«НАЗАРБАЕВ ЗИЯТКЕРЛІК МЕКТЕПТЕРІ» ДЕРБЕС БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМЫ БИОЛОГИЯ Оқу жоспары 2017-2018 оқу жылы 7-сынып Мазмұны Ұзақ мерзімді жоспар ................................................................................................................................. 3 Тілдік мақсаттар туралы............................................................................................................................. 9 Орта мерзімді жоспар ............................................................................................................................... 11 7.1: Экожүйелер ........................................................................................................................................ 11 7.1: Тірі ағзалардың көптүрлілігі............................................................................................................. 17 7.1: Жасушалық биология ........................................................................................................................ 21 7.2: Заттардың тасымалдануы .................................................................................................................. 31 7.2: Тірі ағзалардың қоректенуі ............................................................................................................... 38 7.2: Тыныс алу ........................................................................................................................................... 42 7.3: Бөліп шығару...................................................................................................................................... 49 7.3: Қозғалыс ............................................................................................................................................. 56 7.3: Координация және реттелу ............................................................................................................... 61 7.4: Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтары .................................................................. 74 7.4: Көбею. Өсу және даму....................................................................................................................... 82 7.4: Микробиология және биотехнология .............................................................................................. 91 Қысқа мерзімді жоспар............................................................................................................................. 98 2 Ұзақ мерзімді жоспар Пән: Биология Сынып: 7 Ұзақ мерзімді жоспардың бөлімдері Білім алушылар: Экожүйелер Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың мазмұны 1-тоқсан Ортаның экологиялық факторлары: абиотикалық (температура, жарық, рН, ылғалдылық) биотикалық (микроағзалар, жануарлар, өсімдіктер). Зертханалық жұмыс «Жергілікті жердің экожүйелерін зерттеу (мектеп ауласы мысалында)». Қоректік тізбектер және қоректік торлар. Модельдеу «Қоректік тізбек пен торды құру». Экологиялық сукцессиялар: Бірінші және екінші реттік сукцессиялар. Экожүйелердің алмасуы. Адам экожүйенің бір бөлігі. Антропогендік фактор. Адам әрекеттерінің экожүйеге жағымсыз әсері. Тірі жүйелеу Қазақстанда ерекше қорғалатын аймақтар. Жергілікті жердің ерекше қорғалатын аймақтары. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы. Жергілікті өңірдің ҚР Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктері. ағзаларды Тірі ағзалардың бес патшалығына жалпы сипаттама: прокариоттар, протисталар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар. Өсімдіктер мен жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Патшалықтар. Типтер. Бөлімдер. Кластар. Өсімдіктер мен жануарларды жүйелеудің маңызы. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктер. Дихотомиялықәдіс. Дихотомиялық кілттерді қолдану. 3 Оқу мақсаттары. 7.3.1.1 - жергілікті жер экожүйесі қоршаған орта факторларының тірі ағзалардың тіршілік әрекеті мен таралуына әсерін зерттеу 7.3.1.2 - табиғи қоректік тізбектерді салыстыру; 7.3.1.3 - қоректік тізбектер және қоректік торларды құрастыру 7.3.1.4 - экологиялық сукцессия үдерісін сипаттау 7.3.2.1 - адам мен экожүйе арасындағы қарым-қатынастарды сипаттау 7.3.2.2 - экожүйеге жағымсыз әсер ететін адам тіршілігінің салаларына мысалдар келтіру 7.3.2.3 - ерекше қорғалатын Қазақстан Республикасының табиғи аймақтарының өсімдіктері мен жануарларын сипаттау 7.3.2.4 - жергілікті өңірдің Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктеріне мысал келтіру 7.1.1.1 - жүйелеудің маңызын түсіндіру; 7.1.1.2 - жүйелеуде тірі ағзалардың орнын анықтау 7.1.1.3 - омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың құрылысының ерекшеліктерін сипаттау 7.1.1.4 - жекелеген ағзаларға қарапайым дихотомиялық кілттерді қолдану Жасушалық биология Жасуша, ұлпа, мүше, мүшелер жүйесі түсініктері. Су және органикалық Өсімдіктер және жануарлар жасушаларын салыстыру. заттар Жарық микроскобынан көрінетін жасуша құрылымдары: пластидтер, вакуоль, ядро, цитоплазма, жасушалық мембрана, жасушалық қабырға. Судың қасиеттері: беттік керілу, судың қозғалысы, еріткіштігі, қайнау және балқу температурасы, жылусыйымдылығы. Судың биологиялық маңызы және оның еріткіш ретіндегі, температураны сақтау мен реттеудегі ролі. Зертханалық жұмыс «Судың тірі ағзалар үшін маңызы мен қасиеттерін зерттеу». Микро(мырыш, темір, селен, фтор) және макроэлементтердің (магний, кальций, калий, фосфор, ) тірі ағзалардың тіршілік әрекеті үшін маңызы. Азық – түліктердегі органикалық заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар. Зертханалық жұмыс «Азық – түліктерде көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар болуын зерттеу». Өсімдіктерде макроэлементтердің тапшылығы (азот, калий, фосфор,). Тыңайтқыштар: органикалық және минералдық (азотты, калийлі жәнефосфорлы). 2-тоқсан Заттардың Заттар тасымалдануының тірі ағзалардың тіршілік тасымалдануы әрекеті үшін маңызы. Заттардың тасымалдануына қатысатын тірі ағзалардың мүшелері мен мүшелер жүйесі. Сабақ және тамыр. Сабақтың ішкі құрылысы: қабық, камбий, сүрек, өзек. Тамыр аймақтары: бөліну, өсу, сору және өткізу аймақтары. Тамырдың ішкі құрылысы: флоэма, ксилема, камбий. Зертханалық жұмыс «Сабақтың ішкі құрылысын зерттеу». Зертханалық жұмыс «Тамыр аймақтарын зерттеу» Ксилема, флоэма және олардың құрылымдық элементтері. 4 7.4.2.1 - «жасуша», «ұлпа», «мүше», «мүшелер жүйесі» ұғымдаран түсіндіру; 7.4.2.2 - өсімдіктер және жануарлар жасушаларын ажырату 7.4.1.1 - судың қасиеті мен тірі ағзалар үшін маңызын сипаттау; 7.4.1.2 - тірі ағзалар тіршілік әрекеттері үшін микро- және макроэлементтердің ролін сипаттау 7.4.1.3 - азық – түліктерде көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар екендігін дәлелдеу 7.4.1.4 - минералды тыңайтқыштардағы азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызын танып білу 7.1.3.1 - тірі ағзалардағы қоректік заттардың тасымалының маңызын түсіндіру; 7.1.3.2 – өсімдіктерде заттардың тасымалын қамтамасыз ететін мүшелерді танып білу 7.1.3.3 - тамыр және сабақтың ішкі құрылысын зерттеу; 7.1.3.4 - тамыр және сабақтың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты сипаттау 7.1.3.5 - флоэма мен ксилеманың элементтерін құрылысын салыстыру Тірі ағзалардың қоректенуі Тыныс алу Бөліп шығару Жануарлардағы қанайналым мүшелері: буылтық құрттар, ұлулар, буынаяқтылар және омыртқалылар. Жапырақтың құрылысы мен қызметі. Жапырақтың ішкі құрылысы. Лептесік. Жапырақ фотосинтездеуші негізгі арнайы мүше. Судың булануы мен газдардың алмасуы. Фотосинтезге қажетті жағдайлар. Зертханалық жұмыс «Фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды зерттеу». Өсімдіктер мен жануарлар үшін тыныс алудың маңызы. Тынысалу - энергия көзі. Тыныс алу типтері: анаэробты және аэробты. Анаэробты және аэробты тынысалуды салыстыру: оттегінің қатысында/қатысынсыз, статикалық/динамикалық жұмыс, жылықанды\суыққанды жануарлар. Өсімдіктердің тыныс алуы. Тұқымның немесе өскіндердің тынысалуы мысалында Зертханалық жұмыс «Өсімдіктердің тынысалуын зерттеу». Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың тыныс алу мүшелері (бунақденелілердің демтүтіктері, балықтарының желбезектері, құстардың және сүтқоректілердің өкпесі). Модельдеу «Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың тынысалу жүйесі мүшелерін салыстыру». Тынысалу мүшелері. Адамның тынысалу жолдарының құрылысы мен газалмасу мүшелері. Тыныс алу мүшелерінің аурулары. Тыныс алу мүшелерінің ауруларының себептері мен алдын алу жолдары (өкпе обыры, астма, бронхит, туберкулез, тұмау). 3-тоқсан Бөліп шығарудың тірі ағзалар үшін маңызы. Жануарлардағы бөліп шығару өнімдері. Зат алмасудың соңғы өнімдері. 5 7.1.3.6 - жануарларда заттар тасымалына қатысатын мүшелерді танып білу 7.1.2.1 - жапырақтың ішкі құрылысын сипаттау, құрылысы мен қызметі арасындағы өзара байланысты сипаттау 7.1.2.2 – фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды зерттеу 7.1.4.1 - тірі ағзалардағы тыныс алу маңызын сипаттау; 7.1.4.2 - анаэробты және аэробты тыныс алу типтерін ажырату 7.1.4.3 - өсімдіктердегі тыныс алуды зерттеу 7.1.4.4 - омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың тыныс алу мүшелерін салыстыру 7.1.4.5 - адамның тыныс алу мүшелерінің құрылыс ерекшеліктерін танып білу 7.1.4.6 - тыныс алу мүшелерінің ауруларының себептері мен алдын алу жолдарын түсіндіру 7.1.5.1 - ағзалардың тіршілік әрекетінде бөліп шығарудың маңыздылығын түсіндіру Қозғалыс Координация реттелу Өсімдіктердегі бөліп шығару өнімдері: тыныс алу мен фотосинтездің бастапқы және соңғы өнімдері. Зертханалық жұмыс «Өсімдіктердің тынысалу ерекшеліктерін өскіндер мысалында зерттеу» Жануарлардың бөліп шығару жүйелері. Жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің құрылысын салыстыру. Өсімдіктердің қозғалысы. Қозғалыстың өсімдіктер тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктердің қозғалу тәсілдері (тропизмдер, таксистер, өсу қозғалыстары). Өсімдіктердің өсуі мен дамуына жарықтың әсері. Жарықтың түсу деңгейіне қарай өсімдіктердің бейімделуі. Фотопериодизм күннің жарық түсу ұзақтығына ағзалардың бейімделуі. Жануарлардың қозғалыс мүшелері. Тірі ағзалардағы қозғалыстың рөлі. Жануарлардың қозғалу тәсілдеріне мысалдар. Жануарлардың мекен ортасы мен қозғалыстәсілдері арасындағы байланыстарды анықтау. және Жүйке жүйесінің типтерін салыстыру: диффузиялы, сатылы, түйнекті, түтіктәрізді. Жүйке жүйесінің құрам бөліктері. Жүйке жүйесінің қызметі. Нейронның құрылысы: денесі, дендриттер, аксон. Нейронның қызметтері. Жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдері. Жұлын.. Ми. Ми бөлімдерінің құрылысы мен қызметтері: сопақша ми, артқы (ми көпірі, мишық), орталық және аралық ми. Үлкен ми сыңарлары. Рефлекстік доға: рецептор, сезгіш, аралық, қозғалыс нейрондары, жұмыс мүшесі. Зертханалық жұмыс «Тізе рефлексі». Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғыты: шартсыз және шартты рефлекстер. Шартты рефлекстердің сөнуі. Ішкі мүшелер жұмысының жүйкелік реттелуі. Адам ағзасы үшін ұйқының маңызы. Биологиялық ритмдер. Ұйқының кезеңдері: баяу және жылдам ұйқы. Жұмысқа қабілеттілік. Күн тәртібі. Оқу еңбегі мен дене 6 7.1.5.2 - өсімдіктердегі бөліп шығару ерекшеліктерін зерттеу 7.1.5.3 - омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің құрылысын салыстыру 7.1.6.1 - өсімдіктердің қозғалысы себептерін түсіндіріп, қозғалыстың маңызын сипаттау (тропизмдер, таксистер); 7.1.6.2 - жарықтың өсімдіктердің дамуына әсерін түсіндіру; 7.1.6.3 - өсімдіктердегі фотопериодизм ролін сипаттау 7.1.6.4 - омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелерін салыстыру 7.1.7.1 - жануарлардың жүйке жүйесінің типтерін салыстыру 7.1.7.2 - жүйке жүйесінің қызметін және құрылымдық компоненттерін атау; 7.1.7.3 - жүйке жасушасының компоненттерін анықтау 7.1.7.4 - орталық жүйке жүйесі бөлімдерінің құрылысы мен қызметтерін салыстыру 7.1.7.5 - рефлекстік доғаны зерттеу 7.1.7.6 - мінез-құлықтың рефлекторлық табиғатын түсіндіру 7.1.7.7 - вегетативті жүйке жүйесінің қызметін сипаттау 7.1.7.8 - ағзаның тіршілік әрекеттерінің қалпына келуіне және тынығуына ұйқының маңызын түсіндіру; 7.1.7.9 - жақсы психикалық денсаулықты сақтаудың еңбегінің гигиенасы. Күйзеліс. Күйзеліс принциптерін сипаттау жағдайларымен күрес және олардың алдын алу әдістері. Жүйке жүйесінің қызметіне алкаголь, темекі, және 7.1.7.10 - жүйке жүйесінің қызметіне алкаголь, темекі, және наркотикалық заттардың әсері. наркотикалық заттардың әсерін түсіндіру 4-тоқсан Тұқымқуалау мен Адамда белгілердің тұқым қуалауында гендер мен 7.2.4.1 - адам ағзасындағы тұқымқуалайтын және тұқым өзгергіштік ДНҚ рөлі. қуаламайтын белгілерді зерттеу; Жүре пайда болған және тұқымқуалайтын белгілер.. 7.2.4.2 үздік және үздіксіз өзгергіштікті мысал келтіру Хромосоманың құрылымы. Генетикалық материалды 7.2.4.3 - белгілерді анықтаудығы гендердің рөлін түсіндіру; сақтаушы және тасымалдаушы ДНҚ жайлы түсінік. 7.2.4.4 - хромосомадағы генетикалық ақпарат ДНҚ рөлін Модельдеу «Адам ағзасындағы тұқым қуалайтын және түсіндіру тұқым қуаламайтын белгілерді зерттеу» Әртүрлі ағзалар түрлерінің хромосомалар саны. 7.2.2.1 - әртүрлі ағзалардағы хромосомалардың санын Соматикалық және жыныс жасушалар. Гаплоидты салыстыру; және диплоидты хромосомалар жиыны. 7.2.2.2 - соматикалық және жыныс хромосомаларындағы хромосомалар сандарын атау Көбею. Өсу және даму Өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбеюі. 7.2.1.1 - өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбеюін Өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбеюінің сипаттау биологиялық маңызы Өсімдіктердің өсімді жолмен көбеюі, оның түрлері 7.2.1.2 - өсімдіктердің өсімді көбею тәсілдерін салыстыру және табиғаттағы биологиялық маңызы. Өсімдік өсіруде өсімді жолмен көбею тәсілдерін қолдану. Қалемшелеу, сұлатпа өркен, телу (қалемшелермен, көзшелермен), көбею ұлпаларымен. Зертханалық жұмыс «Өсімдіктердегі вегетативті көбею тәсілдері». Гүл құрылысы. Тозаңдану түрлері. Гүлдеу және 7.2.1.3 - өздігінен және айқас тозаңданудың салыстырмалы тозаңдану. Тозаңдану түрлері (өздігінен, айқас, артықшылықтарын сипаттау; жасанды). Өсімдіктердегі ұрықтану туралы түсінік 7.2.1.4 - гүлді өсімдіктердегі қосарлы ұрықтанудың маңызын және зиготаның түзілуі. Қосарлы ұрықтану. Қосарлы сипаттау ұрықтанудың биологиялық маңызы. Ағзалардың жеке дамуы түсінігі. Өсімдіктер мен 7.2.3.1 - ағзалардың өсу және даму үдерістерін сипаттау; жануарлардағы онтогенез кезеңдері. Бөліну, өсу, 7.2.3.2 - өсімдіктердің ұзарып және жуандап өсу үдерістерін көбею, қартаю. Өсімдіктердің өсуі. Сабақтың ұзарып зерттеу және жуандап өсуі. Камбийдің рөлі. Жылдық 7 сақиналар. Зертханалық жұмыс «Жылдық сақинаны санау» Жануарлардағы тура және түрленіп даму онтогенез типтері. Бунақденелілердің шала және толық түрленіп дамуына мысалдар. Модельдеу «Жануарлардағы онтогенез типтерін салыстыру». Микробиология және Бактериялардың формаларының әртүрлілігі. биотехнология Бактериялардың таралуы. Зертханалық жұмыс «Пішен таяқшасының сыртқы пішінін қарастыру» Бұршақ тұқымдастардың тамырындағы түйнек бактериялары Бактерияларды пайдалану. Табиғаттағы және адам өміріндегі бактериялардың маңызы. Зертханалық жұмыс «Өндірісте йогурт және ірімшік жасауды зерттеу». Патогендермен күрес тәсілдері. Бактериялардың антибиотиктерге тұрақтылығы. Зертханалық жұмыс «Антибиотиктер, антисептиктер және залалсыздандыру өнімдерін қолдануды зерттеу». Вирустар. Жасушасыз құрылым иелері вирустардың құрылыс ерекшеліктері. С = бүкіл сыныпты оқыту Тж= топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің көрсетуі Т= мұғалімнің түсіндіруі ҚБ = қалыптасатын бағаны қолдау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 8 7.2.3.3 - өсімдіктер мен жануарлардағы онтогенез кезеңдерін ажырату; 7.2.3.4 - жануарлардағы тура және тура емес онтогенез типтерін салыстыру 7.4.3.1 - бактериялар формаларының әртүрлілігін сипаттау 7.4.3.2 - ірімшік және йогурт өндірісін зерттеу 7.4.3.3 - антибиотиктер, антисептиктер және залалсыздандыру өнімдерінің қолданылуын сипаттау 7.4.3.4 - вирустардың екендігін түсіндіру тіршіліктің жасушасыз формасы Тілдік мақсаттар туралы Пән мазмұнын екінші не үшінші тіл арқылы оқытуда жалпы білім беретін мектептер пән мазмұны мен тілді оқып үйренуге тең қолдау көрсетілетін оқу ортасын құруға ұмтылады. Әр пәннің өз тілдік стилі бар, оны нақты бір пәннің «ғылыми тілі» деп атауға болады. Ғылыми тіл – пәннің мазмұнын оқып үйрену және ойлау мен пәндік мазмұнның негізгі ұғымдарымен жұмыс істеу қабілетін жақсарту үшін қолданылатын негізгі құрал. Екінші не үшінші тіл арқылы оқитын оқушылардың көпшілігіне олардың ғылыми тіл мен пән мазмұнын игеруі үшін білім алу үдерісінде үнемі қолдау көрсетілуі қажет. Үштілді білім беру контексінде бірінші тілдегі ғылыми тілдің дамуы да тұрақты назарды талап етеді. Сондықтан, бірінші тіл арқылы оқуға берілетін шектеулі уақытты тиімді және нәтижелі қолдану керек. Тілдік мақсаттар ғылыми тілді үйрену үшін маңызды құрал болып табылады. Оқушылардың өздерінен не күтілетіндігін түсінуі тілдік мақсаттардың анық құрылуына тікелей байланысты. Сондай-ақ, тілдік мақсаттар оқытушылар мен оқушыларға оқуға деген ынтаны қалыптастыруға, өлшеуге және қолдауға көмектеседі. Пәндік мазмұнды оқытуға, әрі ғылыми тілді үйретуге тұрақты екі бағытты ұстанатын пән мұғалімдері оқушыларға үлгі көрсетіп, пән мен тілді қатар алып жүруге көмектеседі. Ғылыми тілді оқып үйренуді қолдау үшін оқытушыларға оқу жоспарларына мынадай тілдік мақсаттарды қосу ұсынылады: • оқушылардың назарын ғылыми тілге аудару (мысалы, пән бойынша оқу мақсаттарына жету үшін қажетті терминология мен тіркестері бар лексика); • сабақ барысында пән мазмұнының ұғымдарын қолдануға қажетті жұмыс тілін қалыптастыру (мысалы, топтық жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя білу, жағдайды талдау және пікірталас жүргізу үшін қажетті тіркестері); • сабақ барысында лексиканы, оның ішінде терминология мен тіркестерді орынды пайдалану үшін оларды алдын ала оқыту кезеңінде тиімді қолдану; • оқушылардың тілдік дағдының төртеуін де түрлі әрекеттерде (мысалы, оқылым-тыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым,тыңдалым-жазылым және т.б.) әртүрлі мақсаттарға қол жеткізу үшін қолдану; • оқушыларды пікірталас, диалогтарға тарту (мысалы, оқушылардан қысқа жауаптарды қабылдамау және жауаптары тек білімді ғана көрсететін сұрақтар қоймау; оқушыларды өз білімін нәтижелі талқылау үшін пайдалануға ынталандыру, сондай-ақ оқушылар диалогқа қатыса алуы үшін қажет бай сөздік қормен қамтамасыз ету); • белгілі бір тілге тән дағдыларды дамыту (мысалы, қажетті мәліметті алу үшін тыңдау, түсіндіру, металингвистикалық және метакогнитивтік танымды дамыту, басқа сөзбен айту, сөздікпен жұмыс істеу дағдылары); • тіл туралы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (мысалы, тілдерді салыстыру, оқушылардың тілді барынша нақты пайдалануға ынталандыру, тілді меңгерудегі жетістіктерін бағалау); • сабақтың басында тілдік мақсатты белгілеу, сабақтың соңында осы мақсат бойынша қол жеткізілген жетістіктерді талқылау. Тілдік мақсат үлгісі оқу жоспарының әр бөлімінде көрсетілген. Тілдік мақсат үлгісі сонымен бірге ғылыми тілдің құрамдас бөліктерін қамтиды, оны пайдалану мен есте сақтауға оқушылардың назарын аудару маңызды. Олар келесі тақырыпшалар арқылы көрсетілген: (1) пәнге тән арнайы лексика және терминология, (2) диалог/жазылым үшін қажетті тіркестер. Берілген тіл оқушылар үшін түсінікті әрі анық болса, бұл олардың пәндік мақсаттар мен тілдік мақсаттарға қол жеткізулеріне көмектеседі. Тілдік мақсаттарды құру үшін келесі етістіктерді пайдалануға болады: талдау, санаттарға бөлу, таңдау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру, сәйкестендіру, көшіру, құру, сынау, анықтау, сипаттау, құрастыру, бағалау, түсіндіру, мысалдар келтіру, болжау, анықтау, негіздеу, келіссөздер жүргізу, болжау, өндіру, балама шешімдер ұсыну, 9 себептерді түсіндіру, пысықтау, қайта ұйымдастыру, басқа сөзбен айту, мазмұндау, қайта қарап шығу, көшіріп алу, рөлдік ойындар ойнау, қорытындылау, синтездеу және жазу, әртүрлі мақсаттар үшін пайдалану, өз сөзімен анықтама жазу, безендіру. Кейбір тілдік мақсаттардың пән мазмұнынының оқу мақсаты деп те қарастыруға болатынына қарамастан, мазмұн мен тілдің бөлінуі оқушылардың мазмұнға да, тілге де бірдей назар аударуларына ықпал етеді. Бұл, сонымен қатар, жауаптар/шешімдерге және үдерістерге теңдей назар аударуға көмектеседі. Атап айтқанда, осы үдерістерге назар аудару тілдің дұрыс қолданылуы мен ойлау әрекетінің жақсаруына жағдай жасайды. Тілдік емес пәндердің оқыту мақсаттарының көпшілігі мазмұнға негізделеді, бірақ кем дегенде бір мақсатты тілді дамытуға арнау қажет. 10 Орта мерзімді жоспар Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.1: Экожүйелер Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар «Жаратылыстану» курсынан экожүйенің құрылымын, компоненттерін біледі. Тірі ағзаларды түзушілер, тұтынушылар және деструкторлар деп жіктей алады. Оқушылар қарапайым қоректік тізбектер құрып, продуценттер мен консументтерді анықтай алады. «Жаратылыстану» курсынан оқушылар жаһандық экологиялық факторларды талдайды, Қазақстан Республикасындағы экологиялық мәселелерді атайды және анықтайды. Оқушылар Қазақстар Республикасының Қызы Кітабының маңызын біледі. Жергілікті жердің экологиялық мәселелері мен өз өлкесінің экологиялық паспортын біледі. 7-сыныптың «Биосфера, экожүйе» бөлімінде алған білімдері негізінде, оқушылар жергілікті жер факторларының тірі ағзалардың таралуы мен тіршілік әрекеттеріне әсерін сипаттай алады. Мән мәтін Бұл бөлімде «қоршаған орта факторлары», «қоректік тізбектер», «қоректік торлар», «сукцессия» ұғымдарын жергілікті жер экожүйесі мысалында танысады. Алған білімдері мен дағдылары оқушыларға тірі ағзалардың таралуы мен тіршілік әрекеттеріне қоршаған орта жағдайларының әсерін зерттеу жұмыстарын жүргізуге дайындайды. Бөлімде қарастырылатын мақсаттар мектептен тыс жерлерде зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді. Бөлім адам мен экожүйе қарым-қатынасын, Қазақстанның ерекше қорғаудағы аймақтарын, жергілікті жердің ҚР Қызыл Кітабына енгізілген өсімдіктері мен жануарларын, адамның іс- әрекеттерінің экожүйеге кері әсер ететін салаларын оқып білуге көмектеседі. Адам қызметінің қоршаған ортаға әсерін сараптау экологиялық мәселелерді шешу жолдарын іздеуге мүмкіндік береді. Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр. Пән бойынша оқыту Оқытудың тілдік Пәнге қатысты лексика мен Диалог құруға / жазылымға қажетті сөздер мақсаты мақсаты терминология топтамасы Оқушылар орындай Оқушылар орындай ағзалар , түрлер, құрлықтың Бірінші реттік сукцессия құнарсыз және мекен алады: алады: «пионерлері», бірлестіктер, етілмеген жерді игеруден басталады. тұрғындар, топырақ, тау Екінші реттік сукцессия бұзылған биоценоздың жынысы, өсімдіктер, орнында қалыптасады. Мысалы, эрозия, кебу, өрт, экологиялық сукцессия өрттен кейінгі шалғындық, бұта, орман, орманды кесудің және т.б нәтижесінде үдерісін сипаттау сукцессиялық экожүйе, мекен орта, алмастыру, өзгерістердің шоғырландыру, өсу и өзгеру, кезеңдерін зерттеу бейімделу,пайда болу, өлу, ақпараттарды қолдана біртіндеп, уақыт өте келе, отырып, бірінші және соңында екінші реттік сукцессияларды салыстыру (оқу және жазу дағдылары) 11 Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: адамның іс-әрекеттерінің экожүйеге әсер ететін салаларының мысалдарын келтіру адамның іс-әрекетінің экожүйеге жағымсыз әсері туралы ауызша ақпарат алу үшін, сұрақтар мен жауаптар құрастыру топырақ, су, ауа, ғарыш, флора, фауна, биологиялық әртүрлілік, қышқыл жаңбырлар адам тіршілігі су бетіндегі ғарыштағы/ауадағы /су ішіндегі экожүйеге қалай әсер етеді? адам тіршілігі, экожүйе, мекен Адамдар У-тің қаңсырауына әкелетін Х-тің ету ортасы, ормандар, қалдықтар, өзгеруі үшін жауапты климаттық өзгерістер, атмосфера, қазба отын, түрлер, Тағы бір рет түсіндіріңізші, өтінемін? өліп біту, жойылып кету, Бұл қалай айтылады? қоршаған ортаның ластануы, Бұл нені білдіреді? туындату, қоршаған ортаны Сізде қосымша ақпарат бар ма? ластау, өлтіру, әкелу, құрту, бүлдіру, өзгерту, өліп жоғалу, жасау Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз Қысқаша шолу Бұл бөлім қоршаған орта жағдайларының тірі ағзаларыдың тіршілік әрекеттеріне және таралуына әсерін зерттеуден басталады. Оқушылар табиғи қоректік тізбектерді салыстырады және қоректік тізбектер мен қоректік торлар құрады. Экологиялық сукцессиялардағы үдерістерді сипаттайды. Бұл бөлім жергілікті жердің факторлараның тірі ағзалардың таралуы мен тіршілік әрекеттеріне әсерін зерттеу үшін қажет болатын сукцессиялық үдерістердің кезеңдерін зерттеумен аяқталады. Оқушылар адамзаттың жер, су, ауа мен қоршаған кеңістікті қалай ластайтындығын түсінеді. Эксперимент арқылы оқушылар қышқыл жаңбырлардың салдарын түсіне алады. Олар Қазақстан Республиасының қорғалатын аймақтарының флорасы мен фаунасын сипаттайды. Оқу бағдарлам асына сілтеме Биосфера, экожүйе, популяция Оқыту мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар Оқу әдістемесіне қатысты ескертулер 7.3.1.1 жергілікті жер экожүйесі қоршаған орта факторларының тірі ағзалардың тіршілік әрекеті (T, Тж) Мекен орталарының фотосуреттерін қарап, ол жерлерде өсетін өсімдіктер мен мекен ететін жануарлардың түрлері және олардың бейімделу тәсілдерін сипаттайды. Оқушылар жергілікті жер экожүйесін зерттей алады. Олар жинау әдісін қолданып, жергілікті жерде кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтай алады және кейбір абиотикалық факторларды өлшей алады. (Тж) Оқушыларға мектеп үлескесінде зерттеу жұмыстарын жүргізуді ұсыныңыз. 12 Оқыту ресурстары Тоғанда эксперимент жасауға қажетті заттар: мен таралуына әсерін зерттеу а – қоршаған орта факторларын оқып білу: оқушылар танып білетін мекен ету ортасының экологиялық факторларын жазып алады. Оларға: рН, жарықтандырылу деңгейі, оттегінің деңгейі, судың деңгейі (құрғақ, ылғалды, сулы), судың ағысының жылдамдағы енуі мүмкін; b – тірі ағзаларды жинаақтау және анықтау: оқушылар мекен ету ортасындағы өсімдіктер мен жануарларды қарастырады.; c –ағзаларды санау және деректерді көрсету: оқушылар тірі ағзалардың санын есептейді. 13 Топта жұмыс жасау арқылы әр топ түрлі экологиялық факторларды зерттейді. Оларға берілетін тапсырмалар: Зерттеуге берілген мекен ортасын сипаттауда термометр, фотометр, рН-метр көрсеткіштерін қолдану. Алайда әр топтың өз деректерін жинағандары дұрыс. Кейін оқушылар табылған тірі организмдерді (жауын құрттары, буынаяқтылар, кесірткелер, торғайлар мен көгершіндер және т.б) бақылайды және олар туралы жазбалар жазады. Өсімдік материалдары жиналған орнында анықталады және тасымалданбауы керек. Бұл оқушылар бойына қоршаған орта мен онда тіршілік ететін ағзаларға құрмет қалыптастыруға керемет мүмкіндік береді. Бақылау үшін ұсталған жануарларды барынша аз мазалауға тырысу керек және түрлері анықталғаннан кейін, кері мекен ортасына жіберу қажет. Түрлерді анықтау арнайы кілттер арқыл немесе мұғалімнің/оқушының күшімен анықталады. Оқушыларды зерттеу үлескесіне шығару алдында қауіпсіздік техникасы ережелері бойынша нұсқаулық беріледі. блокнот пен қарындаш қол сабы бар торлы дорба тұғырық қолға ұстайтын үлкейткіш шыны организмдерді сәйкестендіру үшін қолайлы кілттер Әр топ үшін: pH-метр немесе зерттеу үшін комплект фотометр, бар болса • оксиметр, бар болса • деректерді тіркеу құрылғысы шалғын немесе орманда эксперимент жасауға қажетті заттар: блокнот пен қарындаш қол сабы бар жәндік аулауға арналған торлы дорба қолға ұстайтын үлкейткіш шыны үлгілер үшін түтікшелер шаршы жәндіктер үшін ыдыс микроорганизмдерді сәйкестендіру үшін қолайлы кілттер Әр топ үшін: Биосфера, экосистема, популяция Биосфера, экожүйе, популяция 7.3.1.2 табиғи қоректік тізбекті салыстыру 7.3.1.3 қоректік тізбекті және қоректік торларды құрастыру (С) Оқушыларға су экожүйесі (1 топ) және ауажер экожүйесі (2 топ) жайлы бейнеролик көрсетіңіз. (Тж) Оқушылар анықтайды: экожүйе түрін; абиотикалық факторларды; жануарлар мен өсімдіктердің түрлерін; ағзалардың арасындағы қоректік қатынастарды; (Т) Оқушылар өз бақылауларын бірнеше тақырыпшалары көрсетілген (абиотикалық факторлар, өсімдіктер, жануарлар, қоректік тізбек) кесте түрінде ұсына алады. 1 топ - су экожүйесі жайлы 2 топ –құрлық-ауа экожүйесі жайлы (Жж, ҚБ) Оқушылар басқа экожүйені зерттеген топ оқушыларымен пікір алмасуды сұраңыз. 5 минут уақытта олар бір бірінел өздері зерттеген экожүйе туралы сұрақтар қояды және ақпарат толықтырады. (Жж) Оқушылар қоректік тізбектер мен торлар құру үшін карточкалар жинағын ұсыныңыз. 7.3.1.4 (Ж) Оқушылар орманның өрттен кейінгі экологиялық фотосуретімен зерттейді және өрттен кейін сукцессия орманда қандай өзгерістер болатынын үрдісін сипаттау талқылайды. (Тж) Топтағы талқылаудан кейін, олар өрттен кейінгі сукцессиялық өзгерістерді атайулары керек. (Жж, М) Оқушылар сукцессия кезеңдерін 14 Топ саны сыныптағы оқушылардың санымен байланысты. Оқушылар суреттер мен ақпараты бар кеспе қағаздарды қолдана отырып жұптасып жұмыс жасайды. 1 топ - су экожүйесі жайлы 2 топ -ауа-жер экожүйесі жайлы • рН-метр немесе топырақ зерттеу үшін комплект • фотометр, бар болса • оксиметр, бар болса • деректерді тіркеу құрылғысы Бұл сайттан экожүйе туралы бейнефильмдер табуға болады: https://twigbilim.kz/mindmap/1533/ changing-ecosystems/ Бұл сайттан қоректік тізбек үлгілерін табуға болады: https://twigbilim.kz/film/what-is-afood-chain-6420/ Сукцессия үдерісін түсіндіру үшін оқушылар қолдана алатын терминдер мен жаңа ұғымдар: ағзалар), «пионеры суши», түрлер, бірлестіктер, жергілікті түрлер, топырақ , тау жынысы, өсімдіктер, шалғын, бұта, орман, экожүйе, мекен орта, алмастыру, http://festival.1september .ru/экожүйенің өздігінен дамуы Бұл сілтемеден бейнесабақтар табуға болады: info@infourok.ru Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері 7.3.2.1 адам мен экожүйенің арасындағы қарымқатынастарды сипаттау 7.3.2.2 экожүйеге жағымсыз әсер ететін адам тіршілігінің салаларына мысалдар келтіру Адам қызметінің қоршаған 7.3.2.3 ерекше қорғалатын анықтайды, мысалы: жайылымдықт біртендеп орманды және бұталы ортаға ауысуы немесе тоғанның батпаққа және шалғындыққа айналу сатыларын анықтайды. Түрлі суреттер пайдалана отырып, сукцессиялық үдеріс сатыларының моделін аппликация түрінде жасайды. (Ж) Оқушыларға бірінші және екінші реттік сукцессияны салыстыруға арналған кесте толтыруды ұсыныңыз. (Тж) Оқушылардан топырақтың, ауаның, судың ластануына алып келетін адамның ісәрекеті нәтижелерін оқып білуді және постер дайындауды сұрау. (С) Адамның іс- әрекетінің қоршаған ортаға әсерін қарастыру үшін ластаушы факторлердің тізімдерін ұсынады. «Дұрыс - дұрыс емес» сауалнамасы, PowerPoint презентациясы немесе тарату материалдары түрінде өткізуге болады. (Э, Тж) Оқушылар тәжірибе жолымен қышқыл жаңбырлардың өсімдіктерге қалай әсер ететінін анықтайды. Полиэтилен пакеттерінің біріне кресс көшеттері мен «қышқыл жаңбыр» құрамында болатын заттар (метабисульфит натрий ерітіндісі) салынып, екіншісіне кресс көшеттері мен дистилденген су құйылған ыдысқа салып, бір жетіге қалдырады. Уақытөткеннен кейін оқушылар кресс көшеттерінің өсуін салыстырады. (Тж) Оқушылардан ҚР қорғалатын жер аумақтарындағы флора мен фаунаны танып білулерін және PowerPoint презентациясын 15 шоғырландыру, өсу және өзгеру, бейімделу,пайда болу, өлу, біртіндеп, уақыт өте келе, соңында. Бұл жұмысты «нарық» түрінде өткізуге болады, мұнда 4 -5 оқушыдан тұратын топтарға адам іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болған ластану салаларының (ауа, жер, су,) бірі бойынша сарапшы болу тапсырылады. Олар экожүйені ластауға әкелетін адамның іс-әрекеттері туралы жалпы түсінік қалыптастыру үшін, өз ақпараттарымен басқа топтармен бөліседі. Кресс тұқымдары сабаққа дейін, бірнеше күн бұрын себіліп қойылуы тиіс. қаптарды ашпас бұрын, көзді қорғайтын құрал кию керек. Күкіртті газ (күкірт диоксиді) ерітіндісі жарамайды. Натрий метабисульфиті ерітіндісінің зияндылығы аздау, бірақ демікпемен ауыратындарға оның буымен дем алмау үшін алдын ала ескертіп қою керек. Жоба жұмыстарын жүргізу үшін ҚР өңіріндегі белгілі бір қорғалатын жер аумағына бару Ластану фактілері: «дұрыс - дұрыс емес» сауалнамасы Ластануды зерттеу үшін Интернет/CDROM/кітапхана пайдаланыңыз Әрбір топ үшін: • мақта • екі полиэтилен пакет • екі Петри шынаяқ кресс көшеттері • екі резеңке • Петри табақшасы • екі жапсырма • натрий метабисульфиті ерітіндісі • "қышқыл жаңбыр" деген жазуы бар екі тамызғыш • дистилденген су ҚР қорғалатын жер аумақтарындағы флора мен фаунаны зерттеу ортаға әсері Қазақстан Республикасын ың табиғи аймақтарының өсімдіктері мен жануарларын сипаттау дайындауларын сұраңыз Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері (Тж) Әрбір топқа жануарлар мен өсімдіктердің тізімін ұсыну. Оқушылар тізім бойынша Қызыл Кітапқа енгізілгендерін анықтаулары тиіс. 7.3.2.4 жергілікті өңірдің Қазақстан Республикасын ың Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктеріне мысал келтіру (T) Оқушылармен түрлердің алуантүрлілігін сақтаудың қажеттілігін талқылау. (Жж) Оқушылар биологиялық алуантүрліліктің азаюына алып келетін факторларды анықтайды (мекен ету ортасының тарылуы/ ормандарды кесу және жаһандық жылыну және т.б) (Тж) Оқушылар тізімнен ҚР Қызыл кітабына енгізілген өз өлкесінің бір жануары мен бір өсімдігін таңдап алып, олар туралы буклет жасаулары тиіс. Оған мекен ету ортасы, Қызыл кітапқа енгізілуінің себептері, олардың неге жойылып кету қаупі бар екендігі, оларды қорғауда іске асырылатын кез-келген идеялары кіруі мүмкін. С = бүкіл сыныппен жұмыс Тж = топтық жұмыс Ж= жеке жұмыс Э = эксперимент Д = мұғалімнің көрсетілімі T = мұғалімнің түсіндіруі Жж = жұртық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік ережесі бойынша кеңес 16 мүмкіндігі. Жергілікті жердегі Қазақстан Республикасы бойынша ерекше қорғалатын аймақтарға зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін баруға болады. Соңғы уақыттарда жүргізілген кейбір зерттеулер ондаған жылдардан бері жалғасып келе жатқан биологиялық алуантүрлілікті жоғалту тенденциялары қазіргідей қалпында қала берсе, онда барлық табиғи түрлердің 30%-ы 2050 жылға қарай жойылып кететінін көрсетті. Өсімдіктер мен жануарлардың саны топтардың санына байланысты. үшін Интернет/CDROM/кітапхана пайдаланыңыздар Тізім мына сілтеме бойынша қолжетімді: http://www.redbookkz.in fo/ Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.1: Тірі ағзалардың көптүрлілігі Ұсынылатын алдыңғы білімдер «Жаратылыстану» курсы бойынша оқушылар «жүйелеу», «тірі табиғат дүниесі», «омыртқалы және омыртқасыз жануарлар» түсініктерін біледі. Тірі ағзаларды сипаттап, тірі табиғат дүниелеріне жіктей алады. Тірі ағзаларды анықтау үшін қарапайым дихотомиялық кілтті қолдану қабілеттерін дамытуға негізделген. Мән мәтін Бұл бөлім 6-сыныпта қарастырылған, жүйелеу категориялары туралы білімдеріне бөлімдерге негізделген. Оқушылар бір және көп жасушалы ағзалардың сыртқы құрылыс ерекшеліктерін анықтап, ағзаларды анықтауға қажетті кілттер құрастыра алады. Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр. Пән бойынша оқыту Оқытудың тілдік Пәнге қатысты лексика Диалог құруға / жазылымға қажетті сөздер топтамасы мақсаты мақсаты мен терминология Оқушылар орындай Оқушылар орындай түрлер, микроорганизмдер, омыртқа(сыздар)лылар болып табылады/ … бар алады: алады: прокариоттар, эукариоттар, Микроорганизм – бұл ядро, ұрық, ерекшелік кішкентай/қарапайым/үлкен/күрделі/көрінетін/көрінбейтін. жекелеген ағзалардың сыртқы белгілері омыртқасыздар Микроорганизмнің ядросы бар/әр түрлі мүшелер/тек бір ағзаларға ерекшеліктерін омыртқалаылар жасуша/көп жасуша/ішкі мүшелері/ ішкі мүшелері жоқ. қарапайым анықтайды және дихотомиялық кілт Қандай қасиеттерді қолдануға болады? дихотомиялық ауызша бактерия, вирус, Жеңіл қасиеттерден бастаймыз. кілттерді қолдану сипаттайды, бұл саңырауқұлақтар, Екі қарапайым сөйлемнен бастау қажет. білімдерін қарапайымдар, патогенді Әр сөйлем, Микроағзалар, ... болады деп басталу қажет, әрі дихотомиялық ағза, антибиотик қарай сын есім/ зат есім. Ерекшеліктерді көрсету үшін қандай кілттерді құрастыру жазбаша біржасушалы, көпжасушалы сын есімдері қолдануға болады? Әр түрлі қасиеттері жайлы ағза сөйлемдер жазу қажет. қолдана алады Бактерияларда х болады, ал вирустарда у болады, х жоқ. Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. 17 Қысқаша шолу Оқушылар тірі ағзаларды жіктеуде қолданылатын биологиялық кілттер ұғымымен танысады. Тараудың соңында олар әрбір біржасушалылар мен көпжасушалылардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктерін таниды анықтау үшін кезінде пайдаланылатын биологиялық кілттер түсінігімен танысады. Тараудың соңында олар әрбір тірі табиғат дүниесіндегі организмдердің оларды айрықшаландыратын негізгі сыртқы ерекшеліктерін анықтай алулары және оларды анықтауға көмек ретінде дихотомиялық биологиялық кілттер құру үшін қолдана алулары керек. Оқушылар біржасушалы және көпжасушалы ағзалардың, омыртқасыздар мен омыртқалылардың ерекшеліктерін анықтайды Оқу бағдарлама Оқыту сына мақсаттары сілтеме Тірі ағзалар 7.1.1.1 дың көптүрл жүйелеудің ілігі маңызын түсіндіру Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар (С) Оқушыларға тірі ағзаларды жүйелеу түсінігін ұсыныңыз. (Тж) Оқушыларға ерекше ағзалардың суреттерін көрсетіңіз. Оқушылардан оларды топтарға бөлуді және топтастыру себептерін жазуларын сұраңыз. (С) Сыныппен бөлінген ағзалардың әр түрлі топтарын талқылаңыз. Бөлуді барлығы бірдей жүзеге асырды ма? Бұл сыныппен бірге олардың жалпы ерекшеліктері негізінде ағзаларды топқа жіктеуді талқылауға әкелуі мүмкін (жүйелеу). Оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Оқыту ресурстары Оқушылар жіктеу бойынша өз білімдерін қолданып қана қоймай, оларды қалай топтастыратындарын шешу үшін таныс емес ағзалардың суреттерін қолданыңыз. Талқылау ағзаларды жіктеудің қандай маңыздылығы бары туралы түсінікті дамыту үшін қажет. Мысалы, ол ортақ тектерді анықтап, жаңа түрлерді атауға көмектеседі. Сондай-ақ талқылауға біз әрбір түрдің атауын біле бермейтініміз туралы түсінікті қосыңыз. Суреттер алу үшін http://www.arkive.org/ қараңыз.: Сайтта қолдануға бейімделетін көптеген тапсырмалар бар. Жүйелеу туралы ақпаратттар: http://www.scienceprofonli ne.com/biologygeneral/what-arebiological-systematicstaxonomy-phylogeny.html 6-сынып курсынан «Тірі табиғат дүниесі» түсінігін бағалауға мүмкіндік береді Ағзалардың суреттері әр түрлі болуын қадағалаңыз. Суреттердің арасында балдырлар, мүктер, қырықжапырақтар, ашық тұқымда және жабық тұқымдылардың бір түрі (С) Организмдерді жүйелеу үшін ортақ белгілерді қарастыра отырып, «Тірі табиғат дүниесі» түсінігін қайта қарау Тірі ағзалардың көптүрлілігі 7.1.1.2 жүйелеуде тірі ағзалардың орнын анықтау (Жж) Оқушылар берілген ағзалардың суреттерін бес патшалыққа жіктейді (прокариоттар, протисталар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар). (С) Оқушыларға толық таксономиялық иерархияны көрсету үшін бір ағзаны таңдаңыз. Ағзаларды шағын топшаларға топтастырудың 18 Біз ағзаларды не үшін жіктейтінімізді көрсету үшін осы бөлімде «Arkive» веб-сайтынан түрлер бойынша PowerPoint Оқу бағдарлама сына сілтеме Тірі ағзалардың көптүрлілігі Тірі ағзалардың көптүрліліг і Оқыту мақсаттары 7.1.1.3 омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың құрылысының ерекшеліктерін сипаттау 7.1.1.4 жекелеген ағзаларға қарапайым дихотомиялық кілттерді қолдану Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар Оқу әдістемесіне қатысты ескертулер маңызын оқушылармен бірлесе талқылаңыз. Бірдей белгілері бар топ түсінігін тапсырма арқылы қарастырып, берілген суреттерден барлық құстардың немесе сүтқоректілердің ұқсастықтарын талқылаңыз. Оқушылар реттілікті есте сақтау үшін мнемосызба толтырады. Мысалы: Піл Тұмсығын Керіп Орманда Талғаммен Тамақ Терді (П- патшалық, Т-тип, О- отряд, Тұ- тұқымдас, Т- туыс, Т-түр) (Ж) Оқушылардан омыртқалылар мен омыртқасыздар арасындағы айырмашылықты сипаттауларын сұраңыз. Олар сынып әр түрлі идеяларды салыстыра алуы үшін өз жауабын шағын тақтаға жазулары тиіс. презентациясын қолдануға болады. «Топтастыру» және «жүйелеу» терминдері өзара алмастырылатын болып көрінеді және бұл деңгейде оқушылардың ағзаларды не үшін топтастыру қажет екендігін білулері маңызды. Қандай термин қолданылатыны маңызды емес. (Д) жануарлар дүниесінде омыртқасыздар мен омыртқалыларды айқындайтын дихотомиялық кілт мысалын көрсету (Тж) Оқушылар жұпта суретте берілген омыртқалыларды жүйелік топтарға бөлу үшін 19 және құстар немесе сүтқоректілер. TES http://www.tes.co.uk/teachi ng Веб-сайттан түрлі суреттер алуға болады :resource/Which-kingdom6144076/. Кілт көмегімен акуланы анықтау тапсырмасы берілген Веб-сайт: http://www.arkive.org/educ ation/teaching-resources11-14 Керекті ағзалардың суреттері мен кілттері. (Ж,ҚБ) Оқушыларға 5 мин ішінде мүмкіндігінше көп жануарлардың атауын жазу тапсырмасын беріңіз. Олар оны екі тізімде жазулары тиіс: «омыртқалылар» және «омыртқасыздар». (Тж) Түрлерді ажырату.Оқушылар құрбақа мен көл бақаны фотосуреттер/ суреттер/ ылғалды препараттар арқылы салыстырады және олардың әр түрге жататындықтарын олардың айырмашылықтарымен түсіндіреді. Оқыту ресурстары Осы іс-әрекет арқылы оқушылар дихотомиялық кілттерді құрастыруда алуды біліп және сипаттамаларды айыра білуді үйренеді Түрлерді зерделеу бойынша «Arkive» вебсайт:http://www.arkive.org /education/teachingresources-11-14 Онлайн режимінде Омыртқалылар қатарының бейне сюжеттерін көрсету және оқушылардан олардың қандай ортақ қасиеттері бар екендігін сұрау Көл Оқу бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар дихотомиялық кілт құрастырады (Э) Кеңейтілген жұмыс: Оқушылардан омыртқалылардың бір тобының ішіндегі түрлерді анықтау үшін дихотомиялық кілт құрастыруды сұрау. С = бүкіл сыныппен жұмыс Тж = топтық жұмыс Ж= жеке жұмыс Э = эксперимент Д = мұғалімнің көрсетілімі T = мұғалімнің түсіндіруі Жж = жұртық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік ережесі бойынша кеңес 20 Оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Оқыту ресурстары бақа мен құрбақаның фотосуреттері/кескіндері (немесе тірі үлгілер) Биология Негізгі мектеп 7 сынып 7.1: Жасушалық биология Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар 5,6-сыныптардың «Жаратылыстану» курсынан өсімдіктер мен жануарлардың жасуша, ұлпа, мүшелерден тұратынын біледі. 7сыныптың «Тірі ағзалардың алуан түрлілігі» бөлімінен тірі ағзалардың біржасушалылар және көпжасушалыларға бөлінетінін біледі. Оқушылар 6 сыныптың «Жаратылыстану» курсынан азық-түлік өнімдерінің құмына кіретін органикалық заттарды біледі. 6 сыныптың «Жаратылыстану» курсы бойынша заттардың қасиеттерін біледі және сипаттайды, мысалы, заттардың қайнау және балқу температуралы. Мән мәтін Бұл бөлім өсімдік және жануар жасушаларының компоненттері мен қызметтері туралы білімдерін қалыптастыра отырып, оларды салыстыру арқылы талдау дағдыларын дамытады. Бөлім оқушылардың жасушаның құрылымдық компоненттерін анықтау барысында (цитоплазма, жасуша қабырғасы, плазмалық мембрана, хлоропласт, лейкопласт, хромопласт, вакуоль, ядро, митохондрия, эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты, жасуша орталығы, рибосома) микрофотографиялар және суреттермен жұмыс істеу дағдыларын дамытады. Бөлімді оқу барысында меңгерген білімдер мен дағдылар, оқушылардың практикалық іс-әрекеттерде құзыретті болуына мүмкін етеді. Физика және химиямен пәнаралық байланыс диффузия, осмос және заттардың тасымалын қарастырғанда жүзеге асырылады. Бұл тарау судың физикалық және химиялық қасиеттерін зерттеу арқылы, тірі ағзалардың тіршілік әрекеттерін реттеудегі судың ролін зерттеуге мүмкіндік береді. Өсімдіктер пен жануарлардың тіршілік әрекетіндегі микро және макроэлементтердің, сонымен қатар, өсімдіктердің өсуіне минералды тыңайтқыштардың әсерінің ролін ашады. Азық-түлік өнімдері құрамындағы органикалық заттарды зерттеу барысында сарамандық дағдыларын дамыту, оларды азық-түлік құрамынан анықтау арқылы жүргізіледі. Пәнаралық байланыстардың жүзеге асуы: -физика пәнімен, судың қайнау және балқу температурасы, беттік керілу, адгезия мен когезия қарастырылғанда; -химия пәні бойынша, органикалық және бейорганикалық заттардың еріткіші ретіндегі мәнмәтінде қарастырылады. «Биология» пәні бойынша берілген тараудағы тілдік мақсаттар Төменде оқушылар үшін тілдік мақсаттарға сәйкес келетін академиялық тілді қолдану мысалдары беріледі. Пән бойынша оқу Оқытудың тілдік Пәндік лексика мен Диалог/жазу үшін пайдалы бірқатар үзінділер мақсаты мақсаты терминология Оқушылар орындай Оқушылар орындай Өсімдік жасушасы, жануар Бұл өсімдік немесе жануар жасушасы ма? алады: алады: жасушасы, цитоплазма, қабық, жасуша қабықшасы, Сіздің ойыңызша, бұл қандай жасуша? өсімдік және өсімдік және плазмалық мембрана, Не себепті Сіз бұл өсімдік/жануар жасушасы деп жануар жануар ойлайсыңыз? жасушаларын жасушаларының хлоропласт, лейкопласт, ажыратады айырмашылықта хромопласт, вакуоль, ядро, митохондрия, Неге бұл өсімдік/жануар жасушасы емес? рын түсіндіреді эндоплазмалық тор, Гольджи Бұл өсімдік/жануар жасушасы екеніне сенімдісіз бе? аппараты, жасуша орталығы, Сіз бұл өсімдік/жануар жасушасын қалай рибосома анықтадыңыз? Сіз сенімдісіз бе? Бұл өсімдік/жануар жасушасы екеніне мен сенімдімін. 21 Бұл өсімдік/жануар жасушасы болуы мүмкін, себебі …бар. Бұл өсімдік/жануар жасушасы болуы мүмкін емес, себебі … жоқ. Бұл жасуша өсімдік/жануар жасушасы болуы мүмкін емес, себебі … жоқ. Оқытудың тілдік мақсаттарының қосымша үлгілері Пән бойынша оқу Оқытудың тілдік мақсаты мақсаты Оқушылар орындай Оқушылар орындай алады: алады: жасуша, ұлпа, мүше, мүшелер жүйесі жасуша, ұлпа, мүше, мүшелер терминдерін қолдана жүйесі алады және ауызша ұғымдарын және жазбаша түсіндіреді жауаптарда, суреттерді сипаттауда, диалогта қолданады Оқытудың тілдік мақсаттарының қосымша үлгілері Пән бойынша оқу Пән бойынша оқу мақсаты мақсаты Оқушылар орындай Оқушылар орындай алады: алады: судың еріткіш ретіндегі және метоболизм судың қасиеттері реакцияларындағы мен тірі ағзалар маңызын жазады және үшін маңызын айтады сипаттайды Пәндік лексика мен терминология Жасуша, ұлпа, мүше, мүшелер жүйесі Пән бойынша оқу мақсаты Метоболизм реакциялары, тұрақты ұстау, температураны реттеу, молекула, молекулярляқ еріткіш, ерітінді, реттеу, тасымалды реттеу, бөліп шығару, буландыру, булану, жою, жойылу метаболические реакции, поддержание, регулирование 22 Диалог/жазу үшін пайдалы бірқатар үзінділер Жасуша бұл …құрылымдық бірлігі .. Ұлпа жасушадан … ерекшеленеді. Жасушалар … түзеді. Ұлпа … түзеді. Мен бұл мүше/ұлпа/жасуша еместігіне сенімдімін, себебі … Бұл мүше/ұлпа/жасуша болуы мүмкін, себебі … Бұл мүше/ұлпа/жасуша болуы мүмкін емес, себебі … Пән бойынша оқу мақсаты Су ...қандай роль ойнайды/маңызы бар? Не себепті су ... үшін маңызды? Су ...үшін қалай көмектеседі? Су ... реттеу үшін қажет, ... көмектеседі? ... реттелуіне ықпал етеді ... реттелуіне үшін маңызды ... реттелуінде маңызы бар ... реттелуін мүмкін етеді Сусыз Х мүмкін емес. Судың Х- ролі... Х суды (бөліп шығару/ түзу/ өндіру) үшін қажет етеді температуры Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. Қысқаша шолу Бұл бөлімді өсімдік және жануар жасушасының құрылысы қарастырылады. Оқушылар өсімдік пен жануар жасушаларының айырмашылықтарын табуды үйренеді, «жасуша», «ұлпа», «мүше», «мүшелер жүйесі» ұғымдарын түсіндіреді. Оқушылар судың негізгі қасиеттері мен биологиялық ролімен, сонымен қатар тірі ағзалардың тіршілік әрекеттері үшін қажет микро және макроэлементтермен танысады. Тараудың соңында, олар судың қасиеттеріне негізделген тірі ағзаларда өтетін үдерістерді анықтай білулері қажет. Өсімдіктердің өсуі мен дамуы үшін қажет микро және макроэлементтерді атай біледі. Оқушылар тамақ өнімдеріндегі органикалық заттарды анықтайды. Оқу Оқыту мақсаты Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер Мұғалім үшін қажетті жазбалар Оқыту ресурстары бағдарлама түрлері (оқыту әдістемесі бойынша) сына сілтеме (Тж) Оқушыларға «термин-анықтаманы» Бұл әрекет оқушылардың пәнге Пазлалар және жасуша, Жасушалы 7.4.2.1 сәйкестендіруге пазлалар жинауды қызығушылықтарын арттырады, ұлпа, мүше мен қ биология «жасуша», «ұлпа», «мүше», ұсыныңыз. (Мысалы, жасуша – тірі топта жұмыстану оқушылар мүшелер жүйесі «мүшелер ағзаның ең кіші құрылымдық бірлігі). арасындағы ынтамақтасты бейнеленген суреттер. жүйесі» дамытады. Оқушылар қиналған ұғымдаран жағдайда АКТ немесе оқулықты түсіндіру; қолдануларына болады, бұл өз (T, С) Кейін пазлалардың дұрыс жауабын бетімен білім алуға ынталандырады. Жасуша туралы интерактивті тақтада көрсетіңіз және ресурстар: оқушыларға өз жұмыстарын тексеруді https://www.youtube.com ұсыныңыз. /watch?v=eSfkM1kq1zY (Тж) Оқушыларға жасуша, ұлпа мен мұшелердің суреттері бейнеленген карточка үлестіріңіз. Суреттерді топтарға (жасуша, ұлпа, мүше, мүшелер жүйесі) бөлуді сұраңыз. Оқушылар топтарға бөлу себептерін жауаптарында дәйектейді. Суреттерді белгілі бір топтарға жүйелеу оқушылардың логикалық ойлауын дамытады. Өз жауаптарын дәйектеу оқушылардың ауызша сөйлеу дағдыларын дамытады. (Ж) Оқушыларға үш блок бойынша Тапсырмаларды оқушылардың бөлінген сөздер жинағы жазылған жақын арада даму аймағын ескере карточкалар үлестіріңіз: отырып топтастырыңыз, ол үшін оқушыларға көмек ретінде бірнеше Жасуша белгіленген карточкаларды Ұлпа 23 Видео, суреттер, жасуша мен ұлпаның, мүшелер жүйесінің берілген ағылшын тіліндегі ресурстар: http://www.kidsbiology.c om/biology_basics/cells_t issues_organs/structure_o f_living_things2.php қолданыңыз. Мүшелер жүйесі Әр блок бойынша артық сөздерді анықтауды және өз таңдауын түсіндіруді сұраңыз. (Т, ҚБ) Оқушыларға қазіргі заманғы жастарға арналған ғылыми журналындағы жас биологтардың «мақаласын» талдауды ұсыныңыз (мақала мәтінін мұғалім өзі құрастырады). «Мақаладан» оқушылар «жасуша», «ұлпа», «мүшелер жүйесі» ұғымдарына байланысты қате тұжырымдарды табады және өз жауаптарын түсіндіреді. Клеточная биология 7.4.2.2 өсімдіктер және жануарлар жасушаларын ажырату (Д) Жасуша туралы анимациялық фильмнен кейін, оқушыларға қолда бар құралдардан жасушаның моделін жасауды ұсыныңыз. Бұл модель болуы мүмкін: аппликация; контейнерлер, ермексаз және желені (тамақ үшін) қолдану арқылы үш жақты кеңістікті модельдер; жұмыртқатәрізді контейнерлер (шоколад жұмыртқалар контейнерлері, бахилла қорабы), моншақтар мен органоидтар жинағы; магниттік тақта мен органоидтар жинағы. Оқушылардан жасуша моделін қолданып, құрылысын түсіндіруді сұраңыз. 24 Бұл тапсырма сыни ойлауды дамытуға бағытталған және басқа форматта болуы мүмкін. Терминдер қатарын жасуша, ұлпа мен мүшелерді бейнелейтін суреттермен визуалдауға болады. Мақаланы газеттің қимасы түрінде дайындауға болады. Әр топқа бөлек мақала әзірлеу ұсынады. Оқу мақсатын жақсы меңгерту үшін, оқушыларға өсімдік пен жануар жасушаларын моделдеуді ұсыныңыз. Кейінгі тапсырмаларда өсімдік және жануар жасушаларын салыстыруда, талдауда көмектеседі. Жасушаның компоненттері: цитоплазма, жасуша қабырғасы, плазмалық мембрана, хлоропласт, лейкопласт, хромопласт, вакуоль, ядро, митохондрия, эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты, жасуша орталығы, рибосома. Оқушылардың құрылыс ерекшеліктерді тек құрылыс деңгейінде салыстыратындарын ескеру ұсынылады. Өсімдік және жануар жасушалары компоненттері қызметтері 9сыныпта оқылады. Жасуша әлеміне саяхат: http://interneturok.ru/ru/s chool/okruj-mir/4klass/chelovecheskiyorganizm/puteshestvie-vmir-kletki Жасуша туралы анимациялық фильм: https://www.youtube.com /watch?v=ca6Iu0JIuHI Тірі жасуша туралы: https://www.youtube.com /watch?v=Y3q-in_5UD4 Өсімдік пен жануар жасушалары ерекшеліктері туралы ағылшын тіліндегі ән: https://www.youtube.com /watch?v=-zafJKbMPA8 (Тж) Оқушыларға өсімдік және жануар жасушалары туралы ақпараттық қағаз үлестіріңіз. Бір топтар өсімдік жасушасының, ал екінші топтар жануар жасушасының ерекшелік белгілерін таңдайды. (Тж) Оқушыларға өсімдік пен жануар жасушаларының суреттерін үлестіріңіз. Олардан жаушаның негізгі компоненттері атауларын белгілеуді сұраңыз. (T, С) Интерактивті тақтада өсімдік пен жануар жасушаларының бейнелерін көрсетіңіз. Оқушыларға өсімдік пен жануар жасушаларының айырмашылықтарын көрсетіңіз. Молекулалы 7.4.1.1 судың қ биология қасиеті мен тірі ағзалар үшін маңызын сипаттау Ақпараттық қағазбен жұмыс жасау оқушылардың зейінін және сыни ойлауларын дамытады. Топтық жұмыс орындау барысында оқушылар бірін-бірі құрметтеуге, қарым-қатынас орнатуға үйренеді. Кейбір компоненттердің атауларын белгілеу арқылы тапсырманы дифференциялауға болады. Өсімдік пен жануар жасушалары туралы екі бейнефильм: https://www.youtube.com /watch?v=eSfkM1kq1zY ttps://www.youtube.com/ watch?v=gPiklIrFYLo Оқушыларға өздерінің сабақтағы жұмыстарын жетістік критерийі бойынша өз бетімен бағалауды ұсыныңыз. Бұл оқушылардың академиялық адалдықтарын дамытады. Келесі эксперименттер аз уақыт алады және оңай жүргізіледі. (Ж, ҚБ) Оқушылар өсімдіктер мен жануарлардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсете отырып, кесте толтырады. (Тж, Э) Судың қасиеттерін зерттеу үшін, оқушылармен бірнеше эксперименттер жүргізіңіз: Беттік керілу беттік керілу; тұщы және тұзды сулардың қайнау Стаканға толтырып су құйыңыз және оның бетіне абайлап қағаз және қату температуралары; қысқыштар (скрепка) қойыңыз су- еріткіш ретінде; (скрепка бірден суға батып адгезия және когезия. кетпеу үшін, әуелі салфетка қағаздың қиындысын Эксперименттен кейін оқушылар қойыңыз,ал үстіне срепканы топтарда судың осы қасиеттерінің тірі қойыңыз). Скрепка судың ағзалар үшін маңызы туралы талқылау 25 Өсімдік пен жануар жасушалары құрылысы туралы оқу ресурстары бар ақпараттық қағаздар. Эксперименттің мысалдарын мына сілтемеден табуға болады: http://thehomeschoolscie ntist.com/the-lab-reporttesting-the-properties-ofwater/ http://www.hometrainingt ools.com/a/experimentswith-water-science- жүргізеді. (С, Т) Сыныппен бірге эксперимент нәтижелерін талқылаңыз, нақты ненің өзгергеніне басты назар аудартыңыз және көптеген маңызды тіршілік үдерістерінің (жануарлардың дене температураларының реттелуі/ өсімдіктердегі транспирация/ қоректік заттардың қорытылуы мен сіңірілуі/ зат алмасудың зиянды өнімдерін бөлу) судың қасиеттеріне негізделгенін түсінулеріне жағдай жасаңыз. (Тж) Оқушыларға судың маңызын және 26 бетінде қалады да, қағаз суға батып кетеді. Жуғыш заттың судың беттік керілуін қалай жоятынын көру үшін, суға бір тамшы жуғыш затты қосыңыз, сол кезде скрепка судың түбіне батып кетуі керек. Шағын диаметрлі тиынды (мысалы 10 теңге) тегіс жерге орналастырыңыз, және тамызғымен тиынның жоғарғы бетіне бір тамшы су тамызыңыз. Оқушылармен бірге осы тиынның бетіне қанша су тамшысы сиятынын болжаңыз. Су тамшыларын су тиынның шетінен ағып кенкенге дейін тамыза беріңіз. Беттік керілуге байланысты су тиынның бетінде жоғары көтеріле береді. project http://innerchildfun.com/ 2013/04/5-simpleexperiments-withwater.html «11 крутых экспериментов с водой» видеоматериалға сілтеме: https://www.youtube.com /watch?v=_9yOLKiT_R Q Қайнау және балқу температурасы Екі полиэтилен пакетті судың шаршыларымен толтырыңыз. Бір пакетке ас тұзын қосыңыз және араластырыңыз. Осы пакеттегі су түгел еріп кетуі керек. Екі пакеттегі судың температурасын өлшеңіз. Тұз қосқан пакеттегі мұз еріп кетсе де, судың температурасы 00 C шамасында болады. Осы себепті мұхиттардағы сулар қыста қатпайды. Талқылауға мысалдар: Бұл сілтемеден слайд оның ролдерін оқуды тапсырыңыз. Судың ролдері: еріткіш ретінде; зат алмасу реакцияларында; температураны тұрақты ұстау және реттеуде. Оқушыларға есеп/ PowerPoint презентациясын дайындауды ұсыныңыз. (Тж) Оқушыларға табиғаттағы және тірі ағзалардың тіршілігі үшін судың маңызын демонстрациялайтын иллюстрациялар үлестіріңіз. Иллюстрациялармен жұмыс істеу барысында оқушылар: суреттерді жіктейді, қорытынды жасайды және оларды диалог үшін қолданады. 27 -беттік керілудің арқасында су тамшыларға жинақталады, сонымен қатар, судың молекулалары өзара тартылады (когезия) және осы қасиеті судың сабақ бойымен жоғары көтерілуіне мүмкін жасайды; -тұзды судың қату температурасы тұщы суға қарағанда төмен, сол себепті мұхиттардың сулары қыста қатпайды; - жоғары температурада су буланады, осының арқасында дене салқындайды. Бұл жұмысты «рынок» тапсырмасы түрінде орындауға болады. Су көптеген биохимиялық молекулалар үшін еріткіш болып табылады және осы қасиеті мүмкіндік береді: • қоректік затардың тасымалдануына, мысалы, глюкоза мен сахарозаның флоэма арқылы тасымалдануы • ыдырау өнімдерін бөліп шығару, мысалы, аммиактың несеп қыщқылы түрінде бөлінуі; • Көптеген зат алмасу реакциялары сулы ортада жүреді. Су көптеген метоболикалық реакциялардың өнімі болып та табылады. тыныс алудың метоболикалық өнімі ретінде бөлінетін судың тірі ағзалар үшін маңызы ерекше, әсіресе, құрғақшылық жерлерде тіршілік ететін ағзалар үшін; үшін суреттер табуға болады: http://www.hillspet.ru/ruru/petnutrition/minerals.html су фотосинтез процесі үшін қажет; . Жануарлардың гидростатикалық қаңқасын қалыпты ұстау үшін; өсімдік жасушаларының суды сіңіруінің арқасында қатты жасуша қабығына түсіретін қысымды тудыртады; судың буға айналу кезінде көп мөлшерде жылу сіңіріледі Бұл көптеген жануарлардың дене температурасын тұрақты ұстауына көмектеседі. Себебі жылу энергиясының көп бөлігі су буланғанда тер түрінде бөлінеді. Өсімдіктердің жапырақтарынан су буланғанда денесі салқындайды. Молекулалы 7.4.1.2 (Тж) Оқушыларға қалыпты дамыған және Мына заттар оқуға ұсынылады: қ биология тірі ағзалар минералды заттардың жетіспеуі кальций, калий, темір, көміртегі, тіршілік жағдайында өскен екі бөлме мутегі, оттегі, фосфор, азот. әрекеттері үшін өсімдіктерінің суреттерін үлестіріп «Идеялар тақтасы» бұл сызба микро- және беріңіз. Оқушыларға екі өсімдікті түрінде салынған ағаштың сұлбасы, макроэлементтер салыстыруды және екі өсімдік әр бұтақтың соңына сұрақ белгісі дің ролін арасындағы айырмашылықты түсіндіруді қойылады және оқушылар әр сипаттау ұсыныңыз. Кейін оушылар өздерінің сұрақтың қасына өз жауаптарын, ойларын «Идеялар тақтасына» жазады. ойларын, болжамдарын жазады. (С, Т) Экранда микро және Оқушылар бұл элементтер туралы макроэлементтердің атаулары мен өздерінің болжамдарын жасайды, символдары жазылған слайдты көрсетіңіз. осы арқылы алдын ала білімдерінің Оқушыларға өсімдіктер мен элементтер деңгейлері анықталады. арасында байланысты табуды ұсыныңыз. (Тж, Т) Оқушыларға микро және макроэлементтердің атаулары, символдары және тірі ағзаларда кездесу Минералды заттардың жетіспеуіне мөлшері жазылған карточкалар үлестіріп байланысты өсімдік аурулары беріңіз. Кейін оқушылар жұптаса отырып, қарастырылмайды. бұл элементтерді тірі ағзалардағы кездесу мөлшеріне қарай екі топқа біріктірулері қажет. 28 Бұл сілтемеде кейбір элементтер туралы ақпарат табуға болады: http://www.pesticidy.ru/g roup_compounds/macron utrients_fertilizer Мұғалімге көмекке: Микроэелементтердің өсімдік тіршілігіндегі маңызы туралы материалдар: http://mail.ru/cnt/10445?g p=profitraf3 Макроэлементтердің жануарлар тіршілігіндегі ролі туралы материалдарға сілтеме: http://biagroferm.ru/post/r ol-makroelementov-vzhiznedeyateln (ҚБ) Оқушылар өсімдіктердің өсуіне қажетті заттармен танысады және төмендегі тақырыпшалармен кесте толтырады: микро- немесе макроэлементтер, элементтің маңызы, жетіспеу салдарының белгілері. Молекулалы 7.1.2.4 қ биология минералды тыңайтқыштарда ғы азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызын танып білу Молекулалы 7.4.1.3 қ биология азық – түліктерде көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар екендігін дәлелдеу (Тж, ҚБ) Оқушылар минералды тыңайтқыштарды зерттейді және «Минералдық тыңайтқыштар құрамындағы азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызы» тақырыбына постер құрастырады. (С, Т) Оқушыларға азық-түлік өнімдерінің суреттерін үлестіріп беріңіз және оларды органикалық заттардың болуына байланысты топтастыруды ұсыныңыз. (Тж, Э) Оқушылар азық-түлік өнімдерінде нәруыз, көмірсу мен майлардың болуын анықтауға бірнеше эксперименттер орындайды. Олар картофельдің түйнегін көмірсулардың болуына тексереді, ұнның құрамында нәруыздың болуын және күнбағыс тұқымының құрамында майлардың болуын тексереді. (Ж) Оқушылар дәптерлеріне азық-түлік өнімдерінде органикалық заттардың 29 Постерде өсімдіктердің өсуі мен дамуы үшін минералдық тыңайтқыштардың маңызы көрініс табуы керек. Оқушылар осы түсініктерді қарастыру керек: магний мен хлорофилл және олардың фотосинтез үшін маңызы; фосфор және оның жаңа жасушалар түзудегі маңызы азот және оның маңызы. Жұмысты орындау барысында оқушылар тағам өнімдерінде органикалық заттардың негізгі топтарының болуын анықтайды. Оқушыларға нұсқаулық карта беріледі. Іс-әрекет Бақылау Көмірсулард ың болуын дәлелдеу Нәруыздады ң болуын дәлелдеу Шикі картоптың бөлігіне бірнеше тамшы йод тамызыңыз Екі ас қасық ұн (20г) салынған стаканға жарты Адам ағзасындағы макро және микроэлементтер туралы материалға сілтеме: http://youcure.me/ru/blog s/makro-imikroelementy-vchelovecheskomorganizme-173 Минералды тыңайтқыштар туралы ақпаратқа сілтеме: http://infourok.ru/urok___prezentaciya_mineraln ye_udobreniya150515.htm http://pwpt.ru/presentatio n/biologiya/mineralnoe_p itanie_rasteniy/ Видеоматериалға сілтеме «Опыт по выявлению белков в продуктах питания»: https://www.youtube.com /watch?v=wsOuJ_U28H8 Видеоматериалға сілтеме «Опыт по Қорыты ндывыявлению крахмала в продуктах питания»: https://www.youtube.com /watch?v=ruaonf6lXJs Эксперименттердің үлгілерін төмендегі сілтемеден табуға болуына тірек-сызба құрастырады. Майлардың болуын дәлелдеу С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 30 стаканға жуық (40мл) су құйыңыз, әйнек таяқшамен араластырыңыз. Фильтр қағазға күнбағыстың бірнеше тұқымын қабығынан тазартып салыңыз. Қағазды екіге бүктеңіз және қатты уқалаңыз. болады: http://infourok.ru/urokissledovanie_po_himii_n a_temu_identifikaciya_or ganicheskih_veschestv_v _produktah_pitaniya345561.htm http://1aya.ru/referat10/k oncp-56423.php Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.2: Заттардың тасымалдануы Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар «Жаратылыстану» курсынан тірі ағзаларда қоректік заттар түрлі жодармен тасымалданатынын біледі. 7 сынып курсының «Қоректену», «Молекулалық биология» бөлімдерінен азық-түлік құрамында болатын органикалық заттар мен фотосинтез үдерісінде көмірсулардың түзілетінін біледі. Мән мәтін Бұл бөлім өсімдіктер мен жануарларда заттардың тасымалдануына қатысатын құрылымдарды танып білуге мүмкіндік береді. Сабақ пен тамырдың ішкі құрылысының олардың қызметімен қалай байланысты екендігін ашып көрсетеді, бұл ксилема мен флоэманың айырмашылықтар мен ұқсастықтарын анықтауға жағдай жасайды. Жануарларда заттар тасымалына қатысатын түрлі қанайналым жүйесі түрлері мен мүшелерді қарастырады. Пәнаралық байланыс жүзеге асырылады: -заттардың тасымалдануы, осмостық қысым, диффузия, тамыр қысымын қарастырғанда физикамен; -көмірқышқыл газы мен судың, органикалық заттардың тасымалдануын қарастырғанда химиямен. Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған академиялық тілде жазылған тілдік тапсырмалар мысалдары төменде беріліп отыр. Пән бойынша оқу мақсаты Оқушылар орындай алады: Оқытудың тілдік мақсаттары Оқушылар орындай алады: сабақ пен тамырдың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты сипаттау сабақ мен тамырдың пішіні мен қызметтері арасындағы өзара байланысты жазбаша сипаттау; кесте толтыру үшін ауызша ксилема мен флоэма құрылысын салыстыру (айтылым және тыңдалым дағдылары) Пәндік лексика мен терминология тамырлар, сабақтар, құрылысы, қызметі, тамыр түктері,тамыр оймақшасы, жапырақтар, гүл, жеміс, топырақ, эпидермис, жасушалар, қоректік заттар; үстіңгі/астыңғы беттері, цилиндрлік, жұмсақ, сүректі, тармақталған, тасымалдау, жеткізу, сіңіру, қамтамасыз ету, бекіту, өндіру, сақтау, жағдай туғызу; ксилема, флоэма, концентрация, еріту, ерітінді, сабақ, сабақтың қызметтері: тірек, тасымалдау, фотосинтездеу, қорға 31 Диалог құруға / жазылымға қажетті сөздер топтамасы Тамырлар/сабақтар/тамыр түктері болып табылады/бар… Бекіту үшін//мүмкіндіктер/қаматамасыз ету/сақтау/өндіру/тасымалдау… Мысалы, тамыр топырақта бекініп тұруды қамтамасыз ету үшін тармақталған. Алдымен оларға тән белгілерді сипаттап жазайық. Олардың ұқсастықтары неде? флоэма сияқты, ксилема да болып табылады/бар… Олардың айырмашылықтары неде?. Олар қалай айрықшаланады? Ксилема болып табылады/болып табылмайды… бар / жоқ… … алады / … алмайды ал флоэма болып табылады / болып жинау; табылмайды… бар / жоқ… … алады / … алмайды қабық, өң, тоз, жасымықшалар, Ксилеманың құрылысы флоэмадан ерекшеленеді, тін, камбий, сүрек, өзек, жылдық өйткені ксилема тірі/өлі ұлпалардан тұрады және сақина; оның жуан/жіңішке жасушалық қабығы бар.. . Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. 32 Қысқаша шолу Оқушылар қоректік заттар мен су тасымалдануының маңызын түсінеді. Оқушылар өсімдіктер мен жануарлардағы заттар тасымалына қатысатын құрылымдарды танып біле алады, сабақ пен тамырдың ішкі құрылысын зерттейді.Оқушылар сабақ пен тамыр құрылысы мен қызметі арасындағы өзара байланысты түсінеді. Олар ксилема мен флоэма құрылысын салыстырады. Оқу бағдарлама сына сілтеме Заттардың тасымалдан уы Заттардың тасымалдан уы Оқу мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар 7.1.3.1 тірі ағзалардағы қоректік заттардың тасымалының маңызын түсіндіру (С) «Қоректену» бөліміндегі өнім түрлерін оқушылардың есіне түсіріңіз. Олардан өсімдіктер мен жануар жасушаларына қоректің қалай түсетінін болжауын сұраңыз. 7.1.3.2 өсімдіктерде заттардың тасымалын қамтамасыз ететін мүшелерді (Ж) Өсімдіктер мен жануарларда, адам ағзаларында заттардың тасымалдануын оқып білу үшін, суреттері бар кеспе қағаздар жиынтығы ұсынылады. Оқушылар суреттерді екі топқа бөледі: 1) өсімдіктердегі заттар тасымалына қатысатын мүшелер; 2) адам мен жануарлардағы заттар тасымалына қатысатын мүшелер. (Жж) Оқушылар мүшелерді олардың қызметтерімен сәйкестендіреді Мұғалімге арналған оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Оқыту ресурстары Оқушылардың түсінуі үшін негізгі сұрақтарды қоюға болады: - омыртқалы жануарлар үшін қанайналым жүйесі неліктен маңызды? - өсімдіктер үшін өткізгіш ұлпалары неліктен маңызды? - тасымалданатын заттардың мысалы; - қан қозғалуын тоқтатса не болады? Осы веб-сайттардан жүктеуге болады: http://kidshealth.org/teen/your _body/body_basics/blood.html http://biology.about.com/od/h umananatomybiology/ss/blood _vessels.htm http://www.bbc.co.uk/schools/ gcsebitesize/science/add_gate way_pre_2011/living/movingr ev1.shtml Парақты мына веб-сайттан жүктеуге болады: http://www.tes.co.uk/Resource Detail.aspx?storyCode=62900 59 (Ж) Атаулары бар кестелер толтырады: - мүшенің атауы - атқаратын қызметтері (Тж) Тамыр түктерін қарау. Оқушылар өсімдіктердегі заттар тасымалына қатысатын құрылымдарды анықтау үшін, тамыр түктерінің дайын микропрепараттарын қарайды. (Жж) Оқушылар сабақ пен тамырдың 33 Балдыркөк сабағының суы бар кей жерлері боялады (ксилема). Сабақтың өте жұқа кесіндісінен ксилеманың боялған құрылымын микроскоп арқылы нақты бақылауға болады. Оқушылар скалпельмен/пышақпен Балдыркөк сабағы, зертханалық стақан (үлкен стаканды сыныпқа балдыркөк сабағын көрсету үшін барлық сабақты салып қою үшін пайдалануға болады). Оқу бағдарлама сына сілтеме Заттардың тасымалдан уы Оқу мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар танып білу көлденең кесіндісін қарайды (бұл үшін кестелер, суреттер, сабақ кесіндісін, электрондық оқулықтарды пайдалануға болады). 7.1.3.3 тамыр және сабақтың ішкі құрылысын зерттеу (Жж) Балдыркөк сабағымен судың «Сабақтың көлденең кесіндісі» тасымалдануы. Оқушылар өсімдіктердің және «Тамырдың ұзыннан жүйкелеріндегі боялған судың (қызыл кесіндісі» суреттерін белгілеңіз. сия/ас бояуы) жылжуын бақылайды және осы арқылы өсімдіктердіге жүйкелердің қызметі мен құрылысы туралы білімдері бекітіледі. Иллюстрация ретінде боядың тамырмен жылжи отырып, гүлдің түсін өзгертетінін көрсету үшін, осы жұмыспен қатар ақ қалампыр гүлін қызыл сиясы бар стақанға салыпбір түнге қалдыру қажет. (Жж) Оқушылар сабақ пен тамырдың ішкі құрылысын сипаттайды, сабақ пен тамырдың құрылысы мен қызметі арасындағы өзара байланысты сәйкестендіреді; (Ж) Оқушылар биологиялық нысандармен өзіндік жұмыс жасайды, нәтижелерін талдайды және қорытынды жасайды. 34 Мұғалімге арналған оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Оқыту ресурстары жұмыс жасағанда абай болулары қажет. Микроскоп және заттық шынылармен мұқият болулары қажет. Қызыл сия немесе ас бояуы, кесу үшін скальпель немесе пышақ, ақ плитка, микроскопиялық препарат, жабын шыны, топсалы ине, дистильденген су, тамшуыр, микроскоп. Кестелер, суреттер, кесінділер. Ввидеоматериалға сілтеме: «Сабақтың ішкі құрылысы» https://www.youtube.com/wat ch?v=b6HhuESJuv4 «Тамырдың ішкі құрылысы»: https://www.youtube.com/wat ch?v=b6HhuESJuv4 Электронды оқулықтар. «Сабақтың құрылысы» презентациясы, бөлме өсімдіктері, ағаш бұтақтары, ағаш сабақтары кесінділерінің көлденең қимасы, «Жөке ағашы кесіндісінің көлденең қимасы» микропрепараты, микроскоптар. Оқу бағдарлама сына сілтеме Заттардың тасымалдан уы Заттардың тасымалдан уы Оқу мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар 7.1.3.4 тамыр және сабақтың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты сипаттау (Ж) Оқушыларға тамыр, жапырақ пен сабақты иллюстрациялайтын сызба салуды ұсыныңыз. Олар өсімдіктерге су мен минералды заттардың қалай келетінін көрсету үшін сызбаны белгілеулері қажет. (С) Қысқаша бейнеүзінді көмегімен су мен минералды заттардың түтіктер арқылы тасымалдануын сипаттаңыз. (Д) Балдыркөктің көмегімен судың жылжуын көрсетіңіз (жоғарғы жапырақтары арқылы). (Э, Жж) Осыдан кейін оқушылар балдыркөк сабағының жұқа бөліктерінен бояуды тасымалдаған түтіктерін микроскоп арқылы қарайды. (Ж) Оқушылар тамырдың суды сіңіруге қалай бейімделгенін, сабақтың су мен қоректік заттарды тасымалдауға қалай бейімделгені туралы ментальды карта құрастырады. Мысалы, тамырлардың таралуыментармақталуы, тамыр түктерінің үлкен жанасу беті көмегімен және сабақтарындағы судың жапыраққа жылжуы үшін және глюкозаның жапырақтан тамырға жылжуы үшін ксилема және флоэма түтіктерінің болуы, немесе желден қорғану үшін сыртында орналасқан қорға жинаушы мүшелер көмегімен. (Ж) Оқушылар сабақ пен тамырдың көлденең қимасының «мылқау» суреттерінде ксилема мен флоэманы 7.1.3.5 флоэма мен ксилеманың 35 Мұғалімге арналған оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Оқыту ресурстары Көп оқушылар су өсімдікке жапырақ арқылы келеді деп ойлайды, сол себепті судың тамыр арқылы келетінін нақты көрсеткен маңызды. Кейбір оқушыларға олардың белгілеулері үшін сызбалар қажет болуы мүмкін. Аталған видео заттар тасымалын көрсетеді және судың булануы туралы түсінікті ұсынады. Бұл деңгей үшін осы жеткілікті болады. Тапсырмаға арналған парақшаларды алу үшін қараңыз: http://www.tes.co.uk/teachingresource/Plant-word-match6044272/ Өсімдіктердегі судың тасымалдануы туралы видео: http://www.tes.co.uk/teachingresource/Plants-PlantTransport-6293300/ Балдыркөк бояуы бар стақанға сабақтан екі сағат алдын орналастырылу қажет (автоқаламның сиясын қолдануға болады). Сабақ пен тамырдың көлденең кесіндісінің «мылқау» суреттері Сабақ пен тамырдың көлденең қимасының суреттерін сілтемеден Оқу бағдарлама сына сілтеме Заттардың тасымалдан уы Оқу мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар элементтерін құрылысын салыстыру белгілейді. (Жж, ҚБ) Оқушылар жұпта жұмыс жасай отырып, ксилема мен флоэманың түрлі құрылымдарын салыстаруға кестетолтырады. 7.1.3.6 жануарларда заттар тасымалына қатысатын мүшелерді танып білу (Ж немесе Жж) Сабақты оқушыларға сұрақ қоюдан бастауға болады. Оқушылардың түсінік деңгейін бағалау үшін, қан және жүрек туралы бірнеше қарапайым сұрақтар қойыңыз. (С) Жүрек-қанайналым жүйесінің маңызын талқылаңыз. (Ж) Оқушылар қанайналым жүйесінің бірнеше түрлерін оқып біліп, өздерінің нәтижелерін постер немесе презентация түрінде ұсынады. Буылтық құрттардың жабық қанайналым жүйесін жауын құрты мысалында. Ұлулардың ашық қанайналым жүйесін айқұлақ мысалында, жәндіктердің қанайналым жүйесін зауза қоңызы мысалында, өрмекшітәрізділер – шаршылы өрмекші мысалында. Мұғалімге арналған оқу әдістемесіне қатысты ескертулер 36 Оқушылардың нәтижелері презентация немесе плакат түрінде ұсынылуы мүмкін. Оқушыларға талқылаулар үшін келесі пункттер қажет болуы мүмкін. «Сіз не білесіз?». қанайналым жүйесі неліктен маңызды; тасымалдануша заттардың мысалы; ашық қанайналым жүйесі; жабық қанайналым жүйесі; бір қанайналым шеңбері; екі қанайналым шеңбері; түрлі жүйесі бар жануарлар мысалы. Қосымша тапсырма: қабілеті Оқыту ресурстары жүктеуге болады: http://elib.gasu.ru/eposobia/papina/m alprak1/R_4_1.html http://xn--90ahankqr9d.xn-80asehdb/gdz/6_klass/biologiy a/ponomareva/23.jpg Бұл ресурста сабақ пен тамыр құрылысының көлденең қимасының белгіленген суреттері бар: http://xn--90ahankqr9d.xn-80asehdb/gdz/6_klass/biologiy a/ponomareva.htm http://blgy.ru/botany10/rootstructure мендегі веб-сайттан жауап беруге болатын сұрақтарды көруге болады: http://www.biology4kids.com/ extras/quiz_systcirc/index.htm l Бұл ресурстан жануарлардың қанайналым жүйесінің түрлі типтері туралы презентациялар алуға болады: http://5klass.net/datas/biologij a/Krovenosnaja-sistemazhivotnykh/0008-008Krovenosnaja-sistemapozvonochnykh.jpg Оқу бағдарлама сына сілтеме Оқу мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар Мұғалімге арналған оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Омыртқалылардың жабық қанайналым жүйесі: балықтар – өзен алабұғасы мысалында, қосмекенділер – көл бақасы мысалында, жорғалаушылар – сұр кесіртке мысалында, құстар – кептер мысалында, сүтқоректілер – қой мысалында қарастырады. жоғары оқушылар әр жүйенің артықшылығы мен кемшілігін қосуы мүмкін. С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 37 Оқыту ресурстары Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.2: Тірі ағзалардың қоректенуі Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар 5-сыныптың «Жаратылыстану» пәні материалдары бойынша қоректенудің тірі ағзалардың басты қасиеттерінің бірі екенін білулері керек, фотосинтездің күн энергиясын пайдаланып, бейорганикалық заттардан органикалық заттарды түзетін үдеріс екенін түсінеді., Мән мәтін Бұл тарау жапырақтың құрылысы мен атқаратын қызметтерін өзара байланыста сипаттайға мүмкіндік береді. Фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды зерттеу оқушылардың зерттеушілік дағдыларының дамуына мүмкіндік береді. Тарау оқушылардың өздерінің зерттеу нәтижелерін талдау және көрсетілімі арқылы жаратылыстану пәндерін интеграциялауды жүзеге асыруға бағытталған. «Биология» пәні бойынша берілген тараудағы тілдік мақсаттар Төменде оқушылар үшін тілдік мақсаттарға сәйкес келетін академиялық тілді қолдану мысалдары беріледі. Пән бойынша оқу Оқытудың тілдік Пәндік лексика мен Диалог/жазу үшін пайдалы бірқатар үзінділер мақсаты мақсаты терминология Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай қоректену эпидермис бір-біріне тығыз жанасқан тірі алады: жасушалардың ... қабатынан тұрады. жапырақтың ішкі крахмал, нәруыз, қант, май құрылысын сипаттайды жұпта жұмыстану Борпылдақ паренхиманың жасушалары ... пішінді. фотосинтез және құрылысы мен арқылы Бағаналы паренхима жасушаларында ... үдерісі хлоропласт қызметінің арасындағы жапырақтың белсенді жүреді. мезофилл байланысты түсіндіреді құрылысы мен Суда қалқып жүретін өсімдіктердің жапырақтарында борпылдақ паренхима қызметін оқып лептесік ... орналасады. бағаналы паренхима зерттейді және Эпидермис жасушаларында хлоропласт болмайды. эпидермис жазбалар жасайды Сондықтан олар арқылы жарық ... шаңдаққабат/кутикула кейін негізгі сызба Шаңдаққабат балауыздың жұқа қабатымен лептесік бойынша өзара қапталған, ол өз кезегінде ... қызмет атқарады. флоэма және ксилема тексеру жүргізеді Флоэма арқылы өсімдіктердің барлық ұлпалары мен өткізгіш ұлпа мүшелеріне ... ерітінділері тасымалданады. жасушааралық Ксилеманың .. арқылы су барлық ұлпалар мен тірек ұлпасы мүшелерге жеткізіледі. өткізгіш шоқ (жүйке) Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. 38 Қысқаша шолу Бұл бөлім 5-сыныптың «Жаратылыстану» курсы бойынша фотосинтез туралы түсініктеріне негізделеді. Оқушылар жапырақтың құрылысы мен қызметі арасындағы анықтайды. Фотосинтезге қажетті жағдайларды зерттейді. Оқу бағдарлама сына сілтеме Қоректену Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) Оқыту ресурстары (Жж) Оқушыларға жапырақтың көлденең қимасының «мылқау» суретін таратып беріңіз. Тақтаға барлық бөліктері белгіленген шағын сурет іліңіз. Әр жұптағы оқушылар кезектесіп шығып, тақтадағы суретті зерттейді. Орнына қайтып келеді және өзінің жұбына бір немесе бірнеше белгілерді түсіндіреді. Бұл тапсырма оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытуға арналған. Келесі кітапта қолдануға болатын сызба бар Международное научное пособие, 3-выпуск Карэн Моррисон ISBN: 9780340966020 Оқыту мақсаттары 7.1.2.1 жапырақтың ішкі құрылысын сипаттау, құрылысы мен қызметі арасындағы өзара байланысты сипаттау Экранда суреттің түпнұсқасын көрсетіңіз және жұптарға өздерінің сызбасымен алмасып, бір-бірінің жұмыстарын бағалауды ұсыныңыз. Кейбір оқушыларға белгілер көрсетілген қарапайым сызба қажет болуы мүмкінтапсырманы орындағаннан кейін, құрылысы мен қызметін сәйкестендіруге жұмыс қағаздарын беруге болады. (Жж) Оқушыларға жапырақтың компоненттерінің қызметтері жазылған карточкалар үлестіріңіз. Оқушылар карточкаларды белгіленген «мылқау» суреттің белгілерімен сәйкестендіреді. Қоректену 7.1.2.2 фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды зерттеу (Тж, Э) Оқушылар фотосинтез үдерісі үшін қажетті жағдайларды анықтау үшін бірнеше эксперименттер жасайды. Ол үшін алдын ала қазтабан өсімдігін кабинеттің жарық мол түсетін жеріне, ал қараңғыда жапырақта крахмал түзілмейтінін анықтау үшін екінші қазтабан өсімдігін 24 сағатқа қараңғы жерге қою керек. Олар жапырақта крахмалдың болуын тексеру үшін, екі өсімдіктің жапырақтарын қайнаған суға салады, кейін 39 Топтарға қабілеттері түрлі деңгейдегі оқушыларды біріктіру ұсынылады. Бұл әрекет «күшті» оқушылармен жұмыс істеу арқылы жақсы нәтижеге жетуге мүмкіндік береді. Уақыттың мүмкіндігіне байланысты, әр топқа т.рлі тапсырмалар беруге болады. Оқушылармен жұмысқа жаттығулар жинағын қолдануға болады. Международный научный сборник упражнений, 3-выпуск Карэн Моррисон ISBN: 9780340965993 Жапырақтың интерактивті сызбасын мына веб-сайттан табуға болады: http://www.curriculumbits.com/bi ology/the-structure-of-a-leaf/ Төмендегі веб-сайтта қарапайым виртуалдық лабораторияда оқушылар көміртегінің қос тотығының, температураны немесе жарық интенсивтілігін өздері өзгерте алады. Кейін олар көпіршіктер санын есептеп, деңгейін анықтайды: http://www.kscience.co.uk/animat қайнап тұрған спиртке салады. Спиртті стакандағы ыстық суға (су моншасы) алып, қайнауға дейін жеткізеді. Бірнеше минуттан кейін жапырақтың жасыл түсі жойылады. Жапырақты бірнеше секундқа қайтадан ыстық суға салады. Соңынан жапырақты ақ плиткаға орналастырып, үстіне бірнеше тамшы йод тамызады. Оқушылар жапырақтың жарықты қажет етуін демонстрациялау үшін, ішінара қара қағазбен жабылған жапырақты қолдана алады. Жапырақтағы дақтар хлорофилдің жарықты қажет етуін көрсетеді. Ішіне натронды әк (концентрлі NaOH пен сөндірілген әк қоспасы) қосылған пластикалық пакетпен жабылған өсімдік көміртегінің қостотығына қажеттігін көрсетеді. (Ж) Оқушылар виртуалды лабораторияны қолданып, жарықтың түрлі сәулелерін және олардың фотосинтезге әсерін зерттейді. С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі 40 Кейін олар өздерінің нәтижелерін доклад түрінде рәсімдейді және сызба түрінде презентациялайды. Спиртті қыздыру үшін шәйнектегі ыстық суды қолдану жеткілікті және Бунзен қыздырғышы мен спиртті қолдану мәселесін шешеді. ions/photolab.swf Қажет құралдар. Класс үшін: • суды қайнату үшін шағын газ плиткасын немесе электр шәйнектері. Әр топ үшін: • крахмалсызданған өсімдік, яғни қараңғы шкафта бір тәулік бойына ұсталған өсімдік. • изоляциялаушы таспа • натрон сұйықтығы бар конустық колба • жапырақ сағағы үшін тығын • штатив пен қыстырғы • пинцет • скальпель немесе кескіш құрал (таңдау бойынша) • Бунзен қыздырғышы/спиртовка/құрғақ спирт • ыстыққа төзімді төсемше • штатив және тор • мензурка (250 см3) • қайнатуға арналған пробирка • пробирка ұстағыш • этанол • ақ плитка • тамызғы мен йода • қағаз сүлгі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 41 Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.2: Тыныс алу Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар «Жаратылыстану» 6 сынып курсынан жануарлар мен өсімдіктер оттегін тыныс алу үшін қолданатынын біледі. Оқушылар тыныс алу процесінің ауадағы оттегі мен ағзадағы көмірқышқыл газы арасындағы алмасу процесі екендігін біледі. Мән мәтін Бұл бөлім тірі ағзалар үшін тыныс алудың маңызын, өсімдіктердің тыныс алу механизмін, бақылауларды тіркеу және қорытындаларды тұжырымдауды қарастырады. Бөлім оқушыларды анаэробты және аэробты тыныс алумен бұлшықет жұмысы арасындағы байранысты толық оқып білуге дайындайды. Бөлімнің практикалық бағыттылығы оқып білуде зерттеу дағдыларының дамуына жағдай жасайды: өсімдіктердің тыныс алуы, омыртқасыздар мен омыртқалылардың тыныс алу мүшелерінің құрылысы. Бөлімде пәнаралық байланыс жүзеге асырылады: -физикамен газдардың қозғалуы тұрғысында ; -химиямен оттегі молеукуласы мен органикалық заттар арасында қосылыстардың түзілуі мен энергияның босап шығуы. Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр. Пән бойынша оқу Оқытудың тілдік мақсаты Пәнге қатысты лексика Диалог құруға / жазылымға қажетті сөздер мақсаты мен терминология топтамасы Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: Тыныс алу, энергияны Тыныс алу энергияны босатады. босату, демді ішке тарту, Тыныс алу - ... тірі ағзалардағы тыныс ең алдымен тыныс алудың дем шығару, Оттегі болмаған жағдайда анаэробты тыныс көмірқышқыл газы, алу маңызын сипаттау не екенін және оның алу болады… . оттегі, глюкоза, маңызын талқылау анаэробты және аэробты Оттегі болған жағдайда аэробты тыныс алу (айтылым және тыңдалым энергия, тыныс алу типтерін орын алады ….. . тыныс алу жиілігі, Өсімдіктерде тыныс алу …. . дағдылары) ажырату бұлшықеттер. одан кейін тыныс алудың Омыртқасыз жануарларда тыныс алу ….. маңызын сипаттау байланысты емес. (айтылым, тыңдалым және Омыртқалы жануарларда тыныс алу жазылым дағдылары) органдары …… байланысты. аэробты және анаэробты Бұлшықеттер көп мөлшерде оттегіні ......... үшін тыныс алуды салыстыру, қажет етеді. тірі ағзалар үшін анаэробты тыныс алудың маңызын сипаттау (айтылым, тыңдалым, жазылым дағдылары) 42 Сипаттамасы Бөлім анаэробты жән аэробты тыныс алу түрлерін, тірі ағзалар үшін тыныс алудың маңызымен танысудан басталады. Оқушылар өсімдіктердің тыныс алуын олардың тыныс алу өнімдерін анықтай отырып оқып біледі және оны қорытынды жасау үшін қолданады. Бөлім басқа да үстіртін тыныс алу түрлерін зерттеумен жалғасады. Оқушылар сүтқоректілердің өкпесін, балықтардың желбезегін, немесе жәндіктердің трахеясын, адамның тыныс алу мүшесінің құрылысының ерекшелігін оқып біледі. Нәтижесінде оқушылар ауа арқылы жұғатын аурулар мен олардың таралу себептері мен алдын-алу жолдарын зерттейді. Оқу бағдарлама сына сілтеме Тыныс алу Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) 7.1.4.1 (С) Оқушылар тыныс алудың ағзалар Бұл тапсырма оқушылардың тірі ағзалардағы үшін маңызы туралы бұрыс пікірлерді энергия мен тыныс алуды тыныс алу тексеру үшін бақылау сауалнама байланыстыра алатындығын маңызын сипаттау (дұрыс/дұрыс емес) жүргізеді тексеру үшін қажет. (Д) Лимоннан батарейка тәжірибесін Оқушылар заттардың көрсетіңіз, мырыш және мыс шегені ара тасымалдануы мен жасушаларға қашықтығы 2 см етіп лимонға салыңыз. қоректік заттардың жеткізілуі Сымдар арқылы шегелерді лампаға арасындағы байланысты көрсету қосыңыз. Осы тәжірибені қолданып, қажет. Талқылаудың соңында азық-түлікте энергия барын класспен кері байланыс үшін оқушыларға әңгіме етіңіз. сұрақтар қоюға болады: - Тыныс алуды анықтау (Т) Оқушылар топтарда энергияның тірі - Азық-түлік құрамындағы ағзалар үшін қажеттігін атап энергия беретін қоректік заттар айтады.Қоректік заттардың ағза - Тыныс алуға қажетті заттар жасушаларында қалай пайдаланалатыны - Тыныс алу кезінде өндірілетін туралы болжам жасайды. заттар (С) Тыныс алу анықтамасын құрау үшін - Ағзаға тыныс алу не үшін бүкіл сыныптың идеяларын біріктіріңіз. қажет? Оқыту мақсаты Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері Оқыту ресурстары Ағзаларда тыныс алу бойынша ақпаратты қамтитын карточкаларды алу үшін қолдануға болатын ресурс: http://tak-to-ent.net/load/283-10-5397 Цитрус өсімдіктер (мысалы: лимон, лайм, апельсин, грейпфрут), мыс шеге, мырышты немесе мырышпен қапталған шеге, (2-5 см) клеммалар, мыс сым (5-10 см), шыршалық гирлянда (қосылу үшін) Жемістерден батарейка туралы ақпарат үшін келесіні қараңыз: http://chemistry.about.com/od/c hemistryhowtoguide/a/fruitbatte ry.htm Ақпаратты оқулықтан немесе интернеттен алуға болады. Келесі веб-сайттар бастапқы болып қолданылуы мүмкін. Олар клеткалы тыныс алуға қатыстығын тексеріңіз: 43 Оқу бағдарлама сына сілтеме Тыныс алу Оқыту мақсаты 7.1.4.2 анаэробты және аэробты тыныс алу типтерін ажырату Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері (Қб) Жеке тапсырмаларды қолдану (биологиялық диктант т.б) (Т) Аэробты және анаэробты тыныс алуға анықтама беріп, ұқсастығы мен айырмашылығын табу. Бұл тапсырма оқушылар алдыңғы мақсатты қаншалықты толыққанды ұққанын білу үшін орындалады. (Ж) Оқушылар аэробты және анаэробты тыныс алу процессінің теңдеуін құрып, осы үрдіске қатысатын заттардың атаулары жазылған карточкаларды пайдалана отырып жазбаша аяқтайды. Жұмыс соңында оқушылар тапсырманың дұрыстығын өзін-өзі тексеру/бірін-бірі тексеру арқылы тексереді. (Т) «Қолыңды көтер!» Оқушылар өз жұдырықтарын қайта-қайта басынан жоғары және төмен көтеру мүмкіндіктерін салыстырады және нәтижелерін қанмен қамтамасыз ету мысалында анаэробты және аэробты тыныс алуға қатысты түсіндіреді. Оқушылар қолдарын екі жағына төмен түсіріп, алақандарын үздіксіз ашып жұмады. Олар қолдары ауырғанға дейін неше рет жұмылдыра алатындықтарын санауы тиіс. Сосын қолды бір минут дем алдырып қолды бастан жоғары көтеріп қайталайды. Венн диаграммасы 44 Оқыту ресурстары http://kidsresearchexpress5.blogspot.co.uk/2008/08/cellul ar-respiration.html http://encyclopedia.kids.net.au/ page/re/Respiration Тапсырманы келесі ресурстарты қолдана дайындауға болады: www.yaklass.ru › Химиялық формулалары жазылмаған, заттардың атаулары жазылған карточкалар қолданылады. Оқушыларға түсіндіру қажет: ауыр жаттығуларды орындау кезінде неліктен аэробты тыныс алумен бірге анаэробты тыныс алу да жүреді. Анаэробты тыныс алу кезінде сүт қышқылы бөлінетінін, ол өз кезегінде бұлшық етте жиналып, ауыру сезімін және шаршағандық сезімін тудыратынын біліп, өзі үшін бекіту. Аэробты және анаэробты тыныс алу үшін физикалық жаттығулар health4ever.org/vseob.../anajerobnye-i-ajerobnyeuprazhnenija Оқу бағдарлама сына сілтеме Тыныс алу Оқыту мақсаты 7.1.4.3 өсімдіктердегі тыныс алуды зерттеу Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) (Т/Д) Өсімдіктер тыныс ала ма? Оқытушының көрсетуі (немесе оқушылардың практикалық тәжірибелері): 1-эксперимент. Анықтау, тұқымның өнуі үшін оттегі қажет пе? 2-эксперимент. Анықтау, өніп жатқан тұқым көмірқышқыл газын бөледі ме? 3-эксперимент. Анықтау, өсімдік жапырақтары суды бөліп шығарады ма? 4-эксперимент. Бұршақ тұқымдары жылу энергиясын бөліп шығаратынын анықтау. Оқушылар өз байқауларының қорытындысын кестеге жазады және қорытындылайды (содан кейін оқушылар өсімдіктердің де адам сияқты дем алатындықтары туралы қорытынды жасаулары керек). (Э) Қосымша жұмыс: Қай бөлік көбірек дем алады? Қазтабан өсімдігінің сабағының кесіндісін алып, оны май шам жанған шыны ыдыстың астына қою керек.май шамның қанша уаұыт жанатынын секундамерменуақыт белгілеп анықтау керек. Оқушылар өсімдіктің әр мүшесінің белсенді тыныс алатыны туралы қорытынды шығару керек. (f) Оқушылар өткен материалды қорытындылап, тыныс алу бойынша PowerPoint немесе мәтіндік редактор слайдтары көмегімен кітапша жасайды. Демонстрация үшін сабақтан 3-5 күн бұрын тәжірибені бастау қажет. Тұқымдар екі стақанға орналастырылады. Бірінші стақанға тұқым дымқыл болатындай етіп су құйылады, екінші стақанға тұқым деңгейінен 1-2 см жоғары болатындай етіп су құйылады. Сабақта эксперимент нәтижесін демонстрациялауға болады: аз су құйылған стақандағы тұқым өнді; cуы көп стақандағы тұқым ісінді, бірақ өнген жоқ. Өніп жатқан тұқымдар оттегіні сіңіре отырып тыныс алатынын және көмірқышқыл газын бөліп шығаратынын дәлелдейтін эксперимент үшін, өніп жатқан тұқымдары бар стақанды шыны қақпақпен жабу қажет. 30 минуттан кейін шыны қалпақты көтеріп, стақанға жанған шыраны орналастыру. Шыра сөнеді. Бұл тұқымдар тыныс алу барысында оттегін сіңіріп, көмірқышқыл газын шығаратынын дәлелдейді, сондықтан шыра сөнеді. Өсімдіктер суды буландыратынын бақылау эксперименті үшін пеларгония жапырақтарын сағақтарынан 45 Оқыту ресурстары Эксперимент :Өніп жатқан тұқымдар (өскіндер)көмірқышқыл газын шығара ма? Стақандағы асбұршақтың, кресс – салаттың немесе қышаның өсіп жатқан тұқымдары (алдыңғы эксперименттен алуға болады), шыны қалпақ немесе үлкен көлемді стақан (өсіп жатқан тұқымдары бар стақанды жабу мақсатында), шыра, шырпы. Эксперимент 3: Өсімдіктер суды буландыра ма? Пеларгония өсіп тұрған құмыра, полиэтилен қабы, резеңке сақина (қапты буып тастауға арналған). Эксперимент 4: Асбұршағы энергияны жылу түрінде шығара ма? Екі вакуумды колба, екі мақта тығыны, 15 дана өніп өсіп жатқан асбұршақ тұқымдары, 15 дана құрғақ асбұршақ тұқымдары, екі термометр. Оқу бағдарлама сына сілтеме Тыныс алу Оқыту мақсаты 7.1.4.4 омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың тыныс алу мүшелерін салыстыру Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері (Т) Әр топқа әртүрлі тыныс алу жүйелерінің құрылысын демонстрациялайтын схемалар беріледі. Содан кейін оқушылар берілген схемаларды салыстырады, тыныс алу жүйелерінің ерекшеліктері мен ұқсастықтары бар кесте толтырады. (Т немесе Д) (Э) Оқушылар балықтың тыныс алу мүшесін және сүтқоректілердің өкпесін 46 Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) үзбей, абайлап полиэтилен қабына орналастыру қажет. Қапты буып тастау. Жапырақтар суды буландыратынын көз жеткізгеннен кейін (қаптың қабырғаларында конденсат түзіледі) бір тәулікке қалдыру. Асбұршағы энергияны жылу түрінде шығаратынын дәлелдейтін эксперименті үшін өсіп жатқан тұқымдарды колбаға, термометрді орналастырып, колбаның саңылауын мақта тығынымен жабу. Екінші колбаға құрғақ тұқымдарды және термометрді орналастырып, колбаның саңылауын мақта тығынымен жабу. Өсіп жатқан тұқымдары бар колбада ауаның температура көтеріледі. [ ] Химиялық ыдыстармен және жанған шырамен жұмыс жасауды ұқыптылықты, қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Оқушылар бунақденелілердің тыныс алу мүшелері зауза қоңыздың трахеясы, шегірткенің демтүтіктері, мөңке балықтың желбезегі және қойдың өкпесі мысалында зерттейді. Оқушылар үшін әртүрлі тыныс алу жүйелерінің құрылысының схемаларын дайындау. Зерттеуді өткізу мақсатында Оқыту ресурстары Балықтардың және бунақденелілердің схемаларын осы жерден табуға болады: http://www.biologyresources.com/insects-02.html http://www.biologyresources.com/fish.html Сүтқоректілердің өкпесі және шегіртке бойынша Оқу бағдарлама сына сілтеме Тыныс алу Оқыту мақсаты Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері препарациялайды (кесу). (ҚБ) Оқушылар тыныс алу бойынша омыртқасыздар мен омыртқалылырдың тыныс алу мүшелерінің ерекшеліктері туралы кітапшаны (брошюра) жасауы керек. 7.1.4.5 адамның тыныс алу мүшелерінің құрылыс ерекшеліктерін танып білу (Т) Оқушыларға тыныс алу жүйесінің құрылысының схемасын оқып біле отырып, тыныс жолдары мен газалмасу мүшелерін анықтау ұсынылады. (М) Мұғалім сыныпқа адамның тыныс алу мүшелерінің құрылысы мен қызметтері туралы ақпаратты ұсынады. (Ж) Кейбір оқушылар тыныс алу мүшелерінің қызметтері мен құрылысы бойынша кестені құрастырады. 47 Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) балықтың желбезегін және қойдың өкпесін алдын ала дайындау. Кітапшаны құрастыру мақсатында ақпаратты және сілтемелерді теріп алу. [ ]Қойдың өкпесі мен балықтың желбезегін скальпельмен кесу уақытынды жұмыс жасауды ұқыптылығын қамтамасыз ету. Жұмыс үшін халат, резеңке қолғап және қорғаныш көзілдірік қажет. Оқушылардың топтық жұмысты орындау мақсатында әрбір тыныс алу мүшесінің құрылысы бойынша схемаларды дайындау. Адамның тыны алу мүшелерінің құрылысы мен қызметі туралы ақпарат оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес келу қажет. Кейбір оқушыларға «Тыныс алу мүшелерінің құрылысы мен қызметтері» кестені толтыру үшін дайындау. Оқыту ресурстары нұсқаулықтарды осы жерден табуға болады: http://www.nuffieldfoundation. org/practicalbiology/ventilation-systems Балықтар бойынша: http://www.bu.edu/gk12/adam/ Fish_Dissection_instr.htm Ұсынылатын ресурс адам биологиясы және тыныс алу мүшелерінің құрылысы бойынша ақпарат: shkolo.ru/stroenie-i-funktsiiorganov-dyihaniya/ biobib.ru/index.php/anatomiya/. ../stroenie-organovdixaniya.html Ұсынылатын ресурс адам тыныс алу мүшелері туралы ақпараты бар, материалды тапсырмаларды дайындау барысында қолдануға болады: kaz-ekzams.ru › Биология. Анықтама материалдары. Ұсынылатын ресурс адам тыныс алу мүшелерінің құрылысы бойынша видео материалы бар: Оқу бағдарлама сына сілтеме Тыныс алу Оқыту мақсаты 7.1.4.6 тыныс алу мүшелерінің ауруларының себептері мен алдын алу жолдарын түсіндіру Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері (Т) Оқушылар тыныс алу мүшелерінің ауруларының пайда болу себептері мен алдын алу шараларын презентация арқылы зерттейді. Кейбір оқушылар өкпенің ауруларының пайда болуының бір себебін, мысалы шылым шегу, негізге ала отырып, адамдарды шылым шегуден бас тартуға шақыратын кітапшаны құрастырады. Оқушылар тыныс алу бойынша өзіндік бағалау жұмысын толтырады. Өзіндік бағалау жұмысты интернеттен алуға болады немесе оқушыларға үй тапсырмасы түрінде беруге болады.Әр бір оқушы өзіндік бағалау жұмысын жазып, өзара тексереді.. 48 Оқыту ресурстары https://www.youtube.com/watc h?v Оқушылар ақпаратты Өзіндік бағалау жұмыстарын презентация түрінде, қажетті мына жерден табуға болады: бағдарламада құрастыру арқылы http://www.biologyнемесе плакат түрінде ұсынуға resources.com/biologyболады. Оқушыларға төменде questions.html берілген мысалдармен шектелуге Ұсынылатын ресурста болады: шылым шегудің өкпеге әсері туралы видеоматериалы бар: Демікпе https://www.youtube.com/watc Бронхтың қабынуы h?v=0tFHLRtk-98 Тұмау Ұсынылатынw.youtuта Қатерлі ісік шылым шегушінің өкпесі Өкпе қабынуы туралы видеоматериалы бар. Эмфизема Шылым шегушінің өкпесі: туберкулез https://www.youtube.com/watc Оқушылардың жұмысты h?v=AE18nsr9NmM орындау деңгейі уақыт пен Ұсынылатынw.youtube.com/w мүмкіндіктеріне байласты atch?v=AE18nsr9NmMалы болады. Кейбір оқушылар бар. Шылым шегушінің кестені келесі тақырыптарды өкпесі:у белгілері, себептері) негізге ала отырып құрастыра http://www.medicalj.ru/diseases алады: ауру, пайда болу /otorhinolaryngology себептері, белгілері, емделуі, Ұсынылатын.medicaта тыныс алдын алу шаралары. Басқа оқушылар белгілі бір ауру алу мүшелерінің аурулары бойынша жан-жақты баяндаманы туралы ақпараты бар(ауру белгілері, себептері, ауру орындай алады. сипаттамасы) http://comp-doctor.ru/dyh/ Ұсынылатынp-doctoта тыныс алу мүшелерінің аурулары туралы ақпараты бар: ауру белгілері, себептері: Оқу бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Мұғалім үшін қажетті жазбалар (оқыту әдістемесі бойынша) Сабақта ұсынылатын іс-әрекеттер түрлері Оқыту ресурстары http://simptomlecheniye.ru/zabo levaniya-organovdyxaniya.html Ұсынылатынptomlecта тыныс алу мүшелерінің аурулары алдын алу шаралары туралы ақпараты бар: http://www.vashaibolit.ru/939profilaktika-zabolevanijorganov-dyxaniya.html Ұсынылатын.vashaiта тыныс алу мүшелерінің аурулары алдын алу шаралары мен ауру себептері бойынша видеоматериалы бар: https://www.youtube.com/watc h?v=IKhUx-AldnQ С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер Биология Негізгі мектеп 7 сынып 7.3: Бөліп шығару Ұсынылатын алдыңғы білімдер «Жаратылыстану» курсынан ағзалардың тіршілік қасиеттері мен фотосинтез үрдісі жайлы түсініктері бар, флотосинтез үдерісі туралы біледі. Мән мәтін 49 Берілген бөлім тірі ағзалардың тіршілік әрекетінде бөліпшығару мүшелерінің маңызын қарастырады. Өсімдіктер мен жануарлардың бөліпшығару өнімдері сипатталады. Өсімдіктердің бөліп шығару ерекшеліктерін оқу барысында оқушылардың зерттеушілік қабілеттерін практикалық бағытта дамыту көзделген. . Омыртқалылар мен омыртқасыздардың зәршығару мүшелері құрылысының арасындағы айырмашылықты түсіндіру арқылы оқушылардың салыстыру қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. «Биология» пәні бойынша берілген тараудағы тілдік мақсаттар. Төменде оқушылар үшін тілдік мақсаттарға қатысты сәйкес келетін академиялық тілді қолдану мысалдары беріледі. Пән бойынша оқу мақсаты Оқытудың тілдік мақсаттары Пәндік лексика мен Диалог/жазу үшін терминология пайдалы бірқатар үзінділер Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: Лептесік, жасымықша, тынысалу, Фотосинтез кезінде өсімдік фотосинтез, булану, газалмасу, бөледі .... өнімі, оттегі, Өсімдік тынысалу кезінде өсімдіктердің бөліп Өсімдіктердің бөліпшығару бөліпшығару бөледі ..... шығару ерекшелігін үрдісінің ерекшеліктерін көмірқышқыл газ, су. Өсімдік буландыру кезінде зерттеу талдайды және зерттеу бөледі..... нәтижелерін жазбаша ресімдейді. Лептесік ...... Өсімдіктердегі физиологиялық Жасымықша ....... үрдістердің соңғы өнімдерін талдайды. Оқытудың тілдік мақсаттарының қосымша мысалдары Пән бойынша оқу мақсаты Оқытудың тілдік мақсаттары Пәндік лексика мен терминология Диалог/жазу үшін пайдалы бірқатар үзінділер Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: Жиырылғыш вакуоль, нефридия, Амебаның зәршығару бүйрек, несепағар, қуық, үрпі жолы, жүйесі ..... .... Ақсұламаның омыртқалы және омыртқалы және омыртқасыз ыдырау өнімдері, несепнәр, тер зәршығару жүйесі ..... Шұбалшаңның зәршығару омыртқасыз жануарлардың зәршығару бездері, тер без саңлаулары жүйесі болвп табылады ...... жануарлардың жүйесінің құрылысын талдайды. Омыртқалы жануарлардың зәршығару жүйесінің омыртқалы және омыртқасыз зәршығару жүйесі болвп құрылсын салыстыру жануарлардың зәршығару табылады ....... жүйесінің құрылыс ерекшеліктерінен кесте толтырады Тілдік оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйретутардыануарла қатыстыардыануа мақсаттар туралы» қараңыз. Қысқаша шолу 50 Бұл бөлімде өсімдіктер мен жануарлардың бөліпшығару мүшелерінің құрылысы мен қызметтері қарастырады. Оқушылар омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың зәршығару жүйесінің құрылысын салыстырады. Сонымен қатар оқушылар өсімдіктердің бөліпшығару ерекшеліктерін зерттейді. 51 Бөліп шығару 7.1.5.1 ағзалардың тіршілік әрекетінде бөліп шығарудың маңыздылығын түсіндіру (С) Оқушылармен талдау жасау: - Ағзалар артық қалдықтардан қалай арылады? -Жануарлар мен өсімдіктердің бөліп шығару мүшелері туралы не білесіңдер? - Өсімдіктердің бөліп шығару өнімдерін атаңдар? - Өсімдіктердің бөліп шығару қлпасының маңызы. (Т) Ағзалардың тіршілік әрекетіндегі бөліпшыңарудың маңызы туралы оқушыларды бейне материал/ ақпараттық бетпен қамтамасыз етіңіз. (Ж) Тапқан ақпараттарын кестеге өңдеп түсірулерін сұраңыз. Кестеде жануар мен өсімдік ағзасы қандай мүшелер арқылы бөліп шығарады, олар қандай үрдіс нәтижесінде түзілетіні көрсетіледі. (Жж) Оқушылар жұбына А3 парағын таратыңыз.Оқушыларға «Өсімдіктердегі бөліп шығарудың маңызы» мен «жануарлардағы бөліп шығарудың маңызы» туралы постер жасауды ұсыныңыз Оқушыларды дифференциациялап топқа бөлу үшін алдын ала оқушылар аттары жазылған стикерлер партаға жапсырылу арқылы жүзеге асады. Саралапдаралап бөлу «күшті-күшті» немесе «күшті-әлсіз» принцпімен жүзеге асуы керек. Өсімдіктердің бөліп шығару өнімдері: тынысалу мен фотосинтездің бастапқы және соңғы өнімдері. Өсімдіктердің бөліпшығару ұлпасы: Сүт жолы, шайыр жолы, безді түктер. Өсімдіктердің бөліп шығару ұлпасы туралы материал алуға болады. https://sekretitkanei.wordp ress.com/2011/12/07/%D0 %B7%D0%B0%D0%BD %D1%8F%D1%82%D0% B8%D0%B5%E2%84%96-12%D0%B2%D1%8B%D0 %B4%D0%B5%D0%BB %D0%B8%D1%82%D0% B5%D0%BB%D1%8C% D0%BD%D1%8B%D0% B5%D1%82%D0%BA%D0 %B0%D0%BD%D0%B8/ Өсімдіктер бөліп шығаруына презентацияhttp://www.sl ideshare.net/eLearningJa/f inal-int-scm2u5l6aexcretion-in-plants Өсімдіктер мен жануарлардың бөліп шығаруына материалhttp://www.bbc. co.uk/education/guides/zj7 v4wx/revision/1 Түрлі-түсті маркерлер А4 парағы 52 Бөліп шығару 7.1.5.2 өсімдіктердегі бөліп шығару ерекшеліктерін зерттеу (Т)Оқушыларға өсімдіктегі оттегі, көмірқышқыл газы мен судың бөлінуі туралы практикалық жұмыстың маңызын түсіндіріңіз. (Ж) Практикалық жұмысты талдау барысында оқушыларға келесідей сұрақтарға жауап беруі ұсыныңыз: 1.Өсімдіктер үшін суды, оттегіні, көмірқышқыл газын бөліп шығарудың маңызы қандай? 2. Бөліпшығаруда өсімдіктердің қандай мүшесі негізгі қызметті атқарады? Қараңғыда өсімдік оттегін бөле алмайды себебі қараңғыда фотосинтез үрдісі жүрмейді. Қараңғы шкафта өсімдік жапырағы тек тыныс алады, яғни оттегіні жұтып көмірқышқыл газын бөліп шығарады. Бөлінген көмірқышқыл газының әсерінен стақанға құйылған ізбес суы лайланады. Жапырақ тыныс алуын жарық кезде де тоқтатпайды себебі өсімдік жануарлар сияқты күндіз де, түнде де тыныс алады. Тәжірибе көп уақытты алатын болғандықтан алдын ала құмыра Су буланудың дәлелдемесі. гүлді қалпақ астына ізбесті суымен (Д) Өсімдіктің суды буландыруына және гүл бұтағын полиэтилен келесідей тәжірибе жүргізу арқылы көз қапшығына немесе түтігіне кигізіп жеткізеді. колбаны өсімдіктен бөлінбеген қою керек (суретке қара). жапыраққа кигізіп, аузын мақтамен жабу.. Біраз уақыттан кейін колбаның қабырғасында су тамшыларының (Т) Оқушыларға лептесіктің суретін пайда болғандығын байқауға көрсетіңіз. Өсімдіктердегі әр түрлі бөліп болады. шығару өнімдерін шығаруда лептесік Оқушылардан практикалық саңылауының маңызы қандай екенін жұмыстың екінші бөлігін топта түсіндіріңіз. немесе демонстрациялық түрде жүргізуді сұрау. Оқушылар ізбес суымен тәжірибе жасай отырып өсімдіктер тыныс алу барысында көмірқышқыл газын шығарып, оттегін сіңіретіні туралы қорытынды шығарады. 53 Су булануын дәлелдейт ін тәжірибе фотосинтез үрдісінде лептесіктің маңызын көрсететін бейне материал https://www.twigbilim.kz/film/photosynthes is-6384/ (Д) Су булануын басқа тәжірибе арқылы Уақытты үнемдеу үшін мұғалім Лептесік саңылауын да дәлелдеп көрсетіңіз. Суы бар топтарға әр түлі тәжірибелерді беріп көрсететін сурет сынауыққа өсімдіктің өркенін салып, суға нәтижелері бойынша пікір аздап өсімдік майын құямыз. Екінші алмасуларын ұсынады. сынауыққа өркенді салмай тура осындай су мен май құйып бақылау үшін қалдырамыз. Ертеңінде өсімдік бар сынауықтағы судың мөлшері аздап азайғанын , ал екінші сынауықта өзгермей сол қалпында қалғанын байқаймыз. Қорытынды: өсімдіктің өркені 54 Бөліп шығару 7.1.5.3 омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің құрылысын салыстыру (ТЖ) Оқушыларға әр түрлі жануарлардың зәршығару жүйесінің сипаттамасы мен суреттері бар ақпараттық қағазды таратыңыз. Әрбір топқа омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың зәр шығару жүйесін зерттеуді ұсыныңыз. (амеба, ақсұлама , шұбалшаң, балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, құстар, сүтқоректілердің). (ТЖ) Оқушылар Power Point презентациясын даярлайды немесе постерге зәршығару жүйесі бойынша материал жинақтайды, зәршығару жүйесі бойынша тірек сызбасын бейнелейді. «Мен саған, сен маған» ойынын жүргізіңіз. Белгілі бір ағзаның зәр шығару жүйесі бойынша топтан топқа барып ақпараттарын алмастырады және кері байланыс арқылы басқа ағзалардың зәршығару жүйесі бойынша ақпарат жинайды. (Ж)Оқушыларға ағзалардың зәршығару жүйесі бойынша толтырылған ақпараттық парақты таратыңыз да оларға бос орынды толтыруды ұсыныңыз. С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 55 Мұғалім оқушылардың тақырып бойынша терең білім алуға ұмтылып Жануарлардың кетпес үшін бақылау жасауы керек. зәршығару жүйесі бойынша теориялық Жеке жүргізілген жұмыс арқылы материал ала алады мұғалім оқушылардың қаншалықты http://studopedia.org/7тақырыпты терең игергендігін 179108.html анықтауға мүмкіндік алады. Зәр шығару жүйесінің эволюциясы бойынша суреттер алуға болады http://textarchive.ru/c1452310-p3.html Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.3: Қозғалыс Ұсынылатын алдыңғы білімдер "Жаратылыстану" курсынан қозғалыс тірі нәрсеге ортақ қасиет екенін біледі. Жануарлардың гидростатикалық қаңқасын, сыртқы және ішкі қаңқаның ерекешеліктерін біледі. Мән мәтін Осы тарау омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалысықа қатысатын мүшелерінің құрылысы мен атқаратын қызметін, сонымен бірге өсімдіктердің қозғалуына әсер етуші заттардың рөлін білуге мүмкіндік береді. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалу мүшелерінің құрылысының атқаратын қызметімен байланыстылығы қарастырылады. Практикалық бағыттылығы: фотопериодизм мен биоритмнің маңызы туралы бөлімі оқушылардың зерттеушілік дағдыларын дамытуға бағытталған. Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр Пән бойынша оқыту мақсаты Оқытудың тілдік мақсаты Пәнге қатысты лексика мен Диалог құруға / жазылымға терминология қажетті сөздер топтамасы Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: Сүйек, бұлшық ет, тарамыс, сіңір, сүйектер тарамыс сіңірлер … Өсімдіктердің қозғалу себептері ырықсыз конструкцияларын қаңқа,/қаңқалық, бас сүйек, жақ, бұлшық еттерге … енеді сипаттайды және түсіндіре (мысалы, «үшін қажет …») төменгі жақ, бұғана, иық сүйегі, … қорғау алады (тропизмдер, таксистер) ауызша формада да, жазбаша жауырын, қабырға, төс, омыртқа, … тірек тірек – қимыл жүйесінің формада да сүйек-бұлшық ет шынтақ сүйегі, жамбас, сегізкөз, … тіреу қызметтерін сипаттайды және жүйесінің қызметін сипаттау құйымшақ, білек сүйек, қолдың … бекіту тірек қимыл жүйесіндегі қаңқа үшін пайдалану буыны, алақан сүйегі, сан сүйегі … созу бөлімдерін ажыратып, (ортан жілік), асық жілік шыбығы, жасап шығару атқаратын қызметтерін жіліншік сүйек, толарсақ сүйектері түсіндіреді Тілдік мақсаттың қосымша мысалы Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. Сипаттама Тарау өсімдіктердің қозғалу себептерін сипаттаумен басталады. Оқушылар омыртқасыздар мен омыртқалылардың қозғалыс мүшелерін оқып танысатын болады. 56 Оқу бағдарламас ына сілтеме Оқыту мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар Мұғалімге ескертулер (оқу әдістемесіне қатысты) Оқыту ресурстары (С) Сыныппен бірге тірі ағзалар үшін қозғалудың мағызын талқылау. Қозғалыс 7.1.6.1 өсімдіктердің қозғалысы себептерін түсіндіріп, қозғалыстың маңызын сипаттау (тропизмдер, таксистер) Жарық сезгіштік: Сабақтан бір апта бұрын коллеус өскіндігін көлденең жатқызып қою керек. /Петри шашкасына сүзгі қағазды салып оған астық тұқымдас өсімдікті салып өсіріп, көлеңке жерге қою керек. Презентация, видеоролик, кестелер, Зертханаға қажетті құрал жабдықтар http://bio.1september.ru/urok/ Өсімдіктің қозғалуы https://www.youtube.com/wat ch?v=ZnjM3dldcgI (Д) Организмның жауап реакциясы ретінде өсімдіктің жанасқанды сезінуін көрсету -шыбынжұт, мимоза, бөріжидек немесе бейнематериалдар көру. (Э/Д) Өскіннің қай бөлігі жарыққа сезімтал екендігін анықтау. (Ж) Өсімдіктің жарыққа сезімталдығын түсіндіру үшін сызбалар салу (бөлме өсімдіктерінің мысалында) 57 Су: Құрғақ топырақпен толтырылған ыдыстың ортасына су толтырылған саз құмыраны ортасына орнатыңыз. Бұршақ тұқымдас өскінін саз құмырасы айналасына отырғызыңыз. Оқу бағдарламас ына сілтеме Қозғалыс Қозғалыс Оқыту мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар 7.1.6.2 жарықтың өсімдіктердің дамуына әсерін түсіндіру (Д) Жарыққа өсімдіктің қай бөлігінің сезімтал екенін анықтау. 7.1.6.3 өсімдіктердегі фотопериодизм ролін сипаттау Мұғалімге ескертулер (оқу әдістемесіне қатысты) (Д) Өскіннің өсуіне жарықтың әсерін зерттеу – қараңғылық, біргелкті жарық, жарық түсірілген жәшік және жарық түсірілген жәшіктегі клиностат. (Ж) Фотопериоздизмнің өсімдіктер Оқушыларға фотопериодттық тіршілігі үшін биологиялық рөлін жұппен реакцияның типтері бойынша талқылау. өсімдіктің келесі топтарын қарастыруды тапсырады: (Э) Өсімдіктің өсуіне жарықтың әсерін қысқа күндік өсімдік, ұзақ жарық күнді қажет ететін түсіндіру Оқушылар өсімдіктерді қалемшелеп үш өсімдіктер, көп жарықты топқа бөліп, гүл құмыраға отырғызды керек ететін өсімдіктер, – жарық көп түсетін жер жарықты көп керек етпейтін – әлсіз жарық түсетін жер өсімдіктер. – ала көлеңкелі (қараңғыллау) жер. Бақылау нәтижесін кестеге жазып толтырады. 58 Оқыту ресурстары Керекті ақпараттарды алуға болатын сайт: www.scool.co.uk Мына кілт сөзінің көмегімен «выращивание растений (plant growth)». жарық түсірілген жәшік ас бұршақ сорғыш қағаз клиностат Экспериментке үлгілерді алуға болатын сайт: http://biology4isc.weebly.com / http://www.bsu.ru/content/pag e/1415/hecadem/bahanova_m v/cl_718/files/mzip_618_1470 9/index.htm Биологиялық ритмдер Фотопериодизм https://www.youtube.com/wat ch?v=Yn3cqX32tdo «Ғажайып Өсімдіктер» https://www.youtube.com/wat ch?v=Yn3cqX32tdo Оқу бағдарламас ына сілтеме Қозғалыс Оқыту мақсаттары 7.1.6.4 омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелерін салыстыру Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар (Ж) Қандай жағдайда өсімдік жақсы өседі оның себебі неде? алынған деректер бойынша қорытынды шығарады. (Т) Оқушыларға қаңқалары әр түрлі бірнеше жануарлардың суреттерін ұсыныңыз. Оқушылардан оларды «омыртқалы» және «омыртқасыз» топтарға бөлулерін сұраңыз. (С) Содан кейін олардан омыртқасыздарды қатты қаңқалы (хитинді) жамылғы және қаңқасыз (хитинсіз) ағзаларға бөлулерін сұраңыз. Бұл мына терминдерді талқылауға әкелуі тиіс: гидростатистикалық қаңқа, ішкі және сыртқы қаңқалар. (П,Т) Оқушылар жұппен немесе кіші топтарда жануарлардың қозғалу әрекеттері мен мүшелерін салыстырады. Бұдан әрі оқушылар жануарлардың қаңқаларының тіршілік ететін ортасына қарай бейімделуін қарастырады. (Т) Оқушылар адам қаңқасынан негізгі бөліктерді көрсетіп, қаңқаның негізгі бөліктеріндегі сүйектерді атайды. (Ж) Оқушылар суреттен адам қаңқасының негізгі бөліктерін /сызбадан/ қаңқадан/ интерактивті тақтадан/ белгілейді. С = барлық сыныпты оқыту 59 Мұғалімге ескертулер (оқу әдістемесіне қатысты) Оқыту ресурстары Жануарлардың қозғалу мүшелері жануарлардың қозғалу әрекеті тірі ағзалар үшін қозғалудың мағызы жануарлардың қаңқаларының тіршілік ететін ортасына қарай бейімделуі гидростатистикалық қаңқа: жауын құрты, актиния теңіз жұлдызы сыртқы қаңқалар: маллюскалар, бауыраяқтылар, буынаяқтылар ішкі қаңқа:кез келген омыртқалылар «Қаңқа –ағзаның негізгі тірегі» Видео 5 мин. https://www.youtube.com/wat ch?v=-gB6lCwD_XM Бұл презентацияны PowerPoint тақырыпқа кіріспе түрінде қолданылуға болады http://www.tes.co.uk/Resource Detail.aspx?storyCode=62603 39 Жануарлардың қаңқасының әр түрлі керекті суреттері. : http://sciencefairlady.hubpage s.com/hub/What-are-theThree-Types-of-Skeletons http://en.wikipedia.org/wiki/S keleton Қаңқа бөлімдері: Бас сүйегі (ми сауыты мен бет сүйегі) Тұлға бөлігі: (кеуде бөлігі мен омыртқа сүйектері) Жамбас бөлігі: (жамбас сүйектері мен аяқ сүйектері) Тек негізгі сүйектерге тоқталу керек! Пайдалы веб-сайттар: http://greenbuzzz.net/nature/8wonderful-water-skeletonsnature/ http://kidshealth.org/teen/your _body/body_basics/bones_mu scles_joints.html ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 60 Биология Орта Мектеп 7-сынып 7.3: Координация және реттелу Ұсынылатын алдыңғы білімдер 7 сыныптың «Тірі ағзалардың алуан түрлілігі» бөлімінде оқушылар омыртқалы және омыртқасыз жануарларды сипаттайтын ерекшеліктерді атай алады. 7 сыныптың «Жасушалық биология» бөлімінде оқушылар жасуша, ұлпа, мүше және мүшелер жүйелерін түсіндіре алады. Мән мәтін Бөлім оқушыларда жануарлардың жүйке жүйесінің түрлерін білетін , жүйке жүйесінің қызметі және оның құрылымдық компоненттерін туралы білімді қалыптастырады. Орталық жүйке жүйесінің және вегетативті жүйке жүйесінің құрылысы мен қызметін оқып білуде салыстыру дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Жүйке жүйесіне зиянды факторлардың әсерін түсіндіру арқылы денсаулықта сақтау құндылықтарын дамыту жүзеге асырылады. Практикалық дағдыларын дамыту және барлық жаратылыстану пәндерінің қажеттілігін талдау және бағалау дағдыларын дамытуға ықпал ететін болады. Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр. Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Төменде оқушыларға арналған академиялық тілге сәйкес қатынасында тілдік тапсырманың үлгісі берілген Пән бойынша оқыту Оқытудың тілдік Пәндік лексика мен Диалог құруға / жазылымға қажетті сөз мақсаты мақсаты терминологиясы тіркестері Оқушылар жасай алады: Оқушылар жасай алады: нейрон, импульс, рефлекторлық Біздің (денеміздің) денсаулығын әрекет, еркін жауап беру қамқорлыққа алу үшін біздің салауатты (психикамыздың) болуы да маңызды. ағзаның тіршілік жазбаша есеп психика, ми, жүйке, денсаулық, Бұл (психикалық гигиена) деп аталады. әрекеттерінің дайындау немесе гигиена, ұйқы, жады , күйзеліс, Мен салауатты психиканың … үш аспектісі қалпына келуіне және «Салауатты диета туралы айтамын. / Салауатты психикаға үш тынығуына ұйқының психика» нәрсе ... енеді. маңызын түсіндіру тақырыбында физикалық, психикалық Ең алдымен,… PowerPoint жақсы психикалық денсаулық Егер Сіз қағидаларды сақтасаңыз, таныстырылымын денсаулықты жадыңызды жақсарта аласыз/ психикаңызды ұсыну сақтаудың ұйықтау, дене шынықтырумен сау қалпында сақтай аласыз: принциптерін шұғылдану, қызмет қылу, қорғау, • Егер сіздің (ұйқыңыз 8 сағат бойы), Сіз … сипаттау алдын алу, қысқарту, қолдау, боласыз/Сіздің денеңіз бен психикаңыз сау есте сақтау. болып қалады. • Егер Сіз (стрессті төмендеткіңіз) келсе, онда Сіз ... /Сіз …. тиіс. ... Қорытындылай келе, біздің (психикамыз бен жадымыз) сау қалпында екендігіне көз жеткізуіміз үшін, бізге ….. керек. 61 Оқытудың тілдік мақсаттарының қосымша үлгілері Пән бойынша оқыту Оқытудың тілдік мақсаты мақсаты Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: жүйке жүйесінің қызметіне алкаголь, темекі, және наркотикалық заттардың әсерін түсіндіру Пәндік лексика мен терминологиясы Жүйке жүйесі, нейрон, рецептор, ынта, эффектор, сезгіш нейрон, қозғалтқыш нейрон, қондырма нейрон, синапс, автономдық жүйке жүйесі, орталық жүйке жүйесі , ми, жұлын, стимулятор, депрессант, жүйке импульсі Диалог құруға / жазылымға қажетті сөз тіркестері Стимуляторлар …. жылдамдатады. Депрессанттар … баяулатады. топта жұмыс істеп, алкогольдің, шылым шегудің, есірткінің жүйке жүйесіне әсерінің салдарын түсіндіретін таныстырылым жасау. (жазылым, оқылым, айтылым және тыңдалм дағдылары). Академиялық тілді оқытуға жататын, басқа тілдік мақсаттарын құру үшін және тілді оқытуда қосымша анықтамалар алу үшін жоғарыдағы «Тілдік мақсаттарды» қараңыз. Қысқаша жиынтығы Бұл бөлім оқушылардың жануарлар жүйке жүйесінің түрлерімен танысуынан басталады, олар сызбада көрсетілген нейрон бөліктерін тауып, атайды. Олар орталық жүйке жүйесі мен шеткі жүйке жүйесі бөлімдерінің құрылысы мен қызметін салыстыра алады. Олар рефлекторлық доғамен танысып зерттейді және мінез-құлықтың рефлекторлық табиғатын зерттейді. Бұл бөлімнің соңы сау психиканы қалыпта ұстаудың негізгі қағидаларын зерттеумен аяқталады. Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Координаци я және реттелу 7.1.7.1 жануарлардың жүйке жүйесінің типтерін салыстыру (Тж) Оқушыларға жүйке жүйесінің түрлерінің бейнесінің жиынтығы берілген. Әрбір сурет пікірлермен бірге беріледі (қандай тірі ағзаларға тән және оның ерекшеліктері). Содан соң оқушылар жүйке жүйесінің эволюциясының тізбегін құрады/иллюстрацияларды жүйке жүйесінің түрлеріне қарай жіктейді. (әр тип бойынша көп Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) Жүйке жүйесінің типтері: Диффузды (торлы)(гидра); Бағаналы (ақ сұлама); Түйінді (ұлулар, буылтық құрттар, буынаяқтылар); Түтікті (омыртқалылар). 62 Оқыту ресурстары Оқулық 6 сынып Жунусова К. және т.б. (Алматы, «Атамұра», 2011), §49 https://youtu.be/os1dduNJjJk таныстырылымдар http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& Видеосабақтар сайты: info@infourok.ru Видеосабақтар Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) мысалдар келтіру қажет). Координаци я және реттелу (Жж, ҚБ) Жұппен жұмыс жасай отырып, оқушылар түрлі жануарлардың жүйке жүйесін салыстыруға кесте толтырады. 7.1.7.2 (С) Талқылауға арналған жүйке жүйесінің сұрақтар: қызметін және -Мүшелердің үйлесімді қызметі құрылымдық қалай жүзеге асырылады? компоненттерін -Қоршаған орта жағдайларының атау өзгерісіне ағза қалай әрекет етеді? 7.1.7.3 - жүйке жасушасының компоненттерін анықтау Оқыту ресурстары Биология 7 класс №53 жүйке жүйесінің қызметтері: -мүйелер мен мүшелер жүйелерінің өзара байланысын қамтамасыз етеді; - сыртқы ортаға жеке бейімделуі. (Т, Жж) Оқушылар тәжірибие жүргізу арқылы жүйке жүйесінің қызметтерін атайды: - жұмылған көзбен кеңістікті бағдарлау; - тактильді сезімталдық (затты сипап-сезу арқылы іздеп табу); - қолды тартып қалу (рефлекторлық доға). Оқулық 8 сынып Очкур У.А. және т.б (Алматы, «Мектеп», 2008), §8, 9, 14 Оқулық 8 сынып Алимкулова Р және т.б Алматы, «Атамұра», 2008), §7, 8, 13 Таныстырылымдар http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& Видеосабақтар сайты: info@infourok.ru Видеосабақтар Биология 8 класс №8, 44 Бейнесюжеттер: https://youtu.be/uNHye_1wukM https://youtu.be/U5eYdwyH9hA https://youtu.be/FWUYZG-avc8 https://youtu.be/Ro-ksMiZfbs Бұдан кейін оқушылар жүйке жүйесінің қызметі мен адам өміріндегі маңызын түсіндіреді. (М) Оқушылар ермексаз және нейрон құрылысының сызбасын қолданып, жүйке жасушасының құрылысын модельдейді. Нейрон бөліктерін (денесі, аксон, дендриттер және қабықша) атайды. анатомия пәнінен сайттар: http://paramitacenter.ru/content/an atomy биология пәнінен анықтамалық 63 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Координаци я және реттелу Оқыту мақсаты 7.1.7.4 орталық жүйке жүйесі бөлімдерінің құрылысы мен қызметтерін салыстыру Оқытушының болжамды қызметі (ҚБ) «Нейрон түрлері, құрылысы мен қызметі», «Жүйке жүйесінің құрылысы мен маңызы» атты тірек сызба құру. (С) ОЖЖ бөлімдерінің суреттерін/модельдерін/кестелерін пайдаланып орталық жүйке жүйесінің қызметін талқылаңыз. (Тж) Оқушылар ОЖЖ түрлі бөліктерінің құрылымы мен қызметтерін көрсету үшін 3 слайдтан тұратын таныстырылым дайындайды. Әр топқа ОЖЖ-ң бір бөлімін беруге болады, олар интернет ресурстар/ энциклопедиялар/ оқулықтар арқылы зерттеулер жасап, соңында сыныпқа ұсынады. (Ж) Оқушылар ОЖЖ қызметін көрсететін диаграмма толтырады. (Ж, Тж) Практикалық жұмыстар орындау барысында оқушылар ОЖЖ құрылымы мен қызметтерін салыстырады (берілген зертханалық жұмысты жасау міндетті емес, бірақ практика негізінде теориялық білімін қалыптастырады). Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) Оқыту ресурстары «Биологиядан кестелер, сызбалар, суреттер», Акимов С.С., «Лист», Москва, 1998 Оқушыларға ОЖЖ және шеткі жүйке жүйесінің сызбасын беріп, негізгі бөліктерін кішкентай тақташалар көмегімен белгілеуді тапсыруға болады. (мысалы ми, жұлын және т.б.) Практикалық жұмысты жасау: «Жұлынның құрылысы мен қызметін зерттеу»; «Ми бөліктерінің қызметін зерттеу. Сопақша мидың рефлекстерін сипаттау. Үлкен ми сыңарларының сенсорлық аймақтарын оқып білу» . 64 Оқулық 8 сынып Очкур Е.А. және т.б (Алматы, «Мектеп», 2008), §15, 16, 17 Оқулық 8 сынып Алимкулова Р. т.б (Алматы, «Атамұра», 2008), §14, 15, 16 Таныстырылымдар http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& Бейнефильмдер сайты:info@infourok.ru Бейнефильмдер Биология 8 сынып №45, 46 Жүйке жүйесі туралы ақпаратты және суретті мына жерден табуға болады: http://faculty.washington.edu/chu dler/auto.html http://users.rcn.com/jkimball.ma.u ltranet/BiologyPages/P/PNS.html Практикалық жұмыс жүйке жүйесі http://kk.convdocs.org/docs/index -33752.html бейнесюжет ОЖЖ https://youtu.be/U5eYdwyH9hA Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) Оқыту ресурстары анатомия бойынша сайт: http://paramitacenter.ru/content/an atomy Координаци я және реттелу 7.1.7.5 рефлекстік доғаны зерттеу (Д) Рефлекторлық әрекеттердің бірнеше мысалын келтіріңіз, мысалы ыстық заттан қолды тартып алу немесе тізе рефлексі. (Ж) Оқушылар ыстық затқа қол тигізгенде пайда болған жүйке импульсінің жүріп өтуін қысқаша сипаттайды. Зертханалық жұмыс жүргізу: -«Эксперимент барысында тізе рефлексін оқып білу және тізе рефлексін бақылау»; «Рефлекторлық доғаға талдау , рефлекторлық доға бөлімдері сәйкестігін оқып білу». Инструктивті карталар «Лабораториялық және практикалық жұмыстар, «Анатомия және физиология пәндері бойынша лабораториялық практикум» sk.nis.edu.kz Биология, НЗМ мұғалімдеріне сабаққа дайындалуға арналған материалдар 15.08.2014 Оқулық 8 сынып Очкур Е.А. т.б. (Алматы, «Мектеп», 2008), §14 Оқулық 8 сынып Алимкулова Р. т.б. (Алматы, «Атамұра», 2008), §13 (Т) Оқушылар рефлекторлық доғаның стандартты сызбасымен танысады: рецептормен, сезімтал нейронмен, қыстырма/аралық нейронмен, қимыл нейрон және жауап қайтарушы мүше. Таныстырылым http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& Бейнефильмдер сайты. info@infourok.ru Бейнефилмдер Биология 8 сынып №44, 53 (Ж,Тж) Зертханалық жұмыс орындай отырып, оқушылар рефлекторлық доғаны зерттейді. Рефлекс және рефлекторлық доға туралы мағлұматтар: http://med65 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) (ҚБ) Оқушыларға рефлекторлық доғаның моделін апликация түрінде жасауды ұсыну. Оқыту ресурстары lib.ru/books/nerv_bol/18.php Практикалық дағдылар туралы сайттары: http://www.biologyresources.com/biologyexperiments2.html http://www.nuffieldfoundation.or g/practical-biology/measuringreaction-time-human-nervecontrolled-reaction Рефлекторлық доға сызбасының сайттары: http://en.wikipedia.org/wiki/File: Anatomy_and_physiology_of_ani mals_A_reflex_arc.jpg http://www.tes.co.uk/ResourceDet ail.aspx?storyCode=6007690 Лабораториялық жұмыс «Мидың әртүрлі бөліктеріндегі шартсыз рефлекстерді анықтау»: http://www.virtulab.net/index.php ?option=com_content&view=artic le&id=166:2009-08-23-11-4222&catid=43:8&Itemid=104 Анатомия пәні бойынша сайттар: http://paramitacenter.ru/content/an atomy Рефлекторлық доға: https://youtu.be/oVDA6sLHTgc 66 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) Оқыту ресурстары https://youtu.be/mCAqIZ3kNqg Координаци я және реттелу 7.1.7.6 мінез-құлықтың рефлекторлық табиғатын түсіндіру (Д) Ерікті оқушылармен шартсыз және шартты рефлекстерді демонстрациялау. Зертханалық жұмыс оқушылардың мінез-құлықтың рефлекторлық табиғатын түсіндіруге мүмкіндік береді. (С) Оқушылардың рефлекстердің классификациясы, шартты және шартсыз рефлекстер және шартты және шартсыз рефлекстердің негізгі белгілері туралы не білетінін анықтау. Рефлекстерді алу. Кез-келген затты түсіріп алу, немесе бірден тақылдату, немесе оқушының иығына бірден қолды қою. Осылайша а)жыпылықтатқыш рефлексін; б)бағыт – бағдар алу рефлексін (басты қоздырғыш жаққа бұру); в)баяу қорғаныс (басты бұру) рефлекстерін алу. (ҚБ) «Шартсыз және шартты рефлекстердің ерекшеліктері» кестесін толтыру. ЗЖ Ұзын таяқшаны салбыратып тұрып, оны еденге тастағанда тігінен түсетіндей етіп ұстау. Таяқшаның түсетін орнын бормен белгілеу. Сыналатын оқушы бормен белгіленген жерде қолын дайындап тұрады, бірақ таяқшаға қолын 67 Инструктивті карталар «Лабораториялық және практикалық жұмыстар, «Анатомия және физиология пәндері бойынша лабораториялық практикум» sk.nis.edu.kz Биология, НЗМ мұғалімдеріне сабаққа дайындалуға арналған материалдар 15.08.2014 Оқулық 8 сынып Очкур Е.А. (Алматы, «Мектеп», 2008), §60, 61 Оқулық 8 сынып Алимкулова Р. т.б. (Алматы, «Атамұра», 2008), §57, 58 Таныстырылымдар: http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& Бейнефильмдер сайты: info@infourok.ru Бейнефильмдер Биология 8 сынып № 53, 55 Жоғарғы жүйке қызметінің рефлекторлық табиғаты: http://shkolo.ru/reflektornayapriroda-vyisshey-nervnoydeyatelnosti/ Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) Оқыту ресурстары тигізбейді. Эксперимент жүргізуші таяқшаны тастаған кезде таяқша төмен құлдырайды, сол кезде сыналатын оқушы таяқшаны жылдам ұстап алу қажет. Сыналушының жылдамдық реакциясы төмен болған сайын, таяқша соғұрлым аз арақашықтыққа жетіп үлгереді, осылайша, таяқшаны ұстап алған жерден арықарай бормен белгілеп отырады. Арақышқтықты сантиметрмен өлшеп және жазып алынады. Реакция жылдамдығы еденмен байланысты емес, ол әрбір жеке адамның тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты. Нақты нәтижелер алу үшін тәжірибені бірнеше рет қайталаған дұрыс.Кез-келген психологиялық мүмкіндік, сонымен қатар реакция жылдамдығы да жаттығу арқылы өзгеруі мүмкін. Мысалы: «Мен қызыл түсті зат көрсеткенде, қолдарыңды жылдам көтеріп түсіріңдер». Түрлі заттарды көрсету және сонымен қатар қызыл түсті де заттарды көрсету. Ауызша берілген нұсқаудағы сөздер арасындағы байланыс, қоздырғыш пен әрекет арасындағы нақты байланысқа айналды. Сондықтан, адамның сөз сөйлеуі Бейнефильм «Фиксики – Рефлексы»: https://youtu.be/jyt7Le_IPOs Шартты рефлекстер: https://youtu.be/bT6lhyC79Ws Шартсыз рефлекстер: https://youtu.be/-FGgXdb7VFE Анатомия пәнінен сайттар: http://paramitacenter.ru/content/an atomy 68 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Координаци я және реттелу Оқыту мақсаты 7.1.7.7 вегетативті жүйке жүйесінің қызметін сипаттау Оқытушының болжамды қызметі (Д) Адамның эмоционалды қозғаушы күші бар реакциясын көрсететін күрделі бір реакция мысалын көрсету (қақпашының допқа қарай секіруі, жүгірушінің тапанша дыбысынан жүгіре бастауы. (Т) Әрбір топқа автономды жүйке жүйесін көрсететін, бөлек- бөлек жұмбақ - сурет таратыңыз. Оқушылар суретке қарай отырып, оны құрасытырып, суретте бейнеленген фактыларды жазып отырулары тиіс. Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) арқылы жағымды шартты рефлекстерді тудырады (қызыл түсті көрсеткенде оң қолды көтеру) және басқа түстерді көрсеткенде кері, тежегіш рефлекстердің пайда болуы. «Қызыл» сөзі көптеген затты бірдей белгісіне қарай жинақтайды. Мұнда белгіні тек сөз ғана біріктірмейді сонымен қатар оның бөліктері де біріктіреді: сөз алды, жұрнақ, түбір. Бұл тапсырма оқушыларға автономды жүйке жүйесінің парасимпатикалық және симпатикалық жүйке жүйесіне бөлінуін түсіндіруі тиіс. Оқыту ресурстары Оқулық 8 сынып Очкур Е.А. т.б . (Алматы, «Мектеп», 2008), §18 Учебник 8 класс Алимкулова Р. и др. (Алматы, «Атамұра», 2008), §17 Идеяда мыналар болуы мүмкін: Таныстырылым: парасимпатикалық жүйе денеі http://www.infourok.com/click.ht босаңсытқан кезде, симпатикалық ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be жүйе денені қимыл-әрекетке lT&u=3&y=2& дайындайды. Жұлынның аймақтары Бейнефильмдер түрлі қызметтерді басқара алады. сайты:info@infourok.ru Бейнефильмдер Биология 8 сынып № 47 https://youtu.be/7eVW1T7BcLc (ҚБ) «Симпатикалық және парасимпатикалық жүйке жүйесінің қызметң» кестесін толтыру. «Перифериялық жүйке жүйесі» сызбасын құрастыру. Вегетативті жүйке жүйесін зерттеу әдістері: http://ilive.com.ua/health/procedu res/obsledovanieorganizma/9725-metodyissledovaniya-vegetativnoinervnoi-sistemy 69 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) Оқыту ресурстары бейнесюжет вегетативті жүйке жүйесі: https://youtu.be/BT6h2aiwVg4 Координаци я және реттелу 7.1.7.8 ағзаның тіршілік әрекеттерінің қалпына келуіне және тынығуына ұйқының маңызын түсіндіру. 7.1.7.9 жақсы психикалық денсаулықты сақтаудың принциптерін сипаттау (Т) Қалыпты психикалық саулықты сақтауға байланысты нақты жағдайларды талқылау үшін оқушыларды топтарға біріктіру. Жағдайды сипаттауда келесі негізгі идеялар болу қажет: -ұцқының бұзылуы; -күн режимінің бұзылуы; -ой еңбегі ережесінің бұзылуы. (Т) Кіші топтарда қалыпты психикалық саулықтың ауытқу себептерін анықтау. (Т) Үлкен топтарда әр кіші топтың өкілдері аталған жағдайлардың шешу жолдарын ұсынады. (Т) Оқушылар «қалыпты психика» жөнінде келесі ақпараттар қамтылған постер дайындайды: Ұйқының маңызы Есте сақтауды жақсарту тәсілдері Психикалық гигиенаның ережелерін қалай сақтау Оқушылармен бірге алдын –ала постердің бағалау критерийлерін анықтау: уақыт, рәсімделуі, қажетті ақпараттың болуы. анатомия пәнінен сайт: http://paramitacenter.ru/content/an atomy Биология пәні бойынша анықтамалық: «Биолгия пәні бойынша кестелер, суреттер, сызбалар» Акимов С.С., «Лист», Москва, 1998 Оқулық 8 сынып Очкур Е.А. т.б. (Алматы, «Мектеп», 2008), §62-65 Оқулық 8 сынып Алимкулова Р. т.б. (Алматы, «Атамұра», 2008), §59, 60, 61, 62 Таныстырылымдар: http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& бейнефильмдер сайты: info@infourok.ru Бейнефильмдер: Биология 8 сынып № 54, 56, 57 Интернет/CD-ROM/ Ресурстар библиотекасы «Салауатты психика» 70 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) қажет? Оқыту ресурстары Анатомиядан сайттар: http://paramitacenter.ru/content/an atomy Түс туралы бейнефильм https://youtu.be/ti1gG5xY68U Түс туралы 10 магиялық дәлелдер: https://youtu.be/MDmF18NPO5w Ұйқының құпиясы: https://youtu.be/A1ukJiMO_70 Координаци я және реттелу 7.1.7.10 жүйке жүйесінің қызметіне алкаголь, темекі, және наркотикалық заттардың әсерін түсіндіру (Т) Оқушылар ұсынылған ақпараттық парақтар/видео/кітапшалар және т.б. негізінде алкогольдің, шылым шегудің, есірткінің жүйке жүйесіне әсерін зерттейді. Содан кейін олар «Алкоголь, шылым шегу, есірткінің жүйке жүйесіне әсерінің салдары» атты парақшалар/буклеттер құрады. (С) Оқушылар «Алкоголь, шылым шегу, есірткінің жүйке жүйесіне әсерінің салдары» атты парақшалар/буклеттерін сыныпқа ұсынады. Оқушылар зерттейді: кофе/дәрілік препараттар/энергетикалық сусындар Алдын –ала оқушылармен парақшаларды/буклеттерді бағалау критерийлерін анықтап алу: уақыт, рәсімделуі, қажетті ақпараттардың болуы. Мұнда денсаулықта сақтау мен қауіпсіздікті сақтауды назарға алу қажет. Кейбір оқушыларға кофеин ішуге тыйым салынуы мүмкін. Жоғарғы жүйке қызметі: https://youtu.be/QxoeQPZD1QA канал LifeBiology Оқулық 8 сынып Очкур Е.А. т.б. (Алматы, «Мектеп», 2008), §66, 17 Оқулық 8 сынып Алимкулова Р. т.б. (Алматы, «Атамұра», 2008), §62, 63, 16 Таныстырылым http://www.infourok.com/click.ht ml?x=a62e&lc=ws&mc=B&s=Be lT&u=3&y=2& Бейнефильмдер сайты: info@infourok.ru Бейнефильмдер: Биология 8 сынып № 48 Темекі шегудің жүйке жүйесіне әсері: http://alcohol- Қосымша: (Э) Оқушылар 71 Білім беру бағдарлама сына сілтеме Оқыту мақсаты Оқытушының болжамды қызметі Оқытушыға арналған ескертулер (оқыту әдістемесі) кофеиннің реакция жылдамдығына әсерін зерттей алады. Оқыту ресурстары nikotin.ru/vliyanie-kureniya-nanervnuyu-sistemu/ Алкогольдің жүйке жүйесіне әсері: http://aris37.ru/alkog/748vliyanie-alkogolya-nacentralnuyu-nervnuyusistemu.html Рефлексті тестілеуге ойындар: http://www.bbc.co.uk/science/hu manbody/sleep/sheep/ Анатомиядан сайттар: http://paramitacenter.ru/content/an atomy Зиянды әдеттер және олардың ағзаға әсері: https://youtu.be/6Uaun05TeNI Темекі шегудің және есірткінің зияны туралы ролик (алдын – ала көруді қажет етеді, себебі ролик сезімтал балаларға зиянын тигізуі мүмкін) https://youtu.be/LtF051TNJ1U С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 72 73 Биология Орта Мектеп 7-сынып 7.4: Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтары Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар «Жаратылыстану» курсынан тірі ағзалардың тіршілік деңгейлерін біледі. Олар тәжірибені зерттеу жоспарын құра алады. Оқушылар «Жаратылыстану» курсынан жасуша туралы біледі. Барлық тірі ағзалардың жасушадан тұратындығын және жасуша санына қарай біржасушалылар және көпжасушалылар болып бөлінеіндігін түсінеді Мән мәтін Бұл тарау биологиялық өзгергіштік туралы түсініктің дамуының бастамасы болып табылады.Тараудың тәжирибелі бағыты тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын өзгергіштік арасындағы айырмашылықтарды сипаттау арқылы іске асырылады. Бұл бөлімде пәнаралық байланыс жүзеге асырылады: - белгілерді анықтауда гендердің реттелуін оқып білгенде математикамен; - тірі ағзаларда жүретін үдерістерін оқып білуде химиямен. Бұл тарау хромосоманың тұқымқуалашылық ақпараттың ұрпаққа берілуіндегі рөлін анықтайды. Тарау барысында ұсынылған тапсырмалар әртүрлі ағзалардағы хромосома санын салыстыруға және дене жасушалары мен жыныс жасушаларындағы хромосомалар санының әртүрлілігін білуге ықпал етеді. Биология» пәні бойынша берілген тараудағы тілдік мақсаттар Төменде оқушылар үшін тілдік мақсаттарға қатысты сәйкес келетін академиялық тілді қолдану мысалдары беріледі. Пән бойынша оқу мақсаты Оқытудың тілдік мақсаттары Пәндік лексика мен Диалог/жазу үшін пайдалы бірқатар терминология үзінділер тұқым қуалайтын және X пен Y арасында байланыс/корреляция Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: тұқым қуаламайтын бар жоғын біз қалай айқындай/аша/таба өзгергіштік аламыз? адам ағзасындағы тұқым қуалайтын және байланыс, корреляция, тұқымқуалайтын және тұқым қуаламайтын қарым қатынас Біріншіден/одан әрі/сосын біз/ біздің тұқым қуаламайтын өзгергіштік арасындағы зерттеу, айнымалылар, топ …екенін белгілерді зерттеу айырмашылықтарды деректер өлшеді/ашты/байқады/тапты. ауызша және жазбаша графика өлшеу, ашу, График X ... екенін көрсетеді. сипаттау белгілеу X – Y өзгертеді, вариациясы, Z зерттеуді жоспарлауға (вариациясы) - A (вариациясы) байланысты сұрақтар қою, болғанда. ұсыныстар енгізу Қосымша тілдік мақсаты Пән бойынша оқу мақсаты Оқытудың тілдік мақсаттары Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: Пән бойынша оқу Оқытудың тілдік мақсаттары мақсаты ядро, хромосомалар, гендер, 74 белгілерді анықтаудығы гендердің рөлін түсіндіру белгілердің тұқымқуалауындағы гендердің рөлін ауызша сипаттап, түсіндіріп немесе иллюстрациялай алады хромосомаларда ДНҚ құрамындағы гендердің орналасуы туралы негізгі мәліметтерді тыңдау, түсіну және жазып алу, сұрақтар беру, сұрақтарға ауызша жауап беру (айтылым, тыңдалым, жазылым дағдылары) ДНҚ, қос шиыршық, ақуыздар еркек, әйел, түрлер, нұсқаулар, жоспар, сақтау, жиынтықтар, материал сақтау, комплектілеу, ұйымдастыру, құрамында болу, ... құралу ДНҚ қайда орналасқан? Бұл не … Ген (-дер) қандай қызмет атқарады? Хромосомалар қалай комплектіленген/ұйымдасқан? Хромосома ұйымдасқан… Гендер комплектіленген… ДНҚ X үшін …. жағдайларда сақталады Қосымша тілдік мақсаты Пән бойынша оқу мақсаты Пән бойынша оқу мақсаты Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: хромосомаларда ДНҚ құрамындағы гендердің орналасуы туралы негізгі мәліметтерді тыңдау, түсіну және жазып алу, сұрақтар беру, сұрақтарға ауызша жауап беру әртүрлі ағзалардағы хромосомалардың санын салыстыру Пән бойынша оқу Пән бойынша оқу мақсаты мақсаты ядро, хромосомалар, гендер, Хромосома қайда орналасқан? ДНҚ, қос шиыршық, ақуыздар Ген бұл … еркек, әйел, түрлер, нұсқаулар,ген (-дер) қандай қызмет атқарады? жоспар, сақтау, жиынтықтар, материал Әйелдің жыныс жасушасында еркектің жыныс жасушасына қарағанда ... ерекшеленеді. Түрлі ағзалардың хромосомалар саны ... сақтау, комплектілеу, Кариотип бұл ... ұйымдастыру, құрамында болу. Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. Қысқаша шолу 75 Осы тарауды оқу барысында оқушылар тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын өзгергіштік арасындағы айырмашылықтарды және адамдардағы өзгергіштіктерінің түрлерінің әртүрлілігін анықтайды . Оқушылар берілген мысалдарды талдай отырып , ағзалардың белгілерінің тұқымқуалағанын немесе жүре пайда болғанын анықтайды. Қоршаған ортаның әсерінен пайда болған өзгергіштіктерді анықтай алады,. Сонымен қатар ДНК құрамындағы гендердің орналасуын түсіндіреалады. Олар конфет немесе контруктор сияқты қарапайым ресурстар көмегімен ДНҚ құрылымының моделін жасай алады. Бұл тарауда тұқымқуалаушылық ақпарат туралы негізгі түсініктер беріледі. Сонымен қатар оқушылар әртүрлі ағзалардағы хромосома санын салыстырып, дене және жыныс жасушаларындағы хромосома санының айырмашылығын анықтайды. Оқу бағдарламасы на сілтеме Оқыту мақсаттары Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтары 7.2.4.1 адам ағзасындағы тұқымқуалайты н және тұқым қуаламайтын белгілерді зерттеу Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар (С) Әртүрлі өзгергіштіктерің мысалдардын суреттер\бейне материал\анимация\ фото арқылы қарастырып, жоғары және төмен деңгейлі сұрақтарды құрастыруды оқушыларға ұсыну. 7.2.4.2 үздік және үздіксіз өзгергіштікті мысал келтіру (Т) Сабақты проблемалық сұрақтан бастауға болады. « Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік тірі ағзалардың саналуандығына әсер ете ме екен?» (суреттер мен презентация көрінісі) (Т) Барлық ағзаларда тіршілік ету үшін және тіршілікті сақтау үшін ақпарат болатынын түсіндіру. (Т) Зерттеу жүргізу үшін сыныпты Оқу әдістемесіне қатысты ескертулер Оқыту ресурстары Талқылау кезінде оқушылардың ағзадағы қарама-қарсы (альтернативті) белгілеріне назар аудару: көздің, шаштың түсі, беттің әлпеті. Әр түрлі жағдайда әр түрлі жерде немесе бөлме өсімдіктерінің кеппе шөптері. Жануарлар суреті бар карталар (мысалы,иттер мен мысықтар). https://www.youtube.com/ watch?v=DL0w_rWNcQ8 https://www.youtube.com/ watch?v=_8CSpgm73Hw nterneturok.ru/.../izmenchi vost-vidy-izmenchivostimodifikatsionnaya-i... Сосын олардан осы белгілер ұрпақтан ұрпаққа қалай берілетінін сұраңыз. Жауапты жасуша ядросының хромосома құрылымында орналасқан ДНК молекуласы немесе дезоксирибонуклеин қышқылымен байланыстырып түсіндіру, хромосомалардан табылған жасуша ядросында орналасқан (ДНК құрылыстары қарастырылмайды, ол кейінірек жоғарғы сыныптарда қарастырылады). Гендік ақпарат «нұсқау бойынша басшылық» ДНК деген химиялық молекуланың құрамында орналасуының, оқушылардың назарына аудару қажет. ДНК адамның гендерінің ішінде отыр. Гендер ДНК молекуласының үзінділері болып 76 teacherportal.ru/publ/10_klass/bi ologija/...vidy.../48-1-02037 ДНК моделі немесе презентация 30 сантиметрлік қағаздар, бой өлшегішке бірнеше топқа бөлу. Әр топ нұсқаулық карточка – тапсырма алады. Оқушылар варифциялық қисық сызық құрады (бой ұзындығы мен табан өлшеміне салыстырулар жүргізеді). (Э) Сынып мүшелерінің арасындағы айырмашылықтарды салыстыра отырып зерттеуді жоспарлаңыз және жүргізуді ұйымдастырыңыз (аяқтарының ұзындығы, табан өлшемі). Оқушылар зерттеу жүргізеді. Олар сынып оқушылары арасындағы айырмашылықтар туралы мәлімет жинайды және кестелер толтыру үшін қолданады. Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтары (С) Алынған мәліметтерді сыныпта талдау. 7.2.4.3 (С) Оқушыларға мына сөздер белгілерді жазылған карточкалар ұсыныңыз: анықтаудығы ағза, мүше, ұлпа, жасуша, ядро, гендердің рөлін хромосома, ДНҚ, ген, белгі. Олар түсіндіру осы сөздерден логикалық тізбек құрастыру қжет. (Т) Оқушыларға өздеріңнің ДНҚ – сын адамды құрастыруға ды арналған нұсқаулықтар қоры ретінде елестетін ұсыныңыз. Нұсқаулықтар бір кітапқа сыймайды – сол себепті барлық ДНҚ сақтау үшін 46 (хромосом) кітап керек. Әр кітапта бірнеше рецепт түрлері немесе гендер бар. Әр ген ақуыз жасап шығаруға қажет нұсқаулыққа ие. Нұсқаулықтар табылады. төсеп тұру үшін Деңгейі жоғары оқушыларға зерттеу жоспарын өздігінен құру тапсырмасын беруге болады. Оқушылар сыныптағы оқушылар арасындағы айырмашылықты зерттеу жоспарын жазады (қажет болған жағдайда көмек көрсету). Бой өлшегіш (таңдау бойынша) метр Тұқымқуалайтын және қуаламайтын белгілерді анықтау. ДНК молекуласының құрылысын тереңдетпеу ( бұл ақпарат кейін беріледі). (қабілеттеріне байланысты Сізге кадрлеу үшін дайын тұжырымдамалар қажет болуы мүмкін). Жеке парақшаларды ( карточкалар) слайдтармен ауыстыруға болады Белгілердің дамуын гендер анықтайтындығын оқушыларға жеткізу Барлық адамдарда бірдей гендер жиынтығы бар екендігі біздің ұқсастығымызды түсіндіреді. Басқа да тірі ағзалар да да гендер болады: адамдарда шамамен 25 000, бал арасында шамамен 10 000 және күріште шамамен 50 000! 77 ДНҚ туралы толық және құрылымды бейнебаян (негізгі түсініктер) ГУНЦ сайтында ДНК оқыту үшін қажет интерактивті және басқа да ресурстардың қоры бар. http://learn.genetics.utah.e du/content/begin/tour/ WHAT 'GENES' MEANS https://www.youtube.com/ watch?v=nBNeENaDA3s Берілген ресурста гендер және хромасомалар туралы ақпарат болады. u.rationalwiki.org/.../ https://ru.wikipedia.org/wi ki/Геном_человека https://ru.wikipedia.org/wi ki/Геном Карталар жинағы арнайы кодта жазылған. Олар тек төрт әріпті қолданады - А, Т, Г и Ц Нұсқаулықтар: карталарды кесу және 'Генетика " идеясын біздің кітап моделі идеясымен байланыстыру. (Т) Гендердегі ақпарат кітаптын әр бетінде берілген ақпараттай. Бұл түсінікті қалыптастыру мақсатында оқушыларды мектеп кітапханасына экскурсия ұйымдастырыңыз. Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік заңдылықтары 7.2.4.4 хромосомадағы генетикалық ақпарат ДНҚ рөлін түсіндіру Сыныпты бірнеше топқа бөліңіз. Әр топқа карталар жиынтығын ұсыныңыз, оқушыларға нұсқаулық картасын таратыңыз. Нұсқаулық: «Гендер» туралы идеяларыңызды «Кітап»моделі идеясымен сәйкестендіріңіз. Қабілеті төмен оқушылар үшін қажетті көмек ұсының (немесе білдіртпей бағыт беру). Конфеттерді пайдаланғанда, зертханалық процедураларды жүргізу кезінде тазалықтың дұрыс сақталуын қамтамасыз ету. (Э) Түрлі конфеттер салынған қалталар (немесе Лего, қағаз, лента т.б. болуы мүмкін) және ДНҚ қос спиралі моделінің схемасын таратып беру. Оқушылардан осы ресурстарды пайдаланып, ДНҚ моделін жасауды Егер оқушылар соңынан конфетті сұрау. Сосын сұлба бойынша әр жейтін болса, столдарға қағаз сүлгі бөліктің атауын жаттап алуды сұрау. үлестіріп беріңіз. (Т) Ген - бұл . . .? Оқушыларға өз беттерінше осы сөйлемді аяқтауды немесе басқа оқушыларға өз идеяларын айтуды, оларды жазып алуды тапсыру (өз идеяларын оқып берулері үшін бірнеше оқушыны таңдау). (ТЭ)Қосымша тапсырмалар-ДНК моделін кесіп, жабыстырып, 3Д моделін жасау. (T C) Ген – ДНҚ-ның бөлігі екенін, оларға нақты белгілерін көрсететінін түсіндіру. Белгі деп нені түсіну керек Модель құрастыру үшін түрлі-түсті қағаз, желім және қайшыны қолдануға болады (сонда молекуланың әр бөлігі бір түспен болу қажет). Әр топ өзінің моделін құрастырып, оны жабыстырып қояды (ДНҚ молекуласы көлемінің қаншалықты екенін көрсету үшін). Картон адамның ДНҚ - сы Бұл тапсырманы деңгей жоғары оқушыларға беруге болады. Оқушыларға өздігінен ойлануға уақыт беріңіз.Әр оқушы дәптеріне жазады. Сосын бұл сұрақ топта 78 Лего Балаларға арналған конфеттер қағаз ленталар коктейль таяқшалары www.csiro.au/reso urces/dna-modelactivity.html#build Ламинатталған карточка құрастырған кезде сабақтың шешуші сөздерін пайдалану және оқушыларға оларды салыстыруды тапсыру екеніне мысалдар келтіріңіз. Жасушалық цикл 7.2.2.1 әртүрлі ағзалардағы хромосомалард ың санын салыстыру (С) Әртүрлі ағзалардың жұмыртқалар түрлерін ің суреттерін көрсетіп, неліктен кейбіреулерінен балапан, кейбірінен жұлдызқұрт шығатындығын сұрау. (Т) Оқушылардың әр тобына мінез қылығы әртүрлі болып келетін бірнеше жануарлардың суреттерін беріп, олардың тіршілік әрекеттеріндегі негізгі айырмашылықтарды анықтауларын сұраңыз. Оқушылар әрбір ағза түріне сай келетін ерекше белгілер тізімін құра алады. қарастырылады. Жақсырақ түсінікті болу үшін нақты белгілері бар суреттерді көрсетіңіз. Жұмыртқадан шығатын ағзалардың көптүрлілігіне оқушылардың назарын аударыңыз (құстар, жәндіктер, жорғалаушылар, сүтқоректілер) Сабақта қолданылған тірек сөздер мен анықтамалардан тұратын карточкалар жасауды ұсыныңыз. Олар осы карточкалардағы ақпараттарды өзара салыстырып, тексере алады. Әртүрлі ағзалардағы хромосома саны: http://www.cellbiol.ru/boo k/organizaciya_hromosom /chislo_hromosom_u_razn yh_vidov http://study.com/academy/ lesson/comparativegenomics-chromosomenumber.html#lesson Ген және ДНҚ құрылымы туралы түсініктемелер мен анимациялар: http://learn.genetics.utah.e du/content/begin/tour/ (С) Жоғарыдағы салыстырылған ағзалардың хромосомалары саны туралы кесте көрсетіңіз. Кестені пайдаланып, оқушылар әртүрлі ағзалардағы хромосома санын салыстыра отырып, олардың әртүрлі хромосома санына ие екендігіне көз жеткізеді. Ген, хромосома туралы видеоматериалдар: http://studopedia.org/113627.html Хромосомалар туралы видео: https://www.youtube.com/ watch?v=aZd9DZIdt5Y ДНҚ мен хромосомалар туралы танымдық мультфильм: https://www.youtube.com/ watch?v=sWwpAn 4pN80 (ҚБ) Әртүрлі ағзадағы хромосома саны туралы «дұрыс» және «қате» тұжырымдамаларды ұсынып, оқушылардан «дұрыс» тұжырымдамаларды таңдауын, және жауаптарын түсіндіруді сұраңыз. 79 Жасушалық цикл 7.2.2.2 соматикалық және жыныс хромосомалары ндағы хромосомалар сандарын атау (С) Оқушылардан өздерінің атааналарымен қандай ұқсастықтарының бар екендігі жөнінде ойлануын сұраңыз. (С) шағын топтарда оқушылар осы ұқсастықтарды қамтамасыз етеін жағдайлар туралы талқылап, өз пікірлерін жазады. (Т) Ата –аналарымен айқын ұқсастықтары немесе айырмашылықтары бар суреттерді бере отырып, ағзаның барлық белгілері толығымен сақталған хромосомалардың болатындығын талқылаңыз. (С) Әрбір белгі атаның және ананың екі түрлі генімен, яғни жұп гендермен берілетіндігін түсіндіріңіз. Ұқсас белгілерді анықтау үшін оқушыларға жақын туыстарымен атааналарының суреттерін әкелуге ұсынды. Жыныс жасушалардың хромасомалардың саны соматикалық жасушалармен салыстырғанда аз болғанына назар аударзу. Материалдың көзге көрінуі үшін атаанасындағы хромосоманың ұрпағында қалай орналасатыны туралы сызбаны пайдалануға болады. Оқушыларды талқылауға ынталандыру. Бұл үшін «Миға шабуыл» әдісін пайдалануға болады. Оқушылардың жанұясының суреттері Хромосомалардың орналасуы суреттері: http://myblogbio.blogspot.com/2014/04/ blog-post_14.html С= барл ық сын ыпт ы оқы ту ТЖ = топт ық жұм ыс (С) Гаметалар түзілген кезде сперматозоид пен жұмыртқа жасушадан тек бір ғана бегіге жауапты бір ғана геннен ұрпаққа келетіндігін түсіндіріңіз. (ҚБ) Оқушылар ата-аналар мен ұрпақта болуы тиіс және дене жасушалары мен жыныс жасушаларында хромосома санын көрсететін сызба сызуы тиіс. Оқушылардан жыныс жасушаларында неліктен хромосома саны екі есеге аз болатындығын түсіндруді сұраңыз. Ж= жек е жұм ыс Э= оқу эксперименті 80 Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 81 Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.4: Көбею. Өсу және даму Ұсынылатын алдыңғы білімдер Оқушылар көбеюдің барлық тірі ағзаларға тән қасиет екендігін және жыныс жасушаларының бар екендігін біледі. «Жасушалық цикл» бөлімінен түрлі ағзаларда хромосомалар санының әртүрлі екендігі белгілі. Оқушылар 5-6 сыныптың «Жаратылыстану» курсынан тірі ағзаларға тән қасиеттерді сипаттай алады, тірі ағзаларға тән үдерістерді модельдеу және түсіндіру, ағзалардың ерекшеліктерін өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтау үшін пайдалана алады. Мән мәтін Бұл бөлімде өсімдіктердің жыныссыз және жынысты тәсілдері сипатталады. Өсімдіктердің вегетативті көбею тәсілдерін оқып білу өсімдіктерді тамыр арқылы, қалемшелеу арқылы және егу арқылы көбейткенде практикалық дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Бұл тарауда оқушылар әртүрлі ағзалардың жеке даму кезеңдері, олардың өсуі мен дамуына әсер ететін негізгі факторлар сипатталады. Өсу, даму жылдамдығы мен қоршаған ортаның арасындағы байланысты талдау ағзаның өсуін қамтамасыз ететін ішкі факторлардың әсеріне баға беруге мүмкіндік тудырады. Жануарлардың тура және түрленіп даму жолдарын салыстыру барысында оқушылардың сын тұрғысынан ойлауы дамиды Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр. Пән бойынша оқыту мақсаты Оқытудың тілдік мақсаты Пәнге қатысты лексика Диалог құруға / жазылымға қажетті сөздер мен терминология топтамасы Оқушылар орындай алады: өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбеюін сипаттау Оқушылар орындай алады: Жынысты және жыныссыз көбею тәсілдерін салыстыру жолымен көмекші сөздерді пайдаланып (мысалы, бірақ, болғанда) өз түсініктерін қорытындылау. Тілдік мақсаттың қосымша мысалы Пән бойынша оқыту мақсаты Оқытудың тілдік мақсаты Оқушылар орындай алады: өсімдіктердің өсімді көбею Оқушылар орындай алады: өсімді көбеюдің түрлі жыныссыз, жыныссыз көбею тәсілдері, вегетативті көбею, ұрықтану, өсімді және көбею мүшелері Жынысты көбеюде ... қатысады Жыныссыз көбеюде ... қатысады Жынысты көбею нәтижесінде ... ұқсайтын ағзалар дүниеге келеді Жыныссыз көбею нәтижесінде ... ұқсайтын жаңа ағза пайда болады Жыныссыз көбею жынысты көбеюден ... ажыратылады Пәнге қатысты лексика мен терминология Диалог құруға / жазылымға қажетті сөздер топтамасы Вегетативті тамырлату, 82 көбею, Біз вегетативтік көбею тәсілін тамырлату/телу телу, жолымен зерттедік. тәсілдерін салыстыру Оқушылар орындай алады: өздігінен және айқас тозаңданудың салыстырмалы артықшылықтарын сипаттау тәсілдері туралы ауызша немесе жазбаша баяндама дайындау Оқушылар орындай алады: айқас тозаңдану мен өздігінен тозаңдануды салыстыра алады (оқылым, жызылым, айтылым және тыңдалым дағдылары) Тілдік мақсаттың қосымша мысалы Пән бойынша оқыту мақсаты Пән бойынша оқыту мақсаты Оқушылар орындай алады: Оқушылар орындай алады: өсімдіктер мен коллекцияларды жануарлардағы онтогенез пайдалана отырып кезеңдерін ажырату жануарлар мен өсімдіктердің онтогенез кезеңдері ерекшеліктерін ауызша түрде айту өсімдіктердің кесінділерінен көбейту өз Біз ……. екенін таптық. Осыдан кейін біз өсімдіктердің өз кесінділерінен көбейтуді жүргіздік және өсінділерді компостқа салдық, біз … … … байқадық/көрдік. жыныс жүйесі, Айқас тозаңдану бұл өсімдіктің тозаңды …-дан омыртқалылар, айқас …-ға беруі. тозаңдану, өздігінен Айқас тозаңдану … білдіреді. (түрлердің тозаңдану, тозаң, жәндіктер саналуандығы). Айқас тозаңдану кезінде тозаңға өсімдіктен әртүрлілік, түрлер, ұрық өсімлдікке жылжу үшін жол керек Өздігінен тозаңдану - бұл өсімдіктің тозаңды …дан …-ға тасымалдауы. Ол жәндіктерді еліктіруге энергия шығынын қажет етпейді . Өздігінен тозаңданатын өсімдіктер өзін тозаңдандыратын жәндіктер жоқ жерлерде өсе алады. Пән бойынша оқыту мақсаты өзгеріс, цикл, анықтау, қайта жаңарту, сүтқоректілер, кезеңдер, даму, түрлер сәби (сәбилік), бала (балалық), жасөспірім/жасөспірімдік, үлкен адам (кемелденген шақ) Пән бойынша оқыту мақсаты Онтогенез дегеніміз/бұл … үрдісі/кезеңдері Сіз мына сөзді идеяны түсінікті (тағы бір рет) қаталай/түсіндіре/айта аласыз ба, өтінемін? Біздің топ … деп болжайды. Біз …………. екенін таптық. Біз жоғарыға өсетіндіктен, біз ….. екенін атап өттік/көрдік Бірінші/екінші/жасөзспірімдік… кезеңде, адам сәби/бала/үлкен адам … өзгертеді/дамиды Бұл кезең … (жылға) созылады. Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. Қысқаша шолу Қысқаша шолу –оқу бағдарламасының осы бөлімінде не қарастырылатындығы туралы. Бұл бөлімде оқушылар өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз және жынысты көбеюі арасындағы айырмашылықтарды ажырата алады. Олар өсімдіктердің айқас тозаңдануы мен өздігінен тозаңдануын салыстырады. Оқушылар қосарланып ұрықтануды сипаттайды. Олар өсімдіктердің жыныссыз көбею түрлерін анықтайды. Бұл адамдар үшін көптеген пайдалы өсімдіктерді өндіруде көбеюдің вегетативті тәсілін қолданудың маңызын түсінуге әкеледі. 83 Оқушылар адамның өсу және даму кезеңдерін көрсету үшін хронология құра алады. Олар онтогенез кезеңін анықтай алады және өсімдіктер ұрқушылар пағының екі түрін анықтап, жыныссыз және жынысты сатылар тұрғысынан мұны түсіндіру үшін сұлбаларға тақтайшалар орналастыра алады. Бұл тарауда оқушылар омыртқалылардың жыныс мүшелерін біледі. Содан кейін олар өсімдіктің өздігінен және айқас тозаңдануын салыстырады. Оқушылар өсімдіктің өсуін оның өсу қарқынын өлшеу, алғашқы және екіншілік өсуіне қатысты мүшелерді бақылау арқылы зерттей алады. Оқу Оқыту Сабақта қолдануға ұсынылатын Оқу әдістемесіне қатысты Оқыту ресурстары бағдарламас мақсаттары тапсырмалар ескертулер ына сілтеме Көбею 7.2.1.1 өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбеюін сипаттау (С) Өсімдіктің көбею жолдарының әртүрлі сызбаларын ұсына отырып, олардың арасындағы айырмашылықтарды анықтауын сұрай отырып, сабақтың мақсатына көшу. (G) Топтағы оқушылар иллюстрацияларды көбею типі (жыныстық және жыныссыз) бойынша екі топқа бөледі. Оқушылар өз таңдауларын түсіндіреді. Қорытындылар шығарады. (Жж немесе Т) Әрбір жұпқа өсімдіктің көбею жолдары туралы шағын ақпараттар парақшаларын таратыңыз. Оқушылар ақпаратпен танысып,жазбалар жазып бір-біріне сұрақтар қояды. (Жж) Оқушылармен бөле өсімдіктері және бақша өсімдіктері мысалында көбею тәсілдерін талқылаңыз. Мәтіннен, компакт-дискілерден алынған ақпараттарды пайдалану. Өзінің идеялары туралы қысқаша жазбалар жасау. (ҚБ) Жынысты көбею тәсілін жүзеге асырылу талаптарын анықтап, сипаттайды. Ақпарат парақшаларында өсімдіктің: ˗ ˗ ˗ ˗ ˗ ˗ түйнектері; тамырсабақтары; қалемшелері; мұртшалары; жапырақтары; пиязшықтары арқылы көбею жолдары туралы ақпарат болу тиіс. Сын тұрғысына ойлау стратегияларын пайдалану ұсынылады: Джигсо, Инсерт және т.б. Парақтың екі жағында әр түрлі ақпараттар жазылған «Дәлме-дәл» ақпараттық парақшаларды пайдалануға болады. Жұптық жұмыста әр оқушы ақпараттың жартысын ғана көреді. Оқушыларға өздерінің жазбаларын сызба түрінде немесе кесте түрінде, сонымен қатар жазылған суреттер түрінде жасауды ұсыныңыз. Бұл жұмыс оқушылардың ақпаратты қабылдай алуын есепке ала отырып жүргізілуі керек. Бұл кезеңде өсімдіктерді жынысты көбеюін бейнелейтін 84 Мұғалім үшін ақпарат: http://www.botaniklearn.ru/razmnozhenie-5 Жынысты және жыныссыз көбеюді салыстыру: http://biofaq.ru/zubr/zubr097.html Өсімдік гербарийлері: бүлдірген, нәркес, картоп, зімбір, балықоты және бидайық , қазоты мен аймақтық пеларгониялар, Tradescantia, Bryophyllum ұяластары және жыныссыз тәсілмен көбеюге жарамды және қол жетімді басқа кез келген өсімдіктер. Ақпараттары бар анимациялар: http://biolicey2vrn.ru/index/spos oby_razmnozhenija_rastenij/057 Өсімдіктердің көбеюі туралы анимация: https://www.youtube.com/watch (ҚБ) Оқушылар өсімдіктің көбею тәсілдері мысалдарын сәйкестендіреді. 7.2.1.2 өсімдіктердің өсімді көбею тәсілдерін салыстыру (Т) Оқушылар бір біріне өсімдіктердің қалай көбейетіні туралы айтып беруі керек. Сосын олар сыныпқа өз білімдерін көрсетіп, осы тақырыпты талқылайды. (Т) Оқушыларға бүлдірген, нәркес, картоп, зімбір, балықоты және бидайық сияқты жыныссыз жолмен көбейетін өсімдіктерді көрсетіңіз. Оларды бөлмеде айналдыра орналастыру. Оқушыларға олардың әрқайсысын кезекпен бақылап, қалай көбейетіндіктері жөнінде өздерінің комментарийлерін жазулары керек. иллюстрациялар жиынтығы, плакаттар мен кестелер қажет болады. Тапсырманы орындау үшін оқушыларға өсімдіктердің көбею тәсілдері туралы таратпа материалдар тарату арқылы беруге болады: қалемшелеу,сұлатпа өркен, түйнек және т.б. иллюстрациялар. Кеппешөп тұлып түрінде, тірі нысандар немесе суреттер/өсімдіктердің суреттері. Оқуышлар үрдістің реттілігінің алгоритмін таба алуы үшін қалемшелеп көбейтудің теориялық аспектілері туралы видеоны және плакатты қолданыңыз. (Т) Өсімдіктердің өз кесінділерінен көбейту: үлкен қазоты өсімдігін немесе аймақтық пераргонияны пайдалану. Басқа қолайлы түрлерге Tradescantia ұясынан «Блуждающий Моряков» немесе Bryophyllum tubifolium жатады, олар жыныссыз тәсілмен көбейеді. ?v=xiBMfcX-llg «Өсімдіктер қалай пайда болады?» анимациясы: https://www.youtube.com/watch ?v=eL3aPAzIvxc «Өсімдіктер әлемі» кеспе қағаздары: http://www.liveinternet.ru/users/ maknika/post253008302/ Раушан гүлін қалемшелеп көбейту мысалында видеоролик: https://www.youtube.com/watch ?v=Zk1dLdBIaFs Топқа: скальпель, ақ керамикалық плитка, тамыр ұнтағы, шұңқырқазғыш немесе осыған ұқсас құрал, тақтайшалар, отырғызу үшін компост (50% торф пен торф алмастырғыш, 50% перлит немесе вермикулит), диаметрі шамамен 10 см құты, полиэтилен пакет, резеңкелер, орындыққа жабатын газета (Д) Оқуышларға қалемшелеп көбейтуді практика жүзінде жасауды ұсыныңыз. вегетативтік жолмен көбею тәсілін зерттеу үшін Интернетті / CDROM/кітапхана пайдаланыңыздар (Э/Т) Әрбір оқушы бір өсімдікті қалемшелеп көбейтеді, ал қабілеті «Гүлді өсімдіктердің көбеюі»видеоролик 85 жоғары оқушылар бірнеше өсмідіктерді қалемшелеп көбейтеді. Көбею 7.2.1.3 өздігінен және айқас тозаңданудың салыстырмалы артықшылықта рын сипаттау (Т) Оқушылардан вегетативтік жолмен көбеюдің әр түрінің қолданылуын оқып-біліп, өркенді/жас бұтақты/мұртты, қалемшені, кесіндіні пайдаланып тамырландыру. Бүршікке/бұтаққа/қабыққа ұластыру жолдармен вегетативтік көбею тәсілі туралы ақпаратты қосып, баяндама/PowerPoint презентациясын дайындауды сұрау. (Ж) Оқушылардан «мылқау суреттен» тозаңдануға қатысатын гүлдің бөліктерін белгілеуді және тозаңдану сөзінің маңызын жазуды сұраңыз. (Т) Оқушыларға айқас тозаңдану мен өздігінен тозаңданудың анықтамалары дұрыс жазылған және дұрыс емес бірнеше анықтама берілген үлестірмелерді таратыңыз. Олардың дұрыс анықтаманы табуларын сұраңыз. (С) Айқас тозаңдану мен өздігінен тозаңданудың арасындағы айырмашылықты бүкіл сыныппен талқылау, сосын шағын топтармен әр тәсілдің бірнеше артықшылығын атауды сұраңыз. (ҚБ) Оқушылардан өздігінен және айқас тозаңданудың сызбаларын құрастыруды сұраңыз. Оқушылар құрастырған сызбаларын өзара салыстырып, қателерін түзете алады. (Т/ҚБ) Оқушылар жұбына айқас тозаңданудың артықшылықтарының тізімін жазуды тапсырыңыз. https://www.youtube.com/watch Бұл «нарық» түрінде жасауға болады, ?v=ukLR-P_9rag мұнда 4 оқушыдан тұратын топтарға вегетативтік көбею типтерінің бірі бойынша сарапшы болу тапсырылады, сосын олар жалпы түсінік қалыптастыру үшін вегетативтік көбею тәсілі туралы өз білімдерін басқа топтармен бөліседі. Материалды оқу барысында тапсырманың ақпараттың көлемі мен үлгісін ойластырыңыз, оқушылардың қабылдау типтеріне қарай дифференциациялаңыз. Оқушыларға вегетативті көбеюдің түрлерін сызба түрінде беруге тура келеді. Келесі сыныптарда «ұрықтану» үрдісін оқып білуі үшін оқушыларға тозаңдану түсінігін қалыптастырған маңызды. Тапсырманы дифференциациялау үшін тек анықтамалар ғана емес, суреттерді пайдалануға да болады. Оқушыларға артықшылықтарын табу қиынға соғуы мүмкін. Сол себепті тақтаға түрлі идеяларды іліп қойыңыз, оқушылар қайсысы сәйкес келетіндігін өздері анықтайды. Жұмыстың нәтижесі оқушылардың жасаған постері, бүктемелері немесе 86 «Өздігінен тозаңдану» видеоролигі «Қайсы тәсіл тиімдірек?» https://www.youtube.com/watch ?v=3JhvxszYVb8 Мұғалім үшін ақпарат: http://www.botaniklearn.ru/razmnozhenie-5 Жынысты және жыныссыз көбеюді салыстыру: http://biofaq.ru/zubr/zubr097.html Анимациялық ақпараттар: http://biolicey2vrn.ru/index/spos oby_razmnozhenija_rastenij/057 Ақпараттар: http://cbse-textbookssolutions.blogspot.co.uk/2011/0 6/chapter-12-reproduction-inplants-cbse.html Оқушылар жұптары жауаптарын өзге жұптардың жауаптарымен салыстырып, тексереді. суреттері болуы мүмкін. http://azflora.com/vegetrazmnogenie.html http://blgy.ru/biology6/cloning Видеоматериалдар: https://www.youtube.com/watch ?v=RRolaqaUR3U https://www.youtube.com/watch ?v=L3BrIacu478 Айқас және өздігінен тозаңдануды салыстыру: http://www.diffen.com/differenc e/Cross_Pollination_vs_Self_Pol lination Тозаңдану жолдарының анимациясы: http://study.com/academy/lesson /what-is-pollination-in-plantsdefinition-types-quiz.html Көбею 7.2.1.4 гүлді өсімдіктердегі қосарлы ұрықтанудың маңызын сипаттау (С) Оқушылардан тозаңдану үдерісінің маңызы мен нәтижесін сипаттауды сұраңыз. Гүлді өсімдіктерде ұрықтану қалай жүруі мүмкін екендігін сұраңыз (С) Қосарланып ұрықтану туралы видеоролик көрсетіңіз (Т) Оқушылар қосарланып ұрықтанудың сызбасын салып, түсіндіреді. (ҚБ) Оқушыларға қосарланып ұрықтану кезінде жүретін үдерістер мен олардың нәтижелері туралы ақпараттарды беріп, оларды сәйкестендіруін сұраңыз. Гүлді өсімдіктердің ұрықтануы барлық өсімдіктің басқа түрлерінен ерекшеленеді, себебі тек гүлді өсімдіктерде ғана ұрық пен эндосперм түзіледі. Оқушыларға қосарланып ұрықтанудың сөзбен берілетін сызбасын ұғып алуды ұсыныңыз:бірінші спермий + жұмыртқажасуша=тұқым жеміс, екінші спермий + орталық жасуша= тұқым эндоспермі. Қабілеті жоғары оқушылар қосарланып ұрықтанудың анимациялық сызбасын құрастыра алады. 87 Видеоматериалдар: https://www.youtube.com/watch ?v=bUjVHUf4d1I https://www.youtube.com/watch ?v=jZNML6J_RTE ақпараттар: http://myblogbio.blogspot.com/2013/03/blogpost_5.html (ҚБ) Оқушылардан қосарланып ұрықтанудың өсімдік тіршілігі үшін маңызына баға беруді сұраңыз. Өсу және даму 7.2.3.1 ағзалардың өсу және даму үдерістерін сипаттау (С) Кадрлеп түсіру көмегімен өсімдіктің өсуін көрсететін бейне баянды сыныпқа көрсетіңіз. Даму мен өсу арасындағы айырмашылықты пысықтау үшін бейне баянды қолданыңыз. Бұл кезеңде оқушыларға тірек сөздер/ айту және сызбаларды сипаттау үшін мұғалім көмегі қажет болуы мүмкін. Оқушыларға қыздар мен ұлдардың бойы олар өсіп дамыған сайын қалай өзгеретіндігін көрсететін график беру. Сосын графикті талдап, сұрақтарға жауап беру. Бойды өлшеу жолдары туралы: http://www.scienceprojects.com/SummerProjPlants. htm (T) Оқушылармен адамның өсуі мен дамуы туралы әңгімелесу және әр түрлі кезеңдерді, мысалы, сәбилік, балалық, жасөспірім, толысқан шақ, талқылау. Анықтау үшін онтогенез түсінігін пайдалану. (Ж) Оқушыларға адамның өсуі мен дамуы кезеңдерін көрсету үшін хронология жасауды тапсыру және олармен әрбір кезеңнің салыстырмалы ұзақтығы туралы сөйлесу. Өсу және даму 7.2.3.2 өсімдіктердің ұзарып және жуандап өсу үдерістерін зерттеу (Т) Өсудің өзгеруі. Оқушыларға балалар өскен сайын бойдың өзгеруін көрсету үшін деректерді талдауды тапсыру. (Т) Оқушылар өскіндердің өсу деңгейін өлшейді. Бұршақ тұқымдарын отырғызып, оларды өсуге қалдырыңыз, сосын олардың биіктігін бірнеше күн сайын өлшеңіз. Бұршақ өскіндерінің өсу деңгейін салыстыру үшін әртүрлі жағдайларда (жарық, қараңғы, суық, жылу) қоюға болады. Бұл әрекетті бақылау машықтарын дамыту үшін қолдануға болады - оқушылар өз зерттеулерін жоспарлай және өсу графигін құра алады. (С) Өсу ұғымын талқылаңдар және жасушалардың бөлінуі және меристеманың ұзаруы нәтижесінде 88 Веб-сайттағы PowerPoint бағдарламасын пайдаланыңыз. PowerPoint бағдарламасында иллюстациялар арқылы бастапқы және екінші реттік өсу үрдісінің қалай өтетіндігін көрсетіңіздер http://kisdwebs.katyisd.org/camp uses/MRHS/teacherweb/hallk/Te acher%20Documents/AP%20Bi ology%20Materials/Plants/Prima ry%20Secondary%20Growth/35 _A01s.swf жоғарыда аталған веб-сайтқа өсімдіктердің ұзындығының қалай өсетіндігін түсіндіріңіздер. Сабақтардың неліктен және қалай жуандайтынын түсіндіріңіздер. Сосын оқушылар тексеру жұмысын орындайды немесе бастапқы және екінші реттік өсу арасындағы айырмашылықты түсіндіріп, қысқаша мазмұндама жазады. Өсу және даму 7.2.3.3 өсімдіктер мен жануарлардағы онтогенез кезеңдерін ажырату 7.2.3.4 жануарлардағы тура және тура емес онтогенез типтерін салыстыру (Т) тіршілік циклдарын олардың ұқсастықтарын және айырмашылықтарын жеміс түрлерінің немесе тұқымдардың таралуы механизмін көрсетіп салыстыру циклының әр кезеңіндегі үлгілерін/фотосуреттерін/тірі үлгілерін айналдыра қою. Оқушыларға жәндіктің дамуы тікелей (толық метаморфоз) немесе тікелей емес (толық емес метаморфоз) екендігін анықтайтын белгілерді табуды тапсыру. (Ж) Гүлді өсімдіктердегі тұқымның таралу жолдары мен жемістің түзілуін салыстыру. (Э) Оқушылар тікелей және тікелей емес даму мысалдарын таңдайды және өмірлік циклдың екі түрі туарлы баяндама / PowerPoint таныстырылымын дайындайды. (К) Оқушылар бунақденелілердің тура және түрленіп дамуын салыстырған Тапсырманы орындап болған соң оқушылар ға мысалдар тізімін қздері жалғастыруын ұсыныңыз. қолжетімділік болмаған жағдайда мына сайттан көруге болады: http://www.uic.edu/classes/bios/ bios100/labs/plantanatomy.htm осы мәліметті қолдануыңызға болады Микроскоптарды немесе дайын микропрепараттарды, сонымен қатар суреттерді мына жерден алуға болады: http://www.biology.iastate.edu/C ourses/212L/New%20Site/25rtst m%20index.html Тұқым ның өнуі туралы кейбір идеялар.: http://www.saps.org.uk/secondar y/teaching-resources/186student-sheet-5-investigatingseed-germination-experiment Тұқымды кесіп, оның өнуін зерттеуге арналған нұсқаулық: http://biology.arizona.edu/scicon n/lessons2/roxane/teach_sec.htm онтогенез типтерін зерттеу - мысалдар тура (мысалы маса, үшін интернет/CDкөбелек т.б.) және түрленіп даму ROM/кітапхана қолданыңыз (мысалы, бір күндік көбелек, шегіртке т.б.) онтогенез үлгілерінен тұрулары керек. 89 кесте толтырады. (Ж) Оқушыларды қырықжапыраттар мен гүлді өсімдіктер ұрпақтарының түрлі типтерін көрсететін сұлбалар бар жұмыс парақтарымен қамтамасыз ету. Оқушылар сұлбаға әр ұрпақ түрінің негізгі ерекшеліктері жазылған тақтайша орналастырған кезде тірі үлгілерді пайдалана алады. С = барлық сыныпты оқыту ТЖ = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = оқу эксперименті Д = мұғалімнің демонстрациясы T = мұғалімнің түсіндіруі ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік техникасы бойынша кеңестер 90 Биология Негізгі мектеп 7-сынып 7.4: Микробиология және биотехнология Ұсынылатын бастапқы білімдер Мән мәтін Бұл бөлім микроорганизмдерді оқып білуді ң бастапқы кезеңі болып табылады. Бөлім йогурт және сырмен, сонымен қатар бактриялар қоздыратын жұқпалы аурулармен күресуде антибиотиктермен тансуға мүмкіндік береді. Бөлімнің практикалық бағыты микроағзалардың ғылымда, медицинада және тамақ өндірісіндегі маңызын анықтауға ықпал етеді. . Осы бөлімдегі «Биология» пәні бойынша тілдік мақсаттар Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр Пән бойынша оқыту Оқытудың тілдік Пәнге қатысты Диалог құруға /жазылымға қажетті сөздер топтамасы мақсаты мақсаты лексика мен терминология Оқушылар орындай Оқушылар орындай антибиотиктер, Доктор: алады: алады: антисептиктер, Өзінің пациентімен амандасады және қандай мәселемен зарарсыздандыру келгендігін сұрайды антибиотиктер, антибиотиктерді құралдары, антисептиктер пайдалану рөлін Пациенттен өз симптомдарын сипаттап беруді сұрау пенициллин, емдеу және түсіну мақсатында диагноз қою - суық тию залалсыздандыру дәрігер - пациент антибиотиктердің суық тиюді емдеуге келмейтін құрал бактериялар, зең, өнімдерінің рөлдік оыйнға екендігін түсіндіру ашытқы, қолданылуын арналған вирусты емдеу мен суық тиюді емдеу арасындағы саңырауқұлақтар сипаттау карточкаларды айырмашылықты түсіндіру пайдаланып ойнау антибиотиктерді мөлшерден көп асырып пайдалану бактериялық, вирустық салдарынан туындайтын мәселені түсіндіру инфекция, вирус, пациентке ауырғандықты басатын құралдар қабылдап, тырысқақ, тұмау, суық тыныс алуы жөнінде кеңес беру тию, симптомдар пациентке жуық арады өзін жақсырақ сезіне бастамаса, тағы қайтып келуі жөнінде кеңес беріп, қош айтысу Пациент: дәрігермен амандасу және суық тиіп қалғандығы жайлы айту дәрігерге симптомдарды сипаттау (мұрыннан боқ ағу/ мұрны біту, басы ауыру, тамағы ауыру) дәрігерге өзіңізді өте нашар сезінетіндігіңізді және 91 антибиотик қабылдағыңыз келетіндігін айту дәрігерден Сізге неліктен антибиотик қабылдауға болмайтынын сұрау Сізге антибиотик қабылдау керек екендігінен тапжылмау Дәрігердің айтқанымен келісу, басқа емдеу тәсілі бар жоғын сұрау дәрігерге консультация бергені үшін алғыс білдіру және қош айтысу Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты «Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз. Қысқаша шолу ағзалар түрлерін сипаттай алады және микроағзалар туралы біздің білімімізді кеңейтетін белгілі ғалымдар туралы жаза алады. Олар микроағзаларды агар ортасы бар кеседе өсіре алады және микроағзаларды жоятын заттарды зерттей алады. Оқу бағдарлама сына сілтеме Микробиоло гия және биотехнолог ия Оқыту мақсаттары Сабақта қолдануға ұсынылатын тапсырмалар Оқу әдістемесіне қатысты ескертулер 7.4.3.1 бактериялар формаларының әртүрлілігін сипаттау (Т) Сыныпқа бактериялардың бірнеше суретін көрсетіңіз. Бактерия жасушаларының әр бөліктерінің құрылысы мен қызметін және әртүрлі пішінді бактерияларды жіктеудің тәсілдері болып табылатындығы ұғымын талқылаңыз Кейбір оқушыларған жасуша құрылымдарының атаулары беріледі. Басқа оқушыларға бактерия жасушасының суреттері беріледі, оқушылар құрылымдарды атайды. Кейбір оқушылар жасуша (Ж) Оқушыларға бактерия суреттерін сала отырып жасушаларының сызбасын беріңіз. Сосын жасуша құрылымдарын атап олар сызбаны белгілейді. жазады.Құрылымдық бөліктер (Жж) Әртүрлі пішінді бактерия әр түрлі болуы тапсырманы жасушаларының суреттерін алыңыз. күрделендіреді. Оқушылар жұптаса отырып суреттерді әртүрлі пішінді бактериялардың Келесі пішінді бактериялар аттарымен сәйкестендіреді. қажет: Иілген таяқша Шар тәріздес Таяқша тәріздес 92 Оқыту ресурстары Бактерия жасушаларының сызбасы. http://www.tes.co.uk/ResourceD etail.aspx?storyCode=6164337 әр түрлі түр туралы мәлімет http://www.microbiologyonline. org.uk/aboutmicrobiology/introducingmicrobes/bacteria Микробиоло гия және биотехнолог ия 7.4.3.2 ірімшік және йогурт өндірісін зерттеу спираль (шиыршық) зертханада дайындалған кез келген йогурт немесе ірімшікті жеуге болмайды. (Тж) (Э) Йогуртты топтарда өз беттерінше дайындау үшін оқушылар сүтті ысытып, оған белсенді йогурт қосады. Одан ірімшік алу үшін, ұзақ уақытқа қалдыру керек. Топтарда олар 200 см3 сүтті таза зертханалық стаканда қайнатады. Олар сүтті температураның 90°C аспайтынына көз жеткізіп, ұқыпты қайнатулары керек. Сүтті 35°C дейін суытуға қояды, сосын 4 шай қасық белсенді йогурт қосады. Сосын зертханалық стаканды жылы жерге 2 күнге қалдырады. Ірімшікті алу үшін йогуртты муслинмен жабылған микрофильтрге құйыңыз. 24 сағатқа қалдырыңыз. Сосын муслинді пакетке байлап, сұйықтықтың барлығы шығып біткенше сығыңыз. «Қатты» ірімшік муслинде қалуы керек. (ҚБ) Оқушылар йогурт және ірімшік дайындау үдерісін өз сөздерімен сипаттай алады. Олар бактериялардағы ферменттер туралы ұғымды және белсенді йогуртты қоспас бұрын сүтті неліктен суыту керектігін атап өтулері керек. Эксперимент үшін пастерленбеген «тірі» йогурт пайдалану өте маңызды. Ең жақсысы қарапайым, хош иістендірілмеген «тірі» йогуртпен жұмыс істеген. Әр топ үшін: Агар ортасы бар Петри шынаяғы. Агар ортасы йогуртта сүт қышқылды бактерияларды өсіру үшін қолайлы болуы тиіс. Сәйкесті қоректік заттары бар қолайлы агар таблеткаларын бір биологиялық жеткізушіден бір оқушыға бір шай қасық йогурт мөлшерінде қолайлы контейнерде алуға болады. Таймер немесе сағат 100 мл. дистиллирленген (стерильді) су құйылған 250 мл. стакан мақта тампоны маркер. (С) Жергілікті ірімшік/йогурт өндірушілерімен келісіп, ірі өндірістік әдістермен таныстыру мақсатында оқушыларды өндіріске апаруға болады Микробиоло гия және биотехнолог ия 7.4.3.3 антибиотиктер, антисептиктер және (Э/Тж) Оқушылар агар салынған Петри табақшасындағы микроағзаларға ағартқыштың, антисептиктің және дезинфекцияға арналған заттардың әсерін 93 Тақырыпты көрсету үшін бұл таныстырылымды PowerPoint форматынла пайдалануға болады. http://www.tes.co.uk/teachingresource/Cheese-and-Yoghurt6089257/ йогурт дайындау мәзірін мына жерден табуға болады: http://www.microbiologyonline. org.uk/teachers/microbialrecipes Ең алдымен оқушыларға қаупсіздік аспектісін түсіндіру керек. Бақылау шегінен шығып кеткен Нұсқаулар тізімі Ресурстар тізімі жасуша құрылымын зерттеу үшін интернет/CD- залалсыздандыру өнімдерінің қолданылуын сипаттау тәжірибе арқылы бақылайды. микроорганизмдер агар ортада көбейіп өсіп, саны қауіпті межеге жетуі мүмкін. Оқушылар инкубациялық кезеңнен кейін шынаяқтың қақпағын ашпаулары өте маңызды. (Тж) Петри шынаяғы оқушыларға қайтарылғанда, олар оны ашпаулары керек. Сүзгі қағаз айналасына мұқият қараңыз. Желе тәріздес массадағы бактерия өсіп шыққан жерлерде «бұлдыр» аймақтар пайда болды (Ж) Желе тәріздес массаның бет диаграммасын салып, сүзгіш қағаздың әр бөлігін белгілеңіз. Судың әсері болмайды. Қалған ерітінділерді қолдану әр түрлі дәрежеде табысты болады және бактерияны жоятын ерітінді жайылған маңайынан таза аймақ дайындап қою керек. Аймақ неғұрлым айқындалған сайын, бактерияны жоятын ерітінді соғұрлым тиімді болады. (Э\Тж) Оқушылар агар салынған Петри табақшасындағы микроағзаларға ағартқыштың, антисептиктің және дезинфекцияға арналған заттардың әсерін тәжірибе арқылы бақылайды. (ҚБ) Дәріханадағы «Ал – және -лақтыр» ойыны Оқушыларға «Ал-және- лақтыр» жаттығуы бойынша немесе ноутбукте жеке орындауды немесе интерактивті тақта арқылы топпен орындауды тапсырыңыз. Оқушыларда үш белгіленген мынадай үш контейнер болады: «антисептиктер», «дезинфекциялаушы заттар» және «антибиотиктер». Өнім, сипаттамалар мен сөздерді дұрыс «контейнерге» салу 94 ROM/кітапхана пайдаланыңыз Әр топ үшін: Петри шынаяғы өсірілетін бактериялар. Олар экспериментке дейін бірнеше күн бұрын егіліп, дайын болулары керек және оларды Оқушыларғақажетті бірнеше күн бойы нұсқаулықтар беріп, тоңазытқышта сақтауға эксперимент жүргізуге қажетті болады. Патогенді емес ресурстар беру, бірақ олардың бактериялар мен қолайлы агар презентациялар дайындау ортасын кез келген үшін зерттеулерді әрі қарай биологиялық ортадан алуға жүргізу қажет болады. болады. Таңдалған оқушылар жұптары өз таныстырымдарын қалған сыныпқа көрсетеді. жабысқақ лента үшін қысқаштар шыныда немесе натрий гипохлоритінің ерітіндісі, антисептикалық, зарарсыздандыратын құрал немесе дистиллирленген Қақпақтар төменнен лентамен стерильді су сіңірілген сүзгіш бекітілгендігіне көз жеткізу, қағаздың пластикалық оқушыларға қақпақ берілген дискілерінде жазу үшін кезде, оларға қақпақты рұқсат маркер берілгенше ашуға натрий гипохлоритінің болмайтындығын ескерту ерітіндісі, антисептикалық, керек. Сосын сіңірілген зарарсыздандыратын құрал дискілерді таңбаланған таза күйінде контейнерге салу пайдаланылмайды, өндірушінің нұсқаулығына Қақпақтар төменнен лентамен сәйкес араластырылуы керек. бекітілгендігіне көз жеткізу, оқушыларға қақпақ берілген Интернет/CD-ROM/ кезде, оларға қақпақты рұқсат жасушақұрылымын зерттеуге қажет. берілгенше ашуға болмайтындығын ескерту керек. Сосын сіңірілген дискілерді таңбаланған контейнерге салу (ҚБ) Дәріханаларда дәрі-дәрмектердің бөлініп таратылуы Оқушыларға «дәрі-дәрмектерді тарату» бойынша жаттығу жүргізуді тапсыру, не болмаса жеке ноутбукте немесе ұжыммен интерактивтік тақтада немесе жоспарланған дербес компьютерде жұмыс істеу. Оқушылардың үш контейнері болады: «антисептиктер», «зарарсыздандырғыш заттар», «антибиотиктер». Өнімдерді, сипаттамалар мен фразаларды дұрыс «контейнерге» салып отыру керек. 95 Оқушылардан қақпақты ашуды сұрау (бұл ерекше жағдай, әдетте, Петри шынаяғының қақпақтары ешқашан ашылмауы керек). Олар бактерияларға қолдарын тигізбеулері керек, қысқаштармен ұстап агар орта бетіне салады. Олардың орналасуын бекітіп, тездетіп қақпақты жауып, мөрлеп, сыртына ерітінді атауы мен әр дискінің орналасуын жазу керек Оқушылар Петри шынаяғының қақпағын дисклерді агар ортаға салған кезде қажет ұзақтықтан асырып ашық қалпында қалдырмау керектігін ескерту қажет. Оларға әр дискінің орналасуына баса назар аудару керек, Петри шынаяғы қақпағындағы таңба қажетті дискіге сәйкескеліп тұруы тиіс. Оқушылар дискілерді қолмен емес, қысқашпен ұстауы керек. оқушылар қорғаныш көзәйнек киюі керек. Дискілер алдын ала сәйкес ерітінділерге малынады, ерітінді қажет арналған кітапхана Петри шынаяғы өсірілетін бактериялар. Олар экспериментке дейін бірнеше күн бұрын егіліп, дайын болулары керек және оларды бірнеше күн бойы тоңазытқышта сақтауға болады. Патогенді емес бактериялар мен қолайлы агар ортасын кез келген биологиялық ортадан алуға болады. жабысқақ лента үшін қысқаштар шыныда немесе натрий гипохлоритінің ерітіндісі, антисептикалық, зарарсыздандыратын құрал немесе дистиллирленген стерильді су сіңірілген сүзгіш қағаздың пластикалық дискілерінде жазу үшін маркер натрий гипохлоритінің ерітіндісі, антисептикалық, зарарсыздандыратын құрал таза күйінде пайдаланылмайды, өндірушінің нұсқаулығына сәйкес араластырылуы керек. Пенициллин өндірісі үшін белгі салынбаған өнеркәсіптік ферментер қамтамасыз ету үшін ресурстар парағы болған жағдайда сумен араластырылады. Дегенмен де оқушыларды дискілерге қол тигізбеу жөнінде ескерту керек. Микробиоло гия және биотехнолог ия 7.4.3.4 вирустардың тіршіліктің жасушасыз формасы екендігін түсіндіру (Ж) Оқушылар вирустар құрылымын зерделейді/ бактериофагтың және аденовирустың Т2 вирусы үлгісін жасау үшін анықтама материалын қолданады. (Ж) Оқушылар вирустардың құрамдас бөліктері туралы алынған білімдерін жинақтайды. (Т) Тиісті ресурстарды қолдана отырып вирустар не екендігін және олар не істейтінін түсіндіріңіз. Бактериофаг вирусының тіршілік цикліне тоқталыңыз. (Тж) Вирус ие -жасушасын байқаған кезде және көбею үшін тірішлік циклін аяқтаған кезде не болатынын байқағанда не болатынын көрсету үшін анимациялық, бағдарламалық қамтамасыз етуді, веб-камераны және үлгілеу материалдарын қолданыңыз,. С = бүкіл сыныпты оқыту Тж = топтық жұмыс Ж = жеке жұмыс Э = эксперимент Д = мұғалімнің көрсетуі T = мұғалімнің түсіндіруі Жж = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы бағалау = қауіпсіздік ережелері ьойынша кеңес 96 Вирус үлгілерін дайындау бойынша нұсқауға пайдалы қосымша вирустық элементтерді жақсырақ ұсыну үшін үлгі ішінде нуклеин қышқылы тізбегін орналастыру. Сілтемелер шынында пайдалы екі баяндамаға әкеледі, бірақ олардың біріншісінде дыбысты өшіру қажет өйткені ол түршіктіндіреді ! http://www.accessexcellence.org Дәрігер мен пациент роліне қатысты ақпаратпен қамтамасыз ету үшін ресурстар парағы «Вирустар» тақырыбы бойынша жұмыс жасауға пайдалы шаблондар http://goo.gl/kcM3x Вирус түрлері, құрылымы, қасиеттері, аурулар және тіршілік циклдері туралы пайдалы презентация. http://goo.gl/lJITG немесе http://goo.gl/LHrql 97 Қысқа мерзімді жоспар Сабақ жоспары Сабақты жоспарлаудан бұрын орта мерзімді жоспарды қараңыз. Сабақ жоспарын ұсынылған үлгі негізінде әзірлеуге болады. Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Мектеп: Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Сынып: Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны: Сабақ тақырыбы Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) Сабақ мақсаттары Жетістік критерийлері Тілдік мақсаттар Сабақ мақсаттарын анықтап алыңыз. Олар оқу мақсаттарымен (ОМ) бірдей болуы немесе ОМ ұзақ мерзімді сипатта болса, нақты осы сабаққа бейімделген болуы мүмкін (ОМ қол жеткізу үшін бірнеше сабақ қажет болған жағдайда) Формативті (қалыптастырушы) бағалау (ФБ) бойынша мұғалімге арналған әдістемелік нұсқаулықтар құжатынан таңдап алынған ОМ үшін жетістік критерийлерін көшіріп алыңыз. ФБ үшін таңдап алынбаған ОМ үшін жетістік критерилерін өзіңіз құрастырыңыз. Тілдік емес пәндер үшін құрастырылады. Тілдік мақсаттарды, лексика мен тіркес мысалдарын қоса анықтаңыз Пәнге тән лексика мен терминология: Диалог пен жазу үшін пайдалы сөздер мен тіркестер: Құндылықтарды дарыту Пәнаралық байланыстар Осы сабақта балалардың бойына сіңіруге арналған кіріктірілген оқу бағдарламасындағы құндылықтар мен ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтарды көрсетіңіз. Құндылықтарды дарыту … арқылы/көмегімен жүзеге асады (іс-әрекетті және/немесе тақырып мазмұнын сипаттау). Ықтимал пәнаралық байланысты әріптесіңізбен талқылаңыз немесе дереккөздерге жүгініңіз. Сабақта пәнаралық кіріктірілу қалай жүзеге асырылатынын көрсетіңіз (іс-әрекет және/немесе мазмұн арқылы) АКТ қолдану дағдылары Осы сабақта оқушылар қандай АКТ дағдыларын дамыта алатынын көрсетіңіз Бастапқы білім Оқушылар бастапқыдан нені біледі немесе осы сабақ алдында олар нені білуі керек? (негізгі ұғымдар, фактілер, формулалар, терориялар) Бұрыннан бар білімді қалай белсендендіре аласыз? Сабақ барысы Сабақтың жоспарланған кезеңдері Сабақтың басы Сабақтың ортасы Сабақтың соңы Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар Сабақ басында: - оқушылардың зейінін шоғырландыруға - оқушылармен бірге сабақ мақсаттарын/ОМ анықтап алуға - оқушылардың «жақын даму аймағын», сабақ соңында күтілетін нәтижелерді анықтауға көңіл бөлу қажет Сабақ мақсатына орай бар білімдерді қалыптастыру мен дағдыларды дамытуға бағытталған іс-әрекет. Іс-әрекет барысында ақпаратты талдау және өңдеу, зерттеу, практикалық жұмыс, проблемалық жағдаяттарды шешу арқылы оқушылардың бойында білім мен дағдылар қалыптасады және дамиды Сабақ соңында оқушылар рефлексия жүргізеді: - нені білдім, нені үйрендім - нені толық түсінбедім - немен жұмысты жалғастыру қажет Оқушылар өздерінің жұмысы мен сыныптастарының жұмысын белгілі бір критерийлер бойынша бағалай алады Саралау – оқушыларға қалай Бағалау – оқушылардың Денсаулық және қауіпсіздік көбірек қолдау көрсетуді материалды меңгеру техникасының сақталуы жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары деңгейін қалай тексеруді оқушыларға қандай міндет жоспарлайсыз? қоюды жоспарлап отырсыз? Саралау іріктелген тапсырмалар, Бұл бөлімде оқушылардың Денсаулық сақтау нақты бір оқушыдан күтілетін сабақ барысында үйренгенін технологиялары. нәтижелер, оқушыға дербес бағалау үшін қолданатын Сергіту сәттері мен белсенді қолдау көрсету, оқу материалдары әдіс-тәсілдеріңізді жазасыз іс-әрекет түрлері. мен ресурстарын оқушылардың Осы сабақта қолданылатын жеке қабілеттерін есепке ала Қауіпсіздік техникасы отырып іріктеу (Гарднердің ережелерінің тармақтары жиындық зият теориясы) түрінде болуы мүмкін. Саралау уақытты ұтымды пайдалануды есепке ала отырып, сабақтың кез-келген кезеңінде қолданыла алады Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін пайдаланыңыз. Өз Сабақ бойынша сабағыңыз туралы сол жақ бағанда берілген сұрақтарға жауап беріңіз. рефлексия Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? Жеткізбесе, неліктен? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен? Жалпы баға Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?