Mavzu: Janubiy Korea bank tizimi. REJA: 1.Kirish. 2.Janubiy Korea bank tizimining rivojlanish jarayoni. 3. Janubiy Korea markaziy bankining asosiy maqsadi va vazifalari. 4. Janubiy Korea tijorat banklarining operatsiyalari va ularning Funksiyalari,vakolatlari. 5. Janubiy Korea bank tizimining joriy holati va uning tahlili. 6. Foydalanilgan adabiyotlar. 1.KIRISH Dastlabki banklar qachon va qanday paydo bo`lganligini aniqlash ancha qiyinchilik tug`diradi. Gap shundaki, hozirgi davrda banklar faoliyati xususiyatidan kelib chiqib turlicha bo`lgan operatsiyalarni bajaruvchi universal moliyaviy tashkilotlarni o`zida namoyon qiladi. Masalan, birinchi darajali toifaga kiruvchi chet el banklari o`z mijozlariga 300 dan ortiq turli xil xizmatlarni ko`rsatadilar. Bu operatsiyalarning va xizmatlarning barchasi bir vaqt va bir joyda paydo bo`lmaganligi sababli ham bank ishining "boshlang`ich" nuqtasini aniqlash aniq tadqiqodlar olib borishni va ular asosida ma`lum bir fikrlarni mujassamlashtirishni talab qiladi. Banklarning paydo bo`lishi tarixi bo`yicha ba`zi bir fikrlar to`g`risida siz tushunchaga egasiz. Uzoq yillar davomida jamiyatning rivojlanishi va unga mos tovar - pul munosabatlarining o`sib, takomillashib borishi banklarning operatsiyalari va ko`rsatadigan xizmatlari ko`lamining kengayib borishiga, jamiyat a`zolarining pulga bo`lgan talabining oshib borishiga olib kelgan. Davlat, jismoniy va yuridik shaxslarning manfaatini muvofiqlikda olib borish, davlat va jamiyat a`zolarining pul mablag`lariga bo`lgan talablarini qondirgan holda davlatning iqtisodiy jihatdan o`sishi va barqarorligini ta`minlash maqsadida banklar o`rtasida ular bajaradigan funksiya va operatsiyalar ko`lami taqsimlana borgan, ya`ni davlat nomidan, davlat manfaatlarini himoya qilgan holda faoliyat ko`rsatuvchi banklar va alohida jamiyat a`zolari bilan ishlovchi banklar yoki yuqoridagi ikki yo`nalishni ham o`zida mujassamlashtirgan banklar shakllana borgan. Hozirgi zamonda jahonda umum qabul qilingan tizim bo`lib, ikki pog`onali bank tizimi xizmat qiladi va u davlat Markaziy banki va tijorat banklari tarmog`ini o`z ichiga oladi. 2. Janubiy Korea bank tizimining rivojlanish jarayoni. Korea zamonaviy bank tizmi XIX asr oxirida Yapon kapitali bosimi ostida shakllanishni boshlagan.1878 yilda Yaponning birinchi markaziy banki Pusanda o’z faoliyatini boshlaydi.Bank Yapon banknotali emmisiyasini va boshqa turli bank operatsiyalarni bilan shug’ullangan,lekin shunga qaramay mamlakatda Korea metall pullar ham ishlatilar edi.Keyinchalik Yapon banklari Koreada bir qator o’z filiallarini ochishgan.1909 yilda Koreaning birinchi Markaziy banki tashkil qilinib, unga Yaponiyaning markaziy bankidan milliy banknotalar emissiya huquqi berilgan.1945 yilda mamlakat ozod qilungunga qadar,Korea bank tizimi,yuqorida ko’rsatilgan banklardan tashqari,ikki tijorat bankdan,Choson jamg’arma banki moliyaviy assosatsiyalar federasiyasidan tashkil topgan. Chason jamg’arma banki asosan yapon hukumti obligatsiyalarni uzoq muddatli moliyalalashtrishga mablag’larni kiritgan,moliyaviy assosatsiyalar qarzlar(zayom)berishga ixtisoslashgan edi.Shunday qilib,xali yapon okkupasiyasi davrida Korea ikki bosqichli bank tizimiga asos solingan edi,ammo Korea banklari Yaponiya iqtisodiy manfaatlariga xizmat qilar edi. Kores urushi yakunlangandan keyin (1950-1953), banklar oldida turgan asosiy vazifa iqtisodiy tiklanish uchun muxum bo’lgan sanaot va qishloq xo’jaligi loyxalarni moliyalashtirish edi.Bank kapitali to’liq hukumat tomonidan moliyalashtirilgan edi.1956 yilda moliyaviy assosiyalar fediratsiyasi Korea xo’jaligi banki nomiga o’zgardi. KOREA MARKAZIY BANKI Koreya banki ( koreys. dahanghai ) — Koreya Respublikasining Markaziy banki. Koreya bankining asosiy vazifasi narx barqarorligini saqlashdir. 2010-2012 yillar uchun asosiy vazifa inflyatsiya darajasini 3,0 ± 1% darajasida saqlab kelmoqda. U 1950-yil 12-iyunda Seulda Koreya banki to‘g‘risidagi qonunga muvofiq tashkil etilgan. Dastlabki bosqichda bankning ustav kapitali 1,5 milliard von etib belgilandi, barcha mablag‘lar hukumat tomonidan taqdim etildi. 1962-yilda qonunga kiritilgan o'zgartirish Bankni umuman kapitalga ega bo'lmagan maxsus yuridik shaxsga aylantirdi. 1998-yil 1-apreldan boshlab moliyaviy nazorat tizimi banklar, qimmatli qog'ozlar va sug'urta biznesi ustidan kompleks nazoratga o'tganligi sababli Koreya banki Markaziy bankning tipik funktsiyalarini bajara boshladi. Koreya Markaziy bankiga 1950yil 12 iyun kuni asos solingan. Uning bosh maqsadi, hozirgi kunga qadar, milliy valyutani chiqarish, monetar va kredit siësatlarini yuritish, chet el valyutalari kurslarini nazorat qilish, mamlakat moliya tizimi to‘g‘risida statistik maʼlumotlarni yig‘ish va tadqiqot qilish, xususiy banklar faoliyatini tartibga solishdir. Koreya banki davlatga kredit berishni amalga oshirib, davlatning mamlakat banklarini tartibga solish siyosatini amalga oshiruvchi hisoblanadi. Janubiy Koreyaning barcha banklari kredit layoqatligi Markaziy bank tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi. Ixtisoslashgan banklar XXasrning 60-yillarida shakllana boshlagan. Asosan ular iqtisodiyotning yetakchi tarmoklarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan(besh yillik iqtisodiy rejalar asosida). Hozirda ixtisoslashgan banklar asosan qishloq xo‘jaligi (National Agricultural Cooperative Federation), baliqchilik (National Federation of Fishes Cooperatives), tashqi savdo (Export-Import Bank of Korea) va sanoat (Industrial Bank of Korea) tarmoqlarida faoliyat olib boradi. 1960yilda iqtisodiyotni rivojlanishini tezlashtirish zarurati tufayli, bank tizimini qayta shakllantirish boshlandi. 1961yilda tijorat banklarining aksionerlik kapitalining katta qismi davlat tassarufiga o‘tkazildi, Koreya Banki to‘g‘risidagi qonunga esa pul siyosatini samarali oshirilishi uchun o‘zgartirishlar kiritildi. Keyinchalik, bank tizimi iqtisodiyotning yangi ehtiyojlari asosida qayta ko‘rib chiqildi. Hududlarning barqaror rivojlanishi uchun provinsiyalar banklari ochildi. Tashqi savdoning o‘sishi va iqtisodiyotning baynaminallashuvi bilan bir qatorda mamlakatda horijiy banklar filiallari ochila boshladi. 1960yillarda davlatning tijorat banklariga nisbatan bosimi orta boshladi. Xususan, shu davrda, daromadlarini davalatdan bekitishga harakat qilgan banklar aksiyalari musodara qilingan. Bu o‘n yillikning oxiriga kelib, hukumat mavjud bank tizimi, iqtisodiyot rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan, investitsiya mablag‘lariga o‘suvchi talabni qondirish imkonini yaratib berolmasligini tushunib yetdi. Shu tufayli investitsiyalar manbai doirasini turli hildagi nobank kreditmoliyaviy muassasalarini tuzish, hamda qimmatli qog‘ozlar bozor rivojlanishini rag‘batlantirish orqali kengaytirishga harakat qilingan. 60-yillarning oxiriga kelib, uzoq muddatli moliyalashtirish maqsadida Koreya rivojlanishining moliyaviy korporatsiyasi-xususiy kredit-moliyaviy muassasa tashkil etildi, keyinchalik uzoq muddatli kredilash Koreya banki nomi bilan o‘zgartirildi. Shuningdek, eksportga hamda xorijiy investitsiyalarga moliyaviy yordam ko‘rsatish maqsadida Koreya Eksport-import banki ochilgan edi. 1972yilda prezidentnig "qora bozor" Dagi mablag‘larni shakllangan fond bozoriga jalb qilish to‘g‘risidagi favkuloda farmoni chiqqandan keyin, savdo korxonalari tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar bilan qisqa muddatli operatsiyalarni amalga oshirish uchun investitsiya-moliyaviy kompaniyalar tuzilgan. 1974 yilda xorijiy kapitalni jalb qilish va tadbirkorlarni o‘rta va uzoq muddatli kreditlar bilan ta’minlash maqsadida savdo bank korporatsiyalari ta’sis etilgan. Janubiy Korea valiyutasi: Qimatli kogozlarga kapital kiritishni rivojlantirishiga qaratilgan bir qator choratadbirlar tufayli 1972yilda fond bozori keskin rivojlana boshladi. 3. Janubiy Korea markaziy bankining asosiy maqsadi va vazifalari. Koreyaning Markaziy banki sifatida Koreya Bankining asosiy vazifasi narxlar va moliyaviy bozorning barqarorligini ta’minlab, milliy iqtisodiyotning barqaror rivojanishini ta’minlashdir. Korea bank tizimining xususiyatlari: Koreyada moliyaviy institutlar banklar, nobank moliyaviy institut- lari, tadbirkorlik faoliyati subyektlari moliyaviy investitsiyalari, sug‘urta kompaniyalari va moliyaviy xolding kompaniyalaridan tashkil topgan. Koreya bank tizimi dunyoning ko‘plab mamlakatlari singari ikki darajali bo‘lib, birinchi pog‘onada Markaziy Bank ya’ni Koreya banki va ikkinchi pog‘onada tijorat banklari va ixtisoslashgan banklar turadi. Koreyada tijorat banklari "Banklar faoliyati to‘g‘risidagi qonun" asosida tartibga solinib, umummilliy banklar, mahalliy banklar va xorijiy banklar filiallarini birlashtiradi. Ixtisoslashgan banklar "Banklar faoliyati to‘g‘risidagi qonun" asosida emas, balki, maxsus konunchilik asosida faoliyat yuritadilar. Bank tizimini tashkil etishdan maqsadi: 1. Banklar qarz qoplashi. 2.Qulay investitsiya muhitini yaratish. 4. Janubiy Korea tijorat banklarining operatsiyalari va ularning Funksiyalari,vakolatlari. Koreya bankining vazifalari: Koreya banki pul-kredit siyosati qoʻmitasi tomonidan belgilanadigan nominal, dizayn va oʻlchamdagi banknotlar va tangalarni chiqarish boʻyicha mutlaq huquqlarga ega. Banknotlar va tangalar, istisnosiz, barcha operatsiyalar uchun mamlakat ichida qonuniy to'lov vositasi maqomiga ega. Hozirda 1000 von, 5000 von, 10 000 va 50 000 von nominalidagi banknotalar (4 turdagi), shuningdek, 1, 5, 10, 50, 100 va 500 von nominalidagi tangalar (6 xil) muomalaga chiqarilmoqda. 1.Pul-kredit siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish; 2.Kredit siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish; 3.Milliy valyuta zaxirasini boshqarish; 3."Banklar uchun bank" funktsiyasi; 4.Davlat banki funksiyasi; 5.Mamlakatning valyuta zaxiralarini boshqarish. Markaziy Bankning asosiy funksiyalari: 1.Pul-kredit siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish; 2.Banknota va tanga pullarni muomalaga chiqarish; 3.G‘aznachilik Banki funksiyalarini amalga oshirish; 4.xorijiy valyutani boshqarish; 5.Statistik ma’lumotlarni yig‘ish va iqtisodiy tadqiqotlarni amalga oshirish; 6.Moliyaviy institutlarlar faoliyati tahlilini amalga oshirish; 7.To‘lov tizimini boshqarish; Kredit va bank muassasalarining faoliyati: Janubiy Koreyadagi moliya institutlarini uchta asosiy toifaga bo'lish mumkin: Markaziy bank, tijorat banklari va sug'urta kompaniyalari, venchur kapital fondlari va boshqalar kabi bank bo'lmagan sub'ektlar. Janubiy Koreyada zamonaviy moliya tizimining asoslari 1950-yillarning boshlarida, bank tizimini tartibga solishga qaratilgan bir qator me’yoriy hujjatlar qabul qilingan paytda qo‘yilgan. 2002-yilda 6 ta milliy bank, 9 ta hududiy bank, 5 ta ixtisoslashtirilgan bank, 41 ta xorijiy bank filiallari faoliyat koʻrsatdi. 2004-yil iyun oyida tijorat banklari filiallarining umumiy soni 4448 tani tashkil etdi. Janubiy Koreya Markaziy banki 1950-yil 12-iyunda tashkil etilgan. Uning asosiy vazifasi milliy valyutani muomalaga chiqarish, pul-kredit siyosatini belgilash, valyuta kursini nazorat qilish, mamlakat moliya tizimi bo‘yicha statistik ma’lumotlarni o‘rganish va to‘plash, xususiy banklar faoliyatini tartibga solishdan iborat. Koreya banki hukumatga kreditlar beradi va davlatning mamlakat banklariga nisbatan faoliyatining dirijyori hisoblanadi. Janubiy Koreyaning barcha banklari Koreya Markaziy banki orqali o'zlarining kredit qobiliyatini saqlab qolishadi. Banklar aktivlari (2004 yil iyun holatiga) quyidagicha taqsimlandi: 1.Milliy banklar: 661 881,6 trln von (80,3%). 2.Ixtisoslashgan banklar: 61 886,2 trln von (7,5%). 3.Xorijiy bank filiallari: 100 196,1 trln von (12,2%) Janubiy Koreyaning oltin-valyuta zahiralari: Janubiy Koreyaning valyuta zaxiralari joriy yilning aprel oyi oxiriga kelib, mart oyiga nisbatan 890 million dollarga ko‘p, 316,84 milliard dollarni tashkil etib, yangi rekord darajaga yetdi. Buning asosiy sababi Qozog‘istonning yevro va boshqa xorijiy valyutalardagi qimmatli qog‘ozlari qiymatining oshishi, ularning kursi o‘sishda davom etgani, deb xabar berdi Koreya Markaziy banki bugun. Joriy yilning mart oyida mamlakatga xorijiy kapitalning kirib kelishi va Janubiy Koreya eksportining oshishi hisobiga avvalgi rekord darajadagi 315,95 milliard dollarga erishilgan edi. “Tovar-moddiy zaxiralarning ko‘payishi yevro va boshqa valyutalar kursining oshishi, shuningdek, xorijiy valyutadagi qimmatli qog‘ozlardan olingan foyda natijasi bo‘ldi”, — deyiladi Janubiy Koreya markaziy banki bayonotida. Janubiy Koreyaning oltin zahiralariga valyuta qimmatli qog'ozlari va depozitlari, Xalqaro valyuta jamg'armasining zaxira pozitsiyalari, maxsus qarz olish huquqi va oltin quymalari kiradi. Valyuta zaxiralari bo‘yicha Janubiy Koreya hozir dunyoda Xitoy, Yaponiya, Rossiya, Tayvan, Braziliya va Shveytsariyadan keyin yettinchi o‘rinda turadi. Koreya banki, shuningdek, davlat to'lovlari bilan shug'ullanish va davlat mulkini boshqarish uchun javobgardir. Bankning Seuldagi bosh ofisida 14 ta boʻlim, shuningdek, yirik shaharlarda 16 ta filial va 3 ta vakolatxona mavjud. Shuningdek, yirik xalqaro moliya markazlarida 6 ta xorijiy vakolatxonalar mavjud. Xodimlarning umumiy soni 2183 kishi (2004). Janubiy Koreya Prezidenti tomonidan Moliya va Iqtisodiyot vazirining tavsiyasiga ko‘ra uch yil muddatga tayinlangan auditor Koreya banki faoliyatini ko‘rib chiqadi va natijalarini Pul-kredit siyosati qo‘mitasi va hukumatga hisobot beradi. 5. Janubiy Korea bank tizimining joriy holati va uning tahlili. Bosh ofis: Jung tumani, Seul O'rnatilgan: 12 iyun 1950 yil; 70 yil oldin Mulkchilik: 100% davlat mulki Hokim: Li Ju Yol Markaziy banki: Koreya Respublikasi Valyuta: Janubiy Koreya g'olib bo'ldi KRW (ISO 4217 ) Zaxira: 358 510 million AQSh dollari Veb-sayt: www.bok.or.kr Koreya banki: Hangul: A'zosi은행 Xanja: 韓國銀行 Qayta ko'rib chiqilgan Romanizatsiya: Makkun-Reischauer; Xanguk Yunxen Xan'guk Anxaeng The Koreya banki (BOK; Koreys : Assigned 은행; Xanja : 韓國 銀行) bo'ladi markaziy bank ning Koreya Respublikasi va emitent Janubiy Koreya g'olib bo'ldi. 1950 yil 12 iyunda tashkil etilgan Seul, Janubiy Koreya. Bankning asosiy maqsadi narxlarning barqarorligi. Buning uchun bank inflyatsiyani maqsad qiladi. 2016-18 yillardagi maqsad iste'mol narxi inflyatsiya 2,0%. Tegishli Oxirgi Birlik Ma'lumotnomasi Foiz stavkasi 3,50 3,50 foiz 2023 yil fevral Banklararo stavka 3,55 3,55 foiz 2023 yil mart Pul massasi M1 1205546.40 1209154.20 Krv milliard yanvar 2023 Pul ta'minoti M0 164690300.00 162855800.00 Krv Million yanvar 2023 Pul taklifi M2 3792103.10 3715710.70 Krv milliard yanvar 2023 Pul taklifi M3 5155651.30 5065859.00 Krv milliard yanvar 2023 Valyuta zaxiralari 425290.00 429970.00 USD mln fevral 2023 Xususiy sektorga kreditlar 11833985.00 11782103.00 KRV yuz Million fevral 2023 Kredit stavkasi 4,50 4,50 foiz 2023 yil mart Markaziy Bank balansi 558399.60 582826.10 Krv milliard yanvar 2023 Xorijiy aktsiyadorlik investitsiyalari 808848.50 717253.00 USD Million Dec 2022 Janubiy Korea iste’mol kreditlari hajmi: PRAGNOZLAR: Tegishli Oxirgi Birlik Ma'lumotnomasi Foiz stavkasi 3,50 3,50 foiz 2023 yil fevral Banklararo stavka 3,55 3,55 foiz 2023 yil mart Pul massasi M1 1205546.40 1209154.20 Krv milliard yanvar 2023 Pul ta'minoti M0 164690300.00 162855800.00 Krv Million Pul taklifi M2 3792103.10 3715710.70 Krv milliard Pul taklifi M3 5155651.30 5065859.00 Krv milliard yanvar 2023 yanvar 2023 yanvar 2023 Valyuta zaxiralari 425290.00 429970.00 USD mln fevral 2023 Xususiy sektorga kreditlar 11833985.00 11782103.00 KRV yuz Million fevral 2023 Kredit stavkasi 4,50 4,50 foiz 2023 yil mart Markaziy Bank balansi 558399.60 582826.10 Krv milliard yanvar 2023 Xorijiy aktsiyadorlik investitsiyalari 808848.50 717253.00 USD Million Dec 2022 6.Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Toshkent, 2001y. 2. Banklar va bank faoliyati to`g`risidagi qonun , Toshkent,2019y. 3. Markaziy bank to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2019y. 4. Bank siri to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2003y. 5. Kredit uyushmalari to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2006y. 6. http://www.uba.uz-O‘zbekiston Banklar Asotsiatsiyasi rasmiy sayti. 7. http://www.lex.uz-O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlar to‘plami. 8. http://www.cbu.uz-O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining vebsayti. 9. http://www.worldbank.org- Jahon banki vebsayti