BUFER ERITMALAR

BUFER SISTEMALAR
Ma’ruzaning maqsadi
Ko’pchilik organizmlarda, shu jumladan
odam organizmida bufer sistemalar
biologik jarayonlar borayotgan muhitning
pH ko’rsatkichini doimiy saqlanishini
ta’minlaydi. Shuning uchun bufer
sistemalarning turlari, tuzilishi, ularning
ta’sir etish mehanizmi, sig’imini aniqlash,
pHini hisoblash yollarini o’rganish muhim
ahamiyatga egadir.
KO‘RILADIGAN MASALALAR
Bufer sistemalarning tuzilishi va turlari
 Bufer sistemalarning pHini hisoblash
 Bufer sistemalarning ta‘sir etish
mehanizmi
 Bufer sig’imi
 Odam organizmining bufer sistemalari
 Bufer sistemalarning tibbiyot va
biologiyadagi ahamiyati

Bufer sistemalarning turlari
Bufer sistemalar ikki turga bo’linadi:
1. Kuchsiz kislota va shu kislotaning kuchli
asos bilan hosil qilgan tuzining aralashmasi.
Masalan: CH3COOH + CH3COONa - atsetatli
bufer eritma
2. Kuchsiz asos va shu asosning kuchli kislota
bilan hosil qilgan tuzining aralashmasi.
Masalan: NH4OH + NH4Cl - ammiakli bufer
eritma
Ko’riladigan bufer sistemalar
CH3COOH + CH3COONa - atsetatli bufer
sistema
 NH4OH + NH4Cl - ammiakli bufer
sistema
 H2CO3 + NaHCO3 - gidrokarbonatli bufer
sistema
 NaH2PO4 + Na2HPO4 - fosfatli bufer sistema
 PtCOOH + PtCOONa - oqsilli bufer sistema
 HHb + KHb - gemoglobinli bufer sistema
 HHbO2 + KHbO2 - oksigemoglobinli bufer
sistema

Kislotali bufer sistema uchun
Genderson-Gasselbah
tenglamasi
CH3COOH
CH3COONa
CH3COO- + H+
CH3COO- + Na+
[H+][CH3COO-]
Kislota uchun: Kdis.=------------------- yoki:
[CH3COOH]
[CH3COOH]
[H+] = Kdis.----------------[CH3COO-]
Kislotali bufer sistema uchun
Genderson-Gasselbah
tenglamasi
[CH3COOH]
-lg [H+] = -lgKdis.- lg---------------[CH3COO-]
pH = pKk-ta
C tuz
+ lg ----------C k-ta
Asosli bufer sistema uchun
Genderson-Gasselbah
tenglamasi
NH4OH
NH4Cl
NH4+ + OHNH4+ + Cl[NH4+][OH-]
Asos uchun: Kdis.=------------------- yoki:
[NH4OH]
[NH4OH]
[OH-] = Kdis.----------------[NH4+]
Asosli bufer sistema uchun
Genderson-Gasselbah
tenglamasi
[NH4OH]
-lg [OH-] = -lgKdis.- lg---------------[NH4+]
C tuz
pOH = pKasos + lg --------Casos
pH = 14 - pKasos
C tuz
- lg --------Casos
Bufer ta’sirining mehanizmi
CH3COOH
CH3COO- + H+
CH3COONa
CH3COO- + Na+
Oz miqdorda kuchli kislota qo’shganda:
H+ + CH3COO- = CH3COOH
ya’ni muvozanat kuchsiz elektrolit CH3COOH
hosil bo’lish tomonga siljiydi.
Oz miqdorda kuchli asos qo’shganda:
OH- + H+ = H2O
ya’ni muvozanat kuchsiz elektrolit H2O hosil
bo’lish tomonga siljiydi.
BUFER SIG’IMI
C
B = -------------- mmol
pH1 - pH0
Bu yerda:
B - bufer sig’imi; mmol
C - qo’shilayotgan kuchli kislota yoki
asosning mmoldagi miqdori
pH0 - boshlang’ich muhit pHi
pH1 - ohirigi muhit pHi
BUFER SIG’IMI
N ·V
B = -------------- mmol
pH1 - pH0
Bu yerda:
B - bufer sig’imi; mmol
N - titrlovchi eritmaning molar
ekvivalent konsentratsiyasi; mmol/l
V - titrlovchi eritmaning hajmi; l
pH0 - boshlang’ich muhit pHi
pH1 - ohirigi muhit pHi
Organizmning bufer sistemalari
Gidrokarbonatli bufer sistema - qonning asosiy
bufer sistemasi:
H2CO3
H+ + HCO3NaHCO3
Na+ + HCO3Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda
kuchsiz elektrolit H2CO3 hosil bo’ladi:
H+ + HCO3- = H2CO3
Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda
kuchsiz elektrolit H2O hosil bo’ladi:
OH- + H+ = H2O
Organizmning bufer sistemalari
Fosfatli bufer sistema - hujayra ichidagi
suyuqliklarning asosiy bufer sistemasi:
NaH2PO4
Na+ + H2PO4Na2HPO4
2Na+ + HPO42Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda
kuchsiz elektrolit H2PO4- hosil bo’ladi:
H+ + HPO42- = H2PO4Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda
kuchsiz elektrolit H2O va HPO42- hosil bo’ladi:
OH- + H2PO4- = H2O + HPO42-
Organizmning bufer sistemalari
Oqsilli bufer sistema - barcha
to’qimalardagi bufer sistema
PtCOOH
PtCOO- + H+
PtCOONa
PtCOO- + Na+
Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda
kuchsiz elektrolit PtCOOH hosil bo’ladi:
H+ + PtCOO- = PtCOOH
Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda
kuchsiz elektrolit H2O hosil bo’ladi:
OH- + H+ = H2O
Organizmning bufer sistemalari
Oqsilli bufer sistema - aminikislotaning
bipolar ioni sifatida:
COOCOOH
Pt
+ HCl
Pt
NH3+
NH3Cl
COOPt
COONa
+ NaOH
NH3+
Pt
NH3OH