сони
Ишчи жойидан фойдаланиш коэффициенти
ЖТ ишлари турлари
ЖТ ишларини турларига ьараб махсуслаштириш
ЖТ минтаьаси андозавий режалари
[3] - 296 бет
[4] - 59-61 бетлар
А Д А Б И Ё Т Л А Р
[10] - 164-165 бетлар
[13] - 61-63, 98 бетлар
6 МАВЗУ: Техник хизмат ва жорий таъмир минтаьалари, ишлаб
чиьариш устахоналари, омборхоналар ва автомобилларни саьлаш
жойларининг майдонини ыисоблаш. (2 соат)
Режа:
1. ТХ ва ЖТ минтаьалари майдонини ыисоблаш.
2. Ишлаб чиьариш устахоналари майдонини ыисоблаш.
3. Омборхоналар майдонини ыисоблаш.
4. Автомобил саьлаш жойлари майдонини ыисоблаш.
1. Техник хизмат ва жорий таъмир минтаьасини ыисоблаш.
Техник хизмат
ва жорий таъмир минтаьалари майдони
ыисоблаш
ва чизма усулида аниьланади. Ыисоблар формула
ёрдамида бажарилади:
Fтх-жт= fавт  Хк  К3 , м2
бунда: fавт - автомобил габарит щлчам бщйича эгаллаган майдон,
м2
Хк - ишчи жойлари
63
К3 - зичлик коэффициенти
Зичлик коэффициенти ьиймати бинодаги ишчи
жойлари ва
жиыозларнинг щрнашишига боцлиь бщлиб, К3 = 4.5 - 5 ташкил
этади.
Чизма усули ьщлланганда, оьимли ьаторлар ёки универсал
постлардаги, кщтариш-кщриш жиыозлари, технологик жиыоз ва
ьурилмалар ьурилиш меъёрлари ва ьоидалари (ЬМЬ) даги
оралиьларни
таъминлаган
ыолда
жойлаштирилиб,
минтаьа
эгаллаган майдон аниьланади.
2.
Ишлаб чиьариш устахоналари юзаси 3 усулда аниьланади.
2.1. Ыар бир ишчига тщцри келувчи майдон бщйича:
Fу= f1 + f2 (Pт-1)
м2
бу ерда: f1, f2 - биринчи ва кейинги ишчилар учун
ажратилган
солиштирма майдон,
м2
Pт - алмашинувлардаги технологик зарур ишчиларнинг
энг катта сони
Солиштирма
майдонлар
ьиймати
"Технологик
лойиыалаш
умумиттифоь
меъёрларида"
ТЛУМ
01-91
да
(жадвал
30)
келтирилган. Бу жадвалдаги майдонлар 5-8т юк автомобили ва
щрта туркумдаги автобуслари бщлган АТК учун келтирилган.
Щрта туркумдаги енгли автомобиллар АТКси учун устахона
майдонлари 15-20 % камайтирилиши лозим.
жадвал 30
Битта ишловчига тщцри келувчи ишлаб чиьариш
устахоналарининг солиштирма майдони
Майдон м2 / ишчи
Биринчи ишловчи
Ыар бир
учун
навбатдаги
ишловчи учун
22
14
Устахона
Агрегат таъмирлаш (агрегат ва
деталларни ювпостдан ташьари)
Чилангар-механик
Электротехник
Таъминот тизими асбобларини
таъмирлаш
Аккумулятор таъмирлаш (кислота
саьлаш, зарядлаш ва аппаратлар
хонасидан ташьари)
Шиналарни ажратиш ва йициш
Камера ямаш
Темирчилик
Мисгарлик
Пайвандлаш
Тунукасозлик
Арматура
Ьопламачилик
64
18
15
14
12
9
8
21
15
18
12
21
15
15
18
12
18
15
6
5
9
9
12
6
5
Дурадгорлик
Таксометр таъмирлаш
24
15
18
9
Изоы: 1.Маълумотлар постлари эгаллаган майдонни ыисобга
олмасдан
келтирилган.
2.АТК да 200 гача автомобил бщлганда агрегат
ва деталларни
ювиш
учун
кислота
саьлаш,
зарядлаш ва аппаратлар учун
айрим хоналар кщзда тутилмаслиги мумкин.
3.250-400 автомобили бщлган АТК учун хоналар
майдони
ьуйидагича ьабул ьилинади:
-агрегат ва деталларни ювиш - 72-108 м2
-кислота
- 18-36 м2
-зарядлаш
- 12-24 м2
-аппаратлар
- 15-18 м2
2.2. Технологик жищозлар банд ьилган юза бщйича
Fу= fж * К3
бу ерда: fж - жищозлар банд ьилган юза, м2
К3 - жищозларнинг жойлашиш зичлиги коэффициенти.
Зичлик коэффициенти ьийматлари 31 жадвалда келтирилган.
31 жадвал
Жиыозларнинг жойлашиши зичлик коэффициенти
Устахоналар номи
Зичлик
коэффициенти
Чилангар-механик,
электротехник,
аккумулятор, таъминлаш тизими асбоблари
3.5-4.0
таъмири, камера ямаш, мисгарлик, арматура,
бщёь тайёрлаш кислота саьлаш, компрессор
Агрегат, шиналарни ажратиш ва йициш, асбоб
4.0-4.5
ва жиыозлар таъмири (бош механик хонаси)
Пайвандлаш, тунукасозлик, темирчилик,
4.5-5.0
дурадгорлик
Технологик жищозлар сони унда бажариладиган иш ыажмига ьараб
ыисобланади ёки жищозлар рщйхатидан танлаб олинади.
Жищозлар сони:
Тж
Тж
Nж
=
=
Фж
Дйи. m . а . Рщр .
бу ерда: Тж - жищозда бажариладиган иш ыажми.
ж
ж - жищоздан фойдаланиш коэффициенти
ж=0,75-0,80 (дастгоылар учун)
ж=0,85-0,90 (пайвандлаш)
65
Чилангар-механик ишларининг 20% ни чилангарлик, 80% ни
меха-ник ишлов бериш ишлари ташкил этади.
Механик
дастгоылар
гуруылар
бщйича
ьуйидагича
таьсимланади:
- токарлик- винт ьирьиш
-48%
- револьверли
- 12%
- фрезали
- 12%
- рандалаш
- 5%
- силлиьлаш
- 10%
- чархлаш
- 8%
- пармалаш
- 5%
Агар дастгоылар сони кам чиьадиган, аммо технологик
жараённи
бажариш учун зарур бщлса, улар "Технологик
жищозлар рщйхати"дан танлаб олинади.
Агар устахонага автомобиллар, тиркамалар, кузов, кабина
киритилса, улар эгаллаган майдони жиыозлар эгаллаган майдон
билан ьщшиб, ыисобланади.
2.3.
График усул ьщлланганда
устахона майдони
чегаралари масштабда белгиланиб, ьалин картондан кесилган
жищозлар макетлари технологик
ва ишлаб чиьариш нуьтаи
назаридан ьулай ьилиб жойлаштирилади.
3.
Омборхоналар майдони.
Омборхоналар майдони икки хил усул билан аниьланади.
3.1. Солиштирма майдон бщйича.
3.1.1. Яхлитлаб ыисоблаш учун битта автомобилга тщцри
келадиган солиштирма майдон бщйича ьуйидагича аниьланади:
Fо=Аи . fc
м2
бу ерда: Аи - автомобиллар сони
fc
битта
автомобилга
тщцри
келадиган
солиштирма майдон,м 2
Битта автомобилга тщцри келадиган солиштирма
майдон ьийматлари
32-жадвал.
солиштирма
майдон
fc,
№
2
омборхоналар
м
1.
2.
3.
4.
Агрегат, эытиёт ьисм, материаллар
Резина
Мойлаш материаллари
Асбоблар
5. Ьурилиш материаллари
66
0,3-0,4
0,1-0,15
0,15-0,25
0,08-0,10
32-жавал давоми
0,3-0,5
6. Ыайдовчи асбоблари
7. Такелаж хонаси
8. Чиьиндилар
0,05
0,20
0,10
3.1.2.
1 млн км йщлга тщцри келадиган солиштирма юза
бщйича омборхона майдони
Fo=Аи. Lй. fc. Кт. Кс. Ка. 10-6 ,
м2
бу ерда: fc - 1 млн.км йщлга тщцри келадиган cолиштирма юза,
м2
Кт ,Кс ,Ка - автомобил турлари
ва сони
аралашлигини
ыисобга
олувчи
коэффициентлар
1 млн км йщлга тщцри келадиган солиштирма юза, - fс, м2
33-жадвалда, автомобиллар турини ыисобга олувчи коэффициент Кт 34-жадвалда,
автомобиллар
сонини
ыисобга
олувчи
коэффициент - Ка 35-жадвалда келтирилган.
Омбор юзаларини яхлитлаб ыисоблаш учун солиштирма майдон,
м2/1 млн.км
33-жадвал
№
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Омбор номи
Эытиёт ьисм
Материаллар
Агрегат
Шина
Мой маысулотлари
Бщёьлар
Кимё маысулотлари
Асбобсозлик
Оралиь омбор
Енгил
автомобил
Автобус
1.6
1.5
1.5
1.5
2.6
0.6
0.15
0.15
0.5
3.0
3.0
6.0
3.2
4.3
3.5
0.25
0.25
1.2
Юк
Тиркама ва
автомобил ярим тиркама
и
3.5
0.9
3.0
0.6
5.5
2.3
1.7
3.5
1.0
0.4
0.25
0.25
1.1
-
Омбор юзасини ыисоблашда ыаракатдаги ьисм турини
ыисобга олувчи коэффициент - Кт
34-жадвал
№
1.
2.
Ыаракатдаги ьисмлар тури
Енгил автомобиллар:
-жуда кичик ва кичик туркумли
-щрта туркумли
Автобуслар:
-жуда кичик туркумли
-кичик туркумли
Коэффициент ьиймати
0.7
1.0
0.3
0.6
67
3.
4.
-щрта туркумли
-катта туркумли
-жуда катта туркумли
Юк автомобиллари:
-юк кщтариш ьобилияти жуда кам
ва кам
-юк кщтариш ьобилияти щртача
-юк кщтариш ьобилияти катта
Щзи
ацдаргич
автомобиллар
(махсус жойларда ишламайдиган)
0.8
1.0
1.6
0.4
0.8
1.0-1.5
2.6
Омбор юзасини ыисоблашда ыаракатдаги ьисм сонини ыисобга
олувчи коэффициент - Кс
35-жадвал
Рщйхатдаги автомобиллар сони
Коэффициент ьиймати
100 гача
1.4
100 дан 200 гача
1.2
200 дан 300 гача
1.0
300 дан 500 гача
0.9
500 дан 700 гача
0.8
3.2. Омборхонада саьланаётган заыиралар
эгаллаган
майдон юзаси (fж) ва
жойлашиш зичлиги коэффициенти (К3)
бщйича ьуйидагича аниьланади:
Fo= fж. К3 ,
м2
К3 = 2,5
Саьланаётган захиралар (ёьилци, мойлаш материаллари,
шиналар, эхтиёт
ьисм ва агрегатлар, материаллар) миьдори
меъёр бщйича кунлик сарф (Giз) ва саьлаш кунларини (Дiк)
ыисобга олган ыолда аниьланади:
- ёьилци захираси:
Gёз=Gек. Дек ,
л.
- мойлаш материаллари заыираси:
Gмз=(Gек/100) . qм. Дк ,
л.
бу
ерда:
qм - 100 л ёнилцига
тщцри келган
мойлаш
материаллари сарфи
Мойлаш материаллари (мотор мойлари, трансмиссия мойлари,
сурков мойлари) заыираси айрим-айрим ыисобланади.
Мойлаш материаллари захираси аниьлангандан сщнг саьлаш
учун идишлар танлаб олинади ва улар эгаллаган юза (fж)
аниьланади.
- шиналар захираси
Аи. т.
Lкй.Хz
.
68
Nш
=
Lм
. Дшк
бу ерда:
Хz
- захирадагидан ташьари цилдираклар
сони
Lм - шиналарнинг кафолатли юриш меъёри, км
Дшк - шиналарни саьлаш куни
Дшк=20-30
Шиналар саьланадиган стеллаж узунлиги
Lст=Nш/П
бу ерда: П- бир метр узунликни эгаллаган 2 ьаватли
стеллаждаги шиналар сони
П=6-10
Стеллаж эни (bст) шина щлчамидан олинади.
Стеллаж эгаллаган юза
fж=lст. bст ,
м2
Эытиёт ьисмлар ва материаллар захирасининг оцирлиги:
.
,
кг
Аи. т.
Q3=
Lкй1000
 .
Gа100
.
Дэк
Эхтиёт ьисм ва материаллар (металлар, бщёьлар ва
бошьалар) за-хираси ыар 10 000 км юрган йщлга тщцри келган
автомобил оцирлигининг (Gа) маълум фоизи () ыисобида
олинади.Саьлаш кунлари Дэь= 30 кун
Аи
Заыирадаги агрегатлар оцирлиги: Gаг=
100
qаг ,
кг
Бу ерда:
.
Каг.
Каг- Низом бщйича 100 автомобилга тщцри
келадиган агрегатлар сони.
qаг - агрегатлар оцирлиги,
кг
Агрегат, эытиёт ьисм, металл ва материаллар саьланадиган
стеллажлар эгаллаган майдон:
fж=Gi/qi
бу ерда: Gi - саьланадиган объект оцирлиги,
кг
qi - 1 м2 стеллаж
эгаллаган майдонга
тщцри
келадиган
юклама
qэхт. ьисм = 600 кг/м2
69
qагрегат
qметалл
= 500
кг/м2
= 600-700
кг/м2
Янги меъёрларда (ТЛУМ 01-91 омборхоналар майдони 10 та
автомобилга
тщцри
келадиган
солиштирма
майдон
ва
саьланаётган захиралар эгаллаган
майдон бщйича аниьланади.
[8,4].
Автомобил турар жойлари майдони ьуйидагича аниьланади
Fc=Ac. fo. K3 , м2
бу ерда: Ас- автомобиллар
турар
жойи сони
fo
режада
габарит щлчами бщйича
автомобил
2
эгаллаган майдон, м
К3автомобилни
щрнатиш зичлиги
коэффициенти
Агар ыар ьайси автомобилга турар жой бириктирилган
бщлса, турар жойлар сони рщйхатдаги автомобиллар сонига (Аи)
тенг бщлади
Аа=Аи
Агар бириктирилмаган бщлса,
Ас= Аи- Хтх-1- Хто-2- Хжт- Амт- Аиш
бу ерда: Хтх-1, Хтх-2, Хжт - саьлаш учун фойдаланиладиган ТХ
-1,ТХ -2,
ЖТ постлари сони
Амт- мукаммал тиклашдаги автомобиллар сони
Аишсафардаги
ва
кеча-кундуз
ишдаги
автомобиллар сони.
Режада автомобиллар эгаллаган майдон fo ьиймати ОНТПАТП-СТО-80да келтирилган:
ГАЗ-24
2
-18,5 м
ПАЗ-672
2
-35 м
ЛАЗ-695К
2
-47 м
КамАЗ-5320
2
-37 м
70
5245
-112
МАЗ-504А+МАЗ-
м2
ва ыоказо
Автомобилларнинг турар жойи щрнаштирилиши услубига ьараб
зичлик коэффициенти К3=2,5-3,0 ни ташкил этади
Турар жой майдони график (чизма) усулда аниьроь топилиши
мумкин.
Енгил
автомобиллар
ва
автобуслар
учун
усти
берк
кщринишдаги жойлар, юк автомобиллари учун очиь турар жойлар
режалаштирилади. Тошкентда енгил автомобиллар учун,
кщп
ьаватли бинолар автобуслар учун енгил ёпилган 30х30, 24х24
моделли саьлаш минтаьалари кенг тарьалган.
Мавзу бщйича назорат
саволлари
1. ТХК ва ЖТ минтаьалари майдони ьандай аниьланади ?
2. Устахоналар майдони ьандай аниьланади ?
3. Омборхоналар майдони ьандай аниьланади ?
4. Саьлаш жойлари майдони ьандай аниьланади ?
5. Омборхоналар майдонини ыисоблашда хозир ьандай янги
меъёрлар ишлаб чиьилган ?
Мавзу бщйича таянч сщз ва
иборалар
1.Жорий таъмир постларини ихтисослаштириш.
2.Минтаьалар майдони юзаси.
3.Устахоналар майдони юзаси.
4.Омборхоналар майдони юзаси.
5.Заыира ьисмлар омборхонаси
6.Шина омборхонаси
Адабиётлар
[3] - 298-309 бетлар
[4] - 68-77 бетлар
[13] - 75-84 бетлар
7 - мавзу. Автотранспорт корхоналари бош тарыини
режалаштириш (2 соат)
Режа:
1. Лойиыалаш ечимларига ьщйиладиган талаблар.
2. Ишлабчиьариш
жараёнининг
функционал
схемаси
чизмаси.
3. Автотранспорт корхонаси бош тарыи.
71
ва
4. Автотранспорт
корхонаси
бош
тарыининг
асосий
кщрсаткичлари.
5.
Автотранспорт корхонаси лойиыасининг
технологик
ечимлари сифат кщрсаткичлари.
6. Техник иьтисодий кщрсаткичларни ыисоблаш.
7. Техник-иьтисодий кщрсаткичлар ёрдамида корхона ишлаб
чиьариш техника базасининг таылили.
АТКларни режалаштириш автомобилларга ТХК, ЖТ ва саьлаш
учун белгиланган бино ва иншоотларнинг щзаро расомати билан
ажратилган худудда жойлаштиришдан иборатдир.
1. Лойиыалаш ечимларига ьщйиладиган асосий талаблар:
1.1. Автомобилларнинг АТКда ТХК ва ЖТ жараёни ва
уни
ташкил этиш бщйича талаблар:
Минтаьа
ва
устахоналар
бир-бирига
боцлиьлигини
таъминлайдиган ыолда щрнатиш;
- Автомобиллар жадал ыаракатланадиган ерларда улар
оьимларининг кесишмаслиги;
- Келгусида корхонанинг кенгайиш имнониятларини ыисобга
олиш.
1.2 Ьурилиш учун ер майдонига ьщйиладиган талаблар:
-оптимал щлчамлар (тщртбурчак томонлар нисбати 1:1 дан
1:3 гача);
-текис жой ва яхши гидрогеологик шароитлар;
-асосий йщлга ва мухандислик иншоотларига яьинлик;
-электроэнергия, газ, сув, иссиьлик манбааларига ва
оьава тармоьларига уланиш имконияти;
-бузиладиган иморатларнинг бщлмаслиги;
-келгусида кенгайиш имконияти.
1.3 Автомобилларнинг тоифасига ьараб: (ЬМЬ 11-93-74)
- агар I, II, III тоифа (узунлиги 11 метргача эни 2,8
метргача бщлган) автомобиллар бщлса битта бинода щрнашиши;
- агар IV тоифа (узунлиги
L>11м, эни В>2,8м ) бщлса,
бир нечта биноларда щрнашиши мумкин;
1.4 Щрнаштирилишига ьараб асосий биноларнинг ьурилиши
ьуйидагича бщлиши мумкин:
-бирлаштирилган (бир бутун)
-тарьоь (павильон).
Бир бутун (блок) бино ьурилиши арзон, жараённи амалга
ошириш ва ыаракатни ташкил этиш осон.
Икинчи усулда
ёнцин хавфсизлигини таъминлаш осон,
режалаштириш ечимлари осонлашади бу усул катта щлчамли
автомобиллар бщлганда, ыудуд баланд-паст бщлганда, ьурилиш
72
бир неча босьичларда амалга оширилганда, иссиь иьлим
шароитида кщп ьщлланилади.
1.5 Ьурилиши ва архитектура талаблари.
Шаыар ва ьишлоь кщркини таъминлаш талабларидан келиб
чиьиб катта йщл ёьасига кщп ьаватли бинолар режалаштирилади
ва биноларнинг конструкцияси ьабул ьилинади.
1.6. Бошьа талаблар:
Худудда
автомобиллар
ыаракати
бир
томонламали,
ыальасимон, кесишмайдиган ьилиб ташкил этилади.
- АТКга кириш эшиги чиьиш эшигидан олдин, асосий йщлнинг
ьизил чизицидан энг узун автомобил щлчамига тенг чекинган
ыолда, иложи бщлса, кам ыаракатли кщчага чиьадиган ьилиб
режелаштирилиши лозим.
- Тутун ва чанг чиьарадиган, ёнциндан хавфли жараёнлар
билан боцлиь устахоналар бинолари бошьа биноларнинг шамол
келадиган томонига режалаштирилиши лозим.
Бошьа
талаблар
(ёнцинга
ьарши,
санитариягигиена,экологик ва ыоказо).
Муайян шароитга ьараб, юьоридаги талабларни амалга
ошириб бош режа чизилади.
2. Ишлаб
чиьариш жараёнининг функционал схемаси ва
чизмаси.
ТХК ва ЖТ жараёнининг фунционал схемаси ва чизмаси
корхона режавий ечимининг технологик асосини ташкил
этади
(5-расм, 6-расм).
АТК
фунционал
схемаси
автомобилларнинг
ишлаб
чиьариш
жараёнининг ыар хил босьичларини щтиш йщлларини кщрсатади,
унинг чизмаси эса, шу жараённинг сон кщрсаткичини акс
эттиради, яъни ыар хил жараёнларни щтаётган кунлик оьимлар
ьувватини (масштабдаги автомобиллар сонини)
кщрсатади. Ишдан ьайтаётган автомобиллар назорат щтказув
пункти ва йициштириш ювиш минтаьасини щтиб, эхтиёжи борларТХК ва ЖТ минтаьасига,
ьолганлари саьлаш
жойларига
жщнатилади.
Агар ишдан ьайтаётган автомобиллар сони йициштириш ювиш
минтаьаси
щтказувчанлик имкониятидан кщп бщлса, ортиьча
автомобиллар
кутиш
майдончасида
туриб,
минтаьада
жой
бщшаганидан сщнг щтадилар.
ТХ-1,
ТХ-2,
минтаьалари
щтказувчанлиги
ыам
ишдан
ьайтаётган
автомобилларнинг
ыаммасига
бирдан
хизмат
кщрсатолмайди. Шунинг учун бир ьисм автомобиллар кутпост
ёки саьлаш
минтаьасида ТХК ва ЖТ жойларининг бщшашини
кутадилар.
Саьлаш минтаьасидан автомобиллар назорат-щтказув пункти
орьали ишга чиьариладилар.
73
Шунинг учун автомобиллар ыар ьайси минтаьа олдида
кутишлари, технологик жараённи амалга ошириш учун ташхислаш
ва
ЖТ
постларига
ыамма
минтаьалардан
тщцридан-тщцри
щтаоладиган
ва
ундан
чиьиб
кетаоладиган
ьилиб
щрнаштирилишлари лозим. ТХК ва ЖТ минтаьалари, кутпостлари
ва саьлаш минтаьалари технологик жараённи таъминлаш учун
автомобиллар энг кам йщл босиб, уларга кирадиган ьилиб
щрнаштирилади. Бу ерда серыаракат бщлган ва автомобиллар
сони кщп
бщлган оьимларга (ишлаб чиьариш чизмасида яхши
кщринади) алоыида эътибор берилиши лозим. ТХК ва ЖТ ишлаб
чиьариш жараёнининг схемаси
ва чизмаси асосида, юьорида
келтирилган режалаштиришга ьщйиладиган
асосий талабларни
амалга оширган холда АТК бош режаси чизилади.
3. Автотранспорт
корхонаси бош режасида асосий йщл ва
ьщшниларга
нисбатан
щрнаштирилган
корхона
ыудуди
келтирилади ва унда ьуйидагилар кщрсатилади:
- бино ва иншоотлар,
- автомобилларнинг очиь саьлаш майдончалари ва кутиш
жойлари,
- автомобилларнинг ыудуддаги ыаракатланиш йщллари,
- асосий ва ёрдамчи юриш йщллари ва ыоказолар
АТК бош режаси мавжуд "Ьурилиш меъёрлари ва ьоидалари"га
амал ьилган холда ишлаб чиьилади.
Бош
режа ва бинолар хажмий-режавий ечимлари бир-бири
билан узвий боцлиь, шунинг учун улар биргаликда ишлаб
чиьилади. Бош режа ишланишидан олдин
асосий бино ва
иншоотлар номи, уларнинг габарит щлчамлари ва юзалари бирбирлари билан боцлиьликлари, кун чиьиш, шамол йщналишига ва
асосий йщлга нисбатан щрнашиши аниьлаб олинади.
АТК ыудуди майдони ьуйидагича аниьланади:
а) Fx=Aи * fx
м2
бу ерда: Aи - автомобиллар сони
fx - битта автомобилга тщцри келган юза, м2
б) Fx=(Fио+Fе+Fос) * К3 * 10-6
м2
бу ерда: Fио,Fе,Fос - ишлаб чиьариш ыамда омборлар,
ёрдамчи ва очиь саьлаш бинолари юзалари,
м2
К3
ыудуднинг
ьурилишлари
зичлиги
коэффициентлари
АТК
худудида
келажакда
кенгайиш
жойлари
ыам
режалаштирилиши мумкин. АТК бош режасида ишлаб чиьариш
биноси, маъмурий-маиший бино, ёрдамчи
бино, очиь саьлаш
74
минтаьаси, кутиш жойлари, назорат-щтказув пункти билан бир
ьаторда
омборхоналар,
трансформатор
ьурилмаси,
сув
хавзалари, спорт майдончалари, дам олпостлари, гулзорлар ва
бошьалар кщрсатилади. Ьуйида юк автомобили, автобус ва енгил
автомобил учун АТКлар
бош режалари келтирилган
(расм
7,8,9).
4. АТК бош тарыининг кщрсаткичлари:
- ьурилиш майдони,
- ьурилиш зичлиги,
- ыудуддан фойдаланиш коэффициенти,
- кщкаламзорлаштириш коэффициенти.
Ьурилиш
майдони, бино
ва иншоотлар майдонларининг
йициндисидан иборат.
Унга йщлкалар, автомобил харакатланиш йщллари, очиь ва
шахсий автомобиллар саьлаш жойлари, спорт ва дам олиш
майдончалари юзаси кирмайди.
Ьурилиш
зичлиги ьурилиш
майдонининг худуд майдонига
нисбати сифатида аниьланади.
"Ьурилиш меъёрлари ва ьоидалари" талабларига
кщра
ьурилиш зичлиги имкони борича юьори бщлиши лозим ва у хозир
мавжуд лойиыаларда 45-60 %ни ташкил этади.
Ыудуддан
фойдаланиш коэффициенти
бинолар, иншоотлар,
очиь майдончалар, автомобил харакатланиш йщллари, йщлкалар,
кщкаламзорлаштириш майдончалари
юзаларининг умумий худуд
юзасига нисбати сифатида аниьланади.
Кщкаламзорлаштириш
коэффициенти
кщкаламзорлар
майдонининг
умумий
ыудуд
майдонига
нисбати
сифатида
аниьланади.
5. Автотранспорт корхоналари лойиыаларини
бир бири
билан
таььослашда,
улардаги
технологик
ечимларнинг
оптималлигини аниьлашда, корхона ишлаб чиьариш базасининг
ьайси ьисмини
такомиллаштиришни танлашда техник иьтисодий
кщрсаткичлар тахлилидан фойдаланилади.
Технологик лойиыалаш натижаларини
баыолаш учун
автотранспорт
корхоналарини
лойиыалаш
институти
"Гипроавтотранс" томонидан ьуйидаги 6 та техник-иьтисодий
кщрсаткичлар белгиланган:
1. Бир миллион км йщлга
тщцри келадиган ишлаб
чиьаришдаги ишчилар сони.
2. Бир миллион км
йщлга тщцри келадиган ишчи постлари
сони -Хп.
3. Бир автомобилга тщцри келадиган ишлаб чиьариш биноси
ва омборхоналар майдони - Fич, м2.
1.Бир автомобилга тщцри
келадиган ёрдамчи хоналарнинг
майдони
75
- Fё , м2.
5. Битта турпостга тщцри келадиган саьлаш майдони - Fс ,
2.
м
6. Бир автомобилга тщцри келадиган худуд майдони - Fх ,
2
м.
6. Автотранспорт корхоналарини лойиыалашдаги дастлабки
маълумотлар муайян шароитлар учун берилиши ва уларнинг
ьийматлари бир-бирларидан кескин фарьланганлиги сабабли
лойиыалаш
натижаларида
аниьланган
техник
иьтисодий
кщрсаткичларни тщцридан-тщцри солиштириб бщлмайди.
Шунинг учун солиштирма
техник иьтисодий кщрсаткичлар
кщп учрайдиган (эталлон) шароит учун белгилаб ьщйилган.
Муайян
АТК шароити учун солиштирма техник иьтисодий
кщрсаткичлар
эталон
кщрсаткичлар
ьийматини
ьуйида
кщрсатилган омилларни
ыисобга олувчи коэффициентларга
кщпайтириш орьали ыисобланади:
- автомобиллар сони
- Каи
- автомобиллар тури
- Кх
- тиркамалар бор-йщьлиги
- Ктб
- автомобилнинг кунлик босган йщли - Кl
- автомобилларни саьлаш шароитлари - Ке
- автомобилларни ишлатиш шароити
тоифаси
- Киш
- автомобилларни ишлатишдаги иьлим
шароити
- Кик
- аралаш автокорхона тузилиши
- Кар
- ТХ ва ЖТ ишларининг марказлаштириш даражаси
- Км
Коэффициентлар
ьийматлари
махсус
адабиётларда
келтирилган.
Рс ич = Рэтсич × Каи × Кх × Ктб × КL × Ке × Киш × Кик × Кар × Км
Хсп = Хэтсх × Каи × Кх × Ктб × КL × Ке × Киш × Кик × Кар × Км
Fс ич = Fэтсич × Каи × Кх × Ктб × КL × Ке × Киш × Кик × Кар × Км
Fс ё = Fэтсё × Каи × Кх × Ктб × КL × Ке × Киш × Кик × Кар × Км
Fсс = Fэтсс × Кх × Ктб × Кс
Fсх = Fэтсх × Каи × Кх × Ктб × КL × Ке × Киш × Кик × Кар × Км
Ишлаб чиьилган автотранспорт корхонаси лойиыаси учун
техник иьтисодий кщрсаткичлар, ьуйидагича аниьланади:
 P
Р'сич = 
Lй×Аи×10-6
 Х
Х'сич = 
Lй×Аи×10-6
76
 Fич
F'сич = 
Аи
 Fё
F'сё = 
Аи
 Fс
F'сс = 
Аи
Fx
F'х = 
Аи
Лойиыаланаётган
АТК
техник
иьтисодий
кщрсаткичлари
эталлон шароит учун олиниб, муайян шароитга келтирувчи
коэффициент
билан
тщцриланган
кщрсаткичлар
билан
таььосланганда, улардан ошиб кетмаслиги лозим. Агар бирорта
кщрсаткич ьиймати ошиб кетса, ыисоб-китоблар кщрилиб, бош
режа ва ишлаб чиьариш бинолари ечимлари таылил ьилинади.
Лозим бщлган ыолда прогрессив
меъёрлар ва янги ечимлар
асосида лойиыа ьайта кщриб чиьилади ёки лойиыанинг олдинги
ьийматлари асосланади.
7. Мавжуд АТКларни кенгайтириш, ьайта ьуриш ва ьайта
техник жиыозлаш зарурати пайдо бщлган ыолда ыам уларнинг
техник иьтисодий кщрсаткичлари эталон кщрсаткичлар ёрдамида
ыисобланган натижалар билан солиштирилиб, ьайси кщрсаткич
ьиймати камлигига ьараб, бажарилиши лозим бщлган ишлар
аниьланади.
Баъзи
ыолда
мавжуд
АТКлари
техник
иьтисодий
кщрсаткичлари таылили натижасида ишлатилмаётган имкониятлар
аниьланади ва улар ишга солинади.
Республикадаги кщпгина андозавий лойиыа бщйича ьурилган
ва хозирги янгича бозор иьтисодиётига
щтиши даврида
автомобиллар сони камайган корхоналар тахлил натижасида
корхона худуди, автомобил турар жойлари ва ишлаб чиьариш
бинолари майдони ьисман ишлатилмаётганини аниьлаб, улардан
самарали фойдаланиш учун ТХ ва ЖТ бщйича ихтисослашган
марказлар очмоьдалар, кичик ва ьщшма корхоналар ташкил
ьилмоьдалар, ижарага бермоьдалар.
АТК техник-иьтисодий кщрсаткичлари муайян шароит учун
мунтазам тахлил ьилиниб бажарилиши ва ишлаб чиьариш техника
негизини такомиллаштириш ёки фойдаланилмаётган имкониятларни
ишга солиш бщйича ишлар амалга ошириб борилиши лозим.
Ишлаб чиьаришдаги ишчилар сони аниьланганда, ТХ ва ЖТ
жараёнига жалб ьилинган ишчилар сони ыисобга олинади.
77
Ишчи постлари сони аниьланганда КХ, ТХ-1, ТХ-2, ТШ-1,
ТШ-2, ЖТ минтаьаларидаги постлар ыисобга олинади.
Ювиш ишларига мщлжалланган ыар ьайси оьим ьатори битта
постга, автопоездлар ТХ щтишига
мщлжалланган ишчи пости 2
постга, битта стенд билан жиыозланган автопоездлар ташхислаш
пости битта постга ыисобланади. Ишлаб чиьариш ва омборлар
майдонига ьуйидагилар киради:
- ТХ ва ЖТ ишлаб чиьариш устахоналари, майдони;
- бош механик устахонаси, кислота ва зарядлаш , бщёь
тайёрлаш ва бошьа устахоналар майдонлари;
- омборхоналар майдонлари;
- ишлаб чиьариш билан банд бщлган хизмат хоналари
(усталар хонаси, техник назорат бщлими, ишлаб чиьаришни
бошьариш бщлими ва бошьалар) майдонлари;
- бинода щрнашган кутиш постлари майдони;
- техник бинолар (трансформатор хонаси ва бошьалар)
майдони;
Ёрдамчи хоналар майдонига ьуйидагилар киради:
- маъмурий, маиший бинолар майдони;
- маънавий-маърифий, тиббиёт, умумий овьатланиш хоналар
майдони;
- идора ыамда хизмат хоналари ва кабинетлар майдонлари.
Саьлаш
майдони
унинг
геометрик
щлчамлари
орьали
аниьланади.
Автомобиллар кщп ьаватли бинода саьланганда саьлаш
майдонига рампалар, этажлардаги ьщшимча щтиш йщллари майдони
ыам ьщшилади.
Ыудуд майдонига АТК учун ажратилган участка
майдони
киради.
Гипроавтотранс томонидан
янги АТКлар
учун техникиьтисодий кщрсаткичларнинг янги ьийматлари ишлаб чиьилган
[4,8].
78
Эталлон шароит учун АТК нинг техник иьисодий кщрсаткичлари
Жадвал 36.
Комплекс АТК
Кщрсаткичлар
1 млн.км босилган йщлга
тщц-ри келадиган ишлаб
чиьариш ишчилар сони
1 млн.км босилган йщлга
тщц-ри келадиган
ишчи
постлар сони
1та
автомобилга
тщцри
кела-диган ишлаб чиьариш
ва омборлар майдони, м2
1та
автомобилга
тщцри
кела-диган
ёрдамчи
хоналар май-дони, м2
1та
автомобилга
тщцри
ке-ладиган
саьлаш
майдони, м2
1 та автомобилга тщцри
келадиган
худуд
2
майдони, м
Кооперациялашган
автотранспорт
бирлашмаси
Бош АТК
Филиаллар
Юк
Авто Енгил Юк
Авто- Енгил
автом бус- автомо автомо бус- автомо
обилл лар
биллар биллар лар
биллар
ар
Юк
авто
моби
ллар
Авто
буслар
Енгил
автомобил
лар
Аралаш
парк
аралаш
пассажир
парки
3.88
6.69
2.90
5.25
5.70
2.80
4.5
2.0
1.3
2.4
1.2
0.98
1.42
1.06
1.65
1.70
0.60
0.9
0.7
0.4
0.43
0.41
16.0
33.5
10.0
26.5
29.5
10.2
23.2
6.2
4.7
8.3
3.2
8.1
10.4
6.0
9.5
9.85
4.0
5.2
3.0
5.9
6.2
3.8
34.0
53.0
18.5
-
-
-
-
-
-
-
-
106.
0
173.
0
67.0
142
146.5
49.5
86.0
31.0
93.0
133.0
52.5
79
Мавзу бщйича назорат саволлари
1. Корхона бош
тархини режалаштиришга ьщйиладиган
талаблар ?
2. АТК ишлаб чиьариш функционал схемасида автомобилнинг
ьандай асосий ва эытимолдаги харакат йщллари мавжуд ?
3. АТК ишлаб чиьариш жраёни чизмаси нима ва ундан ьандай
фойдаланилади ?
4. Енгил автомобиллар учун АТК
бош тархи ьандай
режалаштирилади
?
Шаыардаги
ьайси
АТК
билан
танишгансиз ва унинг андозавий лойихадан ьандай фарьи
бор ?
5. Юк
автомобиллари учун АТК
бош тархи ьандай
режалаштирилади
?
Шаыардаги
ьайси
АТК
билан
танишгансиз ва унинг андозавий лойихадан ьандай фарьи
бор ?
6. Автобус саройлари учун бош тарх ьандай режалаштирилади
? Шаыардаги ьайси автобус саройи билан танишгансиз ва
унинг андозавий лойиыадан ьандай фарьи бор ?
7. АТК бош тархининг ьандай кщрсаткичларини биласиз
ва
унинг ьийматлари ьандай аниьланади ?
8. АТК лойиыаси техник иьтисодий кщрсаткичлари нима ?
9. Эталон
шароит
учун
техник-иьтисодий
кщрсаткичлар
ьаердан танлаб олинади ?
10.Муайян
АТК
шароити
учун
техник-иьтисодий
кщрсаткичлари ьандай аниьланади ?
11."Технологик
лойиыалашнинг
умумиттифоь
меъёрлари"
(ТЛИМ-01-91)
да
келтирилган
техник-иьтисодий
кщрсаткичларининг
олдинги
ишлаб
чиьилган
кщрсаткичлардан фарьи нимада ?
Мавзу бщйича таянч иборалар
1.Саьлаш майдони юзаси.
2.Ишлаб чиьариш жараёни жадвали.
3.Ишлаб чиьариш жараёни функционал схемаси.
4.Лойиыалашга ьщйиладиган талаблар.
5.Корхона бош тарыи.
6.Ишлаб чиьариш биноси.
7.Лойиыалашда ер майдонига ьщйиладиган талаблар.
8.Корхоналарни ьуриш усулари.
9.Корхона худудида харакатни ташкил ьилиш.
10.Бош тархнинг асосий кщрсаткичлари.
11.Енгил автомобиллар корхонаси бош тарыи.
12.Юк автомобиллари корхонаси бош тарыи.
13. Автобус саройининг бош тархи
14. Саьлаш жойларида щтиш кенглиги.
80
15. Лойиыалар техник иьтисодий кщрсаткичлари.
16. Бир автомобилга тщцри келган ыудуд юзаси.
17. Бир автомобилга тщцри келган ишлаб чиьариш биноси
юзаси.
18. Бир автомобилга тщцри келган саьлаш майдони юзаси.
19. 1 млн.км юрган йщлга тщцри келган ишчилар.
Адабиётлар
[3] - 312-317 бетлар
[4] - 136-153 бетлар,153-158 бетлар
[10] - 42-61 бетлар
[13] - 120-125 бетлар, 153-160 бетлар
[16] - 59-63 бетлар
МАВЗУ 8.
ИШЛАБ ЧИЬАРИШ БИНОСИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ. (2
соат)
Режа:
1. Ишлаб чиьариш биноларининг ыажмий-режавий ечимлари.
2. ТХ, ЖТ ва ТШ минтаьалари, устахоналар ва омборларни
щзаро жойлаштиришга бщлган асосий талаблар.
3. Режалаштиришнинг тартиби
ва кетма-кетлиги.
4. Автобус, юк ва енгил автомобиллари АТКси ишлаб чиьариш
биносининг лойиыа намуналари ва уларнинг таылили.
1. Ишлаб чиьариш биноларининг ыажмий-режавий ечимлари.
Ишлаб-чиьариш биноларини хажмий-режавий ечимлари
бино
конструкцияси билан узвий боцлангандир.
Ишлаб-чиьариш биноларига бщлган
асосий талаблар бинони
функционал
вазифасидан
келиб
чиьиб
иьлим
шароитини,
замонавий ьурилиш талабларини, биноларни имкони борича
бирлаштиришни, технологик жараёнларни щзгартириш ва ишлаб
чиьаришни кенгайтириш имкониятини ыисобга олган ыолда келиб
чиьади.
Булардан энг асосийси ьурилишни индустрлаштиришдир, яъни
биноларни унификациялаштирилган темир бетон конструктив
элементлардан (фундамент блоклари, колонналар, балка, ферма
ва бошьалар) монтаж ьилишдир.
Ьурилиш конструкциялари элементларидан бири колонналар
тщридир, яъни бу тщр колонна ьаторлари орасидаги бщйи
(ьадам) ва эни (оралиь) бщйича масофаларнинг ьиймати билан
щлчанади.
АТКлардаги 1 ьаватли биноларда колонналарни ьуйидаги
тщрлари
ьщлланади:
18х12;
24х12;
12х18х12;
12х24х12;
18х18х18;24х24; м
Кщп ьаватли биноларда колонна тщрлари: 6х6; 6х9; 8х12;
9х12; м
81
Биноларни полдан шипгача
бщлган масофаси технологик
эытиёжларга ва осма кран балкаларни ьщлланишига ьараб ьабул
ьилинади.
Бинолар хоналарининг баландлиги, яъни полдан то шипгача
бщлган масофа энг баланд автомобилнинг ишчи ыолатидаги юьори
нуьтасидан 0,2
баланд бщлиши, аммо 2,8
м дан кам
бщлмаслиги керак.
Яъни
Нхона =Навт + 0,2 м  2,8 м
ТХ ва ЖТ минтаьаларининг баландлиги:
Енгил автомобиллар учун
- 3,6....4,8 м
Автобуслар учун
- 4,8 м
Юк автомобиллари учун
- 4,2 - 6 м
Ишлаб чиьариш биносида ТХ, ЖТ постлари ва устахоналарни
щзаро жойлаштириш автомобил турларига ва меынат ыажмига
ьараб ыар хил вариантлари ьщлланиши мумкин.
2.
Ишлаб
чиьариш
устахоналари
ва
ТХ,
ЖТ,
ТШ
минтаьаларини щзаро жойлаштириш.
Ишлаб
чиьариш
устахоналари,
омборхоналари
ва
минтаьаларининг жойлашишини режалаштириш уларнинг бир-бири
билан
щзаро
боцлиьлигини
ыисобга
олган
холда
амалга
оширилади.
Режалаштириш ьуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади:
- ушбу бинода жойлаштириладиган устахона, омбор, ТХ ва
ЖТ минтаьалари таркиби аниьланади;
- бинонинг умумий майдони аниьланади;
бинонинг
щлчамлари
танланади,
колонналар
тщри
аниьланади,;
- танланган бино схемасида минтаьа, омборхона ва
устахоналарни жойлаштириш вариантлари ишлаб чиьилади;
- ишлаб чиьариш
биноси
бщйининг ва энининг щзаро
нисбати 1,5 - 2 га тенг ьилиб олиш маьсадга мувофиьдир;
- устахоналар майдони режалаштирилганда, агар устахона
майдони 100 м2 дан кам бщлса
-20 % ва
100 м2 дан ортиь
бщлса - 10 % ыисобдагидан фарь ьилиши мумкин.
Режалаштириш ечимларида ТХ ва
ЖТ
минтаьа постлари
асосий бщлиб,
бажарилаётган иш турларига ва вазифасига
ьараб махсуслашади. ТХ ва ЖТ минтаьаларининг жойлашиши ишлаб
чиьариш жараёнининг схемаси ва жадвалига ьараб аниьланади.
Минтаьалар, шундай жойлашиши керакки, харакат воситаларининг
йщлда юриши ьисьа бщлиши ва маневр ьилганда ьийинчилик
туцдирмаслиги керак.
Минтаьалар ьуйидаги кетма-кетликда жойлашиши керак:
КХ - ТХ-1; КХ-ТХ-2; КХ-Д-1; КХ-Д-2; КХ-ТР; КХ-ТХ-1-ЖТ;
КХ-ТХ-2-ЖТ;
82
Агар ишлаб чиьариш хоналари икки бинода жойлашса, у
холда биринчисида - КХ, иккинчисида ТХ ва ЖТ минтаьалари
жойлашиши керак.
Ишлаб
чиьариш
хоналари
ва
постлари
жойлашиш
вариантлари.
Устахоналарнинг
ишлаб
чиьариш
биносида
жойлашиши
уларнинг ТХ ва ЖТ минтаьалари билан технологик алоьаларининг
мавжудлигига ьараб белгиланади.
КХ зонаси атрофида насосхона, кийимларни ьуритиш ва
лахтак материаллар хонаси, шамоллатиш хонаси, аппарат хонаси
ва тозалаш иншатлари жойлашиши мумкин.
ТХ-1 ва
ТХ-2
минтаьаси
атрофида: карбюратор,
аккумулятор,
электротехник,
шиномонтаж
ва
мой
омбори
хоналари жойлашиши мумкин.
ЖТ
минтаьаси
атрофида
агрегат,
чилангар-механик,
темирчилик, мисгарлик, тунукасоз, пайвандлаш, арматура,
ьоплама, бщёьчилик, омбор хоналари жойлашиши
мумкин.
Бажарилаётган
ишларнинг
бир-бирига
яьинлигига
ьараб
устахоналар ьуйидагича гуруылаштирилиши мумкин.
ТХ
з о н а л а р и
ЖТ
хонаси
--- мажбурий алоьалар;
- - - истакли алоьалар;
Устахоналарни
ишлаб
чиьариш
биносида
жойлаштиришда
худудда асосий шамол йщналишини ыисобга олиш зарур.
Иссиьлик билан ишлайдиган ёки иш жараёнида хар хил
газлар ажралиб чиьадиган устахоналар ишлаб чиьариш биносида
шундай жойлаштирилиши керакки,
устахоналардан чиьаётган
газлар бино ташьарисига олиб чиьилиб кетилиши зарур.
Ьуйидаги устахоналар бир-бири билан боцланиши (бириданбирига кириш)ни кщзда тутиш зарур:
- шиномонтаж - ыамда ямаш; шина омбори;
- аккумулятор-зарядлаш хонаси;
- насосхона-мой омбори.
Устахоналарни
режалаштиришда
хоналар
имкони
борича
табиий ёруцлик билан таъминланишига эришиш зарур.
83
Мавзу бщйича назорат саволлари
чиьариш биноларининг ыажмий-режавий
1. Ишлаб
ечимлари
нима ?
2. ТХК минтаьасига ьайси устахоналар яьин щрнашиши тавсия
этилади ?
3. ЖТ
минтаьасига ьандай устахоналар яьин щрнашиши
тавсия этилади ?
4. Ьандай
ьурилиш конструкцияси элементларини биласиз
?
5. Шаыардаги ьайси АТК биноси ыажмий-режавий ечимлари
билан танишгансиз ва унинг андозавий ечимлардан фарьи
борми ?
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
1.Бинолар ыажмий-режавий ечимлари.
2.Бинолар ьурилишини унификациялаш.
3.Режалаштириш тартиби ва кетма-кетлиги.
4.ТХ минатьасига яьин щрнашадиган устахоналар
5.ЖТ минатьасига яьин щрнашадиган устахоналар
Адабиётлар
[3] - 309 - 312 бетлар
[10] - 40 - 41
[4] - 123 - 136 бетлар
[13]
125
бетлар
бетлар
136
9-МАВЗУ Автомобилларни саьлаш минтаьасини
режалаштириш (2 соат)
Режа:
1. Саьлаш минтаьаларининг турлари.
2. Минтаьаларда автомобилларни жойлаштириш усуллари.
3. Саьлаш жойлари геометрик щлчамларини аниьлаш.
1. Минтаьаларда автомобилларнинг 4 хил саьлаш усули
ьщлланилади:
- ёпиь, иссиь бинода;
- ёпиь, иситилмайдиган бинода;
- ярим очиь, очиь айвонда;
- очиь майдонда;
Саьлаш усули автомобил турига, иьлим шароитига, саьлаш
биноларини ьуриш учун сарфланадиган маблацлар миьдорига
ьараб
танлаб
олинади.
Одатда
енгил
автомобиллар
ва
автобуслар ёпиь биноларда, юк автомобиллари очиь майдонларда
саьланади.
Ёпиь саьлаш минтаьалари ер ости ва ер усти биноларида
бир ьаватли ва кщп ьаватли бщлиши мумкин.
84
Кщп ьаватли турар жойларда автомобилларнинг ьаватдан
ьаватга
кщтарилиши
механизациялашмаган,
ярим
механизациялашган, ва механизациялашган бщлиши мумкин.
Механизациялашмаган турар жойларда автомобиллар ьаватдан
ьаватга рампалар орьали харакатланади.
Рампалар турлари:
- бир йщлли, икки йщлли;
бино
ичкарисида,
бино ташьарисида;
- очиь, ёпиь;
паралелл,
кесишадиган;
Рампаларнинг бщйлама оциши:
- тщцри чизиьлида
18%
- эгри чизиьлида
13%
- очиь рамкада
-10%
Ярим механизациялашган турар жойларда автомобилларнинг
харакати, этажларга чиьиш ва
тушиши - лифт ёрдамида, этаж
бщйлаб эса щзининг юриши орьали амалга оширилади.
Механизациялашган турар жойларда этажлараро харакат лифт
ёрдамида, этаж бщйлаб эса - осма
ва таянч лифт шахтаси
ёрдамида, шатакка олувчи аравача ёки транспортёр ёрдамида
амалга оширилади.
2. Автомобилларнинг саьлаш минтаьалари щрнаштирилиши
уларнинг вазифасига ва турига, ишлатилиш шароитига, ишга
чиьиш ва ьайтиш шароитига , иьлим шароитига, харакатланиш
осонлиги ва хавфсизлигига, саьлаш учун ажратилган капитал
маблацларнинг тежамли ишлатилишига боцлиь.
Ьуйида
автомобилларнинг
саьлаш
минтаьаларидаги
щрнаштирилиш усуллари таснифи (расм 10) ва унинг шакллари
(расм 11) келтирилган. Боши берк жойлаштиришда 2 ьатордан,
боши
очиь
жойлаштиришда
8
ьатордан
ортиь
бщлмаган
щрнаштирилиш
ьщлланилади.
Бир
ьаторли
жойлаштиришдаги
автомобилларнинг ыаммаси
2 ва кщп ьаторли жойлаштиришда
биринчи ьатордаги автомобиллар тщцридан-тщцри (боцлиьсиз)
чиьиб кетиши мумкин. Кщп ьаторли жойлаштириш усули бир
турдаги йирик щлчамли автомобиллар ва автопоездлар, айниьса
жадвал бщйича бир ваьтда ишга чиьадиган ва ьайтадиган
автобуслар учун ьщлланилади.
Автопоездлар
учун ьийшиь
бурчакли жойлаштириш ыам
ьщлланилади.
Автомобилларнинг щтиш йщлисиз щрнаштирилиши кщп сонли
дарвоза щрнаштирилишини талаб ьилади, шунинг учун кщпроь
85
бино
ичида
щтиш
йщли
бщлган
жойлаштириш
усулидан
фойдаланилади.
Биноларда автомобиллар саьлаш жойига
орьаси билан
ьщйилиб,
олди
билан
чиьиб
кетади,
очиь
майдонда
саьланганида, ьишда иситиш ьурилмасига мотор щрнашган томони
билан жойлаштирилади.
Тщцри бурчакли щрнаштириш (90 градус), ьийшиь бурчакли
(30-60 градус) щрнаштиришдан кщра кщпроь щтиш энини талаб
ьилса ыам тежамлироьдир, чунки ьийшиь бурчакли щрнаштиришда
щтиш узунлиги ошиши ва ишлатилмаган ьийшиь учбурчак майдон
ыисобига маълум майдон йщьотилади.
86
Автомобилларнинг щрнаштирилиши
Усуллари
Турлари
Жойлаштирилишига ьараб
Бино ичидаги йщл
борлигига ьараб
Боши берк (а, и, п, р)
Щтиш
йщлили
в,г,ж,з,и,
п,р
щтиш йщлисиз
(а,б,д,е)
Ьаторлар сонига ьараб
бир
ьатор
(п)
бир
ьатор
(а,б
)
Томонлар сонига ьараб
бир
томон
лама
(п)
Йщлга
щрнаштирилиш
ьараб
нисбатан
бурчагига
10-расм.
икки
ьатор
(в,г,
жз,и,
р)
икки
ьатор
(д,е)
икки
томонлама
(в,г,ж,з,
и)
Тщцри бурчакли
(а, б, в, д, м)
Боши очиь (к, л, м, н)
щтиш йщлили
(м,н)
бир
ьатор
(п)
бир
томон
лама
щтиш йщлисиз
(к, л)
кщп
ьатор
(м)
бир
ьатор
икки
томонл
ама
(п)
Ьийшиь бурчакли
(г, н, п, р)
Саьлашда автомобилларнинг щрнаштирилиши усуллари таснифи
87
кщп
ьатор
(к,л
)
3.
Саьлаш
минтаьаларининг
геометрик
щлчамларига
автомобилларнинг жойлашиш усули, щлчамлари автомобиллар
оралици ва улар билан бино элементлари орасидаги масофаси,
саьлаш жойига ьщиш учун щтиш йщлининг эни таъсир этади.
Саьлаш минтаьасида автомобил билан бино элементлари
орасидаги
масофа
автомобил
тоифасига
ьараб
"Ьурилиш
меъёрлари ва ьоидалари 11-93-74 "да келтирилган. Саьлаш
минтаьасидаги щтпостнинг кенглиги чизма усулида ёки жадвал
ёрдамида аниьланади.
Автомобилнинг ёпиь саьлаш жойидан олди билан чиьишдаги
щтиш кенглиги чизма усулда ьуйидагича аниьланади.
Ихтиёрий масштабда тщртбурчак шаклида оралиь масофа
таъминланган ыолда 2 та автомобил чизилади. Агар чапга
щрнашган автомобил щнгга чиьмоьчи бщлса орьа
кщприк
давомида R1 ёки R2 айланиш радиуслари ёрдамида автомобилнинг
"О" нуьтадаги айланиш маркази топилади.
Чиьаётган автомобил бщйлама щьи йщналишида олдига ьараб
шундай холигача чиьадики, R2
радиуси билан чизилаётган
айлана "М" нуьтасидан "r" радиуси билан чизилган айланага
уринма бщлиши керак. Бунинг учун "О" нуьтасидан "ОХ"
автомобил бщйлама щьига паралел чизиь щтказилади. "М"
нуьтадан R2-r радиусли ёй чизилиб, у
"ОХ" чизицини "О'"
автомобилнинг янги ыолатидаги ьидирилаётган айланиш маркази
бщлиб, O'N'- автомобил орьа щьининг янги ыолатини кщрсатади.
Орьа щьининг бу ыолатидан фойдаланиб, автомобилнинг янги
ыолатдаги тщртбурчак шакли чизилади.
Мавзу бщйича назорат саволлари
1. Саьлаш минтаьаларининг ьандай турларини
биласиз ва
Республика
шароитига
ьайси
бирларини
ьандай
автомобиллар учун ьщллаш маьсадга мувофиь ?
2. Саьлаш минтаьасида автомобилларни ьандай жойлаштириш
усулларини биласиз ? Сиз танишган ьайси АТК лардан
уларнинг ьайси бирлари ьщлланилади ?
3. Кщпьаватли
бинода
автомобилларни
саьлаганда
жойлаштиришнинг ьандай щзига хос шартлари бор ?
4. Саьлаш жойининг щтиш кенглиги ьандай аниьланади ?
5. Янги чиьаётган автомобиллар учун саьлаш кенглиги
ьийматлари ьандай ?
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
2.Санитария-гигиена ва ёнцинга ьарши талаблар.
3.Саьлаш минтаьалари турлари.
88
4.Саьлаш
минтаьаларида
усуллари.
автомобилларни
жойлаштириш
Адабиётлар
[3] - 247 - 255 бетлар
[4] - 103 - 114, 262 -263 бетлар
[10] - 9 - 24 бетлар
[13] - 107 - 117 бетлар
10-Мавзу. Автомобил транспорти корхоналарининг
бошьа турлари (2соат)
Режа:
1. Марказлашган техник хизмат кщрсатиш базалари.
2. Автомобилларга ёнилци ьуйиш шахобчалари.
3. Юк ташиш автомобил станциялари.
4. Йщловчилар ташиш вокзаллари ва станциялари.
1. Марказлашган техник хизмат кщрсатиш базалари
(МТХКБ)
ыар
хил
АТК,
ишлаб
чиьариш
автотранспорт
бирлашмалари ва бошьа муассасалар автомобилларига хизмат
кщрсатади. Улар мустаьил хщжалик ыисобида бщлиши ёки
бирлашма, уюшма, концерн таркибида бщлиши мумкин.
МТХКБда бажариладиган ишлар таркиби ва ыажми АТКларнинг
жиыозланганлигига,
ишлаш
шароитига,
яьин
щрнашишига,
автомобил парки таркибига ва бошьа омилларга боцлиь.
МТХКБ
нинг
технологик
ыисобида
унга
ьарашли
автотранспорт корхоналарининг фаьат марказлашган хизмат
кщрсатиш турларини ыисобга олинади.
Масалан, 1200 та юк автомобилига мщлжалланган МТХКБ
андозавий лойиыасида марказлашган ыолда 40% - 1-ТХК, 100 %
2-ТХК, 77 % ЖТ ишларини бажариш кщзда тутилган. КХ ва 1ТХК ыамда ЖТ нинг ьолган ишлари АТКларининг щзларида
бажарилади.
МТХКБ ишлаб чиьариш дастури хар ьайси кооперациялаш
АТКлари дастуридан бир неча марта ортиь бщлгани учун ТХ ва
ЖТ нинг илцор технологик усуллари ва жиыозларини ьщллаш
имкониятини беради.
МТХКБ ларида ТХ ва ташхис ишларида оьим ьаторларида, ЖТ
ишлари универсал постларда бажарилади.
Бу корхонанинг иш тартиби 2-3 алмашинувга мщлжалланган
бщлиши
лозим.
МТХКБ
таркибида
автомобилни
кутаётган
хайдовчилар
дам
олиши
учун
хона,
топширилаётган
ва
89
ьайтарилаётган ыамда шахсий автомобиллар учун турар жой
кщзда тутилиши лозим.
Ишлаб
чиьаришнинг
марказлаштириш
ва
кооперациялаш
таомилларига жавоб берадиган бу корхона маълум шароитда
щзининг
ривожини
топиши
мумкин.
Республикамизда
"Тошшаыарйщловчитранс"
уюшмаси томонидан ташкил этилган
"Мерседес-Бенц", "ЩзОтайщл", "ДЭУ махсустранспорти" сервис
марказлари юьоридаги МТХКБсининг бир кщринишидир.
2. Ёьилци ьуйиш шахобчалари автомобилларни ёьилци. мой
маысулотлари
ва
бошьа
эксплуатацион
материаллар
билан
таъминлаш учун хизмат ьилади.
Автомобилларга
ёьилци
ьуйиш
шахобчалари
(АЁЬШ)
шаыардаги, йщл ёьасидагиларга ва кщчмаларга бщлинади.
Шаыардаги АЁЬШлар умумий (шаыар чеккасида щрнашиб, барча
автомобилларга хизмат ьилади) ва шаыар ичидаги
(енгил
автомобилларга хизмат ьилади).
Йщл ёьасидаги АЁЬШлар шу магистралдан щтаётган барча
автомобилларга хизмат ьилади.
Кщчма
АЁЬШлар
автобус
йщналишларининг
охирги
бекатларида ва муассасалар талаби бщйича автомобилларни
ёьилци билан таъминлайди.
Барча АЁЬШларда ёнилци билан таъминланади, баъзиларида
эса мой махсулотлари ва автоэксплуатацион материаллар билан
ыам таъминланади, баъзиларида эса ьщшимча хизмат (баллонга
дам бериш ва ямаш,
автомобил учун майда жиыоз ва эытиёт
ьисмлар сотиш) ыам кщрсатилади.
АЁЬШлар
ёнилци
ьуйиш
колонкалари
сони
ьуйидагича
аниьланади:
Nь * 
Хк= ------------Фк * Ак
бу
Nь
Фк
Ак

ерда:
- кундалик ёнилци ьуйиш сони
- колонканинг кунлик иш ваьти, соат
- колонканинг 1 соатдаги щтказувчанлик ьобилияти
- колонкадан фойдаланишнинг нотекислик коэффициенти
Ёнилци
ьуйиш
постлари
сони
оролчада
щрнатилган
колонкалар сонига ьараб ыисобланади:
агар колонкадан бир
томонлама фойдаланилса, ыар ьайси колонка битта пост, икки
томонлама фойдаланилса, иккита пост деб ьабул ьилинади.
Оролчада 1,2, баъзида 3 колонка щрнаштирилади.
Ыар ьайси ёнилци тури захираси Зё ьуйидагича аниьланади:
90
Зё = Nь  вь  Ск , л
бу ерда, Nь - кунлик ёнилци ьуйиш сони
вь - бир марта ьуйилаётган ёьилци миьдори, л
Ск - саьлаш кунлари
Ыар ьайси тур ёнилци учун идишлар сони ыисобланган
захира миьдорини ьабул ьилинган идиш ыажмига бщлиш орьали
аниьланади.
АЁЬШ эытиёжга ва шароитга ьараб берилган лойиыалаш
топширици асосида лойиыаланади.
Олдинги
лойиыаларда
АЁЬШдаги
идишларни
ер
остига
щрнаштирилар эди, ыозирги кунда экологик талаблар асосида
уларни ер устида щрнаштирилмоьда, баъзи ыолларда бундай
идишлар сифатида контейнерлардан ыам фойдаланилмоьда.
3. Юк ташиш автомобил станциялари юкларни йициш, саьлаш,
жамлаш ва кузатиш учун хизмат ьилади.
Юк ташиш автомобил станцияси щлчамлари юк алмашинувига
ва омборлар сицимига боцлиь.
Юк станциялари махсус лойиыа асосида ьурилиши ёки мавжуд
автотранспорт ёки бошьа корхоналар худудида
щрнаштирилиши
мумкин. Юк станцияси худудида ьуйидагилар лойиыаланади:
- асосий бино,
- контейнер майдончаси, очиь омборхона ва иситилмайдиган
омборхона,
- автомобил ва автопоездлар турадиган майдонлар ва
назорат ьилиш постлари.
Асосий бинода иситиладиган омборхоналар, автомобилларга
юк жойлаш ва тушириш хоналари, маиший ва хизмат хоналари
щрнашади.
4.
Йщловчилар
ташиш
вокзаллари
ва
станциялари
шаыарлараро ва шаыар атрофидаги автобус ьатновини таъминлаш
учун хизмат ьилади.
Ыисоблар учун кунлик жщнатиладиган йщловчилар сони, бир
соатда келиб кетадиган автобуслар сони дастлабки маълумот
сифатида ьабул ьилинади.
Кунлик жщнатиладиган йщловчилар сонига ьараб станция ёки
вокзал сицими аниьланади, унинг ьийматига кщра хоналар
таркиби ва майдони аниьланади.
Бир соатда келиб
кетадиган автобуслар сонига ьараб
чиьиш, тушиш постлари сони аниьланади.
Уларнинг сонини
аниьлашда ьуйидагича ваьт ажратиш
тавсия этилади:
а) шаыарлараро ьатновда:
- йщловчиларнинг автобусга чиьиши ва юкини ортиши учун 15 минут;
91
- йщловчиларни ва юкларни тушириш учун - 5 минут;
- автобусларни постга ьщйиш ва ундан чиьиб кетиши учун 5 минут;
б) шаыар атрофидаги ьатновда:
- йщловчиларнинг автобусга чиьиши учун - 8 минут;
- йщловчиларни тушириш учун - 3 минут;
- автобусларни постга ьщйиш ва ундан чиьиш учун - 2
минут.
Амалда автобусларнинг тщхтовсиз келиб кетишини таъминлай
олинмайдиганлиги
ва
маълум
постларни
маълум
шаыарлар
йщналишларига
бириктириб
ьщйилиши
маьсадга
мувофиь
эканлигини
ыисобга
олиб,
постларнинг
щтказувчанлиги
2
мартагача камайтирилади.
Мисол тариьасида, лойиыалаш институти Гипроавтотранснинг
Ленинград
филиали
томонидан
сицими
700
йщловчи
учун
лойиыанинг ыисоби натижаларини келтирамиз:
- кунлик жщнатиладиган йщловчилар сони - 2700-3800,
- йщловчилар сицими - 700,
- чиьиш постлари сони - 10,
-тушиш постлари сони - 5.
Йщловчи станцияси йщловчи учун бино ва унга ёндош, чиьиш
ва тушиш постлари щрнашган усти ёпиь перрондан иборат
бщлади.
Йщловчилар вокзали 3 ьисмдан иборат бщлади:
- йщловчилар учун бинолар мажмуаси,
- чиьиш, тушиш постлари бщлган усти ёпиь перрон
жойлашган ички ыудуд,
- шаыар транспорти, такси ва шахсий автомобиллар
тщхтайдиган вокзалолди майдони.
Вокзал
мажмуаси
шаыар
транспорти
ва
йщловчилар
ыаракатидан тамоман ажратиб ьщйилади.
Йщловчилар учун бинолар мажмуаси режалаштирилаётганда,
йщловчилар кутиш зали, кассалар, почта-телеграф, сщровхона,
маиший бинолар, буюмларни саьлаш омбори ва бошьа зарур
хоналар биринчи ьаватга щрнаштирилиб, перрон ва вокзалолди
майдонига тщцридан тщцри туташтирилиши лозим.
Хизмат хоналаридан диспетчерлик ва идора тщцридан-тщцри
перронга туташиши лозим.
Ёрдамчи
хоналар:
она
ва
болалар
хоналари,
врач
ьабулхонаси, хайдовчилар дам олиш хонаси ва бошьа ёрдамчи
хизмат хоналари II ьаватда щрнашиши мумкин.
Ички ыудуднинг бир чеккасида автобусларга ьисьа муддатли
хизмат кщрсатиш ьурилмалари (ювиш майдончаси, ьараш чуьури
ва бошьалар) щрнашиши мумкин.
92
Республикамизнинг барча шаыарларида ва вилоятларида
автовокзал ва станциялар ьурилган. Уларнинг энг йирикларидан
"Тошкент"
автовокзалини
ва
"Самарьанд"
автостанциясини
мисол келтириш мумкин.
Мавзу бщйича назорат саволлари
1. Марказлашган техник хизмат
кщрсатиш базалари
вазифаси нима ва уларнинг ьандай лойиыаларини биласиз
?
2. Ёнилци ьуйиш шаыобчаларининг ыисоби режаси ва уларнинг
шаыардаги
ьандай
истиьболли
лойиыа
асосида
ьурилганларини биласиз?
3. Юк
ташиш автомобил станциялари вазифалари
нима ва
уларнинг ьандай лойиыаларини биласиз ?
4. Йщловчилар
ташиш
вазифалари
ва
станциялари,
вазифалари, уларнинг ьандай лойиыаларини биласиз ?
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
1.Муайян
корхона
лойиыаси
техник-иьтисодий
кщрсаткичлари.
2.Марказлашган техник хизмат кщрсатиш базалари.
3.Автовокзал перронидаги постлар.
4.Автовокзал лойиыасига ьщйиладиган талаблар.
5.Ёнилци ьуйиш колонкалари.
Адабиётлар
[4] - 183-202 бетлар
[13] - 147-150 бетлар
[9]
11-Мавзу. Автомобилларга техник хизмат
кщрсатиш станциялари (4 соат)
Режа:
1. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш станциялари
(АТХКС) ьуввати, турлари, вазифаси.
2. АТХКС ларини технологик ыисоблаш.
3. АТХКСларини режалаштириш.
4. АТХКС ларнинг техник-иьтисодий кщрсаткичлари.
1. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш
(АТХКС)
ьуввати, турлари, вазифаси.
93
станциялари
Мустаьил Республикамиз хальларининг фаровонлиги щсиши
билан бир ьаторда уларнинг автомобиллар билан таъминланиши
ыам йилдан йилга ошиб бормоьда.
Айниьса, Республикамизда автомобиллар ишлаб чиьарилабошлагандан сщнг бу кщрсаткич янада сезиларли даражада
щсабошлади.
Бу автомобилларнинг техникавий жиыатдан тайёрлигини
таъминлаш учун автомобилларга техник хизмат кщрсатиш тизими
шаклланган бщлиб, унинг асосини АТХКС ташкил этади.
АТХКС ларнинг ьуввати улардаги ишчи постлари сони билан
белгиланади.
АТХКС ларга (уларни автосервис корхоналари ыам деб
аталади) автомобилларни сотиш
ва
уларга ТХ
ва ЖТ
хизматларини кщрсатиш, эытиёт ьисмлар, автомобил анжомлари
сотиш корхоналари киради.
АТХКСнинг турлари:
1. Вазифаси ва щрнашишига кщра ьуйидагиларга бщлинади:
- шаыардаги;
- йщл ёьасидаги.
1.1.
Шаыардаги
АТХКСлар
асосан
аыолининг
автомобилларига хизмат кщрсатишга мщлжалланган.
Улар кщрсатадиган хизматига кщра универсал ёки махсус
бщлиши мумкин.
1.1.1.
Универсал
АТХКСларида
бир
неча
модел
автомобилларга хизмат кщрсатилади. Улар Республикамизда энг
кщп тарьалган.
1.1.2. Махсус станцияларда бир модел автомобилларига
хизмат кщрсатилади. Ихтисослашган станциялар уларнинг
бир
тури бщлиб , автомобил заводларига ьарашли ёки улар билан
ыамкорликда
фаолият
кщрсатадилар
(АвтоВАЗ
маркази,
ЩзДЭУавто, Тойота, Мерседес-Бенц станциялари).
1.2. Шаыар АТХКСлари постлар сонига ьараб 3 га бщлинади:
1.2.1. Кичик станциялар (1-10 ишчи постли )
ювиш,
экспресс ташхислаш, техник
хизмат кщрсатиш ва майда таъмир
ишларини бажариш, эытиёт
ьисм ва автомобиллар сотиш билан
шуцулланадилар.
1.2.2.
Щрта
станциялар
(11-35
постли)
кичик
станциялардаги
ишлардан
ташьари
тщлиь
ташхислаш,
автомобилларни
тщлиь
бщяш,
ьоплама
ишлари,
агрегатлар
алмаштириш,
автомобил
ва
анжомлар
сотиш
билан
шуцулланадилар.
1.2.3. Катта станциялар (35 дан ортиь постли) да техник
хизмат ва таъмир хизматларининг турлари тщлиь ыажмда
щтказиш, агрегатларни мукаммал таъмирлаш,
автомобил ва
анжомлар сотиш билан шуцулланадилар.
94
Станцияларнинг ишчи
постлари сонига ьараб табаьаланиши
шартли бщлиб, Оврщпа мамлакатларида постлар сони бир мунча
бошьача ьабул ьилинган.
Бундан ташьари уларнинг вазифалари ыам жойлашган ерига,
мулк
эгасига ьараб турлича бщлиши мумкин, масалан, кичик
станциялар ыам автомобил сотиш, кузов тиклаш, бщяш ишлари
билан шуцулланиши мумкин.
Аыоли эытиёжига кщра, станциялар маълум худудларга
хизмат кщрсатишлари
лозимлигидан келиб чиьиб, кщпчилик
ыолларда кичик станциялардан фойдаланиш ьулайдир.
Щрта
ва
йирик
станциялар
катта
шаыарларда
ва
ихтисослашган корхоналар сифатида ьурилади.
2. Йщл ёьасидаги станциялар йщлдан щтаётганда енгил, юк
автомобиллари ва автобусларга
техник ёрдам кщрсатиш билан
шуцулланадилар. Уларнинг кщпчилиги 1-5 ишчи постига эга
бщлиб, ювиш, мойлаш, ьотириш, созлаш ва йщлда содир
бщладиган бузуьликларни тузатиш билан шуцулланадилар.
II. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш станцияларини
технологик ыисоблаш.
АТХКС
ларнинг
технологик
ыисоби
автотранспорт
корхоналари технологик ыисобига щхшайди, аммо ьуйидагилар
билан фарь ьилади:
1.
Автомобиллар
мижоз
эытиёжига
кщра
станцияга
кирадилар. АТКларда КХ, ТХ-1,
ТХ-2, МХ режа асосида, ЖТ
эытиёжга кщра бажарилади.
2. Станцияларда техник хизмат кщрсатишнинг турлари
бщйича
дастур
аниьланмайди,
балки
комплекс
хизмат
кщрсатиладиган
автомобиллар
сони
(шаыар
АТХКС)
кунлик
станцияга кирадиган автомобиллар сони (йщл ёьасидаги АТХКС)
билан характерланади.
3. Меынат ыажми станция ьувватига монанд ыар 1000 км
юрган йщлга тщцри келадиган ТХ ва
ЖТ солиштирма иш ыажми
билан белгиланади. Йициштириш, ювиш, артиш ишлари, сотишга
тайёрлаш ва кафолат ишлари ыажми айрим аниьланади.
1.1. Шаыар АТХКС технологик ыисоби
Дастлабки маълумотлар:
1. Йиллик хизмат кщрсатиладиган автомобиллар сони - Аи
(ЩзДЭУавто ва Ко станцияларида уларнинг
сони йиллик
сотиладиган автомобиллар сонига боцлиь ыолда аниьланади).
2. Автомобилнинг йиллик щртача юрган йщли - Lй, минг км.
3. Автомобилнинг йилда станцияга кириш сони - d
4.Станциянинг иш тартиби ( йиллик иш куни - Дй ,кун
алмашинувлар сони - m, алмашинувлар давомийлиги a - соат)
95
5. Йиллик сотиладиган автомобиллар сони - Ас
Йиллик ишлар ыажмини ыисоблаш
Станция йиллик иш ыажмига ТХ ва ЖТ, йициштириш - ювиш,
сотиш олди
тайёрлиги, кафиллик давридаги
ТХ ва ЖТ ишлари
киради.
1. ТХ ва ЖТ йиллик иш ыажми:
АИ * LЙ * t тх жт
й
Ттх, жт = --------------------ишчи соат
1000
Бу ерда: Аи - йиллик хизмат кщрсатиладиган автомобиллар
сони ,
Lй - автомобилнинг йиллик щртача юрган
йщли, км
tтх жт - ТХ ва ЖТ солиштирма иш ыажми
ишчи
соат/1000 км ТЛУМ 01-91 га асосан ТХ ва ЖТ меъёрий солиштирма
иш хажми автомобил туркумига кщра белгиланган (Жадвал 37).
Меъёрий иш хажми АТХКС ьуввати (ишчи постлари сони)
(жадвал 38) ва иьлимий туманларда жойлашиши (10-жадвал)
коэффициентлари билан тщцриланади.
Жадвал 37
АТХКС да автомобиллар ТХ ва ЖТ иш хажми меъёрлари.
АТХКС ва харакатдаги
таркиб тури
Енгил автомобиллар учун
ТХКС:
алоыида кичик туркумли
кичик туркумли
щрта туркумли
Йщл ёьасидаги ТХКС:
ыамма туркумдаги енгил
автомобиллар
юк кщтариш ва туркумидан
ьатъий назар автобуслар
ва юк автомобиллари учун
ТХ ва
ЖТ*
солиштир
ма иш
хажми,
ишчи
соат
1000 км
1 марта киргандаги иш хажми, ишчи
соат
ТХ
ювиш ьабул сотиш коррова
ва
ьилиш
олди
зияга
ЖТ
йициш
ва
хизма- ьарши
тириш ьайта
ти
ишлов
-риш
2,0
2,3
2,7
-
0,15
0,20
0,25
0,15
0,20
0,25
3,5
3,5
3,5
3,0
3,0
3,0
-
2,0
0,20
0,20
-
-
-
2,8
0,25
0,30
-
-
* Йициштириш-ювиш шлари ва коррозияга ьарши ишловсиз.
Жадвал 38
96
ТХ ва ЖТ иш хажмининг ишчи постлари
сонига ьараб тщцрилаш коэффициентлари.
постлар сони
тщцрилаш коэффициенти ьиймати
5 гача
1,05
5 дан 10 гача
1,0
10 дан 15 гача
0,95
15 дан 25 гача
0,90
25 дан 35 гача
0,85
35 дан ортиь
0,80
УзДЭУавто автомобиллари учун “Щзбекистон Республикаси
автомобил транспорти ыаракатдаги таркибига
техник хизмат
кщрсатиш ва таъмирлаш ыаьидаги Низом” (1999й) да ТХ ва ЖТ
солиштирма иш ыажмининг щртача меъёри келтирилган.
ишчи соат
Нексия - t тх жт = 1,2 -------------1000 км
ишчи соат
Тико, Дамас - t тх жт = 1,0 -------------1000 км
2. Йиллик йициштириш - ювиш ишлари ыажми
2.1. ТХ ва ЖТ ишларидан олдин бажариладиган иш ыажми:
й
Тйю = АИ *
d * tйю , ишчи соат
2.2. Алоыида хизмат сифатида бажариладиган йициштириш,
ювиш ишлари ыажми:
АИ * LЙ * t ЙЮ
й
Т йю = ----------------ишчи соат
LЙЮ
Бу ерда: АИ - йиллик хизмат кщрсатиладиган автомобиллар сони
,
d - йилда станцияга кириш сони,
Lй - йиллик щртача юрган йщл,
Lйю - йициштириш,ювиш ишлари даврийлиги
Йициштириш,
ювиш
даврийлиги
800
1000
км
деб
ыисобланади.
Йициштириш,
ювиш
ишлари
ыажми
механизациялашган бщлса,
tЙЮ = 0,1-0,25 ишчи соат, ьщлда шланка билан ювилса, tйю =
0,5 ишчи соат ьабул ьилинади.
Агар станцияда ТХ ва ЖТ билан бирга автомобилларга
алоыида йициштириш, ювиш хизмати кщрсатилса, умумий иш ыажми
уларнинг йициндиси сифатида аниьланади.
97
Агар станцияда автомобиллар сотилиши ва кафил техник
хизмати ва кафил таъмир кщзда тутилган бщлса уларнинг йиллик
иш хажми ьуйидагича аниьланади:
Сотиш олди хизмати йиллик иш ыажми
й
Т
со
= Асо * tсо
,
ишчи соат
бу ерда: Асо- йиллик сотиладиган автомобил сони
tсо- битта автомобилга
сотиш олди хизмати кщрсатиш ишлари хажми, ишчи соат
Унинг ьиймати лойихалаш топширицида берилади ёки завод
томонидан тавсия этилади.
tсо = 3,5 соат енгил автомобилларга
tсо = 0,77 соат УзДЭУ автомобилларига
Кафиллик техник хизмати кщрсатиш йиллик иш ыажми
УзДЭУавто автомобилларига
кафолат даврида 2500 км
юргандан сщнг бепул техник хизмат кщрсатилади. Уларнинг иш
ыажми:
Тй ктх = Актх  tкхх , ишчи соат
бу ерда, tктх-бепул ТХК иш ыажми, ишчи соат;
Актх-станция
бириктирилган
бепул
хизмат
щтувчи
автомобиллар
сони.
Бепул техник хизмат кщрсатиш иш ыажми:
- Нексия - 1.56 ишчи соат
- Дамас
- 1.44 ишчи соат
- Тико
- 1.16 ишчи соат
Автомобилларнинг
кафолат
даврида
пайдо
бщлган
носозликларни бартараф этиш автозавод ыисобидан амалга
оширилади.
Станция бщйича умумий йиллик иш ыажми:
Тйум = Тйтх-жт + Тййю + Тйсо + Тйктх + Тйкт, ишчи соат
бу ерда, Тйтх-жт , Тййю , Тйсо , Тйктх , Тйкт - йиллик ТХ ва ЖТ,
йициштиришювиш, сотиш олди, кафиллик техник хизмат ва
кафиллик таъмир
иш ыажмлари, ишчи соат.
Станцияда ТХ ва ЖТ ишлари постларда ва устахоналарда
бажарилади.
39-жадвал
АТХКС иш ыажмининг иш турлари ва бажариладиган жойига ьараб
тахминий таьсимланиши (ТЛУМ-01-91 бщйича)
Иш турлари
Иш ыажмининг постлар сонига
Бажарпост
ьараб бщлиниши, фоиз
фоиз
Постлар
Пост Устахо
5
6-10 11-15 16-25 25дан лард налард
гача
кщп
а
а
98
1. Ташхислаш
2. Тщла ТХ
3. Мойлаш
4.Олдинги цилдиракларни щрнатилиш
бурчагини созлаш
5.Тормозларни созлаш ва таъмирлаш
6. Таъминот тизими
асбобларини
таъмирлаш
7. Электротехника
ишлари
8. Аккумулятор
ишлари
9. Шина ажратиш ва
йициш ишлари
10.Автомобил
агрегатлари ва узелларининг таъмири
1
11. Кузов ишлари
(тунукасозлик,
пайвандлаш,
мисгарлик)
12. Бщёьчилик ва
коррозияга ьарши
ишлар
13. Ьоплама ишлари
14. Чилангармеханика
15.Йициштиш-ювиш
6
35
5
10
5
25
4
5
4
15
3
4
4
10
2
4
3
6
2
3
100
100
100
100
-
10
5
3
3
2
100
-
5
5
4
4
3
70
30
5
5
4
4
3
80
20
1
2
2
2
2
10
90
7
5
2
1
1
30
70
16
10
8
8
8
50
50
2
-
3
10
4
25
5
28
39-жадвал
6
7
35
75
давоми
8
25
-
10
16
20
25
100
-
-
1
8
3
7
3
7
2
5
50
-
50
100
-
-
-
-
-
100
УзДЭУ автомобиллари учун ТХ ва ЖТ ишларининг
ьуйидагича таьсимланиши тавсия этилади (8).
Постдаги ишлар -50%
Устахонадаги ишлар - 50%
Шу жумладан :
умумий таъмир -25%
кузов ишлари - 16.7%
бщяш ишлари - 8,3%
1.2. Йщл бщйидаги АТХКС йиллик иш ыажмини ыисоблаш.
Ыар ьайси турдаги автомобил бщйича йиллик иш ыажми.
Тййб=Ак * Дйк * Тщр, ишчи соат
бу ерда : Ак- станцияга бир кунда кирадиган автомобиллар
сони.
Дйк-станциянинг йиллик иш кунлари.
Тщр- бир автомобилга сарфланадиган щртача иш ыажми,
и.с
99
(жадвал 37).
Бунга йициштириш, ювиш ишлари киритилмаган, улар
ыажми шаыар станциялари каби ыисобланади.
Йщл бщйидаги АТХКС йиллик иш ыажми-нинг иш турлари ва
бошьарпостларига ьараб бщлишини юьорида келтирилган 39жадвалга асосан ьабул ьилиниши мумкин.
Станциянинг ёрдамчи ишларининг йиллик иш ыажми АТК
ыисобидагига щхшаб аниьланади. Уларнинг ыажми
станция
бщйича умумий иш ыажмининг 15-20 фоизини ташкил этади.
Кё
й
Тё = Ттх жт + Тсо + Тктх + Ткт + Тйю * ------ ,
ишчи соат
100
Бу ерда Кё - ёрдамчи ишлар фоизи Кё = 15 - 20 %
Ёрдамчи ишлар ыажми ьуйидагича таьсимланади (40-жадвал
).
40-жадвал
Ёрдамчи ишларнинг тахминий таьсимланиши
Ишлар номи
Ишлар ыажми, фоиз ыисобида
Постлар сони
10 гача
10 - 25
25 дан кщп
1.
Щз-щзига
хизмат
70-80
60-70
40-50
ишлари
ьисми
2. Транспорт ишлари
8 - 10
10 - 12
8-10
3.Автомобилларни
14 - 26
силжитиш
4. Моддий-техника
8 - 10
8 - 10
8 - 10
материал-ларини ьабул
ьилиш, саьлаш ва
тарьатиш
5.
Хоналар
ва
10 -15
10 - 15
14 - 20
майдонларни тозалаш
Жаъми
100
100
100
Щз-щзига хизмат ьилиш ишларига ьуйидагилар киради:
технологик
жиыозларга
техник
хизмат
кщрсатиш
ва
таъмирлаш,
- инженерлик коммуникацияси ишлари,
- биноларга хизмат ьилиш ва таъмирлаш,
- ностандарт жиыозлар ва асбоблар тайёрлаш ва уларни
таъмирлаш.
Бу ишлар ыажми ьуйидагича аниьланади:
100
Ке* Кщз
й
Тущ = ( Ттх
жт
+ Тйю + Тсо + Тктх + Ткт) * ----------
, ишчи
соат
100
бу ерда Кщз - щз-щзига хизмат фоизи (жадвал 40)
Щз-щзига
хизмат
ьилиш
ишлари
ьуйидагича
хилларга
бщлинади (фоизда):
Электромеханик ...................................25
Механик
................................................10
Чилангарлик............................................1
6
Темирчилик.............................................2
Пайвандлаш.............................................4
Тунукасозлик............................................
4
Ьалайлаш................................................
..1
Трубасозлик (чилангарлик).....................22
Ьурилиш-таъмирлаш...............................16
Жаъми...................................................
..100
Ишлаб чиьариш ишчилари сонини ыисоблаш АТК ыисоби каби
амалга оширилади.
Ишлаб чиьариш постлари ва автомобил жойларини ыисоблаш.
Ишлаб чиьариш постлари ишчи ва ёрдамчи постлардан
иборат.
Ишчи постларида бевосита ТХ ва ЖТ ишлари бажарилади.
Ишчи постлари сони ьуйидагича аниьланади:
Тn * 
Хм = ----------------Фn * Рщр * Кф
Бу ерда Тn - постларда бажариладиган йиллик иш ыажми
 - автомобилларнинг постга нотекис келишини
ыисобга олувчи
коэффициент
Фn - постнинг йиллик иш ваьти фонди, соат
Рщр - постдаги бир ваьтда ишловчи
ишчилар щртача
сони
Кф - постнинг иш ваьтидаги фойдаланиш коэффиЦенти Кф
= 0.9
101
Постнинг йиллик иш ваьти фонди
Фn = Дй * m * а ,
соат
бу ерда: Дй ,m , а - йиллик иш куни алмашинувлар сони ва
давомийлиги.
Постда бир ваьтда ишловчи ишчиларнинг щртача сони:
ТХ ва ЖТ постларида 1.5 - 2.5,
кузов
таъмири ва
бщяш постларида
1.0 - 1,5 ьабул ьилинади.
Йициштириш-ювиш ишлари механизациялашган бщлса, ишчи
постлари сони ьуйидагича аниьланади:
Ак * йю
Хйю = ------------------m * а * Ащ* Кф
бу ерда: Ак
- кунлик станцияга кирган автомобиллар сони;
йю - постга автомобилларнинг нотекис киришини
ыисобга олувчи
коэффициент;
m,а - алмашинувлар сони ва давомийлиги;
Ащ
ювиш
ьурилмасининг
щтказувчанлиги,
автомобил/соат
Кф
постнинг
иш
ваьтидан
фойдаланиш
коэффициенти, Кф=0.9
Автомобилларнинг постга нотекис кириш коэффициенти:
х  10 пост
йю = 1.3  1.5
х = 10 пост
йю = 1.2  1.3
х > 10 пост
йю = 1.1  1.2
Бундан ташьари станцияларда щз-щзига хизмат кщрсатиш
ишчи постлари ыам кщзда тутилиши мумкин.
Ёрдамчи постларда автомобилларни ьабул ьилиб олиш ва
ьайтариш, хизмат сифатини назорат ьилиш, ювишдан ва бщяшдан
сщнг ьуритиш ишлари бажарилади.
Ьабул ьилиш постлари:
Аф * d  йю
Хйю = ------------------Дй * m * а * Ащ
Аф - станциядан йилда фойдаланувчи автомобиллар сони;
Ащ - ьабул ьилиш пости щтказувчанлиги, Ащ = 3-4 авт/соат
102
Ьайтариш постлари сони ьабул ьилиш постлари сони каби
аниьланади, фаьат постнинг щтказувчанлик ьобилияти юьори
бщлади.
Хизмат сифатини назорат ьилиш постлари сони станция
ьуввати ва назорат давомийлигини ыисобга олиб аниьланади.
Ювишдан сщнг ьуритиш постлари сонини ювиш постлари
сонига тенглаштириб олиш мумкин.
Бщяшдан сщнг ьуритиш постлари сони бщёьхонадаги жиыозлар
иш унумига ва ишлар ыажмига боцлиь бщлиб, алоыида бщяш ва
алоыида ьуритиш камераларининг иш унуми бир алмашинувга 1012,
бирлаштирилган
бщяш-ьуритиш
камераларини
эса
5-6
автомобилни ташкил этади.
Ёрдамчи постларнинг умумий сони меъёрлар бщйича бир ишчи
постига 0.25 - 0.50 та тщцри келади.
Кутиш постлари сони ТХ ва ЖТ минтаьаларидаги ыар ишчи
постига 0.3-0.5 жой ыисобидан олинади.
Автомобилларни саьлаш жойлари:
- ТХ ва ЖТ га ьабул ьилинган ва тайёр эгасига топширишни
кутаётган автомобиллар учун саьлаш жойи сони бир ишчи
постига 4-5 автожой ыисобидан ьабул ьилинади.
Станцияда автомобиллар
билан савдо ьилинса, очиь
майдонда
сотишга
мщлжалланган
автомобиллар
учун
жой
ьуйидагича аниьланади:
Ас * Дз
Хс = ----------Дй
бунда, Ас - йил давомида сотиладиган автомобиллар сони
Дз - захира кунлар сони, Дз=15-20 кун
Дй - автодщконнинг йиллик иш куни
Йщл бщйида
жойлашган станциялар учун автомобиллар
саьлаш жойлари сони бир ишчи постига 1-2 автожой ьабул
ьилинади. Станция олдида очиь майдонда мижозлар ва ходимлар
автомобилларини саьлаш учун ыар ишчи постига 2.0-2.5 автожой
ьабул ьилиш мумкин.
Ишлаб чиьариш ва ёрдамчи хоналар майдонини ыисоблаш АТК
ыисобига щхшатиб амалга оширилади ва АТХКСнинг алоыида
меъёрлари ыисобга олинади.
Технологик жиыозлар станция ьувватига (ишчи постлари
сонига) ьараб ыар бир участка учун махсус технологик
жиыозлар ва махсус асбоблар табелидан танлаб олинади.
Ишлаб
чиьариш
анжомлари
(верстаклар,
стеллажлар,
тумбочкалар)
сони
ишчилар
сонига
боцлиь
ыолда
ьабул
ьилинади.
103
III. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш станцияларини
режалаштириш
АТХКС
ларини
режалаштириш
АТК
ларни
режалаштиришга
щхшаб
амалга
оширилади
ва
станция
иш
жараёнининг алоыида хусусиятлари ыисобга олинади.
АТХКС бош режаси ва ишлаб чиьариш биносини режалаштириш
станцияда ишлаб чиьариш жараёнини акс эттирадиган унинг
функционал схемаси асосида амалга оширилиши лозим (15-расм).
Станцияда щзига хос ьуйидаги маьсадларга хизмат ьилувчи
бинолар ва хоналар бщлиши керак:
- нозимхона;
- мижозлар учун хоналар;
- маъмурий-маиший бинолар;
- савдо дщкони, автосалон;
- ТХ ва ЖТ минтаьалари, устахоналар, кутпостлари;
- омборхоналар;
- автомобилларни ьабул ьилиш ва ьайтариш постлари учун
жой ва бошьалар.
3. Режалаштиришнинг ечими сифатида 16-расмда 13000 та
Жигули автомобилига хизмат кщрсатишга мщлжалланган 50 ишчи
постли "ВАЗ" махсус автомобил сервиси маркази лойиыаси
келтирилган.
Лойиыада
ыамма
хоналар
битта
бинода
жойлаштирилган
ва
ишлаб
чиьариш
жараёни
рационал
таъминланадиган ьилиб ТХ ва ЖТ минтаьалари, устахоналар,
омборхоналар, автодщкон ва ёрдамчи хоналар щрнаштирилган.
Шу лойиыа бщйича кичик щзгартиришлар киритилиб, Тошкент
шаырида Собир Раыимов метроси бекатидан чиьаверишда "ВАЗ"
махсус
автомобил
сервис
маркази
ьурилган
ва
фаолият
кщрсатмоьда.
Тошкент шаырида ва вилоят марказларида кщплаб (шу
жумладан ЩзДЭУ автомобиллари учун махсус) автомобилларга
техник хизмат
кщрсатиш станциялари ьурилган ва янгилари ьурилмоьда.
4. АТХКС нинг техник иьтисодий кщрсаткичлари.
АТХКС техник-иьтисодий кщрсаткичлари 1 ишчи постига
тщцри келадиган 7 та солиштирма кщрсаткич тавсия этилади.
41-жадвал
Шаыар АТХКС солиштирма техник-иьтисодий кщрсаткичлари
Ленгипроавтотранс
ВАЗ
Гипроспецавтотранс
Кщрсаткичлар
Постлар сони
6
11
15
25 25* 50* 50* 10
20
Хизмат
кщрсатила-диган
120 116 125 151 151 182 260 203 203
104
автомобиллар
сони
Бино
ичидаги
авто-мобил
1.0 2.2 2.3 2.8 2.0 3.4 3.7 2.2 2.5
постлари **
Жаъми
ходимлар
сони
6
5.4 5.8 6.6 6.4 7.5 7.1 7.7 7.1
Ишлаб
чиьариш
ишчилари
4.3 4.0 4.4 4.9 4.9 5.3 5.5 5.9 5.7
Участка майдони, 1383 1000 973 1048 1048 682 680 820 650
м2
Бош бино фойдали
майдони, м2
138 218 222 241 205 249 254 201 246
Бош бино ьурилиш
ыажми, м2
833 1380 1456 1575 1240 1722 1850 1225 1469
* - дщкон билан
**- бунга ишчи,
ёрдамчи постлар ва кутпостлари ыам
киради.
ЩзДЭУ автомобиллари учун ыам станцияларнинг шундай
техник-иьтисодий кщрсаткичлари келтирилган [12].
Мавзу бщйича назорат саволлари.
турлар, вазифаси ва ривожланиш
1. АТХКС
истиьболлари
ьандай?
2. Шаыар АТХКС технологик ыисоб тартиби ьандай?
3. Йщл ёьасидаги АТХКС технологик ыисоб тартиби ьанда?
4. УзДЭУ автомобиллари
учун ТХКС технологик ыисобининг
ьандай щзига хос
томонлари бор?
5. АТХКС андозавий лойиыалари ьандай режалаштирилади ва Сиз
биладиган йирик АТХКС ларининг улардан ьандай фарьи бор?
Мавзу бщйича таянч сщз ва иборалар
1.Ёнилци ьуйиш колонкалари.
2.Техник хизмат кщрсатиш станциялари турлари.
3.Шаыар станцияларининг технологик ыисоблаш.
4.Йщл ёьасидаги станцияларининг технологик ыисоби.
5.Техник хизмат станциялари бош тарыи.
6.Техник хизмат станциялари ишлаб чиьариш биноси.
7.ЩзДЭУавто станциялари.
8.Станциялар
лойиыасининг
техник
иьтисодий
кщрсаткичлари.
9.Станцияларда
техник
хизмат
ва
таъмир
ишлари
меъёрлари.
10.Станциянинг функционал схемаси.
11.Сотиш олди ва кафолатли хизматлар.
105
Адабиётлар:
- 222-250 бетлар
[4]
[8]
[10] - 106-119 бетлар
[12]
[13] - 188-197 бетлар
ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАРИ ТЕХНИК ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ ФАНИНИНГ
"АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИНИ ТЕХНОЛОГИК ЛОЙИЫАЛАШ" БЩЛИМИ
БЩЙИЧА
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ
1. "Автотранспорт корхоналарини технологик лойихалаш"
фанининг маьсади ва вазифалари
2. Автотранспорт
тармоци
корхоналари
турларининг
ривожланиши жараёни холати ва истиьболлари
3. АТК ларнинг ишлаб чиьариш техника негизи холати ва
истиьболлари
4. Автотранспорт тармоци корхоналарини лойихалаш
5. АТК ларни лойихалаш тартиби
6. АТК ларни лойихалашда дастлабки маълумотларни танлаш
ва асослаш
7. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш даврийлиги ва
мукаммал таъмирлаш меъёрлари ьийматлари, янги русумли
автомобилларда
бу
ьийматларнинг
ошиб
бориш
ьонуниятлари
8. Муайян шароитдаги АТК учун ТХК
ва МТ
меъёрларини
хисоблаш
9. Автомобиллар
техник
тайёрлик
коэффициенти,
унинг
ьийматига ташкил этувчиларнинг таъсири ьонуниятлари
10.Автосарой учун техник хизмат кщрсатиш ва мукаммал
таъмирлар йиллик ва кунлик дастурини аниьлаш
11.ÀÒÊ
áùéè÷à éèëëèê ÒÕ âà ÆÒ ìåûíàò ñàðôè üàíäàé
àíèüëàíàäè?
12.Ìåú¸ðèé ìåûíàò ûàæìè íèìà ?
Àâòîìîáèë ðóñóìëàðè
ÿíãèëàíèøè
áèëàí
óëàð
üèéìàòëàðèíèíã
ùçãàðèø
üîíóíèÿòëàðè
üàíäàé ?
Èñòèüáîëëè àâòîìîáèëëàð
ó÷óí-÷è ?
13.ÒÕ âà
ÆÒ áùéè÷à ûèñîáèé ìåûíàò ûàæìè üàíäàé
àíèüëàíàäè ?
14.ÒÕ âà ÆÒ ìåûíàò ûàæìèíèíã èø òóðëàðè áùéè÷à òàüñèìîòè
üàíäàé?
-Íèçîì 1986 I üèñìèäà ?
-Íèçîì 1986 II (ìåú¸ðèé) üèñìèäà ?
106
-Èñòèüáîëëè àâòîìîáèëëàð ó÷óí - ÒËÓÌ-01-91 äà ?
15.ÀÒÊ äàãè ¸ðäàì÷è èøëàðãà íèìàëàð êèðàäè, óíèíã ûàæìè
üàíäàé
àíèüëàíàäè
âà
èø
òóðëàðè
áùéè÷à
üàíäàé
òàüñèìëàíàäè ?
16.Автомобилнинг йщлга чиьиш ва ьайтиш жадвали ьандай
тузилади ва ундан нималарни аниьлаш мумкин ?
17.Техник хизмат усули ьандай белгиланади ?
18. ТХ
ни оьимли ьаторда щтказишнинг афзалликлари ва
камчиликлари
19.ЖТни
ыисоби
учун
ьандай
дастлабки
маълумотлар
берилиши керак?
20.Техник хизмат оьимли ьаторини ыисоблаш ьандай кетмакетликда амалга оширилади ?
21.Щзгарувчан ва щзгармас маромга эга бщлган, узлуксиз
ва узлукли оьим ьаторлари
фарьлари нимада
ва улар
ьаерларда ишлатилади?
22.Оьимли ьатор маромини мувофиьлаштириш нима ва у
ьандай таъминланади ?
23.ТХ минтаьалар учун ьандай технологик жиыозлар танлаб
олинади ва минтаьалар режасида ьандай щрнаштирилади ?
24.ЖТ минтаьаси ыисоби учун ьандай дастлабки
маълумотлар берилиши керак ?
25.ЖТ минтаьаси ишчи жойлари сони ьандай аниьланади, ва
уни ташкил этувчилари ьийматлари ьандай щзгаради ?
26.ЖТ постларини махсуслаштириш нима ?
27.ЖТ минтаьаси учун технологик жиыозлар ьандай танлаб
олинади, ва режада ьандай щрнаштирилади ?
28.Автопоездлар,
букланадиган
автобуслар,
йщлсиз
шароитда ишлайдиган щзиацдаргич автомобиллар учун ЖТ
минтаьасини лойиыалашда ьандай алоыида шартлар бор ?
29.ТХК ва ЖТ минтаьалари майдони ьандай аниьланади ?
30. Устахоналар майдони ьандай аниьланади ?
31. Омборхоналар майдони ьандай аниьланади ?
32. Саьлаш жойлари майдони ьандай аниьланади ?
33. Омборхоналар майдонини ыисоблашда хозир ьандай янги
меъёрлар ишлаб чиьилган ?
34.Корхона бош
тархини режалаштиришга ьщйиладиган
талаблар ?
35.АТК ишлаб чиьариш функционал схемасида автомобилнинг
ьандай асосий ва эытимолдаги харакат йщллари мавжуд ?
36.АТК ишлаб чиьариш жраёни чизмаси нима ва ундан ьандай
фойдаланилади ?
37.Енгил автомобиллар учун АТК
бош тархи ьандай
режалаштирилади
?
Шаыардаги
ьайси
АТК
билан
107
танишгансиз ва унинг андозавий лойихадан ьандай фарьи
бор ?
38.Юк
автомобиллари учун АТК
бош тархи ьандай
режалаштирилади
?
Шаыардаги
ьайси
АТК
билан
танишгансиз ва унинг андозавий лойихадан ьандай фарьи
бор ?
39.Автобус
саройлари
учун
бош
тарх
ьандай
режалаштирилади ? Шаыардаги ьайси автобус саройи билан
танишгансиз ва унинг андозавий лойиыадан ьандай фарьи
бор ?
40.АТК бош тархининг ьандай кщрсаткичларини биласиз ва
унинг ьийматлари ьандай аниьланади ?
41.Ишлаб чиьариш биноларининг ыажмий-режавий ечимлари
нима ?
42.ТХК минтаьасига ьайси устахоналар яьин щрнашиши
тавсия этилади ?
43.ЖТ
минтаьасига ьандай устахоналар яьин щрнашиши
тавсия этилади ?
44.Ьандай
ьурилиш конструкцияси элементларини биласиз
?
45.Шаыардаги ьайси АТК биноси ыажмий-режавий ечимлари
билан танишгансиз ва унинг андозавий ечимлардан фарьи
борми ?
46.Саьлаш минтаьаларининг ьандай турларини
биласиз ва
Республика
шароитига
ьайси
бирларини
ьандай
автомобиллар учун ьщллаш маьсадга мувофиь ?
47.Саьлаш минтаьасида автомобилларни ьандай жойлаштириш
усулларини биласиз ? Сиз танишган ьайси АТК лардан
уларнинг ьайси бирлари ьщлланилади ?
48.Кщпьаватли
бинода
автомобилларни
саьлаганда
жойлаштиришнинг ьандай щзига хос шартлари бор ?
49.Саьлаш жойининг щтиш кенглиги ьандай аниьланади ?
50.Янги чиьаётган автомобиллар учун саьлаш кенглиги
ьийматлари ьандай ?
51.АТК лойищаси техник иьтисодий кщрсаткичлари нима ?
52.Эталон шароит учун техник-иьтисодий кщрсаткичлар
ьаердан танлаб олинади ?
53.Муайян
АТК
шароити
учун
техник-иьтисодий
кщрсаткичлари ьандай аниьланади ?
54."Технологик
лойиыалашнинг
умумиттифоь
меъёрлари"
(ТЛИМ-01-91)
да
келтирилган
техник-иьтисодий
кщрсаткичларининг
олдинги
ишлаб
чиьилган
кщрсаткичлардан фарьи нимада ?
108
55.Марказлашган техник хизмат
кщрсатиш базалари
вазифаси нима ва уларнинг ьандай лойиыаларини биласиз
?
56.Ёнилци
ьуйиш
шаыобчаларининг
ыисоби
режаси
ва
уларнинг шаыардаги
ьандай истиьболли лойиыа асосида
ьурилганларини биласиз?
57.Юк
ташиш автомобил станциялари вазифалари
нима ва
уларнинг ьандай лойиыаларини биласиз ?
58.Йщловчилар
ташиш
вазифалари
ва
станциялари,
вазифалари, уларнинг ьандай лойиыаларини биласиз ?
59.АТХКС турлари, вазифаси ва ривожланиш
истиьболлари
ьандай?
60.Шаыар АТХКС технологик ыисоб тартиби ьандай?
61.Йщл ёьасидаги АТХКС технологик ыисоб тартиби ьандай?
62.УзДЭУ автомобиллари учун ТХКС технологик ыисобининг
ьандай щзига хос
томонлари бор?
63.АТХКС андозавий лойиыалари ьандай режалаштирилади ва
Сиз биладиган йирик АТХКС ларининг улардан ьандай
фарьи бор?
ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАРИ ТЕХНИК ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ ФАНИНИНГ
"АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИНИ ТЕХНОЛОГИК ЛОЙИЫАЛАШ" БЩЛИМИ
БЩЙИЧА
ТАЯНЧ СЩЗ ВА ИБОРАЛАР
1.Автомобилларнинг техник эксплуатацияси.
2.Фаннинг маьсади ва вазифаси.
3.Автотранспорт тармоци корхоналари.
4.Автоэксплуатацион корхоналар.
5.Хизмат кщрсатувчи корхоналар.
6.Автотаъмир корхоналар.
7.Ёрдамчи корхоналар.
8.Автомобилларга хизмат кщрсатувчи корхоналар.
9.Йщловчиларга хизмат кщрсатувчи корхоналар.
10.Юкларга хизмат кщрсатувчи корхоналар.
11.Автотранспорт корхоналари.
12.Автокомбинатлар.
13.Автотранспорт бирлашмалари
14.Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш станциялари.
15.Ёьилци ьуйиш шаыобчалари.
16.Шаыардаги станциялар.
17.Йщл ёьасидаги станциялар.
18.Автовокзал.
19.Автостанция.
20.Юк станцияси.
109
21.Техник ишлаб чиьариш негизи.
22.Лойиыалаш тартиби.
23.Корхонани лойиыалаш.
24.Ьайта ьуриш.
25.Корхонани кенгайтириш.
26.Техник ьайта жиыозлаш.
27.Лойихалаш дастлабки маълумотлар
28.Лойихалаш учун дастлабки маълумотлар
29.Техник хизмат кщрсатиш даврийлиги
30.Мукаммал таъмирлаш меъёри
31.ТХ ва Т меъёрларини тщцрилаш коэффициентлари
32.ТХК ва Т бщйича ишлаб чиьариш дастури
33.Цикл давомида эксплуатация ьилиш кунлари
34.Цикл давомида автомобилнинг ТХ ва Т да туриш кунлари
35.Техник тайёрлик коэффициенти
36.Автосарой учун йиллик ТХК лар сони
37.Автосарой
учун
автомобилларни
ишга
чиьариш
коэффициенти
38.Ìåú¸ðèé ìåûíàò ûàæìè
39.Ûèñîáèé ìåûíàò ûàæìè
40.ÊÕ èø òóðëàðè
41.ÒÕ-1 èø òóðëàðè
42.ÒÕ-2 èø òóðëàðè
43.ÆÒ èø òóðëàðè
44.Меъёрларни тщцрилаш коэффициентлари
45.Техник хизмат иш ыажми
46.Æîðèé òàúìèð èø ûàæìè
47.¨ðäàì÷è èøëàð
48.Êùìàê÷è èøëàð
49.Æîðèé òàúìèðíèíã èø òóðëàðè
50.Минтаьа ва устахоналар иш тартиби
51.Ишга чиьиш ва ьайтиш жадвали
52.Алмашинувлараро ваьт
53.Автомобилнинг
иш тартиби
54.Техник хизмат щтказиш усули
55.Техник хизмат щтказиш усули
56.Кундалик хизмат минтаьаси
57.I-техник хизмат минтаьаси
58.ЖТ минтаьаси
59.Ташхислаш минтаьаси
60.Универсал постлари
61.Оьимли ьаторлар
62.Щзгарувчан оьимли ьатор
63.Технологик жиыозлар танлаш
64.Ишчи жойлари сони
110
65.ЖТ минтаьаси ишчи жойлари сони
66.Ишчи жойидан фойдаланиш коэффициенти
67.ЖТ ишлари турлари
68.ЖТ ишларини турларига ьараб махсуслаштири
69.ЖТ минтаьаси андозавий режалари
70.Жорий таъмир постларини ихтисослаштириш.
71.Минтаьалар майдони юзаси.
72.Устахоналар майдони юзаси.
73.Омборхоналар майдони юзаси.
74.Заыира ьисмлар омборхонаси
75.Шина омборхонаси
76.Саьлаш майдони юзаси.
77.Ишлаб чиьариш жараёни жадвали.
78.Ишлаб чиьариш жараёни функционал схемаси.
79.Лойиыалашга ьщйиладиган талаблар.
80.Корхона бош тарыи.
81.Ишлаб чиьариш биноси.
82.Лойиыалашда ер майдонига ьщйиладиган талаблар.
83.Корхоналарни ьуриш усулари.
84.Корхона худудида харакатни ташкил ьилиш.
85.Бош тархнинг асосий кщрсаткичлари.
86.Енгил автомобиллар корхонаси бош тарыи.
87.Юк автомобиллари корхонаси бош тарыи.
88.Автобус саройининг бош тархи
89.Бинолар ыажмий-режавий ечимлари.
90.Бинолар ьурилишини унификациялаш.
91.Режалаштириш тартиби ва кетма-кетлиги.
92.ТХ минатьасига яьин щрнашадиган устахоналар
93.ЖТ минатьасига яьин щрнашадиган устахоналар
94.Санитария-гигиена ва ёнцинга ьарши талаблар.
95.Саьлаш минтаьалари турлари.
96.Саьлаш
минтаьаларида
автомобилларни
жойлаштириш
усуллари.
97.Саьлаш жойларида щтиш кенглиги.
98.Лойиыалар техник иьтисодий кщрсаткичлари.
99.Бир автомобилга тщцри келган ыудуд юзаси.
100.Бир автомобилга тщцри келган ишлаб чиьариш биноси
юзаси.
101.Бир автомобилга тщцри келган саьлаш майдони юзаси.
102.1 млн.км юрган йщлга тщцри келган ишчилар.
103.Муайян
корхона
лойиыаси
техник-иьтисодий
кщрсаткичлари.
104.Марказлашган техник хизмат кщрсатиш базалари.
105.Автовокзал перронидаги постлар.
106.Автовокзал лойиыасига ьщйиладиган талаблар.
111
107.Ёнилци ьуйиш колонкалари.
108.Ёнилци ьуйиш колонкалари.
109.Техник хизмат кщрсатиш станциялари турлари.
110.Шаыар станцияларининг технологик ыисоблаш.
111.Йщл ёьасидаги станцияларининг технологик ыисоби.
112.Техник хизмат станциялари бош тарыи.
113.Техник хизмат станциялари ишлаб чиьариш биноси.
114.ЩзДЭУавто станциялари.
115.Станциялар
лойиыасининг
техник
иьтисодий
кщрсаткичлари.
116.Станцияларда
техник
хизмат
ва
таъмир
ишлари
меъёрлари.
117.Станциянинг функционал схемаси.
118.Сотиш олди ва кафолатли хизматлар.
А Д А Б И Ё Т Л А Р
1. "Кадрлар тайёрлаш бщйича миллий дастур тщцрисида"
Щзбекистон Республика Ьонуни. Тошкент, "Шарь" нашриёт матбаа
концерни, 1998 йил.
2.
Щзбекистон
Республикаси
автомобил
транспорти
харакатдаги таркибининг техник хизмат ва таъмири ыаьидаги
Низом. Тошкент, Корпорация "Щзавтотранс" 1999 йил.
3.
Крамаренко
Г.В.,
Барашков
И.В.
Автомобилларга
техникавий хизмат кщрсатиш. Тошкент, "Щзбекистон" 1998 йил.
4.Напольский
Г.М.
Технологическое
проектирование
автотранспортных
предприятий
и
станций
технического
обслуживания. 2-е издание. М., Транспорт. 1993. -272 с.
5. Карташев В.П. Развитие производственно-технической
базы автомобильного транспорта. М., Транспорт, 1991 г.
6. Положение о техническом обслуживании и ремонте
подвижного состава автомобильного транспорта. М., Транспорт,
1986. -73 с
7. Положение о техническом обслуживании и ремонте
автомобилей
"Нексия",
"Дамас"
производства
СП
УзДЭУавто.
Ташкент,
Корпорация "Узавтотранс" 1997 г.
8.ОНТП-01-91.
Общесоюзные
нормы технологического
проектирования предприятий
автомобильного транспорта. М.:
Гипроавтотранс, 1991. -184 с.
9.
Давидович
Л.Н.
Проектирование
предприятий
автомобильного транспорта. М., Транспорт, 1975 г.
10.
Афанасьев
Л.Л.
и
другие.
Гаражи
и
станции
технического обслуживания автомобилей. М., Транспорт 1980 г.
112
11. Фастовцев Г.Ф. Организация технического обслуживания
и ремонта легковых автомобилей. М., Транспорт, 1989 г.
12. Руководство по оснащению дилерского предприятия
(UzDаewoo-реализация-007) “УзДЭУ автоКО”, 1977 г.
13.
Напольский
Г.М.
Технологическое
проектирование
автотранспортных
предприятий
и
станций
технического
обслуживания. М., Транспорт, 1985 г.
14. Положение
о техническом обслуживании и ремонте
подвижного
состава
автомобильного
транспорта.
Часть II
(нормативная)
Автомобили семейства МАЗ 500
Автомобили семейства ЗИЛ-130
Автобус ПАЗ-672М
Автобус ЛиАЗ-677
15.
Нормы
технологического
проектирования
автотранспортных
предприятий
и
станций
технического
обслуживания. ОНТП-АТП-СТО-80. М.ЦБНТИ Минавтотранса РСФСР,
1980 г.
16. Напольский Г.М.,
Пугин А.В. Реконструкция и техническое
перевооружение автотранспортных предприятий: Учеб.пособие - М: МАДИ, 1988
г. - 82 с.
17. Автотранспорт тармоци корхоналари ыолати ва ривожи
ыакидаги
хукумат
ьарорлари,
рщзнома
ва
ойномалар
("Щзбекистон
автомобил
транспорти"
ва
бошьалар)
маълумотлари, илмий маьолалар.
18. Янги автомобилар бщйича проспектлар (Нексия, Тико,
Дамас, Доган, ЩзОтайщл,Мерседес-Бенц, Катерпиллер, Юклид, ДЭУ
ВС-106 ва бошьалар).
19.В521400 "Транспорт воситаларидан фойдаланиш" йщналиши
бщйича "Транспорт воситаларининг техник эксплуатацияси"
фанидан курс
лойиыасини бажариш
учун
услубий кщрсатма.
Щьув ьщлланма - Тошкент ТАЙИ, 2000. - 34 б
М У Н Д А Р И Ж А
Мавзулар номи
1-МАВЗУ. Кириш. Автотранспорт корхоналари турлари
ва
функциялари.
Автотранспорт
корхоналарининг
ишлаб чикариш техника базаси ва уларни лойихалаш
тартиби.
2-МАВЗУ. Автомобилларга техник хизмат кщрсатиш ва
таъмирлаш дастурини ыисоблаш усуллари
3-МАВЗУ. Техник хизмат, жорий таъмир ва ёрдамчи
113
бетла
р
3
11
39
ишларнинг йиллик меынат ыажмини, ишчилар сонини
ыисоблаш
4-МАВЗУ. Техник хизмат ва жорий
таъмир ишларини
ташкил
ьилиш
усулини
танлаш.Техник
хизмат
кщрсатиш минтаьаларини ыисоблаш ва лойиыалаш.
5-МАВЗУ.
Жорий таъмир минтаьасини ыисоблаш ва
лойиыалаш.
6-МАВЗУ. Техник хизмат ва жорий таъмир минтаьалари
ишлаб
чиьариш
устахоналари,
омборхоналар
ва
автомобил-ларни
саьлаш
жойларининг майдонини
ыисоблаш.
7-МАВЗУ. Автотранспорт корхоналари бош тарыини
режалаш-тириш.
Лойиыаларни
техник
иьтисодий
баыолаш.
8-МАВЗУ. Ишлаб чиьариш биносини режалаштириш.
9-МАВЗУ.
Автомобилларни
саьлаш
минтаьасини
режалаш-тириш
10-МАВЗУ. Автомобил транспорти корхоналарининг
бошьа турлари
11-МАВЗУ. Автомобилларга техник хизмат
кщрсатиш
станциялари
НАЗОРАТ САВОЛАРИ
ТАЯНЧ СЩЗ ВА ИОРАЛАР
АДАБИЁТЛАР
МУНДАРИЖА
114
54
70
74
84
95
99
104
110
125
129
132
134
Download