Pisa-2015 зерттеуінің әлеуетті қатысушылары

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Национальная академия образования им. И. Алтынсарина
PISA-2015 ЗЕРТТЕУІНІҢ ӘЛЕУЕТТІ ҚАТЫСУШЫЛАРЫ
– 15 ЖАСТАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ
САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ КУРСЫНЫҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Әдістемелік құрал
УЧЕБНАЯ ПРОГРАММА КУРСА ПО РАЗВИТИЮ
ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ 15-ЛЕТНИХ ШКОЛЬНИКОВ,
ПОТЕНЦИАЛЬНЫХ УЧАСТНИКОВ PISA-2015
Методическое пособие
Астана
2014
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы Ғылыми кеңесімен
баспаға ұсынылды (2014 жылғы 24 қазандағы № 9 хаттама).
Рекомендовано к изданию Ученым советом Национальной академии
образования им. И. Алтынсарина (протокол № 9 от 24 октября 2014 года).
PISA-2015 зерттеуінің әлеуетті қатысушылары – 15 жастағы
оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту курсының оқу
бағдарламасы. Әдістемелік құрал. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА,
2014. – 36 б.
Учебная программа курса по развитию функциональной грамотности
15-летних
школьников,
потенциальных
участников
PISA-2015.
Методическое пособие. – Астана: Национальная академия образования им.
И. Алтынсарина, 2014. – 32 с.
Әдістемелік құрал PISA-2015 зерттеуіне оқушыларды дайындау бойынша
материалды құрылымдау мен іріктеудің негізгі принциптері, сондай-ақ 2015
жылы зерттеудің әлеуетті қатысушыларының функционалдық сауаттылығын
дамытуда элективтік курсты жүргізу есебінен берілген қосымша оқытудың
күтілетін нәтижелері бойынша қажетті бағыттарды ұсынады.
Құрал білім беруді басқару органдарының қызметкерлеріне, әдіскерлерге,
жалпы білім беретін мектептер және колледждердің басшылары мен
педагогтеріне арналған.
Пособие предоставляет необходимые ориентиры по основным принципам
отбора и структурирования материала по подготовке обучающихся к
исследованию PISA-2015, а также по ожидаемому результату преподавания
базовых учебных предметов с учетом ведения элективного курса по развитию
функциональной грамотности потенциальных участников исследования в 2015 г.
Пособие предназначено для сотрудников органов управления образования,
методистов, руководителей, педагогов общеобразовательных школ и
колледжей.
© Ы. Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім академиясы, 2014
© Национальная академия
образования им. И. Алтынсарина, 2014
2
Кіріспе
Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012–
2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарына сәйкес оқушылардың оқу
жетістіктерін сырттай бағалау мен мониторингтеу ҰБТ және ОЖСБ
рәсімдерімен қатар TIMSS, PISA және PIRLS халықаралық зерттеулеріне
қатысу арқылы да жүргізіледі [1]. Халықаралық зерттеулерге қатысу көптеген
әлеуметтік-экономикалық және мәдени факторлар аясында еліміздің білім беру
нәтижелерін тәуелсіз бағалауға мүмкіндік береді [2, 3 б.].
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) арқылы жүзеге
асырылатын PISA (Programme for International Student Assessment) зерттеуі
ерекше орын алады. Өйткені, оған әлемдік экономиканың жартысынан астамы
үлес қосады [3]. Екіншіден, PISA тапсырмаларының тәжірибеге бағыттылық
дәрежесі мен тапсырмаларды құрастырушылардың біліктілігі жоғары. Бұның
барлығы PISA-ны 15 жасар білім алушылардың математикалық,
жаратылыстану және оқу сауаттылықтарын бағалау бойынша ең беделді
халықаралық салыстырмалы зерттеулердің бірі етіп отыр.
PISA халықаралық тест тапсырмалары 15 жасар білім алушылардың
мектепте меңгерген академиялық білімін өлшемейді. Зерттеуде олардың
академиялық білімдерін әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану (өмірлік
дағдылар), сонымен бірге мәселелерді қою мен шешу, модельдеу, ойлауда
қолданатын білімі мен дағдыларының деңгейлері бағаланады.
Үш бағыт бойынша білім алушылардың сауаттылығын бағалау
технологиясы PISA жобасына қатысушылардың алған білімдерін қорыта
отырып, мектептен тыс жағдайларда қаншалықты қолдана алатынын анықтауға
мүмкіндік береді. Мұндай көзқарас академиялық білімнің жоғары кәсіби
деңгейде қолданыста жүзеге асырылуы арқылы қазіргі экономиканың қоғамға
әсер етіп отыр деген деректі көрсетеді [2, 7–8 б.].
Қазақстан Республикасы PISA зерттеуіне екі мәрте қатысып,
математикалық және жаратылыстану сауаттылықтары бойынша оңтайлы
жетістіктер көрсетті. Ал 15 жасар білім алушылардың оқу сауаттылығы
бойынша нәтижелерінде өзгерістер болмады [4]. Бұл нәтижелер 2004 жылы
қазан айында республикамызда білім мазмұнын білімділіктен құзыреттілікке
көшу жөніндегі саяси көзқарастың дұрыстығын растап отыр [5].
PISA зерттеуі 2000 жылдан бастап басымды үш бағыттың біріне баса көңіл
бөле отырып, үш жылда бір қайталанып жүргізіледі. 2015 жылы зерттеу
жаратылыстану сауаттылығына басымдылық беріліп өтетін болады. Алдыңғы
жылдары бұл бағыттағы басымдылық 2006 жылы жүргізіліп, 57 ел қатысқан
болатын. 2015 жылы 70 елдің қатысуы жоспарланып отыр.
PISA-2015 зерттеуі 2012 жылы өткен зерттеудегідей қосымша жаңашыл
мақсаты бар, атап айтқанда, 15 жасар білім алушылардың функционалдық
сауаттылығын интерактивті ортада бағалау мақсаты болып табылады.
Тестілеу жүйесі барынша электрондық болу үстінде және бұл 2018 жылы
жалғыз тәсіл болып жүзеге аспақ. Сондықтан интерактиві тапсырмаларды
пайдаланып компьютерлік тестілеуге назар аударған жөн.
3
Қазіргі уақытта республика бойынша PISA-2015 зерттеуіне қатысу
мақсатында іс-шаралар өткізілуде. Ол зерттеудің мақсаты мен оның өткізілу
тәртібін, тапсырмалардың ерекшеліктерін мұғалімдер мен оқушыларға бағдар
етуге, біліктігі мен дағдыларын дамытуды қамтамасыз етуге бағытталған. Осы
оқу бағдарламасын жүргізіліп жатқан жұмыстың бір бөлшегі деп санауға
болады.
4
1
ОҚУШЫЛАРДЫҢ
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ
ДАМЫТУҒА АРНАЛҒАН КУРСТЫҢ МАЗМҰНЫ
САУАТТЫЛЫҒЫН
Курстың өзектілігі осы құралдың кіріспесінде берілген.
Курстың толық атауы – «PISA-2015 зерттеуінің әлеуетті қатысушылары –
15 жастағы оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту курсы». Бұл
курс орта білім беру ұйымдарында оқу жоспарының вариативті бөліміндегі
сағат есебінен өткізілетін элективтік курс болып табылады.
Элективтік курстың мақсаты – оқушыларды әлеуметтенуге және
дербестеуге бағыттау, болашақ кәсіби қызметі саласын жауапты таңдауына
дайындау. Бұл мақсатқа жету үшін элективтік курстың алдында мынадай
міндеттер тұр:
– математика курсы, жаратылыстану және гуманитарлық цикл курстарына
енетін оқу пәндері бойынша игерілетін білім аясын кеңейту;
– білім, білік, дағды мен құзыреттіліктің деңгейін жоғарылату;
– білім алушылардың өз тағдырын, соның ішінде кәсіби бағыт-бағдарын
анықтауда белсенділік танытуына септігін тигізу;
– оқу пәндеріне деген қызығушылық қалыптастырып дамыту.
PISA-2015-ке әлеуетті қатысушылары 9-сынып оқушылары немесе
колледждің 1-курс студенттері болғандықтан, элективтік курс орта білім беру
ұйымдарындағы 8-9-сынып мұғалімдері мен оқушыларына арналған.
Курс математика, биология, химия, физика, география, сонымен қатар
қазақ немесе орыс тілі және әдебиеті секілді базалық пәндерді толықтыратын
«қондырма» рөлін атқаратындықтан, курс ұзақтығы мен кезеңдерін
мұғалімдердің өздері белгілейді. Бағдарлама материалды құрылымдау мен
іріктеудің негізгі принциптері, сондай-ақ «қондырмалық» элективтік курсты
жүргізу есепке ала отырып, базалық оқу пәндерін оқытудың күтілетін
нәтижелері бойынша қажетті бағдарды ұсынады. Сонымен қатар, бағдарлама
PISA-2015 зерттеуіне енген қосымша өлшемдер бойынша кейбір ұсынымдарды
қамтиды.
PISA зерттеуінде ғылыми жаратылыстану сауаттылығы ретінде ғылыми
жаратылыстану білімдерін қолдана білу, қоршаған әлемді және оған адам ісәрекетінен қосылатын өзгерістерді түсінуге және сәйкесінше шешімдер
қабылдауға қажетті мәселелерді анықтап, негіздемелі қорытындылар жасай
білу қабілеттерімен түсіндіріледі [2, 51 б.].
Кестеде көрсетілгендей, элективтік курстың мазмұны жаратылыстану
сауаттылығы бойынша тақырып пен бөлімдерін қалыптастырады (1-кесте).
1-кесте – Элективтік курстың мазмұны
Бөлім
1
Физикалық
жүйе
Тақырыптар
2
– заттардың құрылымы (мысалы, атом құрылымы);
– заттардың қасиеті (жағдайының өзгерісі, жылу мен жылу
өткізгіштігі);
5
1-кестенің жалғасы
1
2
– заттардың химиялық өзгеруі (химиялық реакция, энергия
берілуі, қышқылдар/негіздер);
– күш және жылдамдық (жылдамдық және үйкеліс);
– энергия және оның айналымы (энергияның сақталуы,
энергияның шашырауы);
– заттардың өзара әрекеттесуі және энергиясы (жарық және
радиотолқындар, дыбыс және сейсмикалық толқындар)
Тірі ағзалардың – жасуша (мысалы, құрылымы мен атқаратын қызметі,
жүйесі
ДНҚ, өсімдіктер мен жануарлардың жасушасы);
– адам (денсаулық, тамақтану, ауру, көбею, асқорыту,
тыныс алу және қанайналым жүйесі);
– популяциялар (өкілдер, эволюция, биологиялық
көптүрлілік, генетикалық түрленулер);
– экожүйелер ( тамақтану тізбегі, энергия мен зат
ағындары);
– биосфера (экожүйелерді қолдау, орнықты (тұрақты)
даму)
Жер және
– жер қабықтары (литосфера, атмосфера, гидросфера);
ғарыш жүйесі
– Жер жүйелеріндегі энергия (энергия көздері, ғаламдық
климат);
– Жер жүйелеріндегі өзгерістер (тақталар тектоникасы,
геохимиялық айналымдар, жасампаз және қиратқыш
күштер);
– Жер тарихы (қазбалар, шығу тегі және эволюциясы);
– Ғаламдағы Жер ғаламшары (тартылыс күші, күн жүйесі)
Технологиялық – ғылыми сыйымды технологиялардың рөлі
жүйлер
(технологиялық проблемаларды шешу, адамдарға көмек
беру, зерттеуді жоспарлау және жүргізу);
– ғылым мен технологияның өзара байланысы (ғылымның
дамуын технологиямен қамтамасыз ету);
– ұғымдар (оңтайландыру, ымыра, қауіп-қатер, пайда);
– негізгі аспектілер (өнертабыс, проблемаларды шешу)
PISA халықаралық зерттеуінің математика сауаттылығы бойынша тест
тапсырмалары оқушының жеке ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған.
Зерттеудегі математикалық тапсырмалар сонымен бірге оқушыларға
математиканың олардың өмірінде қандай рөл атқаратынын түсінуге
көмектеседі [2, 19 б.; 6, 52 б.].
Математикалық сауаттылықтың екі негізгі ұстанымы бар: математикалық
іргелі идея және математикалық құзыреттілік. Математикалық іргелі идея – бұл
топ шынайы әрекеттілік, жалпы математикалық түсінік туралы байланыс.
6
Математикалық іргелі идеяларды қалыптастыру аумағы «Өзгерістер мен
қатынастар», «Кеңістік және форма», «Белгісіздік» бөлімдерінің тест
тапсырмаларынан тұрады (2-кесте).
2-кесте – Математикалық іргелі идеялар
Бөлімдері
Сипаттамасы
Өзгерістер мен
қатынастар
– өзгермелілердің әртүрлі процестердегі өзара
байланысы, яғни алгебралық материал;
– объектілер арасындағы мерзімдік және тұрақты
байланыстар жиыны;
– өзара байланысқан объектілер жүйелерінде элементтер
бір-біріне әсер еткенде өзгерістердің болуы;
– өзгерістердің негізгі типтері туралы түсінік және
олардың пайда болу себептерін анықтау;
– сипаттау және болжау үшін математикалық үлгілердің
қолданылуы
– кеңістіктік және жазық геометриялық пішіндер және
қатынастар, яғни геометриялық материал;
– сызбанұсқалар, объектілердің сипаты, олардың
орналасуы;
– нәрселер туралы түсінік, визуалдық ақпаратты кодтау
және қайта кодтау, навигациялар;
– кеңістіктік визуалдау
– осы заманғы ақпараттық қоғамға қатысы бар
ықтималдық және статистикалық құбылыстар және
тәуелділіктер;
– дерек жиынтығына кірістірілген ақпаратты анықтау
және жалпылау (қорытындылау);
– көптеген шынайы процестерге тән өзгермеліліктің
ықтимал әсерлерін бағалау;
– әртүрлі экономикалық модельді ғылыми тұрғыда
болжау
– дүниедегі объектілер, қатынастар, жағдайлар мен
адамдардың сандық белгілері;
– әртүрлі сандық пікірлер туралы түсінік;
– санға негізделген деректерді түсіндіру және дәлелдеу;
– өлшем бірліктері, есеп-қисап, абсолют шамалар мен
көрсеткіштер, салыстырмалы көлемдер, сандық
диаграммалар және сызбанұсқалар туралы түсінік;
– арифметикалық ойлау жолын, сандар жиынтықтарын
елестетуді, ауызша есептеуді қолдану, калькуляция мен
бағалау нәтижесінің негізділігі
Кеңістік және
пішін
Белгісіздік
Сандар
7
Оқу сауаттылығына білім алушының жазба жұмыстарды түсінуі және
оларға рефлексия жасауы, өзінің мақсаттарына жету жолында олардың
мазмұнын пайдалана алуы, білімінің дамуы және қоғамдағы өмірге белсене
қатысу мүмкіндігі жатады. Оқығанын өмірлік мақсаттарға қолдана алу түсінігі
мен қабілеті бағаланады [7, 40 б.].
PISA тесті оқу сауаттылығы бағытында алдыңғы қатардағы халықаралық
сарапшылар қажет деп таныған мектеп түлегінің алған білімін сәтті жүзеге
асыруы және шынайы өмірде қолдана алу құзыреттіліктерін белгіледі. Оқу
сауаттылығын бағалау үшін білім алушыларға берілген мәтіндегі
материалдарды салыстыру, автордың ойын аңғару, жауапқа дайындалу
барысында нақты дәлелдемелер табу ұсынылады.
Мәтін, жағдаят және сұрақ – оқу сауаттылығын бағалаудың 3 негізгі
өлшемі. Оқуға арналған материалдар әртүрлі форматта көрсетілген, атап
айтқанда, көркем әдебиет және ғылыми танымал мәтіндер, ресми құжаттар,
қоғамдық маңызды жағдайлар туралы мәлімет, кестелер, графиктер,
диаграммалар мен карталар форматында.
Осылайша «білім алушылардың функционалдық оқу сауаттылығы»
бағытында зерттеу әдістемесі тек қана оқуды емес, сонымен қатар адамның
мәтінмен қатынасының жеке аспектілерін қарастырады. Бәрінен бұрын, жеке
хаттарды оқуды енгізетін өз мақсаттары үшін оқу, көркем әдебиетке
қызығушылық пен әртүрлі ақпараттық мәтіндер мен нұсқауларды есепке
алады.
Мәтіндерінің шынайылығы (өмірдегі мысалдар) PISA тестерінің
ерекшелігі болып табылады. Зерттеудің осы бағыты бойынша тест сұрақтары
ретінде көркем мәтіндер қолданылады.
ОҚУ
САУАТТЫЛЫҒЫ
Мәтіннен тыс
бөлімге сүйену
Мәтінге сүйену
Табу және
үзінді келтіру
Ұғыну және
бағалау
Кіріктіру және
түсіндіру
Мәтін
мазмұны
1-сурет – PISA / функционалдық оқу сауаттылығы
8
Мәтін түрі
Тест сұрақтарын орындау сәттілігі PISA халықаралық емтиханына
қатысушы елдердің 15 жастағы білім алушыларының оқу сауаттылығының
деңгейлеріне сәйкес топтастырылды. Тест жұмыстарын орындау нәтижелерін
сапалы өңдеу үшін PISA халықаралық шкаласы оқушылардың оқу
сауаттылығын 7 деңгейге бөліп бағалайды. Әр деңгей оқырман білігінің толық
спектрінен құралады. Оған 3 категория енеді – табу және үзінді келтіру
(ақпаратты іздеу, іріктеу және жинақтау дағдылары), кіріктіру және түсіндіру
(мәтінді түсіну үшін оқылғанды өңдеу), ұғыну және бағалау (білімге, мәтін
идеялары мен мағынасына сүйену).
Оқу сауаттылығының әр деңгейіне сай келетін оқу білігінің сипаттамалары
әдістемелік осы құралдың 2-бөлімінде келтірілген.
Әдістемелік ұсыныстар. PISA-2015 зерттеуінің әлеуетті қатысушылары –
15 жастағы оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту курсын өткізу
үшін осы құралдың қосымшаларында бірқатар әдістемелік әзірлемелер
ұсынылады:
1) Б. Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын
тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасы;
2) Б. Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын
тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасын қолданудың
практикалық мысалы;
3) 15 жастағы білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту
үшін
сабақ
кезеңдерін
ұйымдастырудың
әдістемелік
нұсқаулары
(А.Қ. Қисымова мен Е.Б. Нұрланованың сабақтың технологиялық картасын
қолдану мысалында).
Ұсынылатын әдебиет тізімі 5-қосымшада берілген.
9
2 ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ ДАМЫТУ
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАЙЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІ
БОЙЫНША
Функционалдық сауаттылықты зерттеудің бағалау технологиясына
әлемдегі 70 елдің 15 жастағы білім алушыларының оқу жетістігінің 6 деңгейі
кіреді. Ең жоғары көрсеткіш – 5-ші және 6-деңгей – өз бетінше ойлай алу білігі,
жеке болжамдарын талдап ұсыну, 4–3-шілері – жаңа ақпарат алу үшін алған
білімдері мен біліктерін пайдалана алу қабілеті, 2-шісі – қарапайым оқудан тыс
жағдайларда алған білімдері мен біліктерін пайдалана алу, 1-деңгей –
қарапайым білімнің төменгі деңгейі және тапсырманың табысты
орындалуының кішігірім мүмкіндігі [2, 8 б.].
PISA-да жекелеген елдер нәтижелерінің мазмұндылығын анықтау үшін
жаратылыстану сауаттылығының 6 деңгейлік шкаласы қолданылады (3-кесте).
3-кесте – Деңгейлер / жаратылыстану сауаттылығы
Деңгей
1
6
Білім алушылар нені танытуы тиіс
2
– өмірде кездесетін түрлі қиын жағдайларда қажетті
жаратылыстану білімін және жалпы ғылым туралы білімді
анықтау, түсіндіру әрі қолдану;
– әртүрлі дереккөздерден алынған ақпараттарды байланыстырып
түсіндіру және оларды әртүрлі шешімдерге негіздеу үшін қолдану;
– зияткерлік біліктерін (мысалы, дәлелдеу және негіздеу
біліктерін) қалыптастырудың жоғары деңгейін таныту, сондай-ақ,
бейтаныс ғылыми және техникалық жағдайларда қолданылатын
шешімдерді негіздеу үшін алған білімдерін қолдануға дайындығын
көрсету.
– жеке, әлеуметтік-экономикалық және жаһандық жағдайлар
контекстінде қабылданған ұсынымдар немесе шешімдерді
дәлелдеу үшін өз білімдерін қолдану
5
– өмірде кездесетін көптеген қиын жағдайлардың жаратылыстану
аспектілерін айқындау, осындай жағдайларда жаратылыстану
білімдерін және жалпы ғылым туралы білімдерін қолдану;
– өмірлік жағдаяттарда шешім қабылдау үшін дәлелдемелерді және
тиісті ғылыми негіздемелерді салыстыру, іріктеу әрі бағалау;
– жекелеген білімдер арасында байланыс құру және жағдаяттарды
сыни талдау;
– негізделген түсініктеме құрастыру және сыни талдау негізінде
дәлелдемелер ұсыну;
– ғылыми біліктері жақсы жетілген
10
3- кестенің жалғасы
1
4
2
–жекелеген құбылыстар айшықталған және ғылым немесе
технология рөлі туралы қорытынды талап етілгенде әртүрлі
жағдайлар мен проблемаларды тиімді талдау;
– жаратылыстану және технологияның әртүрлі бөлімдерінің
жататын білім негізінде түсіндірулерді іріктеу немесе жалпылау
(қорыту) және түсіндірулерді өмірлік жағдаяттардың жекелеген
аспектілермен тікелей байланыстыру;
– жаратылыстану білімдерін және негіздемелерін қолдана отырып,
өз іс-әрекетін бағалап, шешімдерін айту
3
– кейбір жағдайларда анық қалыптасқан ғылыми мәселелерді
айқындау;
– құбылыстарды түсіндіру үшін қажетті деректер мен білімді
іріктеу;
– қарапайым үлгілер немесе зерттеу стратегияларын қолдану;
– жаратылыстанудың әртүрлі бөлімдерінен түсініктерді тікелей
пайдалану және түсіндіру;
– деректерді пайдалана отырып, қысқаша әңгіме құрастыру;
–жаратылыстану білімдерінің негізінде шешім қабылдау
– таныс жағдайларда бірдей ғылыми білімдердің негізінде мүмкін
боларлықтай түсініктемелер беру;
– қарапайым зерттеулер негізінде қорытынды жасау;
– тікелей байланыстар құру және зерттеу нәтижелері немесе
технологиялық шешімдерді нақты түсіндіру
– тек таныс жағдаяттарда пайдаланылатын шектеулі білімнің
барын таныту;
– айқын құбылыстарды түсіндіру
2
1
Математикалық сауаттылық жетістіктерінің деңгейі, сондай-ақ ең төменгі
1-деңгейден ең жоғарғы 6-деңгей диапазонында түрленеді. Осы деңгейлердің
әрқайсысы сипаттау қажетті құзыреттіліктердің негізінде қалыптасады
(4-кесте).
4-кесте – Математикалық сауаттылық жетістіктерінің деңгейі
Деңгей
1
6
Білім алушылар нені танытуы тиіс
2
– математикалық тұрғыда ойлай және жедел түрде санай алады;
– тапсырмалар шешімдерінің жаңа әдістерін ойлап таба алады;
– бұрындары кездеспеген жаңа жағдайларға стратегиялар әзірлеу;
– ақпараттардың әртүрлі дереккөздерін байланыстыра алады
11
4-кестенің жалғасы
1
5
4
3
2
1
2
– күрделі тапсырмалар үлгілерімен жұмыс істей алады;
– осы үлгіге қатысты мәселелерді шешу үшін нақты стратегияны
анықтап, салыстырып бағалай алады;
– осы немесе басқа да тапсырмаларды орындау үшін кең, жақсы
дамыған ойлары мен логикалық дағдыларын көрсетеді
– нақты жағдайларға арналған нақты үлгілермен тиімді жұмыс
істей алады;
– символикалық белгілерді қосқанда түрлі тапсырмаларды
дамытып ықпалдайды және оларды шынайы әлемдік
жағдайлардағы аспектілерге бағыттайды;
– жақсы қалыптасқан дағдыларын көрсете алады және
тапсырмаларды оңай орындай алады
– ретімен орындалуды талап ететін тапсырмаларды қосқанда,
тапсырмаларды толықтай орындай алады;
– мәселелердің жеңіл стратегиялық шешімдерін таңдап қолдана
алады және әртүрлі ақпараттық деректерге негізделген
деректерді пайдаланып түсіндіре алады;
– бірнеше процестер, нәтижелер, талқылауларды түсіндіре алады
– логикалық пікірден басқа ештеңе талап етілмейтін
тапсырмаларда кездесетін жағдайларды айқындап тану және
түсіндіру;
– бір дереккөзден маңызды ақпарат таба алады және бір
репрезентациялық әдісті қолдана алады;
– ойларын бағыттауға және мәліметтердің нақты түсініктерін
құрастыруға қабілеттілік танытады;
– тапсырмаларды бүтіндей сандармен шешу үшін негізгі
алгоритмдерді, формулаларды, процедураларды қолдана алады
– барлық жағынан сәйкес және сұрақтары анық құрылған
ақпараттар ұсынылған қарапайым тапсырмалардан тұратын
сауалдарға жауап бере алады;
– нақты жағдайларға сәйкес, ақпараттарды теңдестіре және
көпшілік қабылдаған әдістерді пайдалана біледі
Оқу сауаттылығы жөнінде білім алушылардың жетістік деңгейінің саны
жетіге сәйкес келеді. Олар оқырманға ең күрделі талаптар қоятын
тапсырмалардың ең төменгі – 1 Б-дан ең жоғарғы 6-деңгейге дейін бөлінген.
Оқырман сауаттылығының әр деңгейіне сәйкес оқырман білігінің нақты
сипаттамасы төменде көрсетілген (5-кесте).
12
5-кесте – Деңгейлер / оқу сауаттылығы
Деңгей
Білім алушылар нені танытуы тиіс
1
2
6
– қарама-қарсы күрделі ақпараттарды ұсынатын мәтіннің мазмұнын
түсіну; бірнеше мәтіндердің түсініктерін және олардың арасындағы
байланыстарды жан-жақты, толық көрсету;
– мәтінді бүтіндей толық және дәл түсіндіру;
– таныс емес тақырыпқа жазылған күрделі мәтінді сын тұрғысынан
бағалау.
5
– анықтап және қалыптастыру арқылы ақпаратты жинақтау;
– академиялық білімге сүйене отырып, мәтінді ұғыну;
– бейтаныс мәтінді түсіну және түсіндіру;
– түсініктерді оқу және түсінуді болжамдау.
4
– бүтіндей түрде берілмеген ақпарат бірліктерін тауып,
байланыстыру; мәтіннің бүтіндей мазмұнына сәйкес, тілдік
реңктерді түсіну;
– бейтаныс мазмұн мен форматтағы ұзын әрі күрделі мәтіндерді
түсіну;
– ғылыми болжам ұсыну немесе мәтінді бағалауға үшін мәтінде
жазылған арнайы білімді пайдалану.
3
– ақпараттардың бірнеше бөлімдерінің арасындағы байланысты
анықтап талдау; мәтіннің бірнеше бөлімдерін біріктіру арқылы
басты ойды анықтау;
– оқырман күтетін нәтижемен сәйкеспейтін және қарама-қарсы
ақпараттардан тұратын мәтінді түсіну;
– жалпыға белгілі, күнделікті білім негізінде мәтін түсінігін көрсету.
– мәтіндегі басты идеяны анықтап тану, мәтін құрылымының өзара
байланысын немесе құрылымын түсіну;
– мәтіннің бір ғана ерекшелігіне негізделген кереғарлықты
айқындап салыстыру;
– берілген шынайы жағдаяттың жеке тәжірибесі мен жеке
қатынасына сүйене отырып, мәтіндер және мәтіннен тыс білімдер
арасындағы байланыстар туғызу немесе оларды салыстыру.
– мәтін мазмұны және жалпы жұртқа белгілі күнделікті білім
арасында байланыс орнату; таныс тақырыпқа мәтін құраған
автордың басты мақсатын/мәтіннің басты тақырыбын анықтау;
– оқырман үшін көмек болып табылатын анық айтылған ақпаратпен
жұмыс істеу.
– қарапайым қысқа мәтіндегі оқырманға таныс ақпаратты табу;
– көмек көрсетілетін қарапайым мәтіндермен жұмыс істеу
(ақпараттардың, суреттер немесе таныс символдардың қайталануы);
– қарама-қарсы немесе артық ақпараттары жоқ мәтіндерді түсіндіру.
2
1А
1Б
13
Қорытынды
PISA-2015 зерттеуінің әлеуетті қатысушылары – 15 жастағы оқушылардың
функционалдық сауаттылығын дамыту курсы орта білім беру ұйымдарында оқу
жоспарының вариативті бөліміндегі сағат есебінен өткізілетін элективтік курс
болып табылады.
Оқушыларды әлеуметтенуге және дербестіндіруге бағыттау, болашақ
кәсіби қызметі саласын жауапты таңдау мен саналы дайындау осы элективтік
курстың мақсаты болып табылады.
PISA-2015-тің әлеуетті қатысушылары 9-сынып оқушылары немесе
колледждердің бірінші курс студенттері болғандықтан, элективтік курс орта
білім беру ұйымдарының тиісті оқу пәндерінің 8–9-сынып мұғалімдері мен
оқушыларына ұсынылған.
Курс математика, биология, химия, физика, география, сонымен қатар
қазақ немесе орыс тілі және әдебиеті секілді базалық пәндерді толықтыратын
«қондырма» рөлін атқаратындықтан, курс ұзақтығы мен кезеңдерін
мұғалімдердің өздері белгілейді. Бағдарлама материалды құрылымдау мен
іріктеудің негізгі принциптері, сондай-ақ «қондырмалық» элективтік курсты
жүргізу есепке ала отырып, базалық оқу пәндерін оқытудың күтілетін
нәтижелері бойынша қажетті бағдарды ұсынады. Сонымен қатар, бағдарлама
PISA-2015 зерттеуіне енген қосымша өлшемдер бойынша кейбір ұсынымдарды
қамтиды.
14
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 « Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012–
2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарын бекіту туралы» Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 қаулысы
2 Основные результаты международного исследования образовательных
достижений 15-летних обучающихся PISA-2012. Култуманова А., Бердибаева
Г., др. – Астана: НЦОСО, 2013. – 283 с.
3 Опубликованы сводные результаты Программы международных
сопоставлений 2011 года о реальном размере мировой экономики. Кіру режімі:
http://www.worldbank.org/ru/news/press-release/2014/04/29/2011-internationalcomparison-program-results-compare-real-size-world-economies, тегін.
4 Сыздыкова Г.С. Обновление содержания среднего образования в
контексте международных сравнительных исследований. Режим доступа:
http://old.group-global.org/ru/storage_manage/download_file/32228, свободный.
5 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011–2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Қазақстан Республикасы
Президентінің 2010 жылғы 07 желтоқсандағы № 1118 Жарлығы.
6 PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың
математикалық сауаттылығын дамыту. Әдістемелік құрал. Развитие
математической грамотности учащихся на основе заданий исследования PISA,
TIMSS. Методическое пособие. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014.
– 97 б.
7 PISA, PIRLS халықаралық зерттеулер контекстінде оқу сауаттылығын
дамыту. Әдістемелік нұсқау. Развитие грамотности чтения в контексте
международных исследований PISA, PIRLS. Методические рекомендации. –
Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014. – 80 б.
8 Қисымова А.Қ., Нұрланов Е.Б. Біртұтас педагогикалық процесте
сабақтың технологиялық картасын құрудың соны үлгісі (Қисымова А.Қ. және
Нұрланов Е.Б. бойынша). «Әлеуметтік жаңғырту жағдайында білім беру
жүйесін жетілдіру»: халықаралық ғылыми-практикалық конференция
материалдары (Астана, 6-7 желтоқсан, 2013 ж.). Астана: «Ы. Алтынсарин
атындағы ҰБА» РМҚК, 2013. – Б.339–346.
9 Нурланов Е. Обновление учебных программ среднего образования как
технологическая основа развития функциональной грамотности школьников
Республики Казахстан. Онлайн платформа «G-global». Режим доступа:
http://old.group-global.org/ru/storage_manage/download_file/34858, свободный.
10 Big Dog & Little Dog's Performance Juxtaposition [Электронды ресурс] /
Bloom's Taxonomy of Learning Domains. The Three Types of Learning – 2014. Кіру
режімі: http://www.nwlink.com/~donclark/hrd/bloom.html, тегін.
15
1-қосымша
Б. Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын
тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасы
Б. Блумның танымдық сала таксономиясы қазіргі заманғы білім
парадигмасына барынша толық сәйкес келетін, кеңінен тараған мақсат болжау
тетігі ретінде танымал. Б. Блум ажыратып сипаттаған танымдық іс-әрекет
сатылары TIMSS және PISA зерттеулерінің критерийлер жүйесімен үйлеседі.
Аталған екі халықаралық зерттеудің танымдық немесе құзыреттілік
критерийлерін үш топқа біріктіруге болады: 1) білім, 2) қолданыс және 3) ой
толғау. Көпшілік педагогтерге белгілі, алайда локальды қолданылатын Блум
сатылары мән-мағынасымен халықаралық зерттеулерге келесідей сәйкес келеді
(2-сурет) [4]:
Б. Блум таксономиясы бойынша
танымдық үдеріс сатылары
TIMSS және PISA критерийлері
БІЛІМІ
(репродуктивті қызмет, оңай
сұрақтар, қарапайым және білім
фактілерді білу)
БІЛІМ – ТҮСІНІК
ҚОЛДАНЫС
(байланыстарды белгілеу,
түсініктерді қолдану)
ҚОЛДАНЫС
ОЙ ТОЛҒАУ (рефлексия)
АНАЛИЗ – СИНТЕЗ – БАҒА
2-сурет – Б. Блум таксономиясының оқыту мақсаттары және халықаралық
салыстырмалы зерттеулердің критериалды жүйесі арасындағы сәйкестік
Б. Блум бойынша танымдық салаға білім әрі ақыл-ой дағдыларын дамыту
процесі жатады. Бұл саланың құрамына ерекше фактілерді, рәсімдер үлгілері
мен ұғымдарды еске түсіру немесе оларды тану секілді қызметтер кіреді, бұлар
ақыл-ой қабілеттері мен дағдыларын дамытады.
Төмендегі кестеде әр алуан мінез-құлықтар алты ірі категорияға
біріктіріліп, ең қарапайымынан барынша күрделісіне дейін тізілген тәртіпте
беріліп отыр. Берілген категорияларды қиындық деңгейлері деп түсінсе болады,
өйткені әрбір келесі деңгейге өту үшін оның алдыңғысын меңгеріп алу қажет
(6-кесте).
16
6-кесте – Б. Блумның когнитивтік салалары таксономиясы бойынша оқу
мақсаттарын тұжырымдау және олардың сипаттамасы [8]1
Танымдық сала
Мысалы мен түйінді ұғымдары
1
БІЛІМ: Деректерді не
ақпаратты еске түсіру.
2
Мысалдары: Стратегияны баяндау. Сатып алушыға
тауарлардың бағасын жатқа айту. Қауіпсіздік техникасын
білу.
Түйінді ұғымдары: анықтайды, сипаттайды, ұқсатады,
біледі, қайсыбір категорияға жатқызады, атап шығады,
сәйкестігін табады, атын атайды, бейнелеп айтады, есіне
түсіреді, таниды, жаңғыртады, іріктейді, тұжырымдайды.
ТҮСІНІК: Мағынаны,
Мысалдары: Жазбаша бақылау жұмысының ережелерін
мәліметті бір өлшем бірлігінен қайта қарау. Күрделі тапсырманы орындаудың қадамдарын
екіншісіне аударуды,
өз сөзімен жеткізу. Теңдеуді компьютердің электронды
2
интерполяцияны түсіну,
кестесіне көшіру.
нұсқаулар мен проблемалар
Түйінді ұғымдары: түсінеді, конверттейді, жақтайды,
түсіндірмесін ұғу.
айырып таниды, жуықтап бағалайды, түсіндіреді, кеңейтеді,
Проблеманы өз сөзімен
жинақтап қорытады, мысал келтіреді, қорытынды
сипаттау.
шығарады, түсіндірмесін береді, парафразалайды3,
болжайды, қайта қарайды, түйіндейді, аударады.
ҚОЛДАНЫС: Ұғымды жаңа
Мысалдары: Анықтамалықты пайдалана отырып,
жағдайда пайдалану, я
қызметкерлердің демалыс уақытын есептеп шығару.
4
болмаса абстракцияны еш
Жазбаша тестінің сенімділігін бағалауда статистика
жәрдемсіз қолдану. Сынып
заңдарын қолдану.
бөлмесінде (аудиторияда)
Түйінді ұғымдары: қолданады, өзгертеді, есептеп
үйренгенді
шығарады, құрастырады, көрсетеді, сырын ашып
жұмыс орнында отырып
біледі, қолмен шебер жұмыс істейді (манипуляция
бейтаныс жағдайға
жасайды), түрлендіреді, әрекет етеді, болжайды, әзірлейді,
байланысты қолдану.
жасап шығарады, байланысын анықтайды, танытады,
шешеді, пайдаланады.
Ағылшын тілінен аударған Е.Б. Нұрланов.
Интерполяция (латынша interpolatio – өзгеріс, бұрмалану):
– редакциялау кезінде немесе хат жазысқанда адамның өз бетінше мәтін ішіне сөздер немесе сөйлемдерді
кірістіруі;
– математикада – шаманың қайсыбір белгілі мәндері арқылы оның аралық мәндерін табу (Словарь
иностранных слов. – 14-е изд., испр. – М.: Рус., 1987. С. 199).
3
Парафразалау – «парафраза» деген зат есімнен жасалған етістік. Грек тілінен аударғанда (paraphrasis)
«сипаттау», «сипаттама оралым» дегенді береді. Бұл терминді Блум таксономиясына қатысты мына
мағынасында қарастырған жөн:
– жай сөздің орнына оның ауыспалы мағынасын білдіретін сөздердің қолданылуы. Мысалы: арыстан аң патшасы, жылан - аты жаман, ұры - қолы жылдам, т.с.с. (Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005).
4
Абстракция (латынша abstractio – дерексіздендіру):
1) бірқатар заттарды белгілерінен (қасиеттерінен), өзара байланыстарынан ажыратып ойша
дерексіздендіру;
2) құбылысты танып білу барысында оның елеусіз жақтарынан мән-мағынасын ашатын қасиеттеріне
назар аудару нәтижесінде пайда болатын ұғым (Словарь иностранных слов. – 14-е изд., испр. – М.: Рус., 1987.
С. 9).
1
2
17
6-кестенің жалғасы
1
2
АНАЛИЗ: Заттық нәрсенің я
идеяның құрылымы түсінікті
болу үшін оларды бөлшектеп
қарастыру. Фактілерді ойтұжырымдардан айырып тану.
Мысалдары: Жабдықтың қайсыбір бөлшегіндегі ақауын
дедукциялық әдістің көмегімен тауып, жөндеу. Дәлелдеме
қисынынан қате ойды көру. Бөлімшеден (мекемеден) келіп
түскен мәліметті жинақтап, оның ішінен орындалып бітуі
үшін ізденуді қажет ететін тапсырмаларды іріктеу.
Түйінді ұғымдары: талдайды, бөлшектеп қарастырады,
салыстырады, қарсы қойып салыстырады, сызбанұсқа
түрінде бейнеледі, бар құрылымды бөлшек-бөлшекке
ажыратады (деконструкциялайды), саралайды, ерекшелейді,
айырып таниды, ұқсатады, суреттейді, қорытынды
шығарады, бейнелеп айтады, байланысын анықтайды,
іріктейді, ұсақтап бөледі.
СИНТЕЗ: Құрылымды я үлгіні Мысалдары: Компания операциялары немесе
алуан түрлі элементтерден
технологиялық процесі жайлы нұсқаулық жазу. Ерекше бір
жасау. Құрамдас бөлшектерді тапсырманы орындау мақсатында мәшине жобасын
біріктіріп, жаңа мағынаны, я
(механизмді) жасап шығару. Проблема шешу үшін бірнеше
болмаса құрылымды шығаруға дереккөзден алынған оқу материалын кіріктіре пайдалану.
баса назар аудару.
Алынған нәтижені жақсарту үшін, оны өңдеп түзету.
Түйінді ұғымдары: категорияларға бөледі, қиыстырады,
компиляциялайды5, тұтастырады, жасайды, ойлап табады,
жобалайды, түсіндіреді, қозғау салады, түрлендіреді,
ұйымдастырады, жоспарлайды, қайта топтастырады, қайта
құрады, байланысын анықтайды, қайта ұйымдастырады,
түзетеді, қайта қарайды, түйіндейді, сөйлеседі, жазады.
БАҒА: Идеялардың не заттық Мысалдары: Ең тиімді деген шешімді таңдау. Ең білікті
нәрселердің құндылығы
деген кандидатты жалдау. Жаңа бюджетті түсіндіріп
жайлы пікір қалыптастыру.
негіздеу.
Түйінді ұғымдары: есептейді, салыстырады, шешім
қабылдайды, қарсы қойып салыстырады,
сынайды, сыни талдау жасайды, жақтайды, сипаттайды,
ерекшелейді, бағалайды, түсіндіреді, түсіндірмесін береді,
негіздейді, байланысын анықтайды, түйіндейді, қолдайды.
6-кестеде көрсетілген танымдық үдеріс сатыларының түйінді етістіктерін
пайдалана отырып, гуманитарлық және жаратылыстану циклі пәндерінің
кешенді сұрақтары мен тапсырмаларын құрастыруға болады.
5
Компиляциялау – компиляция жасау. Компиляция (латынша compilatio – тартып алу; үзінділерді жинау)
дегеніміз – сырттан алып пайдалану арқылы жазылған, автордың жеке ой-қорытындылары мен түсіндірмелері
енбеген жұмыс; құрама туынды (Словарь иностранных слов. – 14-е изд., испр. – М.: Рус., 1987. С. 241).
18
2-қосымша
Б. Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын
тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасын қолданудың
практикалық мысалы6
Блумның танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын
тұжырымдау мен оқу тапсырмаларын құрастыру картасы «Біржан мен Сара»
айтысы жайында» деп аталатын тақырып мысалында қарастырылған (Қазақ
әдебиеті, 9-сынып).
Тақырыбы: «Біржан мен Сара» айтысы жайында».
Күтілетін нәтиже:
Білім
Түсінік
Қолданыс
Анализ
Синтез
Баға
– «Біржан мен Сара» айтысының тақырыптық ерекшелігін
таниды. Біржан мен Сараның бейнесін сипаттайды
– Біржан сал Қожағұлұлы мен Сара Тастанбекқызының өмірі
және шығармашылығы жөнінде білімдерін кеңейтеді
– «Біржан мен Сара» айтысының тақырыптық ерекшелігін,
идеясын ашуда жыр жолдарын пайдаланады. Айтыстағы өлең
жолдарын қара сөзге аудара отырып, оның көркемдігіне,
мазмұнының тереңдегіне, ойдың ұшқырлығына көз жеткізуге
мүмкіндік алады
– «Біржан мен Сара» айтысының мазмұнын айтыс жанрына
берілген жалпы сипаттамамен салыстырады, айтыс өнерінің
үлгілі мысалы ретінде оның кейінгі айтысу дәстүріне, соның
ішінде қыз бен жігіт айтысына ықпалы жөнінде ойланады
– Айтыстағы ақындардың сөздерін олардың өмірімен
байланыстырады, бұл ретте көпшілікке танытқан өнерінің жеке
басының қадір-қасиетімен қаншалықты байланысқаны жөнінде
ой түйеді
– «Біржан мен Сара» айтысының қазақ әдебиеті мен
мәдениетінде алатын орнын анықтайды, байланысын түсіндіреді
Scaffolding7 педагогикалық тәсіліне сәйкес оқу материалын түсіну үшін
алдын ала жағдай туғызу қажет. Мысалы, «Білім» сатысы (категориясы)
бойынша оқу мақсаттарына қол жеткізуге алдын ала дайындалған слайдтар
жәрдемдеседі [9].
Титулдық слайд.
№ 2 слайд
6
Сабақ жоспарын қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі Ғ.Е. Салықова құрастырған, ғылыми жетекші
Е.Б. Нұрланов.
7
Ағылшын тілінен аударғанда «төсеме тақтай қою» дегенді білдіреді.
19
Жоспар
1. Біржан мен Сара шығармашылығына шолу.
2. «Біржан мен Сара» айтысының сюжеттік желісі.
3. «Біржан мен Сара» айтысы – қазақ ауыз әдебиеті мен мәдениетінің
інжу-маржаны.
№ 3 слайд
1-тақырыпша.
Біржан мен Сара шығармашылығына шолу
№ 4 слайд
Баласы Қожағұлдың Біржан салмын...
– Туған жері – Ақмола облысы Еңбекшілдер ауданы.
сурет
– Балалық шағы:
- орташа дәулетті шаруа отбасында өтті;
- ел арасында әншілігімен көзге түсті.
Біржан сал
Қожағұлұлы
– Жастық шағы:
(1834–1897)
- жасы 20-ға таяғанда өзі де ән шығарды;
- әнші ақындар қасында жүріп, той-думанның сәні болды, «сал» атауы өз
атымен қосарлана айтылды.
№ 5 слайд
Ұстаздары және «өнер мектебі»
– Біржан Шөже, Салғара, Толыбай, Орынбай, Сегізсері, Нүркен сияқты
халық ақындарының өнерінен нәр алған.
– 1865 жылы Абаймен кездесуі Біржан салдың композиторлық, әншілік,
ақындық өнерінің дами түсуіне үлкен әсер етті.
– Біржанның өзі де кейінгі ақындарға үлгі-өнеге бола білді, сондықтан
соңына ерген жыр дүлдүлдері аз болған жоқ: Жаяу Мұса, Басықараның
Қанапиясы, Балуан Шолақ, Ғазиз ақын, Естай ақын, Үкілі Ыбырай, Жарлығап
Берді, т.б.
№ 6 слайд
Біржан сал өлеңдерінің тақырыбы
– Біржан әндері нәзік сезімді, ол – сұлулықты, адамгершілік пен ізгілікті
жырлаған сыршыл ақын.
– Адал достыққа, жалынды жастық пен мөлдір махаббатқа арналған
өлеңдері:
- «Ғашығым», «Қаламқас», «Ләйлім шырақ», «Айтбай», т.с.с.
– Әлеуметтік мән-мазмұндағы өлеңдері:
- «Жанбота», «Адасқақ», «Көлбай», «Шідер», т.с.с.
– Қоғамдық әділетсіздік, өмірдің баянсыздығына, торығу мен
қиянатшылдыққа наразылық тақырыбындағы әндер:
20
- «Теміртас», «Жамбас сипар», «Жонып алды», «Алтын балдақ», «Көкек»,
т.с.с.
№ 7 слайд
Белгілі қанша жұртқа атым – Сара...
– Туған жері – Талдықорған облысы Ақсу ауданы.
сурет
– Балалық шағы:
- жетімдік зардабын шегіп, жоқ-жетік көріп, тұрмыс
Сара
тауқыметін тартып өскен;
Тастанбеқызы
- атақты Молықбай қобызшымен Түбек ақындар өңірдегі
(1853–1907)
әнші-ақындар ортасында өтеді;
– Жастық шағы:
- ән мен күй, асқақ жырға ынтық жас қолына домбыра алып, шаршы топқа
түседі;
- өнерімен көпке танылып, талай ақындармен сөз жарысына түсіп, оза
шауып бәйге алған жүйрік атанады.
№ 8 слайд
«Біржан мен Сара» айтысының жинақталуы жайында
– Айтыс болған жер: 1871 жылы Алматы облысы, Қапал-Ақсу өңірі.
– Айтыстың баспа бетінде жиналуы:
- 1898 жылы Қазанда Жүсіпбек қожа Шайхисламұлы «Қисса Біржан сал
мен ақын Сара қыздың айтқаны» деген атпен жариялады;
- 2-нұсқасы Зайсаннан табылып, Қазанда «Біржан сал мен Сараның
айтысқаны» деген атпен жеке кітап болып басылды;
- 1907 жылы Әріп Тәңірбергенұлының жинақтап бастырған нұсқасы жарық
көрді.
№ 9 слайд
2-тақырыпша.
«Біржан мен Сара» айтысының сюжеттік желісі
№ 10 слайд
Біржан мен Сара айтысының өзекті тақырыбы
– Қазақ әйелдерінің бас бостандығының сол замандағы әлеуметтік
мәселелермен байланысы.
– Көркем де айшықты сөз жарысымен кестеленген сөз өнерінің көрінісі.
№ 11 слайд
Айтыстың идеясы
– Сара сияқты қазақ қыздарының басындағы әлеуметтік теңсіздікті
әшкерелеу.
– Өнер саңлақтарының қоғамдық ортадағы әншілік, ақындық,
адамгершілік қасиеттері мен өнерді дайындау.
21
№ 12 слайд
Біржан мен Сара айтысының сюжеттік желісі
І. Айтыстың басталуы:
– Сараның сөзі:
- Сара өзін ер Қаптағай ішінде ешкімді алдына салмаған, ешкімнен
сүрінбеген, жеке-дара екенін айтады;
- бірден өзінің жеке басының билігі болмай «берекесіз арбашыға бере
салған пұлындай» сезінеді;
- сөйтсе де, 18-ге шыққан жасына дейін 6 ауыл, 3 ағасының ортасында
әкесі үшін ұлдай болып өскен, еркелігі мен еркіндігіне сенім білдіре сөйлейді;
- жан-жағын шаужайынан қаумаласа да Тұрысбектің ауылына келген
Біржанның ыңғайынан шошымағанына сенімді;
№ 13 слайд
...сюжеттік желісі (жалғасы)
– Біржанның берген жауабы:
- Біржан сері өзін бірден орта жүздің бұлбұлы мен ақиық мұзбалағына,
қыранына теңеп, Сараны ығыстыра сөйлейді;
- «Бұл үйде Сара бар ма, отыр не ғып?» деп оны қарсы алмағанын кінәлап,
өзінің «әкеңдейлермен» де істес болғанын айтып, өктемдік танытады.
№ 14 слайд
...сюжеттік желісі (жалғасы)
ІІ. Айтыстың бұдан арғы өрбуі:
– Сара Біржанның есен-амандығын сұрауға келе қоймадың деген кінәсіне
«Хауаға бұрын барған Адам ата» деген ұтқыр жауап танытады;
– Біржан сал Сараның осал жан еместігін сезгендей «келімсек әкең неге
құлға берді?» деп Сараның ықтиярсыз Жиенқұлға атастырылып қойғанын
көлденең тартады;
– Біржан: «Көкшетау дуанына даңқым барған», – деп, қарсыласына тағы да
өктемдік танытып, ықтыра сөйлейді;
– Сара оған «Өзіңді-өзің қанша мақтасаң да сендей қаңғырған қаршығаға
іліне қоятын ештеңе жоқ» екенін, ал өзінің «қамысты терең көлдің
сұқсұрымын» деп асқақтай жауап қатады;
№ 15 слайд
Сюжет жалғасы – дәстүрлі айтыстармен сабақтастығы
ІІІ. Айтыс ақындарының өз мықтыларын мадақтауы:
– Бұдан соңғы айтыс шұмақтарында екі жақта өз руларының атақты
адамдары мен батырларын дәріптеп*, бірінен-бірі асыра мақтайды. Әділетсіздік
танытқан оқиғаларды мінеп, әшкерелейді;
_________
* Біржан мен Сараның тілге тиек еткен жерлестерінің
есімдері келесі слайдта берілген.
22
№ 16 слайд
Біржан мен Сара мадақтап өткен танымал руластары
№ 17 слайд
Сюжет оқиғасының шиеленісі
IV. «Айтыстың қызуы»:
– Екі ақынның ширыға сөз таластыруы барысында Сара өзін өзінің «бір
басына тең келетін еркек» жоқтығымен, «бұлбұлша сайраған дауысына құс
айналатындай» өзін ақ тұйғындай сезінетінін айтады;
– осыдан кейін Біржан сөздің жезін алтындай қылып сөйлеген Сараның
жүйріктігіне тамсана отырып, әкесі Тұрысбектың «жанашырлығымен тоты
құсты» сұрұқсыз Жиенқұлға атастырғанын мінеп, «жақсыны көрмек үшін»
күйеуіңді «тез шақырт» деп өткір мысқыл, әжуа келемежге көшеді.
№ 18 слайд
Сюжет оқиғасының шарықтау шегі
V. Айтыстағы Сараның «ширығуы»:
– Біржанның бұл сөздері Сараның арқасына соғылған қамшыдай батады,
өзін «қор боп ұшқан қызыл гүлдей» сезініп, «есекке қосақталғандай» өткен
күндеріне қатты налиды;
– Сара өзінің бас бостандығы жөніндегі «қайғы-мұңын» ел ішіндегі
«жақсылар өздері білер деуші» деп үмітенгенінің бекер болғанын ендігі жерде
«ұяттан кісі өлмейді», сондықтан «Құдай қосқан иесін» алғызуды бұйырады;
– Сөйтсе де Сараның бүкіл ел намысын қорғауы мен өр мінезі өз аузынан
айтылған жыр жолдарынан ерекше айқындалады;
– Сара Жиенқұлға: «Біржан салға ақ құйрық, көңіл ашар, шай секілді келіп
сәлем берсін»,– дейді;
– Жиенқұлды Біржан қанша кемітсе, Сара соншалықты «арғынның тайына
да баламайтын арғымағындай», ал Біржанның тырнағына татымайтын
Тарғындай батыр зор деп көрсетеді.
№ 19 слайд
23
Сюжет оқиғасының шешімі
VI. Айтыс соңы:
– Әлеуметтік теңсіздіктің құрбаны болған Сара Біржан салдың алдында
«жеңілгенін» еріксіз мойындайды;
– Біржанның Жиенқұлды қайта-қайта шақырып көргісі келгендігінен емес
екенін түсінеді. Оның түйгені – «жиналған қаптағай жақсылары, неге менің көз
жасымды көргілерің келмейді, басыма бостандық алып беріңдер» деп бар
дауысымен айқайлай айтқысы келгендігі еді;
– айтыстың соңғы шумақтарына Біржан Сараның өнері мен өр мінезіне
ерекше тәнті болады, «мұндай дана туған сенің обалың Есімбек пен
Тұрысбекке» дейді;
– өнерің мен айбатың мен көрген нелер жүйріктің «тырнағынан садаға
кетсін» дейді.
№ 20 слайд
3-тақырыпша.
«Біржан мен Сара» айтысы – қазақ ауыз әдебиеті мен мәдениетінің інжумаржаны
№ 21 слайд
Ақындар айтысының эталоны
– Біржан мен Сараның айтысы – ХІХ ғасырдағы қазақ халқының болмыстіршілігін жан-жақты суреттейтін көркем туынды.
– Бұл айтыс атақты екі ақынның арасындағы сөз айтысы ғана болмай,
айтыс өнеріндегі көркемдік куаты, тіл бейнелілігі жағынан ерекше эстетикалық
талғам биігінен көрінген айтыстың үздік үлгісі ретінде қазақ ауыз әдебиетінің
тарихынан ерекше орын алады.
№ 22 слайд
Қазақ опера өнерінің классикасы
– Айтыс негізіндегі Қ. Жұмалиевтің либреттосы* бойынша 1946 жылы
М. Төлебаев «Біржан–Сара» операсын жазды.
– Сол жылы Алматыдағы Қазақ опера және балет театрында премьерасы
өтті.
– 1949 жылы операға КСРО мемлекеттік сыйлығы берілді.
________
* Либретто (итальянша libretto – кітапша) – музыкалық
шығарманың, көбінесе операның сөздері.
«Білім» және «Түсінік» сатылары бойынша тапсырмалар
1. Біржан сал деген кім?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
2. Бүгінде біз Сара Тастанбекқызын кім деп білеміз?
24
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
3. Біржан сал өз өлеңдерінде нені дәріптейді, нені айыптап, нені арман тұтады?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
4. Оқулықтағы не хрестоматиядағы айтыстың өлең жолдарына қарап, Біржанның
руы кім екенін тап.
____________________________________________________________________
5. Оқулықтағы не хрестоматиядағы айтыстың өлең жолдарына қарап, Сара қай
рудан екенін тап.
____________________________________________________________________
6. Біржан мен Сараның жас шамасындағы айырмасы қандай?
__________________________________________________________________________
7. «Біржан мен Сара» айтысының қазақ әдебиеті төрінен орын алуының себебі
неде?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
8. Тұрысбек, Жиенқұл деген кімдер?
__________________________________________________________________________
9. Сараның неше ағасы бар?
__________________________________________________________________________
«Қолданыс» сатысы бойынша тапсырмалар
1. Сараның басындағы шарасыз жағдайдың бар екенін айтыскердің қайсысы
бірінші болып жырлады? Бұл жөнінде айтылған жерді айтыстың ішінен тауып,
алғашқы және соңғы өлең жолдарын жаз.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
2. Біржан мен Сараның қоғамдағы әділетсіздік танытқан оқиғалардың мінеп,
әшкерелейтін сөздерін айтыстан тауып, алғашқы және соңғы өлең жолдарын жаз.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
25
«Анализ» сатысы бойынша тапсырмалар
М. Әуезовтің айтыс ақындарының тегінде қалай жеңілетіні туралы ойы «Біржан
мен Сара» айтысында жүзеге асты деуге болады? Ойыңды түсіндір.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
«Синтез» категориясы бойынша тапсырмалар
Сынып келесі топтарға бөлініп, өздеріне берілген жағдайды қарастырып, өз
ойларын айтыстан алынған үзінділермен қуаттайды:
1-топ – «Біржанның өзге ауылда жүре тұра, оның беткеұстар ақын-қызының
әкесін, күйеуін кемсітуі мақсатты әрекет пе, әлде шалыс басу ма?»;
2-топ – «Сараның атам заманнан келе жатқан дәстүрдің бірі – атастыруға өз
өнерімен қарсылық білдіруі әділсіздікке қарсы күрес пе, әлде бұзақылық па?»;
3-топ – «Айтысты тамашалаушы ауыл тұрғындарының айтыскерлердің оларға
сілтеген айыптарына наразылық білдірмеуі момындық па, әлде өнер алдында бас июі
ме?».
«Бағалау» категориясы бойынша тапсырмалар
Кестені толтыра отырып, сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.
Айтыскердің өнерге Айтыскердің қазақ Айтыскер шығармашылығында
келудегі өмір жолы әдебиетіне қосқан «Біржан мен Сара» айтысының
үлесі
орны
Біржан сал
Қожағұлұлы
Сара
Тастанбеқызы
26
3-қосымша
15 жастағы білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін
сабақ кезеңдерін ұйымдастырудың әдістемелік нұсқаулары (А.Қ. Қисымова мен
Е.Б. Нұрланованың сабақтың технологиялық картасын қолдану мысалында)
Педагогика теориясы бойынша кез келген педагогикалық технология оқу
мақсаттарын егжей-тегжей қоюымен, яғни тарау, бөлім және жеке тақырыптар
бойынша саралауымен ерекшеленеді. Б. Блумның психологиялық зерттеулері
таным үдерісінің 5 сатыдан (білім, түсінік, қолданыс, анализ, синтез және
бағадан) тұратынын көрсетсе, педагогикалық технологияны қолданудың
отандық тәжірибесі дәстүрлі педагогикалық практикада білім алушылар таным
үдерісінің алғашқы екі, әрі кеткенде, үш сатысына сәйкес келетін мақсаттарға
ғана жететінін көрсетеді.
Осылайша дәстүрлі оқыту білім алушыларда аналитикалық, синтездік
және бағалау дағдыларын қалыптастыруға бағытталмаған десе болады. Бұл
дерек қазақстандық 15 жасар білім алушылардың PISA-2009 және PISA-2012
зерттеулеріндегі нәтижелері растайды.
Өткен ғасырдың орта шенінде Б. Блум таксономиясы түсініктілігімен әрі
заманауи білім беру парадигмасы жағдайында да кеңінен қолдануға
жарамдылығымен көзге түседі. Ондағы білім алу қызметінің үш саласы
(танымдық, эмоциялық және психомоторлы сала) білім (knowledge), бағдар
(attitude) және дағдыларға (skills) сәйкес келеді. Олай болса, бұл таксономия
оқытудың арнайы бір түрінен гөрі біртұтас оқыту процесінің мақсаттары болып
табылады. Оқытушылар БДБ, яғни «білім, дағды және бағдар» (KSA –
Knowledge, Skills, and Attitude) деп атап кеткен бұл жүйе дәстіүрлі «білім-білік,
дағды» (ББД) үштағанының аналогы болып көрінетін секілді.
Алайда Блум таксономиясы орыс тілді көздерде нашар зерттелген.
Зерттеушілер таксономияны мән-мағынасын жоғалтатындай қарапайым күйде
береді, әдебиетте таксономияға мардымсыз түсініктеме берілген. Ал ұдайы
түпнұсқа ағылшын дереккөзіне сілтеме жасалуы, бұл еңбектің қазақ я орыс
тіліне тұтас аударылмағанын көрсетеді. 1-қосыммаша берілген Б. Блумның
танымдық сала таксономиясы бойынша оқу мақсаттарын тұжырымдау мен оқу
тапсырмаларын құрастыру картасы ағылшын дереккөзінен алынып аударылған
[10].
Блумның танымдық немесе когнитивтік сала таксономиясы А.Қ. Қисымова
мен Е.Б. Нұрлановтың технологиялық сабақ картасында мақсатты ұстаным
ретінде қолданылған. Картаның жалпы көрінісін 4-қосымшадан көрсе болады.
Білімділік, дамытушылық және тәрбиелік мақсаттары болып бөлінетін
оқыту мақсаттарына орала отырып, Блум таксономиясында сабақ мақсаттарын
дәстүрлі сабақпен салыстыруға болады (7-кесте).
27
7-кесте – Таксономия туралы.
салыстырмалы мақсаты
Сабақтың технологиялық
картасындағы мақсаттар
Аты
Шығару әдістемесі
1. Білім
Категориялардың
2. Түсінік мәніне сай
3. Қолдаетістіктер
ныс
жиынтығын –
4. Анализ түйінді іс5. Синтез
әрекеттерді іріктеу
6. Баға
Блумның
сабағының
дәстүрлі, сабақпен
Дәстүрлі сабақ мақсаттарының реті
Аты
1. Білімділік
2. Дамытушы
3. Тәрбиелеуші
Талдау әдісі
Категориялар мәніне
сай іс-әрекеттерді
қисынды түрде іріктеу
Мысалға, 2-қосымшада берілген 9-сынып Қазақ әдебиеті пәнінің «Біржан
мен Сара» айтысы жайында» тақырыбының дәстүрлі сабақ жағдайындағы
мақсаты былайша тұжырымдалуы мүмкін:
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: «Біржан мен Сара» айтысы туралы мәліметерді қамту,
шығарма желісін, ондағы кейіпкерлерді пысықтау;
2. Жаңа тақырып негізінде қажетті түсінік қалыптастыру негізінде,
логикалық операцияларды жасау дағдыларын дамыту;
3. Білім алушылардың халық ауыз әдебиетіне деген сүйіспеншілікті
тәрбиелеу.
Дәстүрлі сабақ мақсатында жетістікке жетудегі нақты алгоритм жоқ,
демек, оқу тапсырмаларын, сабақ кезеңдерді белгілеуде анық бағдар
айшықталмай деген сөз.
Ал Блум таксономиясын технологиялық қисындағы сабақ кезеңдерімен
байланыстыруға тырысқан зерттеуші педагогтер А.Қ. Қисымова мен Е.Б.
Нұрланов нақты оқу мақсаттарын тапсырма-жаттығулармен және сабақ
кезеңдерімен байланыстыру алгоритмін ұсынды (3-суретке қараңыз).
Зерттеушілер ұсынған сабақ кезеңдері мен дәстүрлі сабақ кезеңдері
салыстырмалы түрде 8-кестеде көрсетілген.
8-кесте – Сабақтың технология карта сатыларын дәстүрлі сабақпен салыстыру
Дәстүрлі сабақ
1
1. Ұйымдастыру кезеңі (3 мин.)
2. Үй жұмысын тексеру (10 мин.)
3. Жаңа материалды түсіндіру (15
мин.)
4. Бекіту (15 мин.)
Технологиялық сабақ
2
1. Ақпарат блогы (12 мин.)
2. Логикалық тапсырмалар блогы (5
мин.)
3. Жаттықтыру және білімді есепке
28
1
5. Үй тапсырмасы, сабақ
қорытындысы (2 мин.)
8-кестенің жалғасы
2
алу блогы (18 мин.)
4. Интеллектуалдық тренинг блогы (6
мин.)
5. Күтілетін нәтиже блогы, үй
тапсырмасы (4 мин.)
3-сурет – Технологиялық сабақ жағдайында оқу мақсаттарын тапсырмажаттығуларды құрастыру әдістемесімен және сабақ кезеңдерінің
ерекшеліктерімен байланыстыру үлгісі
(А.Қ. Қисымова және Е.Б. Нұрланов бойынша)
А.Қ. Қисымова бойынша СТК-ның «Мұғалімге ақпарат» бөліміндегі
«Күтілетін нәтиже» мен «Сабақ құрылымы» тармақтарының өзара байланысы
Төмендегі кестеде 8-кестеде салыстырылған әртүрлі типтегі сабақ
кезеңдерінің айырмашылықтары жеке-жеке көрсетілген (9-кесте).
9-кесте – Сабақта технологиялық карта қолдану (А.Қ. Қисымова және
Е.Б. Нұрланов) және дәстүрлі педагогикалық іс-тәжірибені ұйымдастыру
ерекшеліктері
Дәстүрлі сабақ сатылары
ТКС
1
2
Ұйымдастыру мен үй тапсырмасын тексерудегі ерекшелік
29
9-кестенің жалғасы
1
2
1. Ұйымдастыру кезеңі (3 мин.):
СТК мұғалімге ғана емес, оқушыға да
сәлемдесу, оқушылардың бар-жоғын арналған сабақтың егжей-тегжейлі
анықтау, дайындығын тексеру,
алгоритмі болғандықтан, күнбе-күнгі
бөлмені дайындау, назарын аудару.
операциялардың
2. Үй жұмысын тексеру
автоматтандырылуын көздейді. Сабақ
(10 мин.): сұрау және жазбаша
мақсатын хабарлау ақпараттық
жұмыстарды тексеру.
блокта жүзеге асады.
Үй тапсырмасы келесі сабаққа дейін
тексеріледі. Мұндағы тапсырма
бонус-балмен бағаланады, оны
қабылдауда ақпараттықкоммуникациялық технологиялар
(АКТ) қолданылады.
Жаңа оқу материалын түсіндірудегі ерекшелік
3. Жаңа материалды түсіндіру (15
1. Ақпарат блогы (12 мин.).
мин.): ДС-та мұғалім әдетте
Бұл блок слайдтардың көмегімен
жоспарды оқулықтікіндей құрады. Ал өткізіледі. Тақырып жоспарын құруда
оқулық материалының қойылған
оқушылардың алдын ала белгіленетін
мақсатқа сәйкестігі жалпылама
тапсырмалардың орындай алуына
сипатқа ие.
жағдай туғызылады.
Алға қойған мақсаттарға жетуді
Оқулық материалының
тексеру үшін тексеріс жалпылама
толымдылығы оның қойылған
міндеттерді қамтамасыз етеді.
мақсатқа сәйкестігі тұрғысынан
тексеріледі.
Жаңа оқу материалын бекітудегі ерекшелік
4. Бекіту (15 мин.).
2. Логикалық тапсырмалар блогы
Бекіту әдетте оқулық пен ОӘК-де
(5 мин.)
берілген сұрақтар мен тапсырмалар
3. Жаттықтыру және білімді есепке
арқылы іске асады.
алу блогы (18 мин.)
4. Интеллектуалдық тренинг блогы
(6 мин.)
Бекітуге тікелей 2-блок арналған.
Қалған блоктар қойылған мақсатқа
тікелей байлаулы. Осыған орай
тапсырмалар жиынтығы когнитивті
саланың барлық мақсаттарына жауап
беруі керек.
Сабақтың соңғы кезеңіндегі ерекшелік
5. Үй тапсырмасы, сабақ
5. Күтілетін нәтиже блогы, үй
қорытындысы (2 мин.).
тапсырмасы (4 мин.).
Бұл блок «Баға» атты мақсат
категориясына жетуге бағытталған,
30
1
9-кестенің жалғасы
2
сонымен бірге мұғалім бұл кезде үй
тапсырмасы мен алдында болатын
сабаққа тапсырманы береді. Үй
тапсырмасы көбірек практикалық
сипатқа ие әрі бонус-балл алу үшін
орындалады.
Осылайша технологиялық қисында ұйымдастырылған сабақтың келесідей
артықшылықтарын атап өтсе болады:
– ұйымдастыру мен үй тапсырмасын тексеру бойынша – СТК-да 13–15
мин. үнемделеді;
– жаңа оқу материалын түсіндіру бойынша – СТК-да материал әр алуан әрі
көлемі жағынан көбірек АКТ көмегімен материалды түсіндіруге азырақ уақыт
кетеді;
– жаңа оқу материалын бекіту бойынша – Сабақ мақсаттары
диагностикалауға, яғни қажетті ақыл-ой дағдыларын қалыптастырып дамытуға
ыңғайлы;
– сабақтың соңғы кезеңі бойынша – СТК-да оқушы сабақ құндылығына
өздігін баға береді, білім-білігін практикалық қолдануына ынталандырылады.
31
4-қосымша
Сабақтың технологиялық картасының жалпы көрінісі
(А.Қ. Қисымова және Е.Б. Нұрланов бойынша)
№__ сабақ
МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ 
Тақырыбы:
•
Күтілетін нәтиже:
Білім
•
Түсінік
•
Қолданыс •
Анализ
•
Синтез
•
Баға
•
Сабақ құрылымы:
І. Ақпарат блогы.
ІІ. Логикалық тапсырмалар блогы.
ІІІ. Жаттықтыру және білімді есепке алу блогы.
ІV. Интеллектуалдық тренинг блогы.
V. Күтілетін нәтиже блогы.
Оқыту әдісі:
•
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
•
Оқу іс-әрекетін ұйымдастыру формасы:
•
Танымдық тапсырмалар:
•
Оқушы іс-әрекетін ұйымдастыру:
•
Оқушыда дағды қалыптастыру:
•
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
•
Ақпарат көздері:
1.
2.
3.
Сабақты бағалау:
•
Үй тапсырмасы:
•
САБАҚ БЛОКТАРЫ 
І. АҚПАРАТ БЛОГЫ
32
Тақырып жоспары:
1.
2.
3.
Слайдтар:
1-слайд
Мұнда слайд тақырыпшасы теріледі.
•
•
2-слайд
Мұнда слайд тақырыпшасы теріледі.
•
•
3-слайд
Мұнда слайд тақырыпшасы теріледі.
•
•
4-слайд
Мұнда слайд тақырыпшасы теріледі.
•
•
ІІ. ЛОГИКАЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАР БЛОГЫ

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды
шығар.
Қорытынды:_______________________________________________________________
__________________________________________________________________________
_______________________________________________
ІІІ. ЖАТТЫҚТЫРУ ЖӘНЕ БІЛІМДІ ЕСЕПКЕ АЛУ БЛОГЫ

 Деңгейлік тапсырмалар:
І деңгей тапсырмалары
1.
__________________________________________________________________________
________________________________________________________
33
2.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
3.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
ІІ деңгей тапсырмалары
Тапсырма мәтіні осы жерге теріледі.
ІІІ деңгей тапсырмалары
Тапсырма мәтіні осы жерге теріледі.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
ІV. ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ ТРЕНИНГ БЛОГЫ

 Топтық жұмыс.
Тапсырма мәтіні осы жерге теріледі.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
V. КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕ БЛОГЫ

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
34
5-қосымша
Ұсынылатын әдебиет тізімі
1 PISA – Халықаралық зерттеуі. Әдістемелік құрал. – Астана, ҰББСБО,
2012, 123 б.
2 Основные результаты международного исследования образовательных
достижений 15-летних обучающихся PISA-2012 //А. Култуманова,
Г. Бердибаева, др. – Астана: НЦОСО, 2013. – 283 с.
3 PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың
математикалық сауаттылығын дамыту. Әдістемелік құрал. Развитие
математической грамотности учащихся на основе заданий исследования PISA,
TIMSS. Методическое пособие. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014.
– 97 б.
4 PISA, PIRLS халықаралық зерттеулер контекстінде оқу сауаттылығын
дамыту. Әдістемелік нұсқау. Развитие грамотности чтения в контексте
международных исследований PISA, PIRLS. Методические рекомендации. –
Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014. – 80 б.
5 PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың
ғылыми жаратылыстану сауаттылықтарын дамыту. Оқу-әдістемелік құрал.
Развитие естественнонаучной грамотности школьников в контексте
международных исследований PISA, TIMSS. Учебно-методическое пособие. –
Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014. – 80 б.
6 PISA, PIRLS халықаралық зерттеулер контекстінде оқу сауаттылығын
дамыту. Әдістемелік нұсқау. Развитие грамотности чтения в контексте
международных исследований PISA, PIRLS. Методические рекомендации. –
Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014. – 80 б.
35
Мазмұны
Кіріспе ……………………………………………………………………......
1 Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуға
арналған курстың мазмұны
2 Функционалдық сауаттылықты дамыту бойынша оқушылардың
дайындық деңгейі
Қорытынды …………………………………………………………………..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ………………………………………......
Қосымшалар…………………………………………………………………..
36
3
5
10
14
15
16
Введение
Национальным планом действий по развитию функциональной
грамотности школьников на 2012–2016 годы в РК предусмотрено, что наряду с
ЕНТ и ВОУД внешняя оценка и мониторинг результатов образовательных
достижений учащихся проводится посредством участия страны в
международных исследованиях TIMSS, PISA и PIRLS [1]. Участие страны в
них позволяет получить независимую оценку результативности образования в
контексте многих социально-экономических и культурных факторов [2, С. 3].
В числе указанных исследований PISA (Programme for International Student
Assessment) занимает особое место, поскольку проводится ОЭСР, на долю
которой, приходится более половины мировой экономики [3]. Во-вторых,
задания PISA имеют большую степень практической ориентации в силу
отличий в методике исследования и экспертном составе разработчиков. Эти и
другие особенности делают PISA наиболее авторитетным международным
сравнительным исследованием по оценке математической, естественнонаучной
грамотности и грамотности чтения 15-летних обучающихся.
В исследовании PISA оцениваются такие умения обучающихся как
мышление, аргументация, постановка и решение проблем, моделирование,
использование различных методов представления результатов.
Технология оценивания грамотности школьников по трем направлениям
исследования (математическая, естественнонаучная грамотность и читательская
компетентность) позволяет определить насколько хорошо участники проекта
PISA могут обобщать полученные знания и применять их вне школы. Этот
подход отражает тот факт, что современная экономика поощряет общество, где
на высоком профессиональном уровне применяются академические знания [2,
С. 7–8].
Казахстан дважды принял участие в PISA, имеется положительная
тенденция в достижениях по математической и естественнонаучной
грамотности. Результаты грамотности казахстанских 15-летних обучающихся в
области чтения практически не изменились [4]. Эти результаты служат
дополнительным подтверждением правильности политической установки на
трансформацию содержания образования от знаниецентризма к компетенциям,
принятой в республике в октябре 2004 г. [5].
Как известно, PISA проводится с определенным циклом с 2000 года. В
этом году исследование акцентирует внимание на естественнонаучную
грамотность. Предыдущее исследование с таким приоритетом было проведено
в 2006 г. В нем участвовало 57 стран. В этот раз их количество достигнет 70.
Поступательное увеличение стран-участниц позволяет исследованиям PISA
последующих циклов говорить уже об оценке «глобальной компетенции»
(Global Competence).
PISA-2015, как и PISA-2012, имеет дополнительную, инновационную цель,
а именно оценку функциональной грамотности 15-летних учащихся в
интерактивной среде. Тестирование PISA все больше становится электронным,
и этот способ в 2018 г. станет единственным. Поэтому важно уделить внимание
37
компьютерному тестированию с использованием интерактивных задач.
В настоящее время в республике проводятся мероприятия, направленные
на обеспечение участия страны в PISA-2015 и повышение осведомленности
педагогов и обучающихся о цели этого исследования, порядке его проведения,
компонентах грамотности и типах заданий. Настоящая учебная программа
является частью этой работы.
38
1 СОДЕРЖАНИЕ КУРСА ПО РАЗВИТИЮ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ
ГРАМОТНОСТИ УЧАЩИХСЯ
Актуальность разработки курса описана в ведении к настоящему пособию.
Полное название курса – «Курс по развитию функциональной грамотности
15-летних школьников, потенциальных участников PISA-2015». Он является
элективным, и проводятся в организациях среднего образования за счет часов
вариативной части учебного плана.
Целью данного элективного курса является ориентация обучащихся на
индивидуализацию обучения и социализацию, подготовку к осознанному и
ответственному выбору сферы будущей профессиональной деятельности. Для
реализации этой цели перед элективным курсом стоят следующие задачи:
– расширить знания по изучаемым предметам курса математики и других
курсов естественнонаучного и гуманитарного циклов;
– обеспечить более высокий уровень знаний, умений, навыков и
компетенций;
– способствовать активному самоопределению, в том числе и
профессиональному;
– формировать и развивать познавательный интерес к предметам.
В связи с тем, что потенциальными участниками PISA-2015, как правило,
являются школьники 9 класса либо студенты первого курса колледжа,
элективный курс адресован учителям соответствующих учебных предметов 8 и
9 классов организаций среднего образования.
Курс проводится в течение учебного года, так как курс выступает в роли
«надстройки», дополняющей содержание таких базовых предметов, как
математика (математическая грамотность), биология, химия, физика и
география (естественнонаучная грамотность), а также казахский либо русский
язык и литература (читательская грамотность), продолжительность обучения и
его этапы определяются самими учителями-предметниками. Программа
предоставляет необходимые ориентиры по основным принципам отбора и
структурирования материала по подготовке обучающихся в исследовании
PISA-2015, а также по ожидаемому результату преподавания указанных
базовых учебных предметов с учетом ведения «надстроечного» элективного
курса. Вместе с тем, программа включает некоторые рекомендации по
дополнительным критериям, включенным в исследование PISA-2015.
Исследование PISA определяет естественнонаучную грамотность
школьников как способность использовать полученные знания из области
физики и астрономии, географии, биологии и химии для понимания
окружающего мира и принятия решений в ситуациях, с которыми человек
может столкнуться в жизни [2, С. 51].
Содержание элективного курса по естественнонаучной грамотности
формируют разделы и темы, представленные в таблице 1.
39
Таблица 1 – Естественнонаучные знания/задания
Физические
системы
Разделы и темы
– строение вещества (например, модель атома);
– свойства вещества (изменение состояния, тепло и
электропроводность);
– химические изменения вещества (химические реакции,
передача энергии, кислоты/основания);
– движение и силы (скорость, трение);
– энергия и ее превращения (сохранение энергии,
рассеивание энергии);
– взаимодействие вещества и энергии (свет и радиоволны,
звук и сейсмические волны).
Система живых – клетка (например, структура и функции, ДНК, клетки
растений и животных);
организмов
– человек (здоровье, питание, болезни, размножение,
пищеварительная, дыхательная системы и
кровообращение);
– популяции (представители, эволюция, биологическое
разнообразие, генетические вариации);
– экосистемы (цепи питания, потоки веществ и энергии);
– биосфера (поддержка экосистем, устойчивое развитие).
Земля и
космические
системы
– оболочки Земли (литосфера, атмосфера, гидросфера);
– энергия в системах Земли (источники энергии,
глобальный климат);
– изменения в системах Земли (тектоника плит,
геохимические циклы, созидательные и разрушительные
силы);
– история Земли (ископаемые, происхождение и
эволюция);
– Земля во Вселенной (тяготение, солнечная система).
Технологические – роль наукоемких технологий (решение технологических
проблем, оказание людям помощи, планирование и
системы
проведение исследований);
– связь науки и технологии (технологическое обеспечение
развития науки);
– понятия (оптимизация, компромисс, риски, прибыль);
– важные аспекты (изобретения, решение проблем).
Понятие «математическая грамотность» определяется, как способность
человека использовать знания из области математики для обоснования личного
выбора решения различных реальных жизненных ситуаций [2, С. 19; 6, С. 52].
Математическая грамотность состоит из двух основополагающих
40
принципов: фундаментальных математических идей и математической
компетентности. Фундаментальные математические идеи – это группа
взаимосвязанных общих математических понятий, связанных с реальной
действительностью.
В качестве фундаментальных математических идей предложены области
«изменения и отношения», «пространство и форма», «неопределенность»,
«количество», каждому из которых соответствует определенное количество
тестовых заданий (Табл. 2).
Таблица 2 – Фундаментальные математические идеи
Области
1
Изменения и
отношения
Пространство и
форма
Неопределенность
Количество
Описание
2
– зависимость между переменными в различных
процессах, т.е. алгебраический материал;
– множество временных и постоянных связей между
объектами;
– изменения в системах взаимосвязанных объектов,
когда элементы влияют друг на друга;
– понимание основных типов изменений и определение
их возникновения;
– использование математических моделей для описания
и прогнозирования.
– пространственные и плоские геометрические формы и
отношения, т.е. геометрический материал;
– схемы, свойства объектов, их расположение;
– представления о предметах, декодировании и
кодировании визуальной информации, навигации,
– пространственная визуализация.
– вероятностные и статистические явления и
зависимости, имеющие непосредственное отношение к
современному информационному обществу;
– определение и обобщение информации, встроенной в
набор данных;
– оценивание возможных влияний изменчивости,
присущих многим реальным процессам;
– научное прогнозирование различных экономических
моделей.
– количественные атрибуты объектов, отношений,
ситуаций и лиц в мире;
– понимание различных количественных
представлений;
– толкование и аргументирование данных, основанных
на количестве;
41
Продолжение таблицы 2
1
2
– понимание единиц измерения, расчётов, абсолютных
величин и показателей, относительных размеров,
числовых диаграмм и схем;
– использование арифметического мышления,
множественных представлений чисел, устного счета,
калькуляции, и оценка обоснованности результатов.
Под грамотностью чтения понимается способность обучающихся к
осмыслению письменных текстов и рефлексии на них, к использованию их
содержания для достижения собственных целей, развития знаний и
возможностей для активного участия в жизни общества. Оценивается
понимание и умение использовать прочитанное для достижения жизненных
целей [7, С. 40].
Тест PISA в направлении читательская грамотность четко обозначил те
компетентности, которые с точки зрения ведущих международных экспертов в
области оценки качества школьного образования, необходимы выпускнику
школы для успешной реализации полученных знаний и умений в реальных
жизненных ситуациях. Для оценки читательской грамотности учащимся
предлагается сопоставить предложенную информацию в тексте, уловить мысль
автора, найти доводы в защиту своей точки зрения при подготовке ответа,
исходя из личных представлений о мире.
Текст, ситуация и вопрос – три основных параметра оценки грамотности
чтения. Диапазон материалов для чтения представлен в различных форматах –
художественная литература и научно-популярные тексты, официальные
документы, информация о событиях общественного значения, таблицы,
графики, диаграммы и карты.
Тем самым инструментарий исследования в направлении «читательская
функциональная грамотность школьников» учитывает не только учебные
(чтение учебной литературы), но и личные аспекты различных ситуаций
общения человека с текстом. Это, прежде всего, чтение для собственных целей,
которое включает чтение личных писем, интересующей художественной
литературы и различных информационных текстов и инструкций.
Особенностью текстов PISA является реалистичность их изложения
(примеры из жизни). При этом в качестве тестовых вопросов по данному
направлению исследования также используются и художественные тексты
(Рис. 1).
Распределение успешности выполнения тестовых вопросов определяется в
соответствии с уровнями читательской грамотности 15-летних обучающихся
стран-участников международного экзамена. Для качественной интерпретации
результатов выполнения тестовых вопросов международная шкала PISA
разделена на семь уровней, используемых при оценивании читательской
грамотности школьников. Каждый уровень содержит целый спектр
42
читательских умений, включающих три категории – доступ и извлечение
(навыки, связанные с поиском, отбором и сбором информации), интеграция и
интерпретация (переработка прочитанного для понимания текста),
размышление и оценка (опора на знания, идеи и смысла текста).
ЧИТАТЕЛЬСКАЯ
ГРАМОТНОСТЬ
Опора на
внетекстовое знание
Опора на текст
Найти и
извлечь
Осмыслить и
оценить
Интегрировать и
интерпретировать
Содержание
текста
Форма текста
Рисунок 1 – PISA/ читательская функциональная грамотность
Детальные характеристики читательских умений, соответствующих
каждому уровню читательской грамотности представлены во 2 разделе
методички.
Методические рекомендации.
Для проведения элективного курса по развитию функциональной
грамотности 15-летних школьников, потенциальных участников PISA-2015 в
приложении к настоящему пособию предлагается ряд методических
разработок:
1) Карта формулирования учебных целей и составления учебных заданий
по таксономии когнитивной сферы Б. Блума;
2) Использование карты формулирования учебных целей и составления
учебных заданий по таксономии когнитивной сферы Б. Блума на примере темы
«Прямая речь. Знаки препинания при прямой речи» (Русский язык, 9 класс);
3) Методические рекомендации по организации этапов урока для развития
функциональной грамотности 15-летних обучающихся (на примере
технологической карты урока по А.К. Кисымовой и Е.Б. Нурланову).
Список рекомендуемой литературы представлен в Приложении 5.
43
2
УРОВЕНЬ
ПОДГОТОВКИ
УЧАЩИХСЯ
ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ
ПО
РАЗВИТИЮ
Технология оценивания исследования функциональной грамотности
включает шесть уровней образовательных достижений 15-летних обучающихся
70 стран мира: Самая высокая планка – 5 и 6 уровень – умения самостоятельно
мыслить, анализировать и выдвигать собственные гипотезы, 4–3 – способность
использовать имеющиеся знания и умения для получения новой информации, 2
– умение применить, имеющиеся знания и навыки в простейших неучебных
ситуациях, 1 уровень – низкий уровень элементарных знаний и небольшая
вероятность успешного выполнения заданий [2, С. 8].
Для определения содержательного представления результатов отдельных
стран в PISA применяется 6-ти уровневая шкала естественнонаучной
грамотности (Табл. 3).
Таблица 3 – Уровни / естественнонаучная грамотность
Уровень
Что должны продемонстрировать обучающиеся
1
2
6
– определять, объяснять и применять естественнонаучные знания и
знания о науке в различных сложных жизненных ситуациях;
– связывать информацию и объяснения из различных источников и
использовать их для обоснования различных решений;
– демонстрировать высокий уровень сформированности
интеллектуальных умений (например, доказывать и обосновывать),
а также демонстрируют готовность использовать свои знания для
обоснования решений, принимаемых в незнакомых научных и
технических ситуациях;
– использовать свои знания для аргументации рекомендаций или
решений, принятых в контексте личных, социально-экономических
и глобальных ситуаций.
5
– выявлять естественнонаучные аспекты во многих сложных
жизненных ситуациях, применять естественнонаучные знания и
знания о науке в этих ситуациях;
– сравнивать, отбирать и оценивать соответствующие научные
обоснования и доказательства для принятия решений в жизненных
ситуациях;
– устанавливать связи между отдельными знаниями и критически
анализировать ситуации;
– выстраивать обоснованные объяснения и давать аргументацию
на основе критического анализа;
– у них хорошо сформированы исследовательские умения.
44
Продолжение таблицы 3
1
4
2
– эффективно анализировать различные ситуации и проблемы, в
которых явно проявляются отдельные явления, и от них требуется
сделать вывод о роли науки или технологии;
– выбрать или обобщить объяснения, основанные на знаниях
различных разделов естествознания и технологии, и связать эти
объяснения напрямую с отдельными аспектами жизненных
ситуаций;
– оценивать свои действия и сообщать о своих решениях,
используя при этом естественнонаучные знания и обоснования.
3
– выявлять ясно сформулированные научные проблемы в
некоторых ситуациях;
– отбирать факты и знания, необходимые для объяснения явлений;
– применять простые модели или исследовательские стратегии;
– интерпретировать и напрямую использовать естественнонаучные
понятия из различных разделов естествознания;
– формулировать короткие высказывания, используя факты;
– принимать решения на основе естественнонаучных знаний.
– давать возможные объяснения в знакомых ситуациях на основе
адекватных научных знаний;
– делать выводы на основе простых исследований;
– устанавливать прямые связи и буквально интерпретировать
результаты исследований или технологические решения.
– ограниченные знания, применяемые только в знакомых
ситуациях;
– объяснять очевидные явления.
2
1
Уровни достижений математической грамотности также варьируются в
диапазоне от самого низкого, уровень 1, к самому высокому, уровень 6.
Описание каждого из этих уровней сформированы на основе необходимых
компетенций (Табл. 4).
Таблица 4 – Уровни достижений математической грамотности
Уровень
Что должны продемонстрировать обучающиеся
1
2
6
– способны математически мыслить и считать оперативно;
– могут приводить новые методы решения задач;
– разрабатывают стратегии для новых, ранее не встречавшихся
ситуаций;
– могут связывать различные источники информации.
45
Продолжение таблицы 4
1
5
4
3
2
1
2
– могут работать с моделями сложных заданий;
– могут определить, сравнить, оценить, создать определенную
стратегию решения проблем, относящуюся к этой модели;
– демонстрируют широкое, хорошо развитое мышление,
логические навыки для выполнения того или иного задания.
– могут эффективно работать с конкретными моделями для
конкретной ситуации;
– могут развивать и интегрировать разные задания, включая
символические обозначения и направлять их в аспекты реальной
мировой ситуации;
– могут демонстрировать хорошо выработанные навыки и легко
справляются с заданиями.
– могут четко выполнить задания, включая те, что требуют
последовательного выполнения;
– могут выбрать и применить легкое стратегическое решение
проблемы и могут истолковать и использовать факты,
основанные на разных информационных источниках;
– могут объяснить некоторые процессы, результаты,
рассуждения.
– могут истолковать и распознать ситуацию в задании, где не
требуется ничего, кроме логического рассуждения;
– могут извлечь важную информацию из одного источника и
использовать один репрезентативный метод;
– способны направлять мышление и составить точное
истолкование данных;
– могут использовать основные алгоритмы, формулы, процедуры
для решения задач с целыми числами.
– могут отвечать на вопросы, содержащие простые задания, где
преподнесена вся соответствующая информация, и вопрос четко
сформулирован;
– могут отождествлять информацию и применять общепринятые
методы, в соответствии с определенными ситуациями.
Относительно читательской грамотности количество уровней достижения
обучающихся семь. Они распределены от самого низкого – 1Б до самого
высокого 6 уровня с заданиями, которые предъявляют к читателю самые
сложные требования. Детальные характеристики читательских умений,
соответствующих каждому уровню читательской грамотности представлены
ниже (Табл. 5).
46
Таблица 5 – Уровни / читательская грамотность
Уровень
Что должны продемонстрировать обучающиеся
1
6
2
– понимать содержание текста, представляющую противоречивую
сложную информацию;
– демонстрировать подробное и детальное понимание нескольких
текстов и связей между ними;
– интерпретировать детально и точно текст в целом;
– критически оценивать сложный текст на незнакомую тему.
5
– собирать информацию посредством определения и её
формирования;
– осмыслить текст, опираясь на академические знания;
– интерпретировать и понимать незнакомый текст;
– предполагать вычитывание и понимание понятий.
– находить и связывать единицы информации, не предоставленной
в цельном виде;
– понимать языковые нюансы в соответствии с целостным
содержанием текста;
– понимать длинные и сложные тексты с незнакомым содержанием
и форматом;
– использовать специальные знания, сообщенные в тексте, для
выдвижения гипотезы или оценки текста.
4
3
– определить и проанализировать соотношение между некоторыми
частями информации;
– определить главную идею путем соединения нескольких частей
текста;
– осмысливать текст с противоречивой информацией и
несоответствующей читательским ожиданиям;
– демонстрировать понимание текста на основе общеизвестных,
повседневных знаний.
2
– распознать главную идею в тексте, понять взаимосвязь или
конструкцию построения текста;
– сравнивать или выявлять контрасты, основанные на одной
особенности текста;
– сравнивать или создавать взаимосвязи между текстом и вне
текстовыми знаниями, опираясь на личный опыт и собственное
отношение к описанным реалиям.
– установить связь между содержанием текста и общеизвестными
житейскими знаниями;
– определять главную тему текста/ цель автора, создавшего текст
на знакомую тему;
1А
47
Продолжение таблицы 5
1
1Б
2
– работать с ярко выраженной информацией, которая содержит
подсказки для читателя.
– находить в коротком простом тексте информацию знакомую
читателю;
– работать с простым текстом, в котором дается подсказка
(повторение информации, рисунки или знакомые символы);
– интерпретировать текст, не содержащий противоречивую/
избыточную информацию.
48
Заключение
Курс по развитию функциональной грамотности 15-летних школьников,
потенциальных участников PISA-2015 является элективным, и проводятся в
организациях среднего образования за счет часов вариативной части учебного
плана.
Целью данного элективного курса является ориентация обучащихся на
индивидуализацию обучения и социализацию, на подготовку к осознанному и
ответственному выбору сферы будущей профессиональной деятельности.
В связи с тем, что потенциальными участниками PISA-2015, как правило,
являются школьники 9 класса либо студенты первого курса колледжа,
элективный курс адресован учителям соответствующих учебных предметов 8 и
9 классов организаций среднего образования.
Данный курс выступает в роли «надстройки», дополняющей содержание
базовых предметов, развивающих математическую, естественнонаучную и
читательскую грамотность. По этой причине продолжительность обучения и
его этапы в течение учебного года определяются самими учителямипредметниками. Программа предоставляет необходимые ориентиры по
основным принципам отбора и структурирования материала, а также по
ожидаемому результату преподавания указанных базовых учебных предметов с
учетом ведения «надстроечного» элективного курса. Вместе с тем, программа
включает некоторые рекомендации по дополнительным критериям,
включенным в исследование PISA-2015.
49
Список использованной литературы
1 Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении
Национального плана действий по развитию функциональной грамотности
школьников на 2012–2016 годы» от 25 июня 2012 года № 832.
2 Основные результаты международного исследования образовательных
достижений 15-летних обучающихся PISA-2012. А. Култуманова,
Г. Бердибаева, др. – Астана: НЦОСО, 2013. – 283 с.
3 Опубликованы сводные результаты Программы международных
сопоставлений 2011 года о реальном размере мировой экономики. Режим
доступа:
http://www.worldbank.org/ru/news/press-release/2014/04/29/2011international-comparison-program-results-compare-real-size-world-economies,
свободный.
4 Сыздыкова Г.С. Обновление содержания среднего образования в
контексте международных сравнительных исследований. Режим доступа:
http://old.group-global.org/ru/storage_manage/download_file/32228, свободный.
5 Указ Президента Республики Казахстан «О Государственной программе
развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы» от
11 октября 2004 года № 1459.
6 PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың
математикалық сауаттылығын дамыту. Әдістемелік құрал. Развитие
математической грамотности учащихся на основе заданий исследования PISA,
TIMSS. Методическое пособие. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014.
– 97 б.
7 PISA, PIRLS халықаралық зерттеулер контекстінде оқу сауаттылығын
дамыту. Әдістемелік нұсқау. Развитие грамотности чтения в контексте
международных исследований PISA, PIRLS. Методические рекомендации. –
Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014. – 80 б.
8 А.Қ. Қисымова, Е.Б. Нұрланов. Біртұтас педагогикалық процесте
сабақтың технологиялық картасын құрудың соны үлгісі (А.Қ. Қисымова және
Е.Б. Нұрланов бойынша). «Әлеуметтік жаңғырту жағдайында білім беру
жүйесін жетілдіру»: халықаралық ғылыми-практикалық конференция
материалдары (Астана, 6–7 желтоқсан, 2013 ж.). Астана: «Ы. Алтынсарин
атындағы ҰБА» РМҚК, 2013. 339–346-б.
9 Е. Нурланов. Обновление учебных программ среднего образования как
технологическая основа развития функциональной грамотности школьников
Республики Казахстан. Онлайн платформа «G-global». Режим доступа:
http://old.group-global.org/ru/storage_manage/download_file/34858, свободный.
10 Big Dog & Little Dog's Performance Juxtaposition [Электронный ресурс] /
Bloom's Taxonomy of Learning Domains. The Three Types of Learning – 2014.
Режим доступа: http://www.nwlink.com/~donclark/hrd/bloom.html, сводобный.
50
Приложение 1
Карта формулирования учебных целей и составления
учебных заданий по таксономии когнитивной сферы Б. Блума
Наиболее распространенным механизмом целеполагания, точно
соответствующей требованиям современной парадигмы образования, является
таксономия когнитивного сферы Б. Блума. Кроме того стадии когнитивной
деятельности, выделенных и описанных Б. Блумом, категориально соотносится
с системой критериев исследований TIMSS и PISA.
Когнитивные, или компетентностные критерии обоих исследований можно
объединить в три блока 1) знания, 2) применение и 3) рассуждение. Известная
многим, однако, использовавшаяся педагогами локально, стадии Блума, по
смыслу соответствует критериям международных исследований следующим
образом (Рис. 2) [4]:
Стадии когнитивного процесса
по таксономии Б. Блума
Система критериев TIMSS и PISA
ЗНАНИЯ
(репродуктивная деятельность, знание
фактов и обычных, несложных вопросов)
ЗНАНИЯ – ПОНИМАНИЕ
ПРИМЕНЕНИЕ
(установление связей,
использование понятий)
ПРИМЕНЕНИЕ
РАССУЖДЕНИЕ
(рефлексия)
АНАЛИЗ – СИНТЕЗ – ОЦЕНКА
Рисунок 2 – Соответствие критериальных систем международных
сравнительных исследований и таксономии когнитивной сферы Б. Блума
Согласно Б. Блуму (1956) к когнитивной сфере относятся знания и процесс
развития умственных навыков. В составе этой сферы рассматриваются
функции, развивающие умственные способности и навыки, такие как
вспоминание и узнавание особых фактов, моделей процедур и понятий.
В нижеследующей таблице различные виды поведения объединены в
6 стадий – от самого простого к наиболее сложному. Данные категории
можно считать уровнями сложностями, поскольку перед тем, как заняться
каждой последующей категорией необходимо освоить предыдущую (см.
Табл. 6).
51
Таблица 6 – Карта формулирования учебных целей и составления учебных
заданий по таксономии когнитивного сферы Б. Блума [8]8
Стадия когнитивного
процесса и ее описание
1
ЗНАНИЕ: Вспоминание
сведений и информации.
Примеры и ключевые понятия
2
Примеры: Ознакомление со стратегией. Перечисление
расценок товаров по памяти. Знание техники безопасности.
Ключевые понятия: определяет, описывает,
отождествляет, знает, относит к какой-либо категории,
перечисляет, находит соответствие, называет, образно
выражается, вспоминает, узнает, воспроизводит, отбирает,
формулирует.
ПОНИМАНИЕ: Понимание:
Примеры: Пересмотр правил письменной контрольной
– перевода смысла (значения) работы. Собственное пояснение этапов выполнения
из одной единицы измерения в сложного задания. Перевод уравнения в электронную
другую;
(компьютерную) таблицу.
– интерполяции;
Ключевые понятия: понимает, конвертирует, склоняется к
– толкования инструкций и
чему-либо, идентифицирует, прогнозирует, объясняет,
проблем.
расширяет, обобщает, приводит примеры, делает выводы,
Описание проблемы своими
дает толкование (толкует), парафразирует, полагает,
словами.
пересматривает, резюмирует, переводит.
ПРИМЕНЕНИЕ: Использование Примеры: Расчет отпускного времени сотрудников на
понятия применительно к
основе использования справочника. Применение законов
новой ситуации, либо
статистики для оценки надежности письменного теста.
использование абстракции без Ключевые понятия: применяет, изменяет, рассчитывает,
чьей-либо помощи.
конструирует, показывает, раскрывает, манипулирует,
Применение того, что было
трансформирует, действует, прогнозирует, готовит, делает,
изучено в классе (аудитории), устанавливает связь, проявляет, решает, использует.
на рабочем месте и в
незнакомых условиях.
АНАЛИЗ: Рассмотрение
Примеры: Нахождение неполадок в работе какой-либо
структуры вещи или идеи по
части аппаратуры дедуктивным методом, и ее ремонт.
частям для ее более
Нахождение неверной мысли в логике доказывания. Сбор
доступного представления.
сведений, поступивших от какого-либо подразделения
Различение фактов от
(организации), и отбор из них тех заданий, которые требуют
умозаключений.
дополнительной разработки.
Ключевые понятия: анализирует, рассматривает по частям,
сравнивает, противопоставляет,
схематически демонстрирует, деконструирует,
дифференцирует, выделяет, идентифицирует,
отождествляет, иллюстрирует, делает выводы, образно
выражается, устанавливает связь, отбирает, делит на мелкие
части.
СИНТЕЗ: Создание структуры Примеры: Написание инструкции об операциях или
или модели из разнообразных технологическом процессе компании. Создание проекта
элементов. Акцентирование
машины (механизма) с целью выполнения особого задания.
внимания на выведении
Интегрированное использование учебного материала,
нового смысла или структуры полученного из различных источников, для решения
8
Перевод с английского выполнил Е.Б. Нурланов.
52
Продолжение таблицы 6
1
при объединении составных
частей.
ОЦЕНКА: Формирование
мнения о ценности идеи или
вещи.
2
проблемы. Переработка и исправление результата с целью
его улучшения.
Ключевые понятия: делит на категории, увязывает,
компилирует, соединяет в единое целое, делает,
придумывает, проектирует, объясняет, приводит в
движение, трансформирует, организует, планирует,
перегруппировывает, перестраивает, устанавливает связь,
переорганизовывает, исправляет, пересматривает,
резюмирует, говорит, пишет.
Примеры: Выбор наиболее эффективного решения. Наем
наиболее квалифицированного кандидата. Обоснование
нового бюджета.
Ключевые понятия: считает, сравнивает, принимает
решение, противопоставляет, критикует, делает критический
анализ, склоняется к чему-либо, описывает, выделяет,
оценивает, объясняет, дает толкование, обосновывает,
устанавливает связь, резюмирует, поддерживает.
Используя ключевые глаголы к стадиям когнитивного процесса,
представленным в таблице 6, можно конструировать комплексные вопросы и
задачи по разным предметам как гуманитарного, так и естественнонаучного
цикла.
53
Приложение 2
Использование карты формулирования учебных целей и составления учебных
заданий по таксономии когнитивного сферы Б. Блума на примере темы
«Прямая речь. Знаки препинания при прямой речи» (Русский язык, 9 класс)9
Тема: «Прямая речь. Знаки препинания при прямой речи».
Ожидаемый результат:
Знание
Понимание
Применение
Анализ
Синтез
Оценка
– вспоминает сведения о прямой речи; знает о постановке знаков препинания
при прямой речи.
– дает толкование термину «прямая речь», приводит примеры.
– использует в своей речи предложения с прямой речью в определенных
условиях.
– рассматривает различные конструкции предложений с прямой речью;
противопоставляет их предложениям с косвенной речью.
– составляет предложения с прямой речью, и объясняет постановку знаков
препинания при прямой речи.
– понимает важность расстановки знаков препинания при прямой речи для
грамотного употребления в письменной речи.
Согласно педагогическому подходу Scaffolding (подмостки), восприятию
того или иного материала необходимо создание предварительных условий. Так,
в рамках реализации цели по категории (стадии) «Знание» целесообразно
определенное введение в виде слайдшоу [9].
Титульный слайд.
Слайд № 2
План:
1. Повторение сведений о предложениях с прямой речью.
2. Знаки препинания при прямой речи.
3. Интонированное чтение предложений с прямой речью.
Слайд № 3.
Вспомним, что такое прямая речь
Слайд № 4.
Примеры
«Папа! Небо такое красивое! В будущем я бы хотел стать летчиком, а
лучше космонавтом!»,– восторженно сказал сын отцу.
Она бежала перед своим сыном и говорила: «Не отставай милый, небо
любит смелых.»
Тема разработана учителем русского языка и литературы Даулетбековой А.Б. под руководством к.п.н.
Кисымовой А.К.
9
54
Слайд № 5.
Итак, прямая речь – это:
– один из способов передачи чужой речи, при котором чужая речь
воспроизводится дословно, с сохранением содержания и всех особенностей
формы высказывания;
– речь, сопровождаемая словами автора, которая указывает на того, кто
говорит, и к кому обращена прямая речь.
Слайд № 6.
Как правильно пишутся предложения с прямой речью?
Слайд № 7.
Расстановка знаков препинания в предложениях с прямой речью:
1. «П»,– а.
– «Папа! Небо такое красивое! В будущем я бы хотел стать летчиком, а
лучше космонавтом!»,– восторженно сказал сын отцу.
2. А: «П».
– Космонавт В.Шаталов вспоминает: «Перед полетом Гагарина было
произведено пять пробных запусков. Несколько запусков были неудачными.
Юрий шел на риск, ценой которого могла стать жизнь».
Слайд № 8.
Расстановка знаков препинания в предложениях с прямой речью
3.1. «П,– а, – п».
– «Я твердо решил стать в детстве космонавтом,– рассказывает Талгат
Мусабаев,– так как главным днем своей жизни я считаю 12 апреля 1961 года,
когда Юрий Гагарин совершил первый в мире пилотируемый космический
полет.»
3.2. «П?– а. – П».
– «Как же ведет себя человек в космическом полете? Как он переносит
перегрузки от ускорений? – вспоминал Гагарин. – На эти и многие другие
вопросы мне предстояло дать четкие ответы».
Слайд № 9.
А как правильно читаются предложения с прямой речью?
Слайд № 10.
Интонированное чтение предложений с прямой речью
– Прямая речь произносится иначе, нежели слова автора, так как
принадлежит другому лицу, особенности голоса которого и надо передать.
– Если слова автора стоят после прямой речи («П»,– а.), то они
произносятся с ускорением и ниже тоном.
– Если же слова автора стоят перед прямой речью (А: «П».), то они
читаются с понижением голоса перед двоеточием.
55
Задания по категориям «Знание» и «Понимание»
4. Что называется прямой речью?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
5. Прямая речь сопровождается ____________________________________
____________________________________________________________________
6. Какие знаки препинания ставятся, если прямая речь стоит перед
словами автора?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
7. Какие знаки препинания ставятся, если прямая речь стоит после слов
автора?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
8. Какие знаки препинания ставятся, если прямая речь разрывается
словами автора?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Задания по категории «Применение»
Дополните прямой речью слова автора. Там, где нужно, расставьте знаки
препинания.
1. Преподаватель математики нам сообщил:__________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________.
2. ______________________________________________________________
__________________ – говорил перед экзаменами наш классный руководитель.
3. Биолог на мой вопрос ответил: ___________________________________
____________________________________________________________________.
4._______________________________________________________________
___________ предупредила нас учительница русского языка.
5. Староста объявил: _______________________________________.
6._______________________________________________________________
_____________ – спросил мой друг.
7. Я ему ответил: _________________________________________________
____________________________________________________________________.
56
Задания по категории «Анализ»
Прочитай и озаглавь текст. Определи стиль и тип речи. Используя этот
текст, составь одно предложение, где прямая речь разрывается словами автора.
________________________
В этом месяце все человечество отмечает торжественную дату – 50-летие
со дня первого полета человека в космос. И хотя этот шаг значим для всех
народов Земли, для Казахстана этот юбилей имеет особое значение. Ведь
именно с нашей казахстанской земли стартовала ракета , которую пилотировал
Юрий Гагарин. В Музее Первого Президента РК открылась удивительная
выставка. Она называется «Дорога к звёздам» и посвящена юбилею того
грандиозного прорыва, которое совершило человечество пятьдесят лет назад.
Организаторами выставки стали Музей Первого Президента и национальное
космическое агентство РК.
Мы знаем, что полет Юрия Гагарина был грандиозным шагом в будущее
всего человечества. И это огромное событие многие граждане, особенно
молодежь, привыкли воспринимать в целом. Вот, дескать, не летали, а тут вот –
раз!- поднапряглись и полетели…Однако безмолвные, но убедительные
экспонаты напоминают, что подвиг Гагарина одновременно является подвигом
огромного количества людей, готовивших людей, готовивших полет,
открывший людям дорогу в космос. Человечество идет по этой дороге уже
почти пятьдесят лет… Но стоит повторить еще раз: началась она на земле
Казахстана.
Задания по категории «Синтез»
Класс делится на две группы, каждая из которой составляет несколько
различных по расстановке знаков препинания предложений с прямой речью:
1 группа – на тему «Я хочу быть космонавтом»; 2 группа – на тему «Земля –
наш общий дом».
Задания по категории «Оценка»
Сделай выводы по содержанию урока, заполняя таблицу.
В чём особенность прямой речи?
Какова функция прямой речи?
57
Приложение 3
Методические рекомендации по организации этапов урока для развития
функциональной грамотности 15-летних обучающихся (на примере
технологической карты урока по А.К. Кисымовой и Е.Б. Нурланова)
Любая педагогическая технология согласно теории педагогики
предполагает детальность постановки учебных целей (целеполагания), т.е.
дифференцировку на уровне параграфа, главы, раздела и отдельной темы. Если
согласно данным психологических исследований Б. Блума, познавательный
процесс состоит из основных пяти этапов (знание, понимание, применение,
анализ, синтез и оценка), то отечественный опыт применения педагогических
технологий показывает, что при традиционной практике обучающиеся
достигают учебные цели на первых двух, в лучшем случае трех этапах
познавательного процесса.
Таким образом, традиционное обучение почти не направлено на выработку
у учащихся аналитических, синтетических и оценочных навыков. Данный факт
подтверждается результатами казахстанских 15-летних обучающихся в
исследовании PISA-2009 и PISA-2012.
Сформулированные еще в середине прошлого столетия таксономии целей
обучения Б. Блума по сей день являются рамочной основой для большинства
стратегий и тактик обучения во многих развитых странах. Три сферы обучения,
выделенные Блумом и его коллегами (познавательная, эмоциональная и
психомоторная), признаны целями целостного педагогического процесса.
Кратко эти сферы называют KSA, это аббревиатура означает знания
(Knowledge), навыки (Skills) и отношение, или ориентир (Attitude). По сути, это
аналог отечественным ЗУН-ам, но более продуманные, и пригодные для
массового использования в условиях главенствующей в мире философии
образования.
Однако, таксономия Блума в русскоязычных источниках изучена слабо.
Исследователи применяют данную таксономию схематично, в литературе
даются небольшие пояснения, а ссылки на оригинальные труды Блума говорят
о том, что они не подвергались целостному переводу на русский язык [10].
Карта формулирования учебных целей и составления учебных заданий по
таксономии когнитивного сферы Б. Блума, представленная в Приложении 1,
переведена с англоязычного источника [10].
Когнитивная, или познавательная таксономия Блума использована как
методика целеполагания в технологической карте уроков по А.К. Кисымовой и
Е.Б. Нурланову. Общий вид карты представлен в Приложении 4.
Возвращаясь к учебным целям, уместно сравнить целеполагание урока по
таксономии Блума с традиционным уроком, в котором категории целей, как
правило, делятся на обучающую, развивающую и воспитательную (см. Табл. 7).
58
Таблица 7 – Целеполагание урока по таксономии учебных целей Блума по
сравнению с традиционным уроком
Категории целей в технологической
карте урока (согласно Б. Блуму)
Названия
1. Знание
2. Понимание
3. Применение
4. Анализ
5. Синтез
6. Оценка
Методика выведения
Подбор предлагаемых
глаголов – ключевых
действий согласно
значению категорий
Категории целей в традиционном уроке
Названия
1. Обучающая
2. Развивающая
3. Воспитательная
Методика выведения
Логический подбор
действий по
значению категорий
К примеру, целеполагание темы «Прямая речь» по предмету «Русский
язык. 9 класс», который разобран в Приложении 2, в условиях категорий целей
традиционного урока выглядело бы следующим образом:
Цели урока:
1. Обучающая: обобщить сведения о чужой речи, закрепить постановку
знаков препинания при прямой речи;
2. Развивать навыки усвоения материала на основе изученного.
3. Воспитывать у учащихся любовь к русскому языку.
Как мы видим, постановка целей традиционного урока носит обобщающий
характер, отсутствует четкий алгоритм их достижений, в частности для
обучащихся.
Основываясь на четком целеполагании, переходим на особенность этапов
технологически организованного урока на примере технологической карты
уроков (ТКУ) по А.К. Кисымовой и Е.Б. Нурланова.
Итак как мы видим из общего вида технологической карты,
представленной в Приложении 4, технологический урок может иметь
следующие этапы урока:
1) информационный блок;
2) блок логических заданий;
3) блок упражнений и учета знаний;
4) блок интеллектуального тренинга;
5) блок ожидаемого результата.
Эти этапы или блоки отличаются от этапов традиционного урока. В
таблице 8 описаны отличия в хронологии этапов урока.
Таблица 8 – Этапы традиционного урока (ТУ) по сравнению с ТКУ
ТУ
ТКУ
1
2
59
Продолжение таблицы 8
2
1. Информационный блок (12 мин.)
1
1. Организационный момент (3 мин.)
2. Проверка домашнего задания (10 мин.)
3. Объяснение нового материала (15 мин.)
4. Закрепление (15 мин.)
5. Домашнее задание, итоги урока (2 мин.)
2. Блок логических заданий (5 мин.)
3. Блок упражнений и учета знаний (18
мин.)
4. Блок интеллектуального тренинга (6
мин.)
5. Ожидаемый результат (4 мин.)
Ниже в табличном виде представлены различия в этапах урока в
отдельности.
Таблица 9 – Особенности организации этапов урока при традиционной
педагогической практике и с использованием технологической карты урока (по
А.К. Кисымовой А.К. и Е.Б. Нурланову)
Описание этапа традиционного урока
Описание этапа технологического урока
1
2
Различие в организационном моменте и проверке домашнего задания
1. Организационный момент (3 мин.):
приветствие, определение отсутствующих,
проверка готовности, подготовка классного
помещения, организация внимания
2. Проверка домашнего задания (10 мин.):
опрос и проверка письменных работ
ТКУ будучи детальным алгоритмом урока как для
учителя, так и для ученика, предполагает
автоматизацию рутинных операций. Сообщение цели
урока осуществляется в информационном блоке
Проверка домашнего задания осуществляется до
следующего урока. Здесь задание выполняется для
получения бонус-балла, также используются ИКТ.
Различие в объяснении нового учебного материала
3. Объяснение нового материала (15 мин.).
При планировании ТУ учитель, как правило,
берет план темы, предложенный в учебнике.
При этом проверка полноценности материала
для достижения поставленных целей носит
обобщенный характер.
1. Информационный блок (12 мин.).
Данный блок проводится с помощью слайдов.
При составлении плана учитывается создание
возможности для ученика в выполнении им
заранее
запланированных
заданий.
Достаточность материала учебника проверяется
его соответствием достижению поставленных
целей.
Различие в закреплении нового учебного материала
4. Закрепление (15 мин.).
2. Блок логических заданий (5 мин.)
Закрепление осуществляется, как правило, 3. Блок упражнений и учета знаний (18 мин.)
посредством
вопросов
и
заданий, 4. Блок интеллектуального тренинга (6 мин.)
предлагаемых в учебнике и УМК.
Непосредственно закреплению посвящен 2 блок.
Остальные блоки напрямую
увязаны
с
поставленными целями. В связи с чем набор
вопросов и заданий должен отвечать всем целям
когнитивной сферы
Различие в итоговом этапе урока
5. Домашнее задание, итоги урока (2 мин.).
5. Ожидаемый результат (4 мин.).
Данный блок направлен на решение категории цели
60
Продолжение таблицы 9
1
2
«Оценивание», также в этом блоке урока учитель
задает домашнее задание и задание для готовности к
последующему уроку. При этом задание, которое
носит практический характер, выполняется на
получение бонус-балла.
Преимущества организации урока с использованием технологической
карты урока можно сформулировать следующем образом:
– в организационном моменте и проверке домашнего задания – 13–15
минут экономии;
– в объяснении нового учебного материала – эффективность в
разнообразии и объеме материала при меньшей затрате времени с помощью
ИКТ;
– в закреплении нового учебного материала – эффективность в
диагностируемости целей урока, что означает формирование и развитие
необходимых интеллектуальных навыков;
– в итоговом этапе урока: эффективность в самостоятельности
определения ценности урока, в мотивации к практическому применению
знаний и навыков.
61
Приложение 4
Общий вид формы технологической карты урока
по А.К. Кисымовой и Е.Б. Нурланову
Урок №__
ИНФОРМАЦИЯ ДЛЯ УЧИТЕЛЯ 
Тема урока:
•
Ожидаемый результат:
Знания
•
Понимание •
Применение •
Анализ
•
Синтез
•
Оценивание •
Структура урока:
І. Информационный блок.
ІІ. Блок логических заданий.
ІІІ. Блок упражнений и учета знаний.
ІV. Блок интеллектуального тренинга.
V. Блок ожидаемого результата.
Метод урока:
•
Приемы работы учителя:
•
Форма организации учебной деятельности:
•
Познавательные задания:
•
Организация деятельности учащихся:
•
Формирование навыков у учащихся:
•
Основные понятия и термины:
•
Источники информации:
1.
2.
Оценивание урока:
•
Домашнее задание:
62
БЛОКИ УРОКОВ 
І. ИНФОРМАЦИОННЫЙ БЛОК
План темы:
1.
2.
3.
Слайды:
Слайд 1
Заголовок слайда.
•
•
Слайд 2
Заголовок слайда.
•
•
Слайд 3
Заголовок слайда.
•
•
Слайд 4
Заголовок слайда.
•
•
ІІ. БЛОК ЛОГИЧЕСКИХ ЗАДАНИЙ
Сделай выводы по содержанию урока, заполняя таблицу.
63
Вывод:______________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
ІІІ. БЛОК УПРАЖНЕНИЙ И УЧЕТА ЗНАНИЙ
Уровневые задания:
Задания І-го уровня
1.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
2.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
3.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Задания ІІ-го уровня
Текст задания.
Задания ІІІ-го уровня
Текст задания.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
ІV. БЛОК ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО ТРЕНИНГА
Групповая работа.
Текст задания.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
V. БЛОК ОЖИДАЕМОГО РЕЗУЛЬТАТА
64
Напиши эссе о том, достиг ли ты цели на этом уроке?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
65
Приложение 5
Список рекомендуемой литературы
1 Основные результаты международного исследования образовательных
достижений 15-летних обучающихся PISA-2012 //А. Култуманова,
Г. Бердибаева, др. – Астана: НЦОСО, 2013. – 283 с.
2 Международное исследование PISA. Методическое пособие – Астана:
НЦОСО, 2012. 115 с.
3 PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың
математикалық сауаттылығын дамыту. Әдістемелік құрал. Развитие
математической грамотности учащихся на основе заданий исследования PISA,
TIMSS. Методическое пособие. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014.
– 97 б.
4 PISA, PIRLS халықаралық зерттеулер контекстінде оқу сауаттылығын
дамыту. Әдістемелік нұсқау. Развитие грамотности чтения в контексте
международных исследований PISA, PIRLS. Методические рекомендации. –
Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014. – 80 б.
5 PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың
ғылыми жаратылыстану сауаттылықтарын дамыту. Оқу-әдістемелік құрал.
Развитие естественнонаучной грамотности школьников в контексте
международных исследований PISA, TIMSS. Учебно-методическое пособие. –
Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014. – 80 б.
6 PISA, PIRLS халықаралық зерттеулер контекстінде оқу сауаттылығын
дамыту. Әдістемелік нұсқау. Развитие грамотности чтения в контексте
международных исследований PISA, PIRLS. Методические рекомендации. –
Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014. – 80 б.
66
Содержание
Введение ……………………………………………………………………..
1 Содержание курса по развитию функциональной грамотности
учащихся
2 Уровень подготовки учащихся по развитию функциональной
грамотности
Заключение …………………………………………………………………..
Список использованной литературы ……………………………………….
Приложения…………………………………………………………………..
67
37
39
44
49
50
51
PISA-2015 ЗЕРТТЕУІНІҢ ӘЛЕУЕТТІ ҚАТЫСУШЫЛАРЫ
– 15 ЖАСТАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ
САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ КУРСЫНЫҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Әдістемелік құрал
УЧЕБНАЯ ПРОГРАММА КУРСА ПО РАЗВИТИЮ
ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ 15-ЛЕТНИХ ШКОЛЬНИКОВ,
ПОТЕНЦИАЛЬНЫХ УЧАСТНИКОВ PISA-2015
Методическое пособие
Басуға 30.10. 2014 қол қойылды. Пішімі 60х84 1/16. Қағазы офсеттік.
Баспа офсеттік. Гарнитурасы «Times New Roman». Есеп. басп. т. 2.
Подписано к печати 30.10. 2014. Формат 60х84 1/16. Бумага офсетная.
Печать офсетная. Гарнитура «Times New Roman». Усл. печ. л. 2.
Министерство образования и науки Республики Казахстан
РГКП «Национальная академия образования им. И. Алтынсарина»
010000, г. Астана, ул. Орынбор, 4, БЦ «Алтын Орда», 15 этаж
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
«Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы » РМҚК
010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 4, «Алтын Орда» БО, 15 қабат
68