5 53 04 03 Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqluashning

5.53.04.03-Foydali qazilma
konlarini qidirish va
aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligi bo’yicha
O‘QUV DASTUR
TOʼPLАMI
1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Kasbiy faoliyatda chet tili fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
1.01
Ajratilgan soat:
80
Toshkent-2021
2
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
J.R.Qulmuxamedov
S.O.Mirshaxo’jaev
Taqrizchilar:
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi direktori
Toshkent avtomobil va yo’llar
texniqumi O’quv va tarbiyaviy
ishlari bo’yicha direktor
o’rinbosari
TDTrU “Ingliz tili” kafedrasi
mudiri
SH. Xaratova
3
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Ko‘nikma
O‘quv rejasiga muvofiq
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
fanning nomi
1.O‘quv dasturiga umumiy talablar
Kasbiy faoliyatda chet tili
80
40
Professional yo‘nalishda xorijiy tilda suhbat o‘tkaza olish
ko‘nikmasini shakllantirish.
Professional va kundalik mavzularda xorijiy tilda muloqot olib
borish.
Xorijiy tildagi kasbiy xususiyatga ega ma’lumotlarni o‘zbek tilida
tushina olish va tarjima qila olish.
Xorijiy tildagi kasbiy xususiyatga ega ma’lumotlarni o‘zbek tilida
tushunish va tarjima qilish.
O‘zbek tili, Rus tili
N - Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
O‘qitishning tashkiliy shakli
NA – nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
MX – Maxsus xonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
Dasturga quyilgan talab
Majburiy
O‘qitish tili
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash tartibi
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
O‘quvchilarning bilim va
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
ko‘nikmalarini baholash
Mavzuning qisqacha mazmuni
Mustaqil ta’lim
Mavzularnomi
O‘qitishningtashki
liyshakli
№
Jami
1. O‘quv dasturi mazmuni
2
A
1
A
1
A
1
A
1
1
The ABC. English
alphabet.
The concept of mineral
Ingliz alifbosi bo‘yicha umumiy
tushunchalar. Harflarning tallafuz
qilinishi.
2
Reading rules of “C”
and “G”.
Text about Gold
“S” va “G” harflarining o‘qilish qoidalari
haqida.
2
3
Phonetics of Vowels.
Industry of Uzbekistan
Unli harflarning o‘qilish qoidalari.
2
4
Phonetics of
Consonants.
Metallurgy
Undosh harflarning o‘qilish qoidalari.
2
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Reading rules of
Diphthongs.
Mining work
The verb “To be”.
Engineering
The verb “To have”
Text about Silver
There is/there are.
Copper consentration
Possessive case of
nouns.
Mining companies
Present Simple Tense.
Mining industry
Indefinite pronouns:
some, any.
Industrial enterprises in
Uzbekistan
Prepositions of Time.
Industrial cities.
Prepositions of Place.
Holidays in Uzbekistan.
Prepositions of
Direction.
Mining machines
Future Simple Tense.
About excavators
“To be going to…”
Flotation machine
Present Perfect Tense.
Uzbekistan – My
Motherland.
General Questions.
Enrichment processes
Alternative Questions.
Independence day of
Uzbekistan.
Tag Questions.
About minerals
Special Questions.
Industry of the world
Past Simple Tense.
Mining profession
Irregular verbs.
Smart technologies:
mining work
Imperative Mood.
Mines in Uzbekistan.
Modal verbs: can, may,
must.
Tashkent State
Technical University.
Diftonglarning o‘qilish qoidalari.
2
“To be” fe’lining tuslanishi haqida.
2
“To have” fe’lining tuslanishi haqida.
2
There is/there are iboralari haqida
umumiy tushincha.
2
Egalik kelishigining yasalishi va
ishlatiishi.
2
Oddiy hozirgi zamon shaklining yasalishi
haqida.
2
Ingliz tilida gumon olmoshlari va turlari.
Vaqtni bildiruvchi predloglarning
qo‘llanilishi.
O‘rin-joyni bildiruvchi predloglarning
qo‘llanilishi.
2
2
2
Oddiy kelasi zamon shakli va yasalishi.
2
Kelasi zamonni bildiruvchi iboralar
haqida.
2
Tugallangan hozirgi zamon shakli va
yasalishi.
2
Umumiy so‘roq gaplar haqida tushincha.
2
Tanlov so‘roq gaplar haqida tushincha.
2
Ajratilgan so‘roq gaplar haqida tushincha.
2
Maxsus so‘roq gaplar haqida tushincha.
2
O‘tgan zamon shakli va yasalishi.
2
Ingliz tilida noto‘g‘ri fellar va ularning
yasalishi.
2
Buyruq gaplarning yasalishi.
2
5
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
2
Yo‘nalishni bildiruvchi predloglarning
qo‘llanilishi.
Modal fe’llar va ularning turlari haqida.
A
2
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
Equivalents of Modal
verbs.
Internet and modern
gadgets.
Adjectives.
Mining and
metallurgical industry
Comparison degree of
Adjectives.
About minerals
Present Continuous
Tense.
Traditions of Uzbek
people.
Plural form of Nouns.
Minerals. Classifications
of minerals.
Countable and
uncountable Nouns
Drowning
Few, a few, little, a little.
Sinking machines.
Adverbs.
Working on a
concentration table.
Definite article: THE.
Enrichment in sluices..
Indefinite article: A,
AN.
Enrichment in screw
separators.
Passive Voice.
Enrichment in spray and
conical separators.
Phrasal verbs.
Enrichment in harsh
environments.
Conditional sentences.
Flotation reagents and
their classification.
Gerund. Foaming
reagents.
Infinitive.
Regulators of the
environment.
Modal fe’llarning ekvivalentlari haqida.
2
Sifat so‘z turkumi haqida umumiy
tushuncha.
2
Sifat darajalari va ularning yasalishi.
2
Hozirgi zamon davom fe’li va uning
yasalishi.
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
2
Otlarda ko‘plik shakllari va turlari haqida.
2
Sanaladigan va sanalmaydigan otlar
haqida tushincha.
2
Yuklamalar haqida umumiy tushincha.
2
A
1
A
Ravish so‘z turkumi va qo‘llanilishi
haqida.
2
Ingliz tilida aniq artikl haqida.
2
1
A
1
A
Noaniq artikl va uning qo‘llanilishi.
2
Majhul nisbat va uning yasalishi.
2
1
A
1
A
Fraziologik birliklar va ularni qo‘llash.
2
Shart ergash gap haqida umumiy
tushuncha.
2
Gerundi va uning qo‘llanilishi.
2
Fe’llarning shaxssiz shakllari haqida
umumiy tushincha.
Jami
1
A
1
A
1
A
2
1
80
40
3.O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
6
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
quyilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Speakout. Starter. Student's Book. Eales F., Oakes S. (2015, 2nd, 160p.)
2.
Speakout. Elementary. Student's Book. Eales F., Oakes S. (2015, 2nd, 176p.)
3.
Speakout. Pre-Intermediate. Student's Book. Clare A., Wilson JJ. (2015, 2nd, 176p.)
4.
Speakout. Intermediate. Student's Book. Clare A., Wilson JJ. (2015, 2nd, 175p.)
5.
Speakout. Upper-Intermediate. Student's Book. Eales F., Oakes S. (2015, 2nd, 176p.)
6.
Speakout. Advanced. Student's Book. Clare A., Wilson JJ. (2015, 2nd, 175p.)
7.
Enrichment of ore. Tashkent. Turon-Ikbol. Umarova I.K. ( 2007)
8.
Technology of metallurgy production. Yusufxodjayev A.A., Khudoyarov S.R. (2007)
Internet manbalari
1.
2.
3.
4.
5.
www.ziyonet.uz
www.alleng.me
www.inspiringteachers.com
www.teachingenglish.org.uk
www.examenglish.com
7
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
“Kasbiy faoliyatda rus tili” fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik -geofizik
1.02
Ajratilgan soat:
60
Toshkent-2021
8
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum direktori
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi o’quv ishlari bo’yicha
direktor o’rinbosari
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi direktor o’rinbosari..
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum maxsus fan о‘qituvchisi.
J.R. Qulmuxamedov
S.O.Mirshaxo’jaev
S.S.Raximberdiev
M.A. Adilova
Taqrizchilar:
Toshkent shahri Chilonzor tumani
173-sonli o’rta ta’lim maktabining
Oliy toifali rus tili va adabiyoti
o’qituvchisi
D.B. Matchanova
9
Наименование
программы
Количество часов
Количество тем
Цель программы
1. Общие требования к учебной программе
Русский язык в профессиональной деятельности
Результаты обучения
60
30
Формирование у обучающихся языковой компетенции,
достаточной для профессиональной письменной и устной
коммуникации на русском языке.
1.Воспринимать
необходимую
учебно-профессиональную
информацию.
2.Участвовать в коммуникации профессионального характера;
3.Опираться на аргументы оппонентов или отталкиваться от них,
приводить свои аргументы и доводы и обосновывать их, делать
выводы;
4.Читать и понимать разнообразные типы текстов по
специальности;
5.Использовать различные стратегии чтения в зависимости от
вида чтения (изучающее, ознакомительное, просмотровопоисковое,
ознакомительно-изучающее,
просмотровоознакомительное);
6.Понимать
информацию,
содержащуюся
в
тексте;
разграничивать текст на смысловые части; определять тему и
подтемы текста; его основную идею; находить ключевые слова;
выделять основную и дополнительную информацию;
7.Вести целевой поиск информации, соотносить информацию
двух и более текстов, выделять новое, определять важность и
полезность информации для дальнейшего использования;
8.Создавать письменные речевые произведения различных
жанров: план, конспект, ключевой фрагмент прочитанного или
прослушанного текста по специальности, письменное
высказывание репродуктивно-продуктивного характера.
Знания
Предоставлять информацию о себе и других с
определенной степенью уверенности в себе
Развить умения пользоваться литературой по
специальности с целью получения необходимой
информации
Чтение и понимание текста о нефтегазовой отрасли в
Узбекистане.
Уметь рассказывать о нефтегазовых предприятиях.
Уметь говорить термины нефтегазовой отрасли на
русском языке.
Навыки
Уметь применять термины относящихся к нефтегазовой
отрасли, в устной и письменной форме.
Знания о стилях и типах речи / общения в различных сферах
профессиональной деятельности
Речевые особенности делового общения (обращение в
официальной обстановке общения, минимум этикетных формул
и правил при выражении просьбы, отказа, согласия / несогласия,
благодарности, поздравления и др.
Русскоязычную лексику по специальности
10
Участвовать в коммуникации учебно-профессионального
характера
Читать и понимать разнообразные типы текстов по
специальности
Создавать письменные речевые произведения различных
жанров: план, конспект, ключевой фрагмент прочитанного или
прослушанного текста по специальности, письменное
высказывание репродуктивно-продуктивного характера.
Сделать хорошую презентацию на конкретную тему
Взаимосвязь с другими Специальные предметы по направлениям
предметами
в
соответствии с учебным
планом
Т – Теоретическое образование;
Организационная
Пр – Практическое образование;
форма обучения
ТПр – Вместе организованное теоретическое и практическое
занятие;
ЗС – Занятие в специальной комнате.
Обязательное
Требования к
программе
Русский
Язык обучения
На основании текущего порядка оценивания
Порядок оценивания
Письменно, устно, вопрос-ответ, тест, практическое задание
Оценка знаний и
навыков студентов
№
Наименование тем
Всего
Организационна
я форма
обучения
Самостоятельное
образование
2. Содержание учебной программы
1
Повторение
пройденного в
школе. Выражение
субъектнопредикатных
отношений
Вводное занятие. Цели и задачи курса.
Определение стартового уровня знаний
учащихся.
2
Пр
1
2
Моя будущая
профессия.
Особенности устной
и письменной речи.
Порядок слов в предложении: прямой и
обратный, типы речевых ситуаций и
функциональные разновидности
современного русского языка, способы
выражения главных членов
предложения.
2
Пр
1
3
Культура речи.
Охрана труда и
безопастность при
бурении скважин
Нормы произношения и
ударения.Лексические нормы
2
Пр
1
Краткое содержание тем
11
4
5
6
7
8
Культура
ораторской речи.
Употребление
синонимов.
Проводка и
освоения скважин.
Употребление
антонимов. Методы
добычи нефти.
Стилистические
функции
многозначных слов
и омонимов
Фразеологизмы.
Мой реальный
рабочий день
9
Типы текстов
10
Средства связи
текстов
11
12
13
14
15
16
Профессиональная
деятельность и
коммуникация.
Речевой этикет.
Сферы
профессиональной
деятельности.Функц
иональные стили
литературного
языка.
Виды научного
стиля. Техника
безопасности при
выполняемой
работе.
Официальноделовой стиль.
Технология
скважин.
Публицистический
стиль. Основные
законы
электротехники в
пределах
выполняемой
работы
Профессиональная
речь. Разговорный
Публичное выступление: выбор темы,
определение цели, поиск материала.
Композиция публичноговыступления.
2
Пр
1
Стилистические
синонимы.Контекстуальные синонимы.
2
Пр
1
Крнтекстуальные антонимы.Ошибки в
употреблении антонимов.
2
Пр
1
Стилистические функции паронимов и
сходных по звучанию разнокоренных
слов Стилистическое использование в
речи многозначных слов и омонимов
2
Пр
1
Фразеология.Типы фразеологизмов.
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
Официально-деловой стиль. Заявление.
Доверенность.
2
Пр
1
Публицистический стиль речи.
Интервью. Художественный стиль речи.
2
Пр
1
Вопросы о мнении
собеседника.Формулы запроса
2
Пр
1
Виды текстов. Текст-описание. Работа с
текстом о профессии.
Логические,тематические,грамматическ
ие средства связи. Работа с текстом о
профессии.
Назначения речевого этикета.Формулы
речевого этикета. Обращение в русском
речевом этикете.
Функциональные стилилитературного
языка. Разновидности стилей языка.
Научный, публицистический,
разговорный, художественные стили, их
отличие. Использование стилей в разных
сферах.
Научный стиль речи и его основные
черты:учебно-научныйподстиль и его
жанры: учебники, учебные и
методические пособия, программы,
сборники задач и упражнений, лекции,
конспекты, учебно-методические
материалы
12
стиль речи.
Производственный
процесс.
17
Социальный статус
собеседников
(руководительподчиненный,
мастер-рабочий
18
Диалог.
Специальная
терминология.
Опробование
скважин.
19
Монолог. Буровое
оборудование.
20
Главные члены
предложения.
21
22
Способы
выражения главных
членов
предложения.
Порядок ввода
нефтедобывающих
скважин
Второстепенные
члены предложения,
способы их
выражения. Типы
и размеры
элеваторов.
информации. Формулы вопросов к
посетителю, профессиональный язык
оператора как микроязык
специальности. Отличие
профессионального языка от обиходного
(обычного). Термины - существенный
элемент научной сферы употребления
Функция термина.структурные типы
терминов:
1) языковые:
а)термины-слова (непроизводные,
производные, сложные, аббревиатуры);
б)термины-словосочетания (свободные,
несвободные, фразеологические);
в)термины-предложения.
точность, однозначность,
ограниченность употребления,
локальность использования,
"длинность" слова и др.
Руководитель-подчиненный, мастеррабочий.
Диалог и его особенности. Виды
диалога. Характерные признаки,
особенности, условия его реализации.
Вопросы о мнении собеседника.
Формулы запроса информации.
Формулы вопросов к посетителю.
Монологическая речь. Монологописание и схема его предъявления.
Виды монологов.
Подлежащее, имя существительное,
категории рода, числа и падежа имён
существительных, их грамматические
значения, разряды существительных по
значению, трудности в употреблении
имен существительных, связанных с
категорией рода.Сказуемое, выраженное
глаголом, категория вида, времени,
наклонения, согласование сказуемого с
подлежащим.
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
Категория одушевлённости –
неодушевлённости. Способы выражения
главных членов предложения.
Выражение субъектно-предикативных
отношений.
2
Пр
1
Второстепенные члены предложения,
способы их выражения: -конструкции
с согласованным определением; конструкции с несогласованным
определением; -конструкции с прямым
дополнением; -конструкции с
2
Пр
1
13
23
24
25
26
27
28
29
30
Наречия с
пространственными
отношениями.
Осоновы геологии.
Сложное
предложение,
особенности его
построения.
Причины
возникновения
технических
неполадок, аварий
Выражение
временных
отношений в
простом и сложном
предложениях.
Капитальный
ремонт скважин.
Сложносочиненные
предложения
Сложноподчиненны
е предложения.
Строение и
основные функции
ротора.
Выражение
объектных
отношений в
сложном
предложении.
Прямая и косвенная
речь. Знаки
препинания при
передаче чужой
речи.
Принцип работы
бурового
оборудования
косвенным дополнением; конструкции, выражающие
обстоятельственные отношения.
Спосбы выражений наречий,
отвечающих на вопросы: где? Куда?
Откуда? Предложно-падежные
конструкции,обозначающие
направления движения.
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
2
Пр
1
Особенности построения
сложноподчиненных предложений.
2
Пр
1
Синтаксис сложносочиненного и
сложноподчиненного предложений.
Знаки препинания между частями
сложного предложения.
2
Пр
1
Употребление прямой и косвенной
речи.Знаки препинания при прямой и
косвенной речи.
2
Пр
1
2
Пр
1
Сложное предложение, особенности его
построения. Работа с текстом.
Выражение временных отношений,
выраженных деепричастием и
деепричастным оборотом. Выражение
временных отношений в сложном
предложении:а)выражение
одновременности действия,б) выражение
последовательности.
Особенности построения
сложносочиненных предложений.
Языковые средства для написания
дипломной работы. Обобщающее
занятие.
Всего:
60
30
3.O‘quvchining bilim va ko‘nikmalarini baxolash
O‘quv dastur asosida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baxolanadi.
Baxolash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test xamda amaliy topshiriqlardan iborat
bo‘lib, ular o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va
topshiriqlar qo’yilgan maqsadga muvofiq bo‘lishi lozim.
14
Основная литература
1.Исакова Р.К. и др. Пособие по русскому языку (часть-1).- Т.:Fan va texnologiya, 2019
5.Ахмедова Л.Т., Лагай Е.А. Современные технологии преподавания русского языка и
литературы. – Т.: 2016
6. Исакова Р.К. Электронное учебное пособие «Русский язык (для самообразования)».
(лицензия № 394 от 02.05. 2019г)
5. Исакова Р.К. и др. Вводно-корректировочный курс русского языка. Т., НУУз., 2019
Дополнительная литература
1. Указ Президента Республики Узбекистан «О стратегии действий по дальнейшему развитию
Республики Узбекистан». - Ташкент, 7 февраля 2017 г., № УП-4947.
2. Исакова Р.К. Учебное пособие по русскому языку (для самостоятельной работы). НУУз, Т.,
2017г
3.Булгакова Л.Н., И.В.Захаренко, В.В.Красных. Мои друзья падежи. – М.: Русский язык, 2011
4. Камилова М.Г. и др. Пособие по обучению русскому языку. – Т.: 2009.
5. Практический курс русского языка (под ред. Таштемировой З.С.). – Т.: 2004.
6. Ахмедова М.Х. Русский язык (направление информационные технологии) Учебное пособие.
- Т., ТУИТ, 2016
7. Ермаченкова В.С. Слушать и услышать. Пособие по аудированию. –
СПб.:Златоуст, 2010.
8. Методические пособия по языку специальности-Т.,Университет, 2019
Информационные ресурсы
1.Российская энциклопедия. Азбука. – М., 2007. (электронные видеоматериалы)
2. http://ziyonet.uz/ru/library
3.http://ek.nuu.uz/
4.e-mail: kursy@online.ru (пособия)
5.http://slovari. yandex.ru
6.www.gramota.ru.
7.www. krugosvet.ru (доклады, рефераты)
8.www.google.ru (поисковая система).
9.http:// magazines.russ.ru/noviy.mir/ (журналы).
15
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Kasbiy faoliyatda axborot texnologiyalari fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik -geofizik
1.03
Ajratilgan soat:
80
Toshkent-2021
16
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
J.R. Qulmuxamedov
S.O.Mirshaxo’jaev
S.S.Raximberdiev
S.M. Abduraxmonova
N.A.Abdusamatova
Taqrizchilar:
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum direktori
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi o’quv ishlari bo’yicha
direktor o’rinbosari
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi direktor o’rinbosari..
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum maxsus fan о‘qituvchisi.
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum maxsus fan о‘qituvchisi.
TDTrU f.-m.f.n. dotsent.
R.Kenjayev.
17
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O'zlashtirish (o'qitish)
natijalari
1. O'quv dasturiga umumiy talablar
Kasbiy faoliyatda AKT
80
15
Kasbiy ta'limda AKT fani amaliy -ilmiy va barcha fanlar bilan
bog'lovchi asos hisoblanadi.
Kasbiy faoliyatda AKT talabalarda ilmiy va muhandislik
ishlarini avtomatlashtirish masalalarni
tezkor yechish, masalalarni sonli natijalargacha olib kelishda
asosiy fan hisoblanadi.
Kasbiy faoliyatda AKT fanining maqsadi muhandislikka oid
hisoblash ishlarini avtomatlashtirish
va shunga mos bilim, ko'nikma va malakalarni
shakllantirishdan iborat.
Kasbiy faoliyatda AKT fani axborotlash-tirishning milliy
tizimini shakllantirishda, iqtisodiyot va jamiyat hayotining
barcha sohalarida zamonaviy axborot texnologiyalarini,
kompyutertexnikasi va telekommunikatsiya vositalarini
ommaviy ravishda joriy etishda hamda ulardanfoydalanishda,
fuqarolarning axborotga ortib borayotgan talab-extiyojlarini
yanada to'liqroq qondirishda, jahon axborot hamjamiyatiga
kirishda hamda jahon axborot resurslaridan bahramand
bo'lishni kengay-tirishda kasbiyfaoliyatdaAKT fanini o'qitish
katta ahamiyatga egadir.
Bilimlar
Ko'nikma
O'quv rejasiga muvofiq o'zaro
bog'liq bo'lgan fanning nomi
O'qitishning tashkiliy shakli
Dasturga quyilgan talab
O'qitish tili
Baholash tartibi
O'quvchilarning bilim va
ko'nikmalarini baholash
Malaka talabida ko'zda tutilgan mavzular bo'yicha minumum
talablarga javob berish.
Inshootlarni komp`yuterli loyihalash jarayonida asosiy
masalalardan biri hisoblangan loyiha-konstruktorlik hisoblarini
avtomatlashtirish bo'yicha boshlang'ich ko'nikmalar hosil
qilishdan
iborat.
Matamatika,
Fizika va boshka mutaxassislik fanlari
N - Nazariy ta'lim;
A – Amaliy ta'lim;
NA – nazariy va amaliy ta'lim birgalikda tashkil etiladi;
MX – Maxsus xonada o'tkaziladigan mashg'ulo
Majburiy
Guruhda belgilangan o'qitish tili asosida
Baholash bo'yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og'zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
18
1
Texnik tizimlarda axborot
texnologiyalari
fanining
predmeti va vazifalari.
2
Intellektual boshqaruv tizimlari
3
Intellektual tizimlari maqsadi,
funksiyalari
va
uslubiyati.Ekspert tizimlari
4
Zamonaviy avtomatlashtirilgan
loyihalash tizimlari va ularni
texnik sohalarda qo‘llanilishi.
Mavzuning qisqacha mazmuni
Texnik
tizimlarda
axborottexnologiyalari
fanining
predmeti va vazifalari.
Jamiyatimizda axborot texnologiyalari
fanining texnik tizimlardagi rivojlanish
tarixi, bosqichlari va fan sifatida
vujudga kelishi
Intellektual
tizimlari
maqsadi,
funksiyalari va uslubiyati.
Ekspert tizimlari. Ekspert tizimining
tarkibiy qismi.
Ekspert tizimlari siniflanishi, struktura
tuzilishi.
Loyihalash jarayonlari va bosqichlari.
Avtomatlashtirilgan
loyihalashda
ishlatiladigan model va parametrlarini
sinflash.
Mustaqil ta'lim
Mavzular nomi
O'qitishning
tashkiliy shakli
№
Jami
2.O'quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari
strukturasi va turlari.
2
A
1
Avtomatlashtirilgan
loyihalash
tizimlarda sintez va analiz masalalari.
2
A
1
7
Konseptual loyihalash asosida Konseptual loyiha asosida analitik,
analitik, parametric va sonli parametrik va sonli modellar yaratish va
modellar yaratish
taxlillash
2
A
1
8
Mathematica,
Maple,
Matlab,
Matematik
modellashtirish,
MathCAD dasturlari misolida statik va
sonli tahlil usullarini tizimlarda
dinamik modellarni amalga oshirish.
amalga
oshirish.
Hisobli
Tizim tarkibida dasturlash.
eksperiment
2
N
1
9
Mathematica, Maple dasturlari misolida
Mathematika, Maple dasturlari
statik va dinamik modellarni amalga
misolida statik va dinamik
oshirish.
modellarni amalga oshirish
2
A
1
5
6
Avtomatlashtirilgan
loyihalashda
ishlatiladigan
model va parametrlarni sinflash
Avtomatlashtirilgan loyihalash
tizimlari strukturasi va turlari
19
10
MathCAD, Matlab dasturlari Matlab, MathCAD dasturlari misolida
misolida statik va dinamik statik va dinamik modellarni amalga
modellarni amalga oshirish
oshirish. Tizim tarkibida dasturlash.
11
Grafik
modellashtirish.
Loyihalash jarayonida amaliy
dasturlarni
grafik
imkoniyatlaridan foydalanish
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Kompyuter grafikasi.
Kompyuterda modellashtirish.
3D Max, CATIA, KOMPAS, Solid
Works, AutoCAD, Parasolid, Solid
Edge, CorelDraw amaliy dasturlari
misolida grafik modellashtirish.
3D Max, CATIA, dasturlari 3D Max, CATIA, amaliy dasturlari
misolida grafik modellahtirish misolida grafik modellashtirish
Auto CAD, Parasolid dasturlari Auto CAD, Parasolid dasturlari
misolida grafik modellahtirish misolida grafik modellahtirish
KOMPAS, Solid Works, Parasolid,
КОМПАС, Solid Works, Solid Solid Edge, CorelDraw amaliy
Edge, Corel Draw dasturlari dasturlari
misolida
grafik
misolida grafik modellahtirish modellashtirish.
Immitatsion modellar va ularning
turlari.
Parametrga
asoslangan
Immitatsion modellashtirish.
modellarni tizimda qo‘llash. Proteus,
Immitatsion
modellar
va
Simulink, PCAD, T-Flex amaliy
ularning turlari.
dasturlarida immitatsion modellarni
yaratish.
Proteus, Simulink, amaliy
Proteus, Simulink, amaliy dasturlarida
dasturlarida
immitatsion
immitatsion modellar yaratish
modellar yaratish
PCAD,
T-flex
amaliy
PCAD, T-flex amaliy dasturlarida
dasturlarida
immitatsion
immitatsion modellar yaratish
modellar yaratish
Geoinformatsion
tizimlar.
Geoinformatsion
tizimlarni Geoinformatsion
tizimlar.
sinflanishi,
modellarning Geoinformatsion tizimlarni sinflanishi,
xususiyatlari
va
qo’llash modellarning xususiyatlari va qo’llash
uslubiyati.
MicroMain, Main Tenance, MicroMain, Main Tenance, Premium,
Premium, Geologiya Surpos, Geologiya Surpos, Arc GIS amaliy
Arc GIS amaliy dasturlarida dasturlarida
modellashtirish
va
modellashtirish va loyihalash.
loyihalash
Tarmoq ma’lumot bazasi. Tarmoq ma’lumot
Bulutli texnologiyalar.
texnologiyalar
20
bazasi.
Bulutli
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
A
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
21
Internet
tarmog’ida
ma’lumotlar bazasi va ularning
modellari.
Bulutli
texnologiyalarda Saas, PaaS va
IaaS modellari.
Internet tarmog’ida ma’lumotlar bazasi
va
ularning
modellari.
Bulutli
texnologiyalarda Saas, PaaS va IaaS
modellari.
2
A
1
22
Texnik
va
texnologik
Texnik va texnologik jarayonlarida
jarayonlarida
axborot
axborot xavfsizligini ta’minlash.
xavfsizligini ta’minlash.
2
N
1
zamonaviy usullarini joriy etish ,
axborotni himoya qilish vositalarini
dasturiy va texnik qo’llash.
2
A
1
Best Griypt, Pretty Good Privacy, Info
Watch GryptoStorage dasturlari
2
A
1
Texnik tizimlarda tarmoq xavsizligi
2
N
1
Best Grypt, Pretty Good Privacy,
InfoWatch, Grypto Storage dasturlari
2
A
1
Ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash tillari
2
N
1
PHP tizimlarida dasturiy
yaratish uslublarini o’rganish.
2
A
1
C++
dasturlash
tilining
asosiy
konstruksiyalari va tizimda qo‘llash
xususiyatlari.
2
N
1
Dastur
loyihasi
tuzilmasi.
C++ algoritmik tilida ma’lumotlarni
Dastur tuzish xolatlari va
kiritish va chiqarish, boshqarish qatori
ko’rinishlari.
2
A
1
23
24
25
26
27
28
29
30
Bank
tizimlarida,
geotizimlarda,elektrotizimlarda
, biotizimlarda , monitoring
tizimlarida axborotni himoya
qilishning zamonaviy usullarini
joriy etish , axborotni himoya
qilish vositalarini dasturiy va
texnik qo’llash.
Axborot
xavsizligining
kriptografik
usullarini
o’rganish va ularni axborot
xavfsizligini
oshirishda
qo’llash. Best Griypt, Pretty
Good Privacy, Info Watch
GryptoStorage dasturlari.
Texnik
tizimlarda tarmoq
xavsizligi.
AKTning xavsizlini ta’minlash
maqsadida
ma’lumotlarni
almashtirish
va
uzatish
imkonini beruvchi dasturiy va
apparat tizimlarini o’zichiga
olgan tarmoqlarni o’rnatish,
sozlash, sinovdan o’tkazishni
amalga oshirish. Best Grypt,
Pretty
Good
Privacy,
InfoWatch, Grypto Storage
dasturlari
Zamonaviy
dasturlash
texnologiyalari.
Ob’ektga
yo‘naltirilgan dasturlash tillari.
Java Script, Java Pyton, Ruby,
PHP
tizimlarida
dasturiy
ilovalar yaratish uslublarini
o’rganish.
C++ dasturlash tilining asosiy
konstruksiyalari va tizimda
qo‘llash xususiyatlari.
21
ilovalar
C++
algoritmik
tilida
ma’lumotlarni
kiritish
va
chiqarish, boshqarish qatori.
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
Mantiqiy
dasturlash
texnologiyasi.
Shartli, shartsiz va tanlash
operatorlari.Viual dasturlashda
ishlatiladigan kompanentlar.
Dasturlashda
fuksiya
modullarini qo’llash.
Lokal,
statik,
dinamik
o’zgaruvchilar.
Texnik
tizimlarda
strukturalashgan
dasturlarni qo’llanilishi.
Dasturlashda
funksiya
va
modullarni qo‘llash.
Muntazam
toifa.
Struktruralashgan
toifalar.
Parametrlarni
funksiyalarga
uzatish.
Dinamik
fuksiyalar
bilan
ishlash.
Funksiyalar
va
modullar.
Grafika
va
multimedia
dasturlash tizimlarida qo‘llash.
Texnik
tizimlarda
integrallashgan
muxitda
mavjud bo‘lgan ma’lumotlar
bazasini yaratish va qayta
ishlash.
Gragik
modulining
imkoniyatlari
va
ulardan
foydalanish
C,C++,C#,
Objektive-C
dasturlash tizimlari misolida
Jami:
Mantiqiy dasturlash texnologiyasi.
2
N
1
Viual
dasturlashda
kompanentlar.
2
A
1
2
A
1
Texnik tizimlarda strukturalashgan
dasturlarni qo’llanilishi
2
A
1
Dasturlashda funksiya va modullarni
qo‘llash
2
N
1
Struktruralashgan toifalar. Parametrlarni
funksiyalarga uzatish
2
A
1
Funksiyalar va modullar
2
A
1
Texnik
tizimlarda integrallashgan
muxitda mavjud bo‘lgan ma’lumotlar
bazasini yaratish va qayta ishlash
2
N
1
Gragik modulining imkoniyatlari va
ulardan foydalanish
2
A
1
Objektive-C
misolida
2
A
1
Dasturlashda
qo’llash
ishlatiladigan
fuksiya
dasturlash
modullarini
tizimlari
80
40
3.O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash
O'quv dasturi davomida o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalar ichki
nazorat bo'yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og'zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo'lib, ular
o'quv elementini o'zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
quyilgan maqsadga hamohang bo'lishi lozim.
4.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro'yxati
Asosiy adabiyotlar:
1.
M.Aripov. Axborot texnologiyalari. O'quv qo'llanma. T.”Noshir”. 2009. 366 bet.
2.
Informatika va axborot texnologiyalari: Oliy ta’lim muassasalari talabalari
uchun darslik / S.S. G’ulomov, B.A. Begalov; O’zR Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti. – T.: Fan, 2010. – 704 b.
22
3.
S.S. Qosimov. Axborot texnologiyalari: Oliy o'quv yurtlari uchun darslik. T: Aloqachi.
2006. 360 bet.
4.
A.A.Karimov. Qurilishda axborot texnologiyalari. Oliy va o'rta maxsus ta'lim
vazirligi tomonidan o'quv qo'llanma sifatida tavsiya etilgan. Samarkand. SamDAQI. 2020 yil.
419 bet.1-qism.
Qo'shimcha adabiyotlar.
1.
N.A.Rajabov, A.A.Karimov, SH.Ochilov. Informatika. O'quv qo'llanma. Akademik litsey va
kasb-hunar kollejlari uchun. Samarqand 2016 yil. “Nafis poligraf servis” MCHJ
bosmaxonasi.234 bet.
2.
N.A.Rajabov, A.A.Karimov, J.T.Suvonov. Axborot texnologiyalari. O'quv qo'llanma.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun. Samarqand 2016 yil. “Nafis poligraf servis”
MCHJ bosmaxonasi.151 bet.
Internet saytlari:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
.
www.gov.uz - O’zbеkiston Rеspublikasi davlat portali
www.lex.uz – O’zbеkiston Rеspublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi.
www.ziyonet.uz - O’zbеkiston Rеspublikasi ta’lim portali
http://www.stat.uz – O’zbеkiston Rеspublikasi Davlat Statistika Qo’mitasining rasmiy sayti.
http://wikipedia.org - Erkin entsiklopеdiya.
http://www.ziyonet.uz
23
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
O’zbekistonning eng yangi tarixi fanidan fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
1.04
Ajratilgan soat:
40
Toshkent-2021
24
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
J.R. Qulmuxamedov
S.O.Mirshaxo’jaev
S.S.Raximberdiev
S.I.Almatova
M. Avazova
Taqrizchilar
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum direktori
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi o’quv ishlari bo’yicha
direktor o’rinbosari
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi direktor o’rinbosari..
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi tarix fani o’qituvchisi
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi tarix fani o’qituvchisi
Toshkent Davlat Pedagogika
Universiteti dotsenti, s.f.n.
Toshkent Davlat Pedagogika
Universiteti dotsenti, s.f.n.
X.S.Jumaniyozov
U.B.Nig’manova
25
1.O‘quv dasturiga qo‘yiladigan talablar
O‘quv dasturining nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O’zbekistonning eng yangi tarixi
40
20
O‘zbekiston tarixi fanining predmeti, nazariy-metodologik asoslari,
manbalari va mintaqa tarixining jahon tarixi bilan bog‘liqligi
to‘g‘risida biiimlar tizimini shakllantirish.
O‘zlashtirish (o‘qitish) - O‘zbekiston tarixi fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va
vazifalarini bilish.
natijalari
- O‘zbekiston tarixi fanining nazariy-metodologik asoslari haqida
tushunchaga ega bo’lish
- O‘zbekiston tarixini davrlashtirishni o’rganish.
- Tarixiy manbalar va ularning turlari, ahamiyati haqida bilimlarga
ega bo’lish.
- O‘zbekiston tarixi fanining komil inson tarbiyasidagi o‘rni va rolini
mohiyatini anglash
Fanni o‘rganish natijasida o‘quvchilar quyidagi bilimlarga ega
Bilim
bo‘lishi kerak.
- O‘zbekiston tarixi fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va
vazifalarini bilish.
- O‘zbekiston tarixi fanining nazariy-metodologik asoslari haqida
tushunchaga ega bo’lish
- O‘zbekiston tarixini davrlashtirishni o’rganish.
- Tarixiy manbalar va ularning turlari, ahamiyati haqida bilimlarga
ega bo’lish.
- O‘zbekiston tarixi fanining komil inson tarbiyasidagi o‘rni va rolini
mohiyatini anglash.
Fanni o‘rganish natijasida o‘quvchilar quyidagi ko‘nikmalarga
Ko‘nikma
ega bo‘lishlari kerak.
- O‘zbekiston tarixi fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va
vazifalarini biladi.
- O‘zbekiston tarixi fanining nazariy-metodologik asoslari haqida
tushunchaga ega bo’ladi.
- O‘zbekiston tarixini davrlashtira oladi.
- Tarixiy manbalar va ularning turlari, ahamiyati haqida bilimlarga
ega bo’ladi.
- O‘zbekiston tarixi fanining komil inson tarbiyasidagi o‘rni va rolini
mohiyatini anglab yetadi.
O‘quv rejaga muvofiq “Iqtisodiyot nazariyasi”, “Biznesni tashkil etish va yuritish ,
o‘zaro bogliq bo‘lgan fan “Jismoniy tarbiya va sport”.
nomi
O‘qitishni
tashkiliy N-nazariy ta’lim;
A-amaliy ta’lim;
shakli
NA-birgalikda tashkil etilgan nazariy va amaliy mashgulotlar;
Dasturga qo‘yilgan talab Majburiy
Guruhga tayinlangan dars tili asosida
O‘qitish tili
Joriy baxolash tartibiga asoslanib
Baxolash tartibi
O‘quvchilarning bilim va Yozma, og’zaki, savol-javob, munozara, test, amaliy topshiriq
ko‘nikmalarini baxolash
2.O’quv dasturi mazmuni
26
Kirish.“O’zbekistonning
eng yangi tarixi” o’quv
fanining predmeti, maqsadi
va vazifalari.
O‘zbekiston
tarixi
fani,
predmeti,obyekti, uning maqsadi va
vazifalari.
O‘zbekiston tarixi fanining nazariymetodologik asoslariO‘zbekiston tarixini
davrlashtirish.
Tarixiy manbalar va ularning turlari,
ahamiyati.
O‘zbekiston tarixi fanining komil inson
tarbiyasidagi o‘rni va roli.
O‘zbekiston tarixi fani, predmeti,
obyekti, uning maqsadi va vazifalari.
O‘zbekiston tarixi fanining nazariymetodologik asoslari
O‘zbekiston tarixini davrlashtirish.
Tarixiy manbalar va ularning turlari,
ahamiyati.
O‘zbekiston tarixi fanining komil inson
tarbiyasidagi o‘rni va roli.
Davlat tili to’g’risida qonunning qabul
qilinishi.
Paxta ishi
1989-yil, iyun. Farg‘onadagi qonli
fojialar
Ekologik qabohat
O’zbekiston
bilan
Markaz
munosabatlarining keskinlashuvi.
O’zbekistonda Prezidentlik boshqaruvi
joriy etilishi.
I.A.
Karimovning
O’zbekiston
Prezidenti etib saylanishi.
«Mustaqillik Deklaratsiyasi» ning qabul
qilinishi.
Mustaqillik tushunchasi.
O’zbekistonning iqtisodiy mustaqillik va
siyosiy suvereniteti uchun amaliy
xarakatlar
O’zbekiston
siyosiy
tizimidagi
o’zgarishlar.
O’zbekiston Respublikasining Davlat
mustaqilligi e’lon qilinishi va uning
olamshumul ahamiyati.
1
“O’zbekistonning
eng
yangi
tarixi”
o’quv
fanining
nazariymetodologik tamoyillari.
2
Mustaqillikka
erishish
arafasida O’zbekistondagi
ijtimoiy-siyosiy jarayonlar.
3
Mustaqil
O‘zbekiston
Respublikasining tashkil
topishi va uning tarixiy
ahamiyati
4
27
Mustaqil ta’lim
Mavzuning qisqacha mazmuni
O‘qitishning
tashkiliy
Mavzuning nomi
jami
№
2
N
1
2
S
1
2
N
1
2
S
1
5
6
7
8
9
10
11
O’zbekistonning
o’ziga O’zbekistonning o’ziga xos tarаqqiyot
xos istiqlol va taraqqiyot yo’lini tanlashi, taraqqiyotning «O’zbek
yo’li.
modeli».
O’zbekiston
mustaqilligi
huquqiy
asoslarining yaratilishi.
Yangi Konstitutsiya qabul qilinishi.
O’zbekistonning
o’ziga O’zbekistonning o’ziga xos tarаqqiyot
xos istiqlol va taraqqiyot yo’lini tanlashi, taraqqiyotning «O’zbek
yo’li.
modeli».
O’zbekiston
mustaqilligi
huquqiy
asoslarining yaratilishi.
Yangi Konstitutsiya qabul qilinishi.
O’zbekistonda demokratik, Milliy davlat boshqaruvi tizimi. Mustaqil
fuqarolik
jamiyati O’zbekistonda hokimiyatlar bo’linishi
asoslarining shakllanishi, printsipi.
amalga oshirilgan siyosiy O’zbekistonda
ko’ppartiyaviylik
islohotlar.
tizimining
shakllanishi.
Siyosiy
partiyalar. O’zbekistonda parlament
tizimi va undagi islohotlar.
Huquq-tartibot organlari va sud
tizimidagi o’zgarishlar. O’zbekistonda
nodavlat notijorat tashkilotlar.
O’z-o’zini boshqaruv organlarining
faoliyati
va
ularning
jamiyatni
demokratlashtirishdagi o’rni. Inson haqhuquqlarini ta’minlash va himoya qilish.
O’zbekistonda demokratik, Milliy davlat boshqaruvi tizimi. Mustaqil
fuqarolik
jamiyati O’zbekistonda hokimiyatlar bo’linishi
asoslarining shakllanishi, printsipi.
amalga oshirilgan siyosiy O’zbekistonda
ko’ppartiyaviylik
islohotlar.
tizimining
shakllanishi.
Siyosiy
partiyalar. O’zbekistonda parlament
tizimi va undagi islohotlar.
Huquq-tartibot organlari va sud
tizimidagi o’zgarishlar. O’zbekistonda
nodavlat notijorat tashkilotlar.
O’z-o’zini boshqaruv organlarining
faoliyati
va
ularning
jamiyatni
demokratlashtirishdagi o’rni. Inson haqhuquqlarini ta’minlash va himoya qilish.
Iqtisodiy
islohotlar, Davlat
mulkini
xususiylashtirish,
xususiy
mulkchilikning mulkdorlar sinfining shakllanishi.
shakllanishi.
Iqtisodiyotning
agrar
sektoridagi
o’zgarishlar.
Sanoat,
avtomobilsozlik
sohasini
rivojlanishi.
O’zbekistonda
bozor Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi va
munosabatlarining
O’zbekistonda
unga
qarshi
rivojlanishi.
qo’llanilayotgan chora tadbirlar.
O’zbekiston
Mustaqillik yillarida amalga oshirilgan
Respublikasidagi ijtimoiy iqtisodiy islohotlarni yutuq va natijalari.
o’zgarishlar.
28
2
N
1
2
S
1
2
N
1
2
S
1
2
N
1
2
S
1
2
N
1
12
13
14
15
16
Mustaqillik
yillarida Ma’naviy qadriyatlar, milliy o’zlikni
O’zbekistondagi ma’naviy anglashni tiklanishi.
va madaniy taraqqiyot.
Milliy istiqlol mafkurasi, ma’naviyat va
ma’rifat jamoatchilik markazini tashkil
2
topishi va uning faoliyati.
Milliy urf odatlar, qadriyatlar va
an’analarning tiklanishi.
Milliy istiqlol mafkurasi va tamoyillari.
O’zbekiston
Ta’lim tizimidagi islohatlar: “Kadrlar
Respublikasida
ta’lim tayyorlash Milliy dasturi”ning qabul
sohasida amalga oshirilgan qilinishi.
2
islohotlar.
Tarix – xalq ma’naviyatining asosi.
O’zbekiston
Respublikasida
ta’lim
sohasida amalga oshirilgan
islohotlar.
Ta’lim tizimidagi islohatlar: “Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturi”ning qabul
qilinishi.
2
Tarix – xalq ma’naviyatining asosi.
Mustaqillik
yillarida O’zbekiston
mustaqilligi
yillarida
Qoraqalpog’iston
Qoraqalpog’iston
davlatchiligi
Respublikasi
taraqqiyoti
2
Mustaqil Qoraqalpog’iston davlatining
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti.
Xalq ta’limi fan va madaniyat.
Mustaqil
O’zbekiston O’zbekiston
mustaqilligi
yillarida
Respublikasi
tarkibida Qoraqalpog’iston
davlatchiligi
suveren
taraqqiyoti
2
Qoraqalpog’iston
Mustaqil Qoraqalpog’iston davlatining
Respublikasi
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti.
Xalq ta’limi fan va madaniyat.
O‘zbekiston va jahon Mustaqil O’zbekiston davlatining
hamjamiyati
jahon hamjamiyati sari tutgan
yo’li.
Jahon
ijtimoiy-siyosiy
jarayonlarida
O’zbekistonning 2
geosiyosiy o’rni.
O’zbekistonni BMTga qabul
qilinishi.
17
O'zbekiston
munosabatlari.
O‘zbekiston
hamjamiyati
18
va
va
S
1
N
1
S
1
N
1
S
1
N
1
S
1
Rossiya
jahon O’zbekistonning Markaziy Osiyo
davlatlari bilan har tomonlama
hamkorligi.
Xalqaro xavfsizlik masalalari va
terrorizmga qarshi kurash.
2
Shanxay xamkorlik tashkilotiga
kiruvchi davlat rahbarlarining
Toshkent shahrida o’tkazilgan
uchrashuvi.
29
Yangilanayotgan
O’zbekiston:
tiklanishdan
–
yuksalish sari.
2017-2021
yillarda
O’zbekiston
milliy Respublikasini yanada rivojlantirish
milliy bo’yicha Harakatlar strategiyasi va unda
belgilangan ustuvor yo’nalishlar.
Davlat va jamiyat qurilishi tizimini
takomillashtirishning
ustuvor
yo’nalishlari.
Qonun ustuvorligini ta’minlash va sudhuquq tizimini yanada isloh qilishning
ustuvor yo’nalishlari.
2
Iqtisodiyotni
rivojlantirish
va
liberallashtirishning
ustuvor
yo’nalishlari.
Ijtimoiy
sohani
rivojlantirishning
ustuvor yo’nalishlari.
Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy
bag’rikenglikni
ta’minlash
hamda
chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va
amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustuvor
yo’nalishlar.
O’zbekiston
O’zbekiston Respublikasi uchun ustuvor
Respublikasining xalqaro bo’lgan xalqaro reyting va indekslar
reyting va indekslardagi bo’yicha samaradorlikning eng muhim
o’rni va nufuzini ortib ko’satkichlarini oshirish borasida olib
borilaѐtgan chora-tadbirlar. “Biznes 2
borishi
yuritish” indeksi, Boshqaruv sifati
indikatorlari,
Elektron
hukumatni
rivojlantirish reytingi, “Korruptsiyani
qabul qilish” indeksi.
Jami:
40
19
20
N
1
S
1
20
3.O‘quvchining bilim va ko‘nikmalarini baxolash
O‘quv dastur asosida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baxolanadi.
Baxolash usullvri yozma, og‘zaki, savol-javob, test xamda amaliy topshiriqlardan iborat
bo‘lib, ular o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va
topshiriqlar qo’yilgan maqsadga muvofiq bo‘lishi lozim.
№
Seminar mavzulari
Soati
1
Kirish.“O’zbekistonning eng yangi tarixi” o’quv fanining predmeti, maqsadi
va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari.
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining tashkil topishi va uning tarixiy
ahamiyati.
O‘zbekistonning o‘ziga xos istiqlol va taraqqiyot yo‘li.
O‘zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati asoslarining shakllanishi, amalga
oshirilgan siyosiy islohotlar.
O‘zbekistonda bozor munosabatlarining rivojlanishi.
Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi ma’naviy va madaniy taraqqiyot.
O’zbekiston Respublikasida ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar.
Mustaqil O’zbekiston Respublikasi tarkibida suveren
Qoraqalpog’iston Respublikasi
2
2
3
4
5
6
7
8
30
2
2
2
2
2
2
2
9 O‘zbekiston va jahon hamjamiyati
10 Mustaqillik yillarida O‘zbekistonning ma’naviy va madaniy taraqqiyoti.
Jami:
2
2
20
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati
1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т., Ўзбекистон, 2012
2. Ўзбекистон Республикаси: Мустақил давлатнинг бунёд бўлиши. Т., Ўзбекистон, 1992
3. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли.Т., Ўзбекистон, 1992, 39-бетлар.
4. Каримов И.А. Ўзбекистон – бозор муносабатларига утишнинг ўзига хос йўли. Т.,
Ўзбекистон, 1993, 3-20-бетлар.
5. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бусагасида хавфсизликка тахдид, барқарорлик
шартлари, тараққиёт кафолатлари. Т., Ўзбекистон. 1997, 3-16 – бетлар.
6. Салимов О, Усмонов Қ, Ғаниев Д. Янги Ўзбекистоннинг 7 зафарли йили. Т., Шарк,
1999, 13-35-бетлар.
7. Усмонов Қ. ва бошқалар. Ўзбекистон карамлик ва мустақиллик йилларида. Т.,
Ўқитувчи, 1996, 8-28-бетлар.
8. Ўзбекистоннинг янги тарихи. Учинчи китоб. Мустақил Ўзбекистон тарихи. Т.: Шарк,
2000, 7-75-бетлар.
9. O`zbekiston tarixi. 3-kitob. Mustaqil O`zbekiston tarixi.T.Sharq. 2011.
Internet manbalari
1. www.gov.uz – O‘zbekiston Respublikasi xukumat portali.
2.www.lex.uz – O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi.
3. www.agmk.uz
4. www.ngmk.uzz
5. http://misis.ru
31
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Matematika fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
1.05
Ajratilgan soat:
80
Toshkent-2021
32
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Muxamedova G.
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
Pedagogika universiteti “Umumiy
matematika” kafedrasi dotsenti
Qo’shmonova K.B
Islom Karimov nomidagi Toshkent
davlat texnika universiteti huzuridagi
Angren kon-metallurgiya texnikumi
o’qituvchisi,
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
Pedagogika universiteti “Umumiy
matematika”kafedrasi mudiri,
dotsent Nurillayev M.E.
Islom Karimov nomidagi Toshkent
davlat texnika universiteti qoshidagi
Angren kon-metallurgiya texnikumi
o‘quv ishlari bo‘yicha direktor
o‘rinbosari
M.E.Nurillayev
M.R.Kushakova
33
O‘quv dasturining
nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
1.O‘quv dasturiga qo‘yiladigan talablar
Matematika
80
40
Matematika fanining predmeti, nazariy-metodologik asoslari,
manbalari va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi to‘g‘risida biiimlar tizimini
shakllantirish.
O‘zlashtirish (o‘qitish) Matematika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va vazifalarini
bilish.
natijalari
Matematika fanining nazariy-metodologik asoslari haqida tushunchaga
ega bo’lish
Algebra, matematik analiz, differensial tenglamalar, analitik geometriya
fanlari haqida bilimlarga ega bo’lish.
Matematika fanining komil inson tarbiyasidagi o‘rni va rolini
mohiyatini anglash.
Fanni o‘rganish natijasida o‘quvchilar quyidagi bilimlarga ega
Bilim
bo‘lishi kerak.
Matematika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va vazifalarini
bilish.
Matematika fanining nazariy-metodologik asoslari haqida tushunchaga
ega bo’lish
Algebra, matematik analiz, differensial tenglamalar, analitik geometriya
fanlari haqida bilimlarga ega bo’lish.
Matematika fanining komil inson tarbiyasidagi o‘rni va rolini
mohiyatini anglash.
Fanni o‘rganish natijasida o‘quvchilar quyidagi ko‘nikmalarga
Ko‘nikma
ega bo‘lishlari kerak.
Matematika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va vazifalarini
biladi.
Matematika fanining nazariy-metodologik asoslari haqida tushunchaga
ega bo’ladi.
Algebra, matematik analiz, differensial tenglamalar, analitik geometriya
fanlari haqida bilimlarga ega bo’lish.
Matematika fanining komil inson tarbiyasidagi o‘rni va rolini
mohiyatini anglab yetadi.
O‘quv rejaga muvofiq
o‘zaro bogliq bo‘lgan Matematikstatistika va ehtimollar nazariyasi, Matematik analiz,
Algebra va sonlar nazariyasi
fan nomi
N-nazariy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
A-amaliy ta’lim;
shakli
NA-birgalikda tashkil etilgan nazariy va amaliy mashgulotlar;
MX-maxsus xonalarda mashgulot.
Majburiy
Dasturga qo‘yilgan
talab
Guruxga tayinlangan dars tili asosida
O‘qitish tili
Joriy baholash tartibiga asoslanib
Baholash tartibi
Yozma, og’zaki, savol-javob, munozara, test, amaliy topshiriq
O‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini
baholash
34
2
3
4
5
6
7
8
Mavzuning qisqacha mazmuni
Matematika fanini texnika OTMda o’qitishning
maqsadi.
Ikkinchi va uchinchi tartibli determinantlar.
Matritsa tushunchasi.
Ikkinchi
va
uchinchi
tartibli
determinantlar.Matritsalar ustida amallar.
Determinantni hisoblash usullari.
n-tartibli determinant haqida tushuncha.
Matritsa ustida amallar.
Chiziqli tenglamalar sistemasi va ularni yechish
usullari .
Bir jinsli chiziqli algebraik tenglamalar sistemasi.
Chiziqli algebraik tenglamalar sistemasining
tadbiqlari.
Chiziqli
Chiziqli tenglamalar sistemasi va ularni yechish
tenglamalar
usullari .
sistemasi va ularni Bir jinsli chiziqli algebraik tenglamalar sistemasi.
yechish usullariga Chiziqli algebraik tenglamalar sistemasining
doir
misollar tadbiqlariga doir misollar yechish
yechish
Vektorlar.
Vektorlar ustida chiziqli amallar.
Vektorlarning
Vektorning uzunligi.
skalyar, vektor va Vektorlarning
skalyar,
vektor,
aralash
aralash ko’paytmasi ko’paytmalari.
Vektorlarning kollinearlik va komplanarlik
shartlari.
Vektorlar.
Vektorlar ustida chiziqli amallar.
Vektorlarning
Vektorning uzunligi.
skalyar, vektor va Vektorlarning
skalyar,
vektor,
aralash
aralash
ko’paytmalari.
ko’paytmasiga doir Vektorlarning kollinearlik va komplanarlik
misollar yechish
shartlari.
Tekislikda analitik Tekislikda to’g’ri chiziq tenglamalari va ularning
geometriya
turlari.
Ikki to’g’ri chiziq orasidagi burchak.
Ikkinchi tartibli egri chiziqlar.
Tekislikda to’g’ri Tekislikda to’g’ri chiziq tenglamalari va ularning
chiziq tenglamalari tuirlari.
va ularning turlari. Ikki to’g’ri chiziq orasidagi burchak.
Ikkinchi tartibli egri Ikkinchi tartibli egri chiziqlar.
chiziqlar
Kirish. Ikkinchi va
uchinchi
tartibli
determinantlar.Matr
itsa tushunchasi
Ikkinchi
va
uchinchi
tartibli
determinantlar.Matr
itsalar
ustida
amallar
Chiziqli
tenglamalar
sistemasi va ularni
yechish usullari.
35
O‘qitishning
tashkiliy
1
Mavzuning nomi
jami
№
Mustaqil ta’lim
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
9
10
11
12
13
14
15
16
Fazoda
analitik Fazoda tekisliklarning vektor, umumiy, normal
geometriya.
tenglamalari.
Fazoda to’g’ri chiziqlarning vektor, kanonik,
parametric va umumiy tenglamalari.
Tekislik
va
to’g’ri
chiziqning
o’zaro
joylashuvi.Ikki tekislik va ikki to’g’ri chiziq
orasidagi burchak. Tekislik va to’g’ri
chiziqlarning parallellik va perpendikulyarlik
shartlari
Fazoda
to’g’ri Fazoda tekisliklarning vektor, umumiy, normal
chiziq
va tenglamalari.
tekislikning vektor, Fazoda to’g’ri chiziqlarning vektor, kanonik,
umumiy va normal parametrik va umumiy tenglamalari.
tenglamalariga doir Tekislik
va
to’g’ri
chiziqning
o’zaro
misollar yechish
joylashuvi.Ikki tekislik va ikki to’g’ri chiziq
orasidagi burchak. Tekislik va to’g’ri
chiziqlarning parallellik va perpendikulyarlik
shartlari
Sirtning fazodagi Sirtning fazodagi tenglamasi.
tenglamasi
Ikkinchi tartibli sirtlar.Ikkinchi tartibli chiziq va
sirtlarning umumiy tengla,masi bo’yicha ularning
turlarini aniqlash
Sirtning fazodagi Sirtning fazodagi tenglamasi.
tenglamasiga doir Ikkinchi tartibli sirtlar.Ikkinchi tartibli chiziq va
misollar
sirtlarning umumiy tengla,masi bo’yicha ularning
turlarini aniqlash
O’zgaruvchi
va O’zgaruvchi va o’zgarmas miqdorlar. To’plamlar
o’zgarmas
va ular ustida amallar. Funksiya limiti
miqdorlar. Funksiya tushunchasi
limiti tushunchasi. Limitlar haqida asosiy teoremalar. Bir tomonlama
Limitlar
haqidagi limitlar. Birinchi va ikkinchi ajoyib limitlar.
asosiy teoremalar
Cheksiz kichik va cheksiz kata miqdorlar.
O’zgaruvchi
va O’zgaruvchi va o’zgarmas miqdorlar. To’plamlar
o’zgarmas
va ular ustida amallar. Funksiya limiti
miqdorlar. Funksiya tushunchasi
limiti tushunchasi. Limitlar haqida asosiy teoremalar. Bir tomonlama
Limitlar
haqidagi limitlar. Birinchi va ikkinchi ajoyib limitlar.
asosiy teoremalarga Cheksiz kichik va cheksiz kata miqdorlarga doir
doir misollar
misollar
Funksiya
Funksiyaning uzluksizligi. Funksiyaning uzulish
nuqtalari va ularning turlari. Hosilaning ta’rifi,
uzluksizligi.
Differensiallashning uning geometrik va mexanik ma’nosi.
Funksiyaning
differensiallanuvchanligi.
asosiy qoidalari.
Differensiallashning asosiy qoidalari. Elementar
funksiyalarning hosilalari. Oshkormas va
parametric ko’rinishda berilgan funksiyalarning
hosilalari. Hosila jadvali
Funksiya
Funksiyaning uzluksizligi. Funksiyaning uzulish
uzluksizligi
va nuqtalari va ularning turlari. Hosilaning ta’rifi,
elementar,
uning geometrik va mexanik ma’nosi.
oshkormas
va Funksiyaning
differensiallanuvchanligi.
parametrik
Differensiallashning asosiy qoidalari. Elementar
36
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
17
18
19
20
21
ko’rinishda berilgan
funksiya
hosilalariga
doir
misollar
Yuqori
tartibli
hosilalar.
Differensiallanuvch
i funksiyalar haqida
ba’zi bir teoremalar
Yuqori
tartibli
hosilalar, egri chiziq
tenglamalari
va
Lopital qoidalariga
doir misollar
Funksiyaning
monotonligi, kritik
va
ekstremum
nuqtalari.
Boshlang’ich
funksiya
va
aniqmas
integral
ta’rifi, xossalari
Funksiyaning
monotonligi
va
boshlang’ich
funksiya
va
aniqmas integralga
doir mashqlar
Kompleks
sonlarning moduli
va
argumenti.Trigono
metrik funksiyalar
qatnashgan ba’zi bir
funksiyalarning hosilalari. Oshkormas va
parametric ko’rinishda berilgan funksiyalarning
hosilalari. Hosila jadvali
Yuqori tartibli hosilalar. Ikkinchi tartibli
hosilaning mexanik ma’nosi. Hosilaning
tadbiqlari. Funksiyaning differensiali.
Yuqori
tartibli
differensialllar.
Differensiallardan taqribiy hisoblashlarda
foydalanish.
Diffenensiallanuvchi
funksiyalar haqida ba’zi bir teoremalar.
Egri chiziqning urinma va normal
tenglamasi. Lopital qoidasi.
Yuqori tartibli hosilalar. Ikkinchi tartibli
hosilaning mexanik ma’nosi. Hosilaning
tadbiqlari. Funksiyaning differensiali.
Yuqori
tartibli
differensialllar.
Differensiallardan taqribiy hisoblashlarda
foydalanish.
Diffenensiallanuvchi
funksiyalar haqida ba’zi bir teoremalar.
Egri chiziqning urinma va normal
tenglamasi. Lopital qoidasi.
Funksiyaning monotonligi, kritik va ekstremum
nuqtalari. Funksiya grafigining qavariqligi va
botiqligi, burilish nuqtalari, asimptotalari.
Funksiyani
to’la
tekshirish.
Differensial
hisobning amaliy masalalarda qo’llanilishi.
Boshlang’ich
funksiya
va
aniqmas
integralningta’rifi, xossalari. Aniqmas integral
jadvali.
Integrallashning
asosiy usullari:
o’zgaruvchini
almashtirish
va
bo’laklab
integrallash
Funksiyaning monotonligi, kritik va ekstremum
nuqtalari. Funksiya grafigining qavariqligi va
botiqligi, burilish nuqtalari, asimptotalari.
Funksiyani
to’la
tekshirish.
Differensial
hisobning amaliy masalalarda qo’llanilishi.
Boshlang’ich
funksiya
va
aniqmas
integralningta’rifi, xossalari. Aniqmas integral
jadvali.
Integrallashning
asosiy usullari:
o’zgaruvchini
almashtirish
va
bo’laklab
integrallash
Kompleks sonlar moduli va argumenti. Kompleks
sonlar ustida amallar. Eng soda ratsional kasrlarni
integrallash. Ratsional kasrlarni sodda ratsional
kasrlarga ajratish. Ratsional funksiyalarni
integrallash algoritmi. Trigonometrik funksiyalar
qatnashgan ba’zi bir funksiyalarni integrallash.
Ba’zi bir irratsional ifodalarni integrallash.
37
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
22
23
24
funksiyalarni
integrallash
Kompleks
sonlarning moduli
va
argumenti.Trigono
metrik funksiyalar
qatnashgan ba’zi bir
funksiyalarni
integrallashga doir
misollar
Aniq
integralga
keltiriluvchi
masalalar. Xosmas
integrallar.
Aniq
integralni taqribiy
hisoblash
formulalari
Aniq
integralga
keltiriluvchi
masalalar. Xosmas
integrallar.
Aniq
integralni taqribiy
hisoblashga
doir
misollar
Ko’p o’zgaruvchili
funksiyalar
nazariyasi.
25
26
Ko’p o’zgaruvchili
funksiyaning
aniqlanish
va
o’zgarish
sohasi,
limiti, uzluksizligi
va
xususiy
hosilalari. Yuqori
Kompleks sonlar moduli va argumenti. Kompleks
sonlar ustida amallar. Eng soda ratsional kasrlarni
integrallash. Ratsional kasrlarni sodda ratsional
kasrlarga ajratish. Ratsional funksiyalarni
integrallash algoritmi. Trigonometrik funksiyalar
qatnashgan ba’zi bir funksiyalarni integrallash.
Ba’zi bir irratsional ifodalarni integrallash.
Aniq integralga keltiriluvchi masalalar. Aniq
integralning ta’rifi va uning asosiy xossalari.
Nyuton-Leybnis formulasi. Aniq integralda
o’zgaruvchini
almashtirish.
Bo’laklab
integrallash. Xosmas integrallar. CHegaralari
cheksiz xosmas integrallar. Chegaralanmagan
funksiyalarning xosmas integrallari. Xosmas
integrallarning yaqinlashish alomatlari. Aniq
integralni taqribiy hisoblash formulalari. Aniq
integralni geometriya va mexanikaga tatbiqlari.
Aniq integralni muhandislik masalalarini
yechishga tatbiqlari
Aniq integralga keltiriluvchi masalalar. Aniq
integralning ta’rifi va uning asosiy xossalari.
Nyuton-Leybnis formulasi. Aniq integralda
o’zgaruvchini
almashtirish.
Bo’laklab
integrallash. Xosmas integrallar. CHegaralari
cheksiz xosmas integrallar. Chegaralanmagan
funksiyalarning xosmas integrallari. Xosmas
integrallarning yaqinlashish alomatlari. Aniq
integralni taqribiy hisoblash formulalari. Aniq
integralni geometriya va mexanikaga tatbiqlari.
Aniq integralni muhandislik masalalarini
yechishga tatbiqlari
Ko’p
o’zgaruvchili
funksiyaning
ta’rifi,
aniqlanish va o’zgarish sohasi, limiti va
uzluksizligi va xususiy hosilalari. To’la
differensial. Ko’p o’zgaruvchili murakkab
funksiyaning xususiy va to’la differensiali.
Yuqori tartibli xususiy hosilalar. Yuqori tartibli
differensiallar.
Oshkormas
funksiyani
differensiallash. Sirtga o’tkazilgan urinma
tekislik va normal tenglamalari. Ko’p
o’zgaruvchili funksiya ekstremumlari.
Ko’p
o’zgaruvchili
funksiyaning
ta’rifi,
aniqlanish va o’zgarish sohasi, limiti va
uzluksizligi va xususiy hosilalari. To’la
differensial. Ko’p o’zgaruvchili murakkab
funksiyaning xususiy va to’la differensiali.
Yuqori tartibli xususiy hosilalar. Yuqori tartibli
differensiallar.
Oshkormas
funksiyani
38
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
tartibli
xususiy
hosilalarga
doir
misollar
Oddiy differensial
tenglamalar
27
28
Differensial
tenglamalarga
keltiriluvchi
masalalar. Bir jinsli
differensial
tenglamalar
Yuqori
tartibli
differensial
tenglamalar
29
30
31
Yuqori
tartibli
differensial
tenglamalar uchun
Koshi
masalasi.
Tartibi
pasaytirilgan,
chizqili bir jinsli,
o’zgarmas
koyeffitsientli
yuqori tartibli bir
jinsli vabir jinsli
bo’lmagan
differensial
tenglamalarga doir
misollar
Sonli
qatorlar.
Musbat hadli va
absolyut va shartli
yaqinlashuvchi
qatorlar
differensiallash. Sirtga o’tkazilgan urinma
tekislik va normal tenglamalari. Ko’p
o’zgaruvchili funksiya ekstremumlari.
Differensial
tenglamaga
keltiriluvchi
masalalar.Differensial
tenglamalar
nazariyasining asosiy tushunchalari. 1-tartibli
differensial tenglama uchun Koshi masalasi
yechimining mavjudligi va yagonaligi haqidagi
teorema. O’zgaruvchilari ajralgan va ajraladigan
differensial tenglmalar. Bir jinsli differensial
tenglamalar. Birinchi tartibli chiziqli differensial
tenglamlar.
Bernulli
tenglamasi.
To’la
differensial tenglama.
Differensial
tenglamaga
keltiriluvchi
masalalar.Differensial
tenglamalar
nazariyasining asosiy tushunchalari. 1-tartibli
differensial tenglama uchun Koshi masalasi
yechimining mavjudligi va yagonaligi haqidagi
teorema. O’zgaruvchilari ajralgan va ajraladigan
differensial tenglmalar. Bir jinsli differensial
tenglamalar. Birinchi tartibli chiziqli differensial
tenglamlar.
Bernulli
tenglamasi.
To’la
differensial tenglama.
Yuqori tartibli differensial tenglamalar uchun
Koshi masalasi. Tartibi pasaytirilgan, chizqili bir
jinsli, o’zgarmas koyeffitsientli yuqori tartibli bir
jinsli vabir jinsli bo’lmagan differensial
tenglamalar. Differensial tenglamalarning normal
sistemasi.Differensial
tenglamalarning
muhandislik masalalariga tatbiqlari
Yuqori tartibli differensial tenglamalar uchun
Koshi masalasi. Tartibi pasaytirilgan, chizqili bir
jinsli, o’zgarmas koyeffitsientli yuqori tartibli bir
jinsli vabir jinsli bo’lmagan differensial
tenglamalar. Differensial tenglamalarning normal
sistemasi.Differensial
tenglamalarning
muhandislik masalalariga tatbiqlari
Sonli qatorlarning asosiy tushunchalari. Qator
yaqinlashishining
zaruriy
shartlari.
Yaqinlashuvchi qatorlar va ularning xossalari.
Garmonik qatorlar. Musbat hadli qatorlarni
taqqoslash teoremalari. Musbat hadli sonli
qatorlar yaqinlashishining yetarli shartlari:
Dalamber alomati, Koshining radikal va integral
39
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
32
Sonli
qatorlar.
Musbat hadli va
absolyut va shartli
yaqinlashuvchi
qatorlarga
doir
misollar
Funksional qatorlar.
Funksiyalarni
Teylor va Makleron
qatorlariga yoyish
33
34
35
36
Funksional qatorlar.
Funksiyalarni
Teylor va Makleron
qatorlariga
yoyishga
doir
misollar
Fure qatori va Fure
koyeffitsiyentlari.
Ikki
o’lchovli
integral,
uning
xossalari, geometrik
va mexanik ma’nosi
Fure
qatoriga
yoyish.
Ikki
o’lchovli integralni
hisoblashga
doir
misollar.
alomatlari.
Ishorasi
almashinuvchi
va
o’zgaruvchan ishorali sonli qatorlar. Leybnits
teoremasi. Absolyut va shartli yaqinlashuvchi
qatorlar
Sonli qatorlarning asosiy tushunchalari. Qator
yaqinlashishining
zaruriy
shartlari.
Yaqinlashuvchi qatorlar va ularning xossalari.
Garmonik qatorlar. Musbat hadli qatorlarni
taqqoslash teoremalari. Musbat hadli sonli
qatorlar yaqinlashishining yetarli shartlari:
Dalamber alomati, Koshining radikal va integral
alomatlari.
Ishorasi
almashinuvchi
va
o’zgaruvchan ishorali sonli qatorlar. Leybnits
teoremasi. Absolyut va shartli yaqinlashuvchi
qatorlar
Funksional qatorlar. Funksional qatorlarning
tekis
yaqinlashishi.
Funksional
qator
yig’indisining uzluksizligi. Funksional qatorlarni
differensiallash va integrallash. Darajali qatorlar.
Abel
teoremasi.
Yaqinlashish
radiusi.
Funksiyalarni Teylor va Makleron qatorlariga
yoyish. Binominal qator. Asosiy elementar
funksiyalarni qatorlarga yoyish. Qatorlarni
taqribiy hisoblashlarga qo’llash, diffferensial
tenglamalarni qatorlar yordamida yechish
Funksional qatorlar. Funksional qatorlarning
tekis
yaqinlashishi.
Funksional
qator
yig’indisining uzluksizligi. Funksional qatorlarni
differensiallash va integrallash. Darajali qatorlar.
Abel
teoremasi.
Yaqinlashish
radiusi.
Funksiyalarni Teylor va Makleron qatorlariga
yoyish. Binominal qator. Asosiy elementar
funksiyalarni qatorlarga yoyish. Qatorlarni
taqribiy hisoblashlarga qo’llash, diffferensial
tenglamalarni qatorlar yordamida yechish
Fure qatori va Fure koyeffitsiyentlari. Fure
qatorlarning yaqinlashishi. Drixle teoremasi. Toq
va juft funksiyalarning Fure qatorlari. Dvri 2l ga
teng bo’lgan funksiyalarni (-l;l) oralig’ida Fure
qatoriga yoyish. Fure qatorining tatbiqlari. Ikki
o’lchovli integral, uning xossalari, geometric va
mexanik ma’nosi. Ikki o’lchovli integralni
hisoblash. Ikki karalli integralda o’zgaruvchilarni
almashtirish. Ikki o’lchovli integrallarni qutb
koordinatalar sistemasida hisoblash
Fure qatori va Fure koyeffitsiyentlari. Fure
qatorlarning yaqinlashishi. Drixle teoremasi. Toq
va juft funksiyalarning Fure qatorlari. Dvri 2l ga
teng bo’lgan funksiyalarni (-l;l) oralig’ida Fure
qatoriga yoyish. Fure qatorining tatbiqlari. Ikki
o’lchovli integral, uning xossalari, geometric va
mexanik ma’nosi. Ikki o’lchovli integralni
40
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
37
38
39
40
hisoblash. Ikki karalli integralda o’zgaruvchilarni
almashtirish. Ikki o’lchovli integrallarni qutb
koordinatalar sistemasida hisoblash
Uch
o’lchovli Uch karrali integralni hisoblash. Uch o’lchovli
integral va uning integralda o’zgaruvchilarni almashtirish.Uch
asosiy
xossalari. o’lchovli integralning tadbiqlari.
Birinchi va ikkinchi
tur egri chiziq
integrallarining
ta’rifi.
Uch
o’lchovli Uch karrali integralni hisoblash. Uch o’lchovli
integral va birinchi integralda o’zgaruvchilarni almashtirish.Uch
va ikkinchi tur egri o’lchovli integralning tadbiqlari. Birinchi va
chiziq integrallariga ikkinchi tur egri chiziqli integrallar orasidagi
doir misollar
bog’lanish.
Skalyar va vektor Skalyar maydonning sath chiziqlari va sirtlari,
maydon
yo’nalish bo’yicha hosila. Vektor maydon, vektor
chiziqlar, vektor naychalar, Orientrlangan va
tushunchasi
orientrlanmagan sirtlar.
Skalyar va vektor Skalyar maydonning sath chiziqlari va sirtlari,
maydonga
doir yo’nalish bo’yicha hosila. Vektor maydon, vektor
chiziqlar, vektor naychalar, Orientrlangan va
misollar yechish
orientrlanmagan sirtlar.
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
3.O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash
O'quv dasturi davomida o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalar ichki
nazorat bo'yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og'zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo'lib, ular
o'quv elementini o'zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
quyilgan maqsadga hamohang bo'lishi lozim.
Tavsiya etilgan adabiyotlar, internet resurslari:
1. Shavkat Mirziyoyev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib,yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoyev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g’risida”gi PF-4947-sonli Farmoni.
5. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 8 sentyabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishni qo‘llabquvvatlash davlat jamg’armasi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g’risida”gi 704-son
Qarori.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojatnomasi. 2020 yil.
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 26 martdagi “O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi hamda uning tizim tashkilotlari
faoliyatini tashkil etish to‘g’risida”gi 4653-sonli Qarori.
8. Claudio Canuto, Anita Tabacco. Mathematical Analysis I, II. Springer-Verlag Italia, Milan 2015.
41
9. Gerd Baumann. Mathematics for Engineers I, II. Basic calculus. Calculus and Linear Algebra
Oldenbourg Verlag Munchen 2010.
10. YO.U.Soatov. Oliy matematika. 1,2,3 Toshkent. 1996 y. 303-315 Betlar.
11.Mirziyoyev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har
oir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bо‘lishi kerak. О‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istikbollariga bag‘ishlangan
majlisidagi О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Xalq sо‘zi gazetasi.
2017 yil 16 yanvar, №11.
12.C. Peterson. Technical Mathematics 4th edition.2011.
13. John James Stewart. Calculus.Seventh editions. Metric version. 2012. Brooks/Cole, Cengage
Learning.
Internet saytlari
1.www.gov.uz – О‘zbekiston Respublikasi xukumat portali.
2.www.catback.ru - nauchniye stati i uchebniye materiali.
3.www. ziyonet.uz;
4.www. gaap.ru;
5.www. cip.com;
6.www. aicpa.ord;
7.www.bilim.uz;
42
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Fizika fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
1.06
Ajratilgan soat:
60
Toshkent-2021
43
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
J.R. Qulmuxamedov
S.O.Mirshaxо‘jayev
S.S.Raximberdiev
Z. Quvvatova
A.Axmedov.
Taqrizchilar:
Toshkent avtomobil
va yо‘llar
texnikum direktori
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum о‘quv ishlari bо‘yicha
direktor о‘rinbosari
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi direktor o’rinbosari..
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikumi fizika fani о‘qituvchisi.
TDTrU f-m.f.n dotsent
SH.Burxanov.
TDTrU f-m.f.n dotsent
K.Maqsudav
TDTrU f-m.f.n dotsent
44
1.O‘quv dasturiga qo‘yiladigan talablar
O‘quv dasturining
nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning
maqsadi
O‘zlashtirish
(o‘qitish) natijalari
Bilim
Ko‘nikma
O‘quv rejaga
muvofiq o‘zaro
bogliq bo‘lgan fan
nomi
O‘qitishni tashkiliy
shakli
Fizika
60
30
Fizika fani predmeti,o`qitish maqsadlari va uslublari. Tabiat va texnikadagi
fizik hodisalar mohiyatini fizika fanidagi fundamental tushunchalar orqali
tushuntirish,olingan nazariy bilimlarni kelgusida amaliyot va ishlab
chiqarishga tadbiq eta olish uquvlarini shakllantirish.
- Fizika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va vazifalarini bilish.
- Fizika fanining nazariy, ilmiy eksperimental asoslari haqida tushunchaga
ega bo’lish
- Fizika fanining bo`limlarini bosqichma- bosqich o`rganish.
- Fizik qonunlar, fizik modellar va eksperimentlar mohiyatini anglash, tabiat
haqidagi ilmiy dunyo qarashni o`stirish.
- Fizika fanining texnika va ishlab chiqarish taraqqiyotidagi o`rni va rolini
anglash.
- Olamning zamonaviy manzarasini tushunish, inson tafakkuri,intellektning
rivoji komil inson tarbiyasidagi eng muhim omil ekanligini anglash.
- Fizika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va vazifalarini bilish.
- Fizika fanining nazariy, ilmiy eksperimental asoslari haqida tushunchaga
ega bo’lish
- Fizika fanining bo`limlarini bosqichma- bosqich o`rganish.
- Fizik qonunlar, fizik modellar va eksperimentlar mohiyatini anglash, tabiat
haqidagi ilmiy dunyo qarashni o`stirish.
- Fizika fanining texnika va ishlab chiqarish taraqqiyotidagi o`rni va rolini
anglash.
Olamning zamonaviy manzarasini tushunish, inson tafakkuri,intellektning
rivoji komil inson tarbiyasidagi eng muhim omil ekanligini anglash.
- Fizika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va vazifalarini biladi.
- Fizika fanining ahamiyati va vazifalarini, tabiatni o`rganishdagi rolini
tushunadilar.
- Fizika fani bo`limlari va ularning o`zaro uzviy bog`liqligini o`rganadilar.
- Fizika fanining rivojlanish tarixidan ma`lumotlarga ega bo`ladilar.
- Fizikaning fundamental qonunlari tabiatni kuzatish, eksperiment va ilmiy
izlanishlar asosida ochilishini anglaydilar.
- Fizika fanining ilmiy texnika va tibbiyot sohasidagi yutuqlarini
o`rganadilar.
Matematika, Informatika va axborot texnologiyalari, Mashinasozlik asoslari,
Kon ishlarida mashina va mexanizmlar, Burg`ulash.
N-nazariy ta’lim;
A-amaliy ta’lim;
NA-birgalikda tashkil etilgan nazariy va amaliy mashgulotlar;
Dasturga qo‘yilgan Majburiy
talab
Guruxga tayinlangan dars tili asosida
O‘qitish tili
Joriy baxolash tartibiga asoslanib
Baxolash tartibi
45
Yozma, og’zaki, savol-javob,masala, laboratoriya ishi, munozara, test,
O‘quvchilarning
bilim
va amaliy topshiriq
ko‘nikmalarini
baxolash
46
2.
3.
4.
5.
Erkin
tushish
tezlanishini
aniqlash
Kinematikaning
fizik asoslari.
Moddiy nuqta va
qattiq
jism
dinamikasi.
Mexanikada
saqlanish qonunlari.
Qattiq jism aylanma
harakat dinamikasi.
Mexanikada
nisbiylik nazariyasi.
Mustaqil ta`lim
1.
Fanga
kirish,
predmeti, o‘qitish
maqsadi
va
uslublari.
Kinematikaning
fizik
asoslari.
Moddiy nuqta va
qattiq
jism
dinamikasi.
O`qitishning
tashkiliy
Mavzuning nomi
Fizika fani, predmeti, obyekti, uning maqsadi va
vazifalari.
Mexanika
haqida
umumiy
ma`lumot.
Koordinatalar tizimi. Koordinatalar va vektorlar
ustida amallar.
2
Kinematika elementlari. Modda, maydon va
fizik
vakuum
tushunchalari.
Harakat
turlariDinamikaning asosiy vazifasi. Massa va
kuch tushunchasi. Tabiatda kuchlar. Nyuton
qonunlari.
N
1
Matematik mayatnik yordamida jismlarning
2
Yerga erkin tushish tezlanishini aniqlash.
L
1
A
1
A
1
N
1
A
1
A
1
N
1
2. O‘quv dasturning mazmuni
Mavzuning qisqacha mazmuni
Jami
№
Moddiy nuqta, harakat trayektoriyasi, tezlik,
tezlanishlarga oid masalalarni yechish usullarini 2
o`rganish, ko`nikmalar hosil qilish.
Nyuton qonunlarining tadbiqiga oid, ish,
energiya va ularning o`zaro almashinuviga oid 2
masalalar yechish ko`nikmalarini hosil qilish.
Impuls. Impulsning saqlanish qonuni. Energiya
turlari. Quvvat. Energiyaning saqlanish va
aylanish qonuni.
Moddiy nuqta va jismning inersiya momenti.
2
Aylanma harakatda bajarilgan ish va kenetik
energiya. Kuch momenti. Aylanma harakat
dinamikasi.
Nisbiylik nazariyasi elementlari.
6.
Mexanikada
Impuls va energiyaning saqlanish qonunlariga
saqlanish qonunlari.
2
oid masalalar yechish BMK hosil qilish.
7.
Qattiq jism aylanma
harakat dinamikasi.
Mexanikada
nisbiylik nazariyasi.
8.
Qattiq jismning aylanma harakati va kuch
moment, inersiya momenti va ularning
saqlanish qonuniga doir masalalar yechish.
2
Maxsus nisbiylik nazariyasiga doir masalalar
yechish.
Mexanik
Turli fizik tabiatga ega bo`lgan tebranishlar.
tebranishlar
va Garmonik
tebranishlar
va
uning
to‘lqinlar.
parametrlari.Prujinali, matematik va fizik
YAxlit
muhit mayatniklar. Rezonans.
mexanikasi
Mexanik to`lqin jarayonlari. Ko`ndalang v
2
elementlari.
abo`ylama to`lqinlar. Yassi va sferik to`lqinlar.
Kogerentlik. To`lqin energiyasi.
Suyuqlik va gazlarning umumiy xossalari.
Paskal qonuni. Arximed qonuni. Bernulli
tenglamasi.
47
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Mexanik
Garmonik tebranma harakat va ularning
tebranishlar
va tenglamalari yordamida amplituda, chastota,
tezlik va tezlanish,tebranuvchi sistemaning
to‘lqinlar.
YAxlit
muhit energiyasini aniqlashga oid masalalar yechish.
Suyuqlik va gazlarning umumiy xossalari.
mexanikasi
Paskal qonuni. Arximed qonuni. Bernulli
elementlari.
tenglamasiga doir masalalar yechish.
Molekulyar fizika Molekulyar kinetic nazariya asosiy qoidalari.
va statistik fizika Statistik
va
termodinamik
uslublar.
asoslari.
Makroskopik parametrlar va holatlar. Ideal gaz
Termodinamika
qonunlari. Izo jarayonlar. Ideal gaz holat
asoslari.
tenglamasi.
Real gazlar va Ichki energiya. Issiqlik miqdori. Gazning
fazaviy o‘tishlar.
kengayishda bajargan ishi. Termodinamika
qonunlari.
Qaytar va qaytmas issiqlik jarayonlari.
Entropiya.Fazaviy o`tishlar.
Molekulyar fizika Bosim, hajm, temperature kabi makroskopik
va statistik fizika parametrlarni
aniqlash.
Izo
jarayonlar,
Mendeleyev – Klapeyron tenglamasiga doir
asoslari.
masalalar yechish BMK hosil qilish.
Suv
Temperaturalari T1 va T2 bo`lgan m1 va m2
aralashmasining
massali
suv
miqdorlarini
kalorimetrda
temperaturasini
aralashtirish va aralashmaning temperaturasini
aniqlash.
aniqlash.
Termodinamika
Termodinamika qonunlariga bag`ishlangan
asoslari.
ichki energiya, issiqlik mashinasining FIK kabi
Real gazlar va
kattaliklarini aniqlashga oid masalalar yechish.
fazaviy o‘tishlar.
Elektr maydon.
Elektrostatik maydon va uning xususiyatlari.
O‘zgarmas elektr Elektr zaryadi va uning saqlanish qonuni. Kulon
qonuni.Elektr maydon kuchlanganligi va
toki.
potensiali. O`tkazgichlar va dielektriklar.
O`tkazgichlarda elektr toki. Elektr tokening
mavjud bo`lish shartlari. Om va Joul-Lents
qonunlari.Elektr yurituvchi kuch. Kirxgov
qoidalari.
Elektr maydon.
Elektrostatika. Kulon qonuni. Elektr maydon
kuchlanganligi.
Potensial.Elektr
sig`im.
Kondensatorlar va ularning energiyasiga oid
masalalar yechishni o`rganish.
Om
qonunini
Zanjirning bir qismi va to`liq zanjir uchun Om
o‘rganish.
qonunini tajriba asosida o`rganish.
O‘zgarmas
toki.
17.
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
L
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
L
1
elektr toki. Elektr
tokening mavjud bo`lish shartlari. Om va
Joul-Lents qonunlari.Elektr yurituvchi 2
kuch. Kirxgov qoidalariga doir masalalar
yechish BMK larini shakllantirish.
A
1
elektr O`tkazgichlarda
48
Magnit maydoni va Moddadagi magnit maydon. Molekulyar
uning
toklar. Magnetiklarning turlari.
xarakteristikalari.
18.
Elektromagnit maydon uchun Maksvell 2
N
1
A
1
N
1
A
1
L
1
N
1
A
1
Atom
tuzulishi.
Mikro
zarralarning
korpuskulyar – to`lqin dualizmi. Tomson
modeli. Rezerford tajribasi. Atomning yadro
2
modeli. Vodorod atomining Bor nazariyasia
doir
masalalar
yechish
BMK
larini
shakllantirish.
A
1
Kvant
fizikasi
Nurlanishning kvant tabiati. Kvant optikasi
elementlari.
26.
elementlari. Absolyut qora jism nurlanish 2
Kvant statistikasi
qonunlari.
elementlari.
N
1
tenglamalari. Elektromagnit induksiya
hodisasi. Faradey qonuni.
Magnit maydoni va
19. uning
xarakteristikalari.
Elektromagnit
tebranishlar.
Elektromagnitto‘lqi
nlar.
20.
Elektromagnit
tebranishlar.
21. Elektromagnit
to‘lqinlar.
Difraksion panjara
yordamida
22. yorug‘likning
to‘lqin uzunligini
aniqlash
To‘lqin optikasi.
Atom fizikasi.
23.
To‘lqin optikasi.
24.
Atom fizikasi.
25.
Magnit maydoni. Tokli o`tkazgichkar magnit
maydoni Amper kuchi va Loren kuchiga doir 2
masalalar yechish.
Tebranish konturidagi fizik jarayonlar. Tomson
formulasi. Majburiy elektr tebranishlar.
O`zgaruvchan
tok.
O`zgaruvchan
tok
zanjiridagi qarshilik, sig`im va induktivlik va
quvvat.
2
Elektromagnit
to`lqinlar
shkalasi.EM
to`lqinlarning tarqalish tezligi, energiya zichligi
va energiya oqimi zichligi.
Yorug`likning elektromagnit to`lqin tabiati.
Elektromagnit induksiya hodisasi, induktivlik
va o`zinduksiyaga doir masalalar yechish
ko`nikmalarni hosil qilish.
2
Yorug`likning qaytish va sinish qonunlariga,
yorug`lik interferensiyasiga oid masalalar
yechish.
Difraksiya hodisasining fizik mazmuni va
difraksion panjara yordamida yorug`likning
2
to`lqin uzunligini laboratoriya usulida o`lchash
bilan tanishiladi.
. Yorug`lik dispersiyasi. Spektral analiz haqida
tushuncha.
Yorug`likning qutublanishi Malyus qonuni.
Atom
tuzulishi.
Mikro
zarralarning 2
korpuskulyar – to`lqin dualizmi. Tomson
modeli. Rezerford tajribasi. Atomning yadro
modeli. Vodorod atomining Bor nazariyasi.
Yorug`lik dispersiyasi. Spektral analiz haqida
tushuncha.
Yorug`likning qutublanishi Malyus qonuniga 2
oid masalalar yechish.
49
Kvant
elektronikasieleme
ntlari
Kvant
fizikasi
elementlari.
27. Kvant statistikasi
elementlari.
Kvant elektronikasi
elementlari
Qattiq jism fizikasi.
Atom yadrosi.
Olamning hozirgi
zamon
fizik
tasavvuri.
28.
Plank gipotezasi va formulasi. Fotoeffekt va
uning turlari, qonunlari. Eynshteyn tenglamasi.
Yorug`lik bosimi. Kompton effekt.
Fotoeffekt qonunlari asosida hamda Eynshteyn
formulasiga doir, yorug`likning kvant hossalari
ya’ni Plank formulasi yordamida va Bor 2
nazariyasiga asoslangan masalalar ko`rib
chiqiladi.
Qattiq jism fizikasi elementlari. Zonalar
nazariyasi.
Metallar,
dielektriklar
va
yarimo`tkazgichlar.
Atom yadrosining tuzilishi va hossalari. Yadro
kuchlari va modellari. Massa deffekti va yadro
bog`lanish energiyasi. Radioaktivlik. Zanjir 2
reaksiya, termoyadroviy reaksiyalar.
Kengayayotgan olam model. Yulduzlarning
paydo bo`lishi va evolyutsiyasi, turlari.
Materiyaning modda va maydon ko`rinishda
namoyon bo`lishi.
Qattiq jism fizikasi. Qattiq jism fizikasi elementlari. Zonalar
Atom yadrosi.
nazariyasi.
Metallar,
dielektriklar
va
yarimo`tkazgichlar.
Atom yadrosining tuzilishi va hossalari. Yadro
29.
2
kuchlari va modellari. Massa deffekti va yadro
bog`lanish energiyasi. Radioaktivlik. Zanjir
reaksiya, termoyadroviy reaksiyalariga doir
masalalar yechish.
Olamning hozirgi Kengayayotgan olam model. Yulduzlarning
fizik paydo bo`lishi va evolyutsiyasi, turlari.
30. zamon
2
Materiyaning modda va maydon ko`rinishda
tasavvuri.
namoyon bo`lishiga doir masalalar tahlili.
Jami
60
A
1
N
1
A
1
A
1
30
3.O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash
O'quv dasturi davomida o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalar ichki nazorat
bo'yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og'zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo'lib, ular
o'quv elementini o'zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
quyilgan maqsadga hamohang bo'lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati
Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati
Asosiyadabiyotlar
1.
C.Douglas Giancoli ,Physics: Principles with Applications,Prentice Hall; 6th edition January
17, 2004 USA
2.
Raymond A. Serway , John W. Jewett . Physics for Scientists and Engineers with Modern
Physics, Cengage Learning; 9 edition (January 17, 2013), Brooks/cole 20 Channel Center Street
Boston, MA 02210 USA.
3.
Sultanov N. Fizika kursi. Darslik, T: Fan va Texnologiya, 2007
4.
Qodirov O., Boydedayev A. Fizika kursi. Qism-3: Kvant fizikasi – T:O’zbekiston,2005
5.
Ismoilov M.,Xabibullaev P.K.,Xaliulin M. Fizika kursi. Darslik, T: O‘zbekiston, 2000
50
6.
Abduraxmonov K.P., Egamov O‘. Fizika kursi. Darslik –Toshkent, 2010
7.
Kamolxo‘jaev SH.M., Gaibov A.G., Ximmatqulov O. Mexanika va molekulyar fizikadan
MAVZUlar matni. ToshDTU, 2003.
Qo‘shimcha adabiyotlar
1.
Detlaf A.A., Yavorskiy B.M., Kurs fiziki.Uchebnik -M.: “Akademiya”, 2007
2.
Trofimova T.I. Kurs fiziki.Uchebnik. -M.: «Akademiya», 2007
3.
Yusupov D.B., Komolo’jaev Sh.M., Gaibov A.G., Uzoqov A.A. Fizika fanidan laboratoriya
ishlari uchun uslubiy ko‘rsatma, I qism. Toshkent, TDTU 2015.
4.
Yusupov D.B., Ximmatkulov O., Eshkulov A.A. Metodicheskie ukazaniya k laboratornыm
rabotam po dissipline «Fizika», chast I. - T: TGTU, 2015.
5.
B.E.Umirzakov, A.A.Abduvaitov, X.X.Boltaeb Fizika fanidan masalalar to‘plami. Toshkent,
TDTU 2015.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
www.ziyonet.uz;
www.lex.uz;
www.bilim.uz;
www.gov.uz.
www. phys. ru.
www. google. ru.
51
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Kimyo fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
1.07
Ajratilgan soat:
40
Toshkent-2021
52
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
J.R. Qulmuxamedov
S.O.Mirshaxо‘jayev
S.S.Raximberdiev
D.X. Djuxarova
Taqrizchilar:
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum direktori
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum о‘quv ishlari bо‘yicha
direktor о‘rinbosari
Toshkent avtomobil va yo’llar
texnikumi direktor o’rinbosari..
Toshkent avtomobil va yо‘llar
texnikum kimyo fani
о‘qituvchisi.k.f.n.
TDTrU “Tabiiy fanlar” kafedrasi katta
о‘qituvchisi t.f.n.
D.K. Sobirova
53
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Kimyo
40
20
O‘quvchilariga “Kimyo” fanidan tavsiya etilayotgan dasturning
maqsadi umumiy o‘rta va maxsus ta’lim negizida analitik kimyo
fanidan fundamental bilim berishdan, kimyoviy jarayonlarni ilmiy
asosda tushuntirish orqali o‘quvchini ilmiy dunyo- qarashini
rivojlantirishdan, analitik kimyoning fanlararo ustuvorligidan,
mavzularni tushunchalarini salohiyatlarini oshirishdan iborat.
- Fanning mazmun-mohiyatini ta’riflay oladi;
“Kimyo “ fani umumta’lim fan sifatida o‘tiladi. Ishlab chiqarishni
tashkil etish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot sifatini
yaxshilash, turli xil mashina va mexanizmlarni yaratish uchun
ko‘pgina analitik reaksiyalardan foydalanish talab etiladi.
analitik kimyo fani haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish;
-kimyoning asosiy qonunlarini yaxshi bilish;
-elementlar haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish;
Bilimlar
-kimyoviy tenglamalardan to‘liq foydalanish;
-guruh kationlarini aniqlash;
-davriy sistemadagi guruhlarga katta e’tibor berish; - moddalarni
analitik tekshirish.
- moddalarni analitik nazorat qilish;
-reaktivlardan to‘g‘ri foydalanish;
-nazoratda ishlatiladigan shtativ va idishlar haqida ma’lumotga ega
bo‘lish;
Ko‘nikmalar
-har bir guruh kationlari haqida tushunchaga ega bo‘lish;
-laboratoriya ishlarini bajarishda oqilona foydalanish;
-turli xil moddalardan foydalanishda extiyot choralariga amal qilish;zaxarli moddalarga katta e’tibor berish;
-davriy sistemadan to‘g‘ri foydalanish;
O‘quv rejasiga muvofiq “Analitik kimyo” dasturlari
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
fanning nomi
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
shakli
MX – Maxsus xonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
Dasturga qo‘yilgan talab Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
ko‘nikmalarini baholash
54
Mavzuning qisqacha mazmuni
1
Analitik kimyo fani va uning Analitik kimyo fani va uning usullari.
usullari.
II . Birinchi guruh kationlari
2
1-Guruh kateonlariga ta’rifi
3
4
1-Guruh kateonlariga ta’rifi
III . Ikkinchi guruh kationlari
Ikkinchi guruh kationlariga
Ikkinchi guruh kationlariga ta’rifi
ta’rifi
CHo‘kmalar hosil bo‘lishi.
CHo‘kmalar hosil bo‘lishi.
2
N, A
2
2
2
5
6
7
8
9
IV . Uchinchi guruh kationlari
Uchinchi guruh kationlari
Uchinchi guruh kationlari sulfidlarni
sulfidlarni cho‘ktirish
cho‘ktirish
I-II-III-guruh kationlarining
I-II-III-guruh kationlarining xossalari
xossalari
V . To‘rtinchi guruh kationlari
To‘rtinchi guruh kationlariga To‘rtinchi guruh kationlariga ta’rif
ta’rif
VI . Beshinchi guruh kationlari
IV-VI guruh kationlariga
ta’rifi. Tiotuzlar.
Anionlarning hossalari.
N, A
Mustaqil
ta’lim
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy
shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
1
1
N, A
1
N, A
1
1
2
N, A
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
Tortma analiz ahamiyati.
CHo‘kmalarga qo‘yiladigan talablar.
2
N, A
1
Moddani analiz uchun tortib olish.
Eritish va suyuqlantirish.
2
N, A
1
2
N, A
1
IV-VI guruh kationlariga ta’rifi.
Tiotuzlar.
Anionlarning hossalari.
VII. Miqdoriy analiz.
10
11
Miqdoriy analiz vazifasi va
usullari.
Analiz qilinadigan moddani
analizga tayyorlash va analiz
xatolari.
Miqdoriy analiz vazifasi va usullari.
Analiz qilinadigan moddani analizga
tayyorlash va analiz xatolari.
VIII . Tortma analiz
12
13
Tortma analiz ahamiyati.
CHo‘kmalarga qo‘yiladigan
talablar.
Moddani analiz uchun tortib
olish. Eritish va
suyuqlantirish.
IX . Hajmiy analiz.
14
Hajmiy analiz. Suyuqliklar
hajmini o‘lchash. Hajmiy
analiz natijalarni hisoblash.
Hajmiy analiz. Suyuqliklar hajmini
o‘lchash. Hajmiy analiz natijalarni
hisoblash.
55
15
Eritmalar tayyorlash va
ularni hisoblash.
16
Neytrallash usulining
Neytrallash usulining mohiyati va
mohiyati va indikatorlar
indikatorlar
Indikatorlarning ko‘rsatishga Indikatorlarning ko‘rsatishga turli
turli omillarning ta’siri.
omillarning ta’siri.
Oksidlanish –qaytarilish
Oksidlanish –qaytarilish usullari.
usullari. Kompleksonometrik Kompleksonometrik usuli
usuli
XII . Elektrokimyoviy analiz usullari
17
18
19
20
Elektr tortma analiz haqida
tushuncha.
Elektroliz vaqtida kimyoviy
jarayonlar va elektroliz
qonunlari.
Jami
Eritmalar tayyorlash va ularni
hisoblash.
X. Neytrallash usuli
Elektr tortma analiz haqida tushuncha.
Elektroliz vaqtida kimyoviy jarayonlar
va elektroliz qonunlari.
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
2
N, A
1
40
20
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. V.N.Alekseyev. “Miqdoriy analiz”.
2. V.N.Alekseyev. “YArim mikro metod” bilan qilinadigan kimyoviy sifat tahlil kursi.
3. Vasina “Analitichiskaya ximiya”
4. Ivanov I.G “Texnichiskaya analiz splavov svetnix metallov”
5. Mirkomilova M. “Analitik kimyo”
Qo‘shimcha adabiyotlar.
1. X.Rustamov “Umumiy kimyo”.
2. Q.Axmedov. A.Jalilov. A.Ismoilov. “Umumiy va anorganik kimyo.
Internet saytlari:
1.www.tdpu.uz
2.tdpu INTERNENT Ped
3. www.ZiyonetUz
56
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Biznesni tashkil etish va yuritish fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
1.08
Ajratilgan soat:
40
Toshkent-2021
57
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Z.Ya.Xudayberdiyev
Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi
boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta
tayyorlash va ularni malakasini oshirish
instituti direktori, i.f.d.,professor
N.K.Abdurahmonova
Professional ta’limni innovatsion rivojlantirish
boshqarmasi bosh mutaxassisi
N.R.Sirojiddinova
Ta’lim texnologiyalari, o‘quv rejalari va
dasturlarini ishlab chiqish bo‘limi bosh
mutaxassisi
F.U.Mamarasulov
Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi
boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta
tayyorlash va ularni malakasini oshirish
instituti “Ta’limda boshqaruv” kafedrasi
mudiri, iqtisod fanlari nomzodi
M.B.Kalonov
TDIU huzuridagi “O‘zbekiston iqtisodiyotini
rivojlantirishning
ilmiy
asoslari
va
muammolari” ilmiy tadqiqot markazi direktori,
universitet prorektori, i.f.n.,professor
58
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Ko‘nikmalar
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Biznesni tashkil etish va yuritish.
40
10
Bozor munosabatlari sharoitida o‘quvchilarga biznesni tashkil
etish va yuritish fanini o‘rgatish va ularni mehnat bozoriga
moslashtirish, bitiruvchilarning mehnat bozoridagi vakolatlarini
bilishi, o‘z kasbi va mutaxassisligi bo‘yicha raqobatbardosh
hodim sifatida tayyorlash.
Fanning mazmun-mohiyatini ta’riflay oladi;
Tadbirkorlik va biznesda sodir bo‘layotgan jarayonlar bo‘yicha
ma’lumotlarni biladi;
Tadbirkorlik va biznesning moliyaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni
tahlil qilishni biladi;
Kelgusidagi kasbini rejalashtira oladi;
Ish izlay olish va ishga joylashishda o‘zini-o‘zi namoyish qila
oladi.
Axborotlar izlay oladi hamda tanlaydi;
O‘z biznesini taqdimot etadi va o‘z uslubini yarata oladi;
-taddbirkorlik va biznes bo‘yicha boshlang‘ich ma’lumotlar;
- tadbirkorlik va biznes faoliyatida sodir bo‘layotgan jarayonlarni
muhim belgilari;
-tadbirkorlik va biznes faoliyatiga daxldor ma’lumotlar bilan
ishlash,ularni tashkil qilish asosida xulosa chiqarish usullarini.
-mehnat bozori kon’yunkturasi;
-o‘zining kelgusidagi kasbining mohiyati va ijtimoiy ahamiyati;
-ish beruvchi tomonidan ishchiga qo‘yiladigan odatiy va o‘ziga
xos talablar va ish beruvchi tomonidan o‘tkaziladigan suhbat
usullari va qoidalari;
-taqdimotning eng maqbul uslublarini tanlash, test o‘tkazish
usullari.
barcha mulk shakllariga mansub bo‘lgan tadbirkorlik va biznes
faoliyatlarini bilish;
tadbirkorlik va biznesning mablag‘laridan to‘la va unumli
foydalanish, undagi mulkning butligini ta’minlash, iqtisodiy
rivojlantirish kabi dolzarb
masalalarni hal eta olish salohiyatiga ega bo‘lish;
ishbilarmonlik faoliyatining asosi bo‘lmish tovar va xizmatlar
bozoridayuqori foyda olishga yo‘naltirilgan maqsadga erishish
uchun bilimga ega bo‘lish;
tadbirkorlik va biznesni to‘liq qoniqtiradigan moliyaviy
axborotlarnitayyorlash va taqdim qilish bo‘yicha etarli bilimga
ega bo‘lish.
o‘z hayotiy maqsadi va kelgusidagi kasbini belgilay olishi;
ish izlash rejasini tuza olishi;
axborot manbalarini topa olishi va ishga joylashishdagi
muammolarningechimi bilan bog‘liq zaruriy axborotlarni tanlay
olishi.
59
O‘quv rejasiga
o‘zaro
bog‘liq
fanning nomi
ish beruvchi bilan suhbatlasha olishi, vaziyatni tahlil qila olishi,
dalil vaisbotlarni keltira olishi;
muvofiq “Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi”,”chilangarlik ishi”
bo‘lgan dasturlari
O‘qitishni tashkiliy shakli
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
MX – Maxsus xonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
YOzma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
2.
3.
4.
Mavzuning qisqacha mazmuni
Biznesdagi tadbirkorlikning zaruriyati. Biznesda
Tadbirkorlik
tadbirkorlikning vazifalari Biznesdagi tadbirkorlik
tushunchasi va
xarakterining qirralari. Jamiyatda kichik korxonalarni
uning mohiyati.
paydo bo‘lishigatadbirkorlikning o‘rni.
G‘oyalar generatsiyasi. Tadbirkorlik g‘oyasi, uning
tavsifi, mazmuni. Tadbirkorlik
g‘oyasi manbalari. Biznes konsepsiyasi. Ijodkorlik.
Biznes g‘oyaTadbirkorlik g‘oyasi generatsiyasi. Raqobat muhiti.
biznes asosi.
Kapital, texnologiya va boshqa resurslarga ehtiyoji.
Atrof-muhit vainfratuzilmaning holati. Texnikiqtisodiy asosnoma va biznes-reja.
O‘zbekistonda biznes tashkil etishning shakllari.
Korxonalarni
turli tashkiliy-huquqiy shakllarining o‘ziga xos
Biznesni
xususiyatlari. Tadbirkorlikni amalgaoshirish shaklini
tashkil
tanlashga ta’sir etuvchi omillar. Biznesni tashkil etish
etishning
turlishakllarining yutuq va kamchiliklari. Kichik biznes
tashkiliy
va xususiy tadbirkorlik
huquqiy
sub’ektlari, ularning kriteriyalari va tavsifi. Biznes
shakllari
shakllari va korxonalarni
ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘yicha qonunlar va me’yoriy
hujjatlar.
«Bozor» tushunchasi. Potensial xaridor, uning hohishi,
Biznesni yo‘lga
xarid qilish joyi vavaqti. Korxona joylashuv erini
qo‘yish
tanlash.
Korxonani
joylashuv
erini
bosqichlari,
tanlashningmuhimligi. Korxona joylashuv erining
texnik-iqtisodiy
tanlashga ta’sir etuvchi asosiy omillar:iqtisodiyotning
asoslash
holati; demografik holat; raqobat; chakana savdo
korxonasi; ulgurjisavdo korxonasi; servis firmalari;
60
Mustaqil ta’lim
1.
Mavzuning
nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
6
N, A
2
4
N, A
4
6
N, A
4
5.
6.
7.
ishlab chiqarish korxonalari.Texnik iqtisodiy asoslash
va biznes reja.Biznesni ochish v uni yuritishning
huquqiy jihatlari
Ishga qabul qilish. Personalni samarali boshqarish
uchun zarur bo‘lgan shaxsiysifatlar. Rahbarlik
ko‘nikmalarini takomillashtirish. Bir qism vazifalarni
muhimxodimlarga yuklash modeli. Vaqtni boshqarish
va uning usullari. Vaqtdan foydalanishnitahlili. Sotuvni
boshqarish. Omadli sotuvchilar sifati. Ehtimolli
xaridorningsifati.
Sota
bilishda
muomalaning
ahamiyati. Tovar va xizmatlarni bozorga taqdim
etishbo‘yicha
xarajatlarni
rejalashtirish.
Biznesni
Ta’minotchilarni tanlash va ular bilan ish olibborish.
boshqarish va Kichik korxonalar qo‘llaydigan texnologiyalar. Mos
moliyalashtiris keluvchi texnologiyalarningtavsifi – oddiyligi;
h
texnologik samaradorlik; qo‘llashning erkinligi;
egiluvchanlik;
ishonchlilik; zaxiraviy samaradorlik; rentabellik.
Muvaffaqiyatli tadbirkorlikfaoliyati uchun zarur
bo‘lgan qobiliyat. Bilim, uning mohiyati. Bilim turlari
vaxususiyatlari.
Biznesda
yuzaga
keladigan
imkoniyatlar. Iste’molchilar. Ishlab chiqarishjarayoni.
Biznesni boshqarish. Biznesni moliyalashtirish va
moliyaviy manbalardanfoydalana olish imkoniyatlari.
Kapitallar va mikrokreditlash tizimi.
Biznes-praktikum. Moliyaviy rejalashtirish: moliyaviy
vaziyatni nazorat qilish
bo‘yicha harakatlar algoritmi; asosiy moliyaviy
ko‘rsatkichlar hisob-kitobi, moliyaviy
rejalashtirish. Daromadlar va harajatlar rejasi.
Buxgalteriya hisobi. Buxgalteriya
hisobini yuritishning uch turi: yakka qaydlar tizimi;
ikki marotabalik qaydlar bazaviy
Biznesni
tizimi; takomillashtirilgan ikki marotabalik qaydlar
moliyaviy
rejalashtirishva tizimi. Hisob-kitob
hujjatlarini rejalashtirish va yuritishda foydalaniladigan
sug‘urta
me’yoriy hujjatlar.
Korxona xarajatlari: to‘g‘ri va bilvosita xarajatlar.
Kategoriyalari
bo‘yichaxarajatlarni
tasniflash.
Moliyaviy boshqaruv. Moliyaviy prognoz. Pul oqimlari
xarajati prognozi. Moliyaviy hisobot. Foyda va
zararto‘g‘risida hisobot. Balans, uning tavsifi,
tuzilishi.Sug‘urta va uning turlari.
Soliq tizimining mohiyati. Soliq tizimini guruhlanish
tartibi. Soliqlar vasoliqqa tenglashtirilgan majburiy
to‘lovlarning guruhlanishi: iqtisodiy mohiyatigako‘ra
Tadbirkorlik
(to‘g‘ri va egri soliqlar); byudjetga tushishiga ko‘ra
sub’ektlarini
(umumdavlat soliqlari hamdamahalliy soliqlar va
soliqqa tortish
boshqa majburiy to‘lovlar); soliq to‘lovchilari nuqtai
asoslari
nazaridan(yuridik shahslardan va jismoniy shaxslardan
olinadigan soliqlar). O‘zbekiston
61
6
N,A
2
4
N,A
2
4
N, A
3
8.
Tadbirkorlik
faoliyatida
marketing
9.
Kasbiy
faoliyatdagi
asosiy
tushunchalar
10.
Muvaffaqiyat
psixologiyasi
Respublikasida soliq tizimi. YUridik shaxslarni soliqqa
tortish tartibi. YUridik
shaxs tushunchasi. YUridik shaxslar – O‘zbekiston
Respublikasi rezidenti va
norezidentlariga soliq solishning o‘ziga xos
xususiyatlari. YUridik shaxslardan
undiriladigan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar
tarkibi. Jismoniy shaxslarni
soliqqa tortish tartibi. Jismoniy shaxs tushunchasi.
Jismoniy shaxslarni soliqqa
tortish. Soliqqa oid qonunbuzarliklar va ularga nisbatan
qo‘llaniladigan jazochoralari. Soliq qonunchiligi
tizimida jazo choralari mohiyati va turlari
Marketing bozordagi faoliyat tizimi sifatida.
Tadbirkorlik faoliyatidamarketing. Bozorni o‘rganish.
Iste’molchilarni o‘rganish. Bozor konsepsiyasi,
tadqiqoti,strategiyasi. Maqsadli marketing. Marketing
qorishmasi (miks). Marketing sifatinibaholash. Tovar
va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish imkoniyatini
tahlili.Iste’mol bozoriga ta’sir etuvchi omillar. O‘z
raqobatchilarini
bilish.
Raqobatni
tahliletish.
Marketingni rejalashtirish. Marketing rejasi va uning
tarkibiy qismlari.Bozor sharoitida narx siyosati.
Tovarlar harakatini rejalashtirish. Ulgurji va
chakanasavdoni tashkil etish. Sotishni tashkillashtirish.
Tovarlarni ilgari surish. Reklama vareklama faoliyati.
Reklamani rejalashtirish va muvaffaqiyatni nazorat
qilish.
“Raqobatbardoshlik”,
“Lavozim”,
“Kasbiy
muvaffaqiyatga erishish” va boshqatushunchalar.
Kasblar bo‘yicha Davlat ta’lim standarti talablariga
javob beradigan
mutaxassislar va ular vakolatlarining hozirgi holati.
Inson hayoti davomida ta’lim
olishi va malakasini oshirishi – kasbiy muvaffaqiyatga
erishishning zaruriy sharti
sifatida.
Bitiruvchilarning
mehnat
bozoridagi
vakolatlari, raqobatbardoshligi,
ularning o‘z kasbi va mutaxassisligi bo‘yicha mehnat
faoliyatini olib borishlariga
moslashishi.
Muvaffaqiyat sari olti qadam: Maqsad sari
intiluvchanlik, olg‘a intilishga bo‘lgan hohish, obro‘ va
amalga intilish: Dangasalik ustidan g‘alaba qozonish:
O‘zingizni yo‘qotib qo‘ymang!; Bir xillika qarshi
kurashish; O‘z xotirangizdan to‘g‘ri va ongli ravishda
foydalaning; Orzu qilishdan qo‘rqmang!
Muvaffaqiyat sirlari. O‘z ishiga nisbatan fidoiylik.
Asosiy tamoyillarni o‘rganishga sadoqat ko‘rsatish.
Maqsadga erishish, vazifalar echimini topish va
rejalarni
62
4
2
2
N, A
1
N, A
1
N,
A,
1
bajarish. Qat’iyatlilik. SHaxsiy
Noqulayliklar zonasiga chiqishga
ko‘nikish. O‘ziga bo‘lgan ishonch.
jamoani
tuzish.
Jami
40
20
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
O‘zbekiston Respublikasining Konsitutsiyasi. T., «O‘zbekiston», 2012.
O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi. T., «Norma», 2008.
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi http: www.lex.uz
O‘zRning «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida»gi Qonuni // O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-yil, 37-son.
5. O‘zRning «Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlarto‘g‘risida»gi
Qonuni // O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2011-yil, 51-son.
6. O‘zRning «Mikromoliyalash to‘g‘risida»gi Qonuni // http: www.lex.uz
7. O‘zRning «Oilaviy tadbirkorlik to‘g‘risida»gi Qonuni // O‘zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlari to‘plami, 2012-yil, 17-son.
8. O‘zRning «Tadbikorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida»gi Qonuni (yangi tahriri) //
http: www.lex.uz
9. O‘zR «Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida»gi Qonuni (yangi tahriri) // O‘zbekiston Respublikasi
Qonun hujjatlari to‘plami, 2009-yil, 37-son.
10. SH.Z. Abdullaeva. Pul muomalasi va kredit. O‘quv qo‘llanma. -T., «ILM ZIYO» nashriyot uyi,
2013.
11. O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari. -T., 2002.
12. S.S. G‘ulomov. Tadbirkorlik va kichik biznes. T., 2002.
13. X.SHennaev va boshq. Sug‘urta ishi. O‘quv qo‘llanma. T., «Turon-iqbol», 2013.
1.
2.
3.
4.
4.3.Internet manbalari:
http://www.gov.uz -O‘zRning davlat portali.
http://www.mintrud.uz - O‘zR Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligirasmiy sayti.
http://www.mineconomu.uz - O‘zR Iqtisodiyot vazirligining rasmiy sayti.
http://www.mf.uz - O‘zR Moliya vazirligining rasmiy sayti.
http://www.stat.uz - O‘zR Statistika bo‘yicha davlat qo‘mitasining rasmiy sayti.
http://www.chamber.uz - O‘zR Savdo- sanoat palatasining rasmiy sayti.
http://www.uzte.uz - «O‘ztadbirkoreksport» ixtisoslash-tirilgan tashqi savdokompaniyasining
rasmiy sayti.
8. http://www.naaa.uz - O‘zbekiston buxgalterlari va auditorlari milliy
9. assotsiatsiyasining sayti.
10. http://www.mikrokreditbank.uz - «Mikrokreditbank» aksiyadorlik-tijorat
__________bankiningsayti.
11. http://www.lex.uz - O‘zR Adliya vazirligining qonunchilik hujjatlari sayti.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
63
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Muhandislik va kompyuter grafikasi fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.01
Ajratilgan soat:
60
Toshkent-2021
64
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Tilavova Go’zal
Qahramonovna
Taqrizchilar:
M.R.Eshmamatov
Uchquduq sanoat texnikumi axborot
texnologiyalari fani katta o’qituvchisi
Navoiy Davlat Konchilik Instituti
Oliy matematika va axborot texnologiyalari
kafedrasi dotsenti
65
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Muhandislik va kompyuter grafikasi
60
10
Dasturning maqsadi
O‘quvchilarda muhandislik va kompyuter grafikasi bo‘yicha
tushuncha, bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Kompyuter grafikasi xususiyatlari; Grafik axborotlarni tasvirlash
asoslarini; Power Point dasturida animatsiya va tovushlardan
foydalanib, taqdimotlar yaratish; Grafik ob’ektlarda oddiy va
murakkab vektor effektlarini qo‘llash;Har xil tayyor tasvirlarni
import qilish;iTayyor roliklarni chop etish va eksport qilish;Uch
o‘lchamli grafika dasturida oddiy animatsiyalar yaratish;
Bilimlar
Ko‘nikmalar
Kompyuter grafikasi xususiyatlari: asos va o‘lcham, shakl va
o‘lcham, tekstura va o‘lcham, rang va o‘lcham;
Kompyuter grafikasi turlarini;
Power Point dasturida taqdimotlar yaratishni;
Corel Draw dasturining ishlash xususiyatlari va interfeysini;
Adobe Photoshop dasturi interfeysi va ishlash xususiyatlarini;
Macromedia Flash dastur interfeysi va uning ishchi muhitini
sozlash usuli;
3DS Max uch o‘lchamli dasturning interfeysi va uning tarkibida
ishlash;
Power Point dasturida animatsiya va tovushlardan foydalanib,
taqdimotlar yaratish;
CorelDraw dasturida asboblar paneli bilan ishlash;
Adobe Photoshop dasturining asboblari bilan ishlash;
Macromedia Flash dasturing ishchi muhitini o‘rnatish;
3DS Max dasturida modellashtirishni;
O‘quv rejasiga muvofiq o‘zaro
“Informatika va axborot texnologiyalari”
bog‘liq bo‘lgan fanning nomi
O‘qitishni tashkiliy shakli
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
N - Nazariy ta’lim;
A - Amaliy ta’lim;
NA - Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi; MX Maxsus xonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
Mavzular nomi
Mavzuning qisqacha mazmuni
O‘qitishning
tashkiliy
shakli
shakli
Mustaqil
ta’lim
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
Kasbiy faoliyat doirasida vujudga
keladigan turli masalalar yechimini topish
usullarini tanlay bilish.
2
N
1
Kompyuter grafikasi xususiyatlari: asos va
Grafik axborotlarni tasvirlash
o‘lcham, shakl va o‘lcham, teks-tura va
2. asoslari. Kompyuter grafikasi
o‘lcham, rang va o‘lcham; Grafik dizayn
turlari
elementlari: rang, shakl, shrift dizayni
4
N
2
Windows amaliyot tizimidagi Paint dasturida rasmlarni tahrirlash va
grafik muharrirlar
ishlash.
4
A
2
10
N, A
5
6
N,A
3
8
A
4
4
N,A
2
4
A
2
12
A
6
3DS Max uch o‘lchamli dasturning
interfeysi va uning tarkibiy qism-lari;
Uch o‘lchamli grafika
Modifikator tushunchasi ular-ni qo‘llash;
10. tushunchasi, turlari, ishlatish
3DS Max dasturida mo- dellashtirish; Uch
sohalari
o‘lchamli grafika dasturida oddiy
animatsiyalar yara- tish;
6
A
3
Jami
60
10/50
30
1. Dasturga kirish
3.
Obyektli grafikaning
hususiyatlari. Power Point
4
dasturi interfeysini o‘rnatish
va taqdimotlarni yaratish
Skaner qurilmasi va unda
5.
ishlash. Adobe Reader
dasturri
Power Point dasturida animatsiya va
tovushlardan foydalanib, taqdimot-lar
yaratish; Power Pointning grafik va servis
imkoniyatlari
Rasm formatini boshqa formatga
aylantirish. Fine Reader dasturi.
Kompyuterda ranglar plitrasi
Corel Drawda ob’ektlarni to‘ldirish,
konturlar atributlarini o‘rnatish va matn
Corel Draw dasturi, interfeysi ob’ektlari bilan ishlash;
6 va unda ishlash asoslari
Grafik ob’ektlarda oddiy va murak- kab
vektor effektlarini qo‘llash; Corel Draw
dasturida tayyor tasvirlarni chiqarish va
Tekstlar bilan ishlash.
Sahifalash.
Animatsion tasvirlarning
8
hususiyatlari
7
9.
Adobe Photoshop dasturi
interfeysi va ishlash asoslari
Adobe Acrobat dasturi imkoniyatlari
Macromedia Flash MX dasturi
imkoniyatlari
Adobe Photoshop dasturining asbob- lari
bilan ishlash va va rastr ob’ek- tidan
foydalanish; Qatlamlar bilan ishlash,
tasvirlarni qo‘yish; Tayyor tasvirlarni
import qilish va chop etish;
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki nazorat
bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq-lardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4. Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. “Muhandislik va kompyuter grafikasi” Mavzular to’plami, 2021 yil
2. S.S.Qosimov. Axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. - Toshkent. "Aloqachi", 2006.
3. Axborot texnologiyasi. Axborotlarni kriptografik muxofazasi. Ma’lumotlarni shifrlash algoritmi”
4. O‘zbekiston Davlat standarti. O’zDSt 1105:2006
5. Osnovbi bezopasnosti jiznedeyatelnosti. Ejemesyachnbiy jurnal - Moskva, 1996 g.
6. N. V. Solovev, N.A.Strelchuk, P.I.Ermilov, B.P.Kner. «Oxrana truda v ximicheskoy
prombishlennosti». M., Ximiya, 1969.
7. G . V. Makarov i dr. «Oxrana truda v ximicheskoy prombishlennosti» M., Ximiya 1977.
8. V. P. Sulemanov. Oxrana truda v neftyanoy prombishlennosti. M., Nedra, 1980.
9. Sanitarnbie normbi proektirovaniya prombishlennbix predpriya tiy SN-245-7. M. 1972. SN4088- Normbi radiatsionnoy bezopasnosti. NRB-76, M. 1977.
Sistema standartov bezopasnosti truda (SSBT) GOST 12.0.002- 74.
Stroitelnme normbi proektirovaniya prombishlennbix predpriya tiy.
10. A.S.Babkov. Oxrana truda v rezinovoy prombishlennosti. L., Ximiya. 1998.
11. P. A . Dolin. Spravochnik po texnike bezopasnosti. M., Ener- goatomizdat, 1985.
12. M . YA . Roytman. Protivopojarnoe normirovanie v stroi telstve. Spravochnoe posobie. 205
www.ziyouz.com kutubxonasi
13. V. V. Denisenko, V. G. T o ch il k i n a . Pojarnaya bezopas nost v stroitelstve. 1989.
Intern et manbalari:
http://metalcandy.ru/documentation-centos
Kniga Fedora Linux Toolbox. Avtor: Negus Ch. 2007
http://xbb.uz/FOSS/Distributiv-Linux-CentOS
http://openwiki.ru/wiki/CentOS
http://metalcandy.ru/how-to-forge-centos/361-installing-webmin-on-centos-55
http://www.stealthsettings.com/ru/instalare-si-configurare-centos-5-6-pe- virtualbox-windows-7vista-windows-xp.html
www. security.uz
www.cert.uz
www.uzinfocom.uz
http://sebeadmin.ru/
http://pc-rep.ru/
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Hayot faoliyati xavfsizligi va xavfsizlik texnikasi fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.02
Ajratilgan soat:
40
Toshkent-2021
69
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ruziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
Maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
70
1.
O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan
mavzular soni
Hayot faoliyati xavfsizligi va xavfsizlik texnikasi
40
17
Mehnat xavfsizligi standartlari tizimi, inson mehnati
xavfsizligini ta’minlash yo‘lida sotsial-iqtisod asoslarini,
tashkiliy ishlarni, mehnatni muhofaza qilish ishlarini tashkil
Dasturning maqsadi
etish, ochiq kon ishlarida mehnat xavfsizligi, yong‘in xavfsizligi,
ishlab chiqarish sanitariya talablarini o‘zlashtirish.
­ kasbiy faoliyatda mehnat havfsizligi talablariga muvofiq
ishni tashkil etish va mehnat havfsizligini ta’minlash;
­ texnik tizimlar va texnologik jarayonlarda sodir bo‘ladigan
O‘zlashtirish (o‘qitish)
havflardan saqlanish
natijalari
­ shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish;
­ elektr tokidan yoki boshqa sababdan shikastlanganda birinchi
yordam ko‘rsatish;
­ yong‘inni o‘chirish foydalaniladigan jihozlarni ishlatish
 Mehnat muhofazasi soxasidagi asosiy qoidalari;
 Ochiq kon ishlarida mehnat muhofazasini boshqarish
asoslari ;
 Ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalarni tekshirish va
hisobga olish tartibi;
Bilimlar
 Ishlovchilarga zararli va xavfli ishlab chiqarish omillarini
ta’sirini oldini olish qoidalari;
 Zararli moddalar bilan ishlashda ko‘riladigan xavfsizlik
chora-tadbirlari;
 Ishlab chiqarish sanitariyasi va mehnat gigienasi qoidalari;
 Alohida kasblar, hamda ish turlariga mehnat muhofazasi
bo‘yicha yO‘riqnomalar tuzish;
 Ish bajaruvchilar bilan mehnat muhofazasi bo‘yicha yo‘lyo‘riq
o‘tkazishni
va
o‘tkazilgan
yo‘l-yo‘riqlarni
rasmiylashtirishni;
 Ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalarni tekshirishni amalga
oshirishni;
 Mehnat
muhofazasini
holatini
ma’muriy-jamoat
Ko‘nikmalar
nazoratining ta’luqli pog‘onasini tashkil qilishni va
o‘tkazishni;
 Xona iqlimini, shovqin, titrash, yoritilganlik, gazlanganlik
va changlanganlik ko‘rsatkichlarini o‘lchashni;
 Mashinalar, mexanizmlar, moslamalar va asbobuskunalarning xavfsizlik holatini tekshirishni va xavfli yuklar
bilan muomala qilishni;
 Birlamchi o‘t o‘chirish vositalaridan foydalanishni.
“Umumiy
geologiya va foydali qazilmalar asoslari” va
O‘quv rejasiga muvofiq
o‘zaro
bog‘liq
bo‘lgan “Chilangarlik ishi” hamda “Elektrotexnika asoslari”dasturi
fanning nomi
N – Nazariy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy shakli
A – Amaliy ta’lim;
71
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
NA – Nazariy va amaliy ta’lim
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
Mavzuning
nomi
1.
Kirish. Hayot
faoliyati
xavfsizligi va
xavfsizlik
texnikasi
fanining
ahamiyati.
2.
Mehnat
muhofazasi
bo‘yicha
asosiy
me’yoriy
hujjatlar
3.
Mehnat
muhofazasini
boshqarish.
Mavzuning qisqacha mazmuni
Kirish. Hayot faoliyati xavfsizligi va xavfsizlik
texnikasi fanining ahamiyati.Mehnat sharoitini
sog‘lomlashtirish va yaxshilash uni havfsizligini
oshirish xo‘jalik va kasaba uyushma tashkilotlari
vazifasi. Konstitutsiyadagi mehnat muhofazasi
masalalari. Korxona, muassasa tashkilotlarini
ishchi va xizmatchilari uchun namunaviy mehnat
tartibi qoidasi. Mehnat muhofazasining qoida va
me’yorlari. Mehnat muhofazasi bo‘yicha tarmoq
qoidalari, yo‘riqnomalar. Mehnat xavfsizligi
standartlarining tuzilmasi. Mehnat sharoitini
yaxshilashdagi MUSTning ahamiyati va o‘rni.
Mehnat xavfsizligi standartlari belgilashning
tuzilishi. Standartlashtirish joylari.
Mehnat muhofazasi holati ustidan davlat jamoat va
muassasa nazorati. «Davsanoatatomnazorati»,
«Boshdavquvvatnazorati»,
«Davsannazorati»,
«Davyonnazorati», «Davlat texnika nazorati»,
kasaba uyushmasi, MKni mehnat huquqi nazorati,
kasaba itifoqi qo‘mitasini mehnat muhofazasi
bo‘yicha hay’ati, mehnat muhofazasi jamoatchi
nazorati, yuqori xo‘jalik tashkilotlari mehnat
muhofazasi xizmatini huquq va vazifalari. Mehnat
muhofazasi qonunlarini qoida va me’yorlarini
buzganligi uchun intizomiy. ma’muriy, moddiy va
jinoiy javobgarlik.
Foydali qazilma konlarini aniqlash ishlaridamehnat
muhofazasini
boshqarish
tuzilmasi.
Boshqarishning vazifasi va masalalari. Mehnat
muxofazasi bo‘yicha mansabdor shaxslarning
huquq va vazifalari, lavozim yo‘riqnomalari.
Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishni rejalash. Jamoa
shartnomasi.
Jamoa
shartnomasiga
ilova
qilinadigan Mehnat muhofazasi bo‘yicha bitim.
Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni mablag‘
bilan ta’minlash. Korxonani mehnat muhofazasi
72
O‘qitishni
tashkiliy
shakli
shakli
Mustaqil
ta’lim
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
N
1
2
N
1
xizmati mehnat muhofazasi muxandisligini asosiy
vazifalari. Mehnat muhofazasi holati ustidan tezkor
va ma’muriy jamoat nazorati ishlab chiqarishdagi
baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olish
tartibi. Guruhli baxtsiz hodisalarni va o‘lim bilan
yanunlangan baxtsiz xodisalar maxsus tekshiruvi.
Ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalar to‘g‘risidagi
hisobot (N-I shakli № 7-TVN shakli). Mehnat
sanitar texnik holatini hujjatlashtirish, mehnat
muhofazasi darajasini hisobga olish, tahlil qilish va
baholash. Mehnat muhofazasi yuzasidan ishni
rag‘batlantirish.
4.
5.
6.
Foydali qazilma konlarini aniqlash ishlarida xavfli
va zararli ishlab chiqarish omillari. Mehnatni
sanitar gigienik sharoitini nazorat qilish.
Gazlanganlikni, havoning changlanganligini, obihavoning sharoitini, yoritilganlikni, shovqin va
titrashni, zararli gazlardagi va oqava suvlardagi
zararli moddalarning miqdorini tekshiradigan
asboblar. Shaxsiy muhofaza vositalari.
Amaliy mashg‘ulot. Xavfli va zararli ishlab
chiqarish omillarini o‘lchovchi asboblar va
changlanganlikni, gazlanganlikni, shovqin va
titrashni o‘lchash. Olingan ma’lumotlarni yo‘l
qo‘yiladigan yuqori miqdorlar bilan taqqoslash.
O‘lchangan ma’lumotlarni sanitar texnik xolatini
hujjatda qayd qilish
Ishlab chiqarish kasbi va kasb kasalliklarini asosiy
sabablari (texnikaviy, ruhiy, fiziologik, iqtisodiy).
Foydali qazilma konlarini aniqlash ishlarida o‘ziga
xos baxtsiz xodisalar. Ishlab chiqarish shikastini
tahlil qilish usullari. Shikastni tahlil qilishni
statistik usulini bir turiday guruhlash va tipografik
Foydali qazilma usullari. Shikastni tahlil qilishni monografik usuli.
konlarini
Shikastni tahlil qilishning vaziyat usuli. Sababning
aniqlash
oqibat bilan bog‘liqlik sxemalari.
ishlarida ishlab Mehnat xavfsizligini oshirish bo‘yicha tashkiliy
chiqarish
tadbirlar
shikastlanishi va Amaliy
mashg‘ulot.
quyidagi
xollarda
kasb
shikastlardagi baxtsiz xodisalarni vaziyatga qarab
kasalliklarini
sababini oqibati bilan bog‘liqlik bayonini tuzish
oldini olish.
barobarida tahlil qilinsin:
- - vaqtinchalik tayanchga ko‘tarilib qo‘yilgan
mexanizmning tushib ketishi;
- ishlovchiga yukni tushib ketishi;
- tokarlik dastgohining o‘z-o‘zidan xarakatga
tushish
Mehnat
Mehnat muhofazasini Foydali qazilma konlarini
muhofazasini aniqlash ishlarida xududiga transportni kelishi va
xududiga, ishlab o‘tish yo‘llariga, odamlar o‘tish yo‘llariga,
chiqarish va
dastgohlarni ustaxonalarga o‘rnatilishiga va
Foydali qazilma
konlarini
aniqlash
ishlarida xavfli
va zararli ishlab
chiqarish
omillari. Zararli
moddalar bilan
ishlashda
xavfsizlik
choralari.
Shaxsiy
muxofaza
vositalari
73
4
4
2
N,A
N,A
N
2
2
1
7.
8.
9.
10.
11
yordamchi
ta’mirlash ustaxonaga talablari.. Siqilgan va
binolarga talabi. suyultirilgan gazda ishlaydigan dastgohlardan
foydalanishda xonalarga qo‘yiladigan qo‘shimcha
talablar. Mehnat muhofazasini chilangarlikmexanik yig‘ish va ta’mirlash xonalariga, yuvish
joylariga, diognostika ishlari bajariladigan
xonalarga, ma’muriy yordamchi va sanitar maishiy
xonalarga qo‘yiladigan talablar
Foydali qazilma konlarini aniqlash ishlarida ish
muhitining havosi. Havodagi zararli moddalar va
ularni odam a’zolariga ta’siri ish muhiti havosidagi
zararli moddalarning yo‘l qo‘yiladigan yuqori
quyuqligi. Ish muhiti havosida bO‘lgan zararli
Mexnatni sanitar
moddalardan ishlovchilarni himoya qilishning
gigienik
biologik tadbirlari. Ishlab chiqarish xonalarining
sharoitlari
ob-havo sharoitlari. Xarorat, nisbiy namlik va havo
xarakati tezligining eng maqbul va yo‘l
qo‘yiladigan ko‘rsatgichlari.
Maqbul ob-havo sharoitini ta’minlash bo‘yicha
tadbirlar
Chilangarlik va
Chilangarning ish joyi. Chilangarlik va mexanik
mexanik yig‘ish,
yig‘ish, ta’mirlash ustaxonasini texnik holati va
ta’mirlash
jihozlanishga umumiy talablar. Chilangarlik va
ustaxonasini
mexanik yig‘ish, ta’mirlash ishlarini bajarishdagi
texnik holati va
asbob-uskuna va moslamalardan foydalanishdagi
jihozlanishga
xavfsizlik texnikasi.
umumiy talablar
Yuklarni xavflilik darajasi bo‘yicha toifasi. Xavfli
yuklarga belgi qo‘yish. GOST 19433-81 “xavfli
yuklar». Toifalash, xavf belgilari. Xavfli yuk
Xavfli yuklarni tashiladigan harakat tarkibiga talablar. Chiqarish
quvuriga, yoqilg‘i idishiga, elektrouskunalarga va
tashishda
kuzovga qo‘yiladigan talablar. Suyultirilgan gazlar,
paytida
oson aralashtiruvchan va yonuvchan suyuqliklarni
xavfsizlik
tashishga
belgilangan
avtosisternalarga
texnikasi
qO‘yiladigan talablar. Har xil turdagi xavfli
talablari
yuklarni tashishda xavfsizlik talablari. Xavfli
yuklarni tashishda qatnashuvchi haydovchi va
kuzatib ketuvchi shaxslarga qO‘yiladigan talablar.
Mehnat muhofazasi bo‘yicha ma’sul shaxsning
majburiyatlari.Ishlab chiqarish texnologiyasi.Ish
Chilangarliko‘rniga qo‘yiladigan talablar.Metallarga sovuq
mexanik yig‘ish
ishlov
berishdagi
xavfsizlik
texnikasi.Ish
ishlarida
boshlashda, ish davrida va ish oxiridagi texnika
xavfsizlik
xavfsizligi. Balandlikda ishlash
davridagi
texnikasi
xavfsizlik texnikasi talablari.Elekt asbobtalablari
uskunalarda ishlaganda xavfsizlik texnikasi
talablari
Ta’mirlash
Ta’mirlashda xavfsizlikning umumiy talablari.,
ishlarini
Xavfsizlikni umumiy talablari. Ta’mirlash, agregat
bajarishda
qismlarni tozalash va yuvish paytida xavfsizlik
xavfsizlik
talablari. Mashina va agregatlarning texnikaviy
74
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
texnikasi
talablari.
12
13
14
15
holatini tekshirish. Ta’mirlash dastgohlariga texnik
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashda xavfsizlik
texnikasining qo‘shimcha talablari. Nuqson
aniqlash, chilangarlik, payvandlash, temirchilik,
ressor, misgarlik tunukasozlik,
vulqonlash,
buyoqchilik, zangga qarshi ishlov berish ishlari,
metall va yog‘ochlarga mexanik ishlov berishda
xavfsizlik texnikasi talablari.
Bosim ostida ishlovchi idishlarni ishlatishdagi
xavfsizlik talablari. Bosim ostida ishlovchi
idishlarni
«Davlatsanoatatom-nazorati
tashkilotlarida ro‘yxatdan o‘tkazish. Bosim ostida
ishlovchi idishlarni texnikaviy sinovdan o‘tkazish.
Bug‘ va suv isitiladigan qozonlarni ishlatish
Siqilgan gaz va paytidagi xavfsizlik talablari. qozonlarni, bug‘
isitgichlarni
va
ekonomayzerlarni
havoni
«Davlatsanoatatomnazorati»
tashkilotlari
quvvatidan
o‘tkazish.
qozonlarini,
bug‘
foydalanishdagi ro‘yxatidan
isitgichlarni va ekonomayzerlarni texnikaviy
xavsizlikni
Tekshirish-o‘lchash
asboblari.
asosiy shartlari sinash.
qozonxonaga
qo‘yiladigan
talablar.
qozonxonalarni tuzatishda xavfsizlik texnikasi
talablari. Havo siqish uskunalarini xavfsizlik
qurilmalari:
saqlagich,
habar berish
va
blokirovkalash. Havo siqish uskunasini davriy va
rejali ko‘rikdan o‘tkazish.
Elektr tokining odam a’zolariga ta’siri. GOST 12.1.
038-82 «Elektr xavfsizligi. Tegish kuchlanishlari
va toklarni yo‘l qo‘yiladigan yuqori darajalari».
Elektr uskunalari va ishlab chiqarish xonalarining
elektr xavfsizligi darajasi bo‘yicha toifalari. Elektr
tokidan shikastlanishdan ximoyalashning texnik
usullari va vositalari. Elektr uskunalarini
Elektr
ishlatishda elektr xavfsizligi talablari. Kuchli elektr
xavfsizligi
simlari, yoritish qurilmalari elektroharakatga
keltirgichlarini, transformator va ATKning boshqa
elektr xo‘jaligi ishlaridagi elektr xavfsizligi
talablari. Elektr asboblar va ko‘chma elektr
chirog‘idan foydalanishdagi xavfsizlik talablari.
Statik elektr tarmog‘ining xavfli ta’siridan
himoyalanish.
Yong‘in xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha davlat
chora-tadbirlari Yong‘in nazorati tashkilotlarini
Kon
vazifalari va ularni xuquqlari. Kon korxonalaridagi
korxonalarida
yong‘in sabablari, qurilish inshoatlari va
yong‘in
tuzilmalari, ularni yong‘inga xavfli xususiyatlari.
xavfsizligi
O‘tga chidamlik chegarasi va o‘tni tarqalish
chegarasi.
Yong‘inning oldini olishni vazifalari va umumiy
Yong‘inni oldini choralar. Yong‘indan saqlanishni tashkil qilish.
olish
Kon korxonasi va uni aloxida ustaxonalarini,
bo‘limlarini yong‘in xavfsizligiga javobgar
75
2
N
1
2
N
1
2
N
1
4
N
2
shaxslari va ularning vazifalari. Yong‘inga qarshi
ko‘ngilli uyushmalar. Yong‘in – texnikaviy
xay’ati. Yong‘inga qarshi yo‘l-yo‘riq. Yong‘in
texnikasi bo‘yicha eng zarur bilim berish yuzasidan
mashg‘ulotlar. Yong‘indan habar berish va aloqa
vositalari. Yong‘inlarni o‘chirish usullari va
vositalari. Birlamchi o‘t o‘chirish vositalarining
me’yori.Ishlab
chiqarish
bo‘linmasida
ishlatiladigan
oson
alangalanuvchan
yoki
yonuvchan suyuqlikni chaqnash xarorati aniqlansin
va olingan natijalar asosida ayni bo‘linmaning
xonasini portlash, yonish yoki yong‘in xavfi
bo‘yicha qaysi turga kirishi xaqida xulosa qilinsin.
O‘tni o‘chirgichlar, qum va suv bilan o‘chirish
usullarini mashq qilish
16
17
Atrof-muhitni muhofaza qilish to‘g‘risidagi
qonunlar. Atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy
Atrof muhitni boyliklardan unumli foydalanish, umuminsoniy
muhofaza qilish muammolar ichida eng dolzarb muammo-lardan
biridir. Davlatni, atrof muhitni muhofaza qilish
muammolari
yuzasida
g‘amxo‘rligini
asosiy
qonun
Konstitutsiyada, xukumat qarorlarida aks etish.
Atrof-muhitni mashinasozlik korxonalari ishlab
chiqgan gazlarni zararli tarkiblaridan ifloslanishini
kamaytirish usullari. Ishlab chiqarilgan gazlarni
Atrof muhitni
tekshirish usullari va yo‘l qo‘yiladigan zaharlilik
muxofaza qilish
me’yori. “Tabiat muhofazasi. Atmosfera. Quyish
bo‘yicha chorasexlarining ishlab chiqargan gazlardagi uglerod
tadbirlar
oksidi va uglevodorod me’yori va ularni o‘lchash
usullari”),
Dastgohlarning tashqi shovqinini
kamaytirish.
Jami
2
N
1
2
N
1
40
20
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib,yangi
bosqichga ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
I.A.Karimov "Uzbekiston XXI asr busugasida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va
tarakkiyot kafolatlari" 1997 y.
G‘.Yormatov. Mehnatni muhofaza qilish. –Toshkent: O‘qituvchi, 2001.
L.Qudratov. Mehnat muhofazasi. –Toshkent: O‘qituvchi, 2002.
O‘.Yo‘ldoshev. Mehnatni muhofaza qilish. –Toshkent: O‘qituvchi, 2005.
76
7. J.Yo‘ldoshev. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish asoslari. –Toshkent: O‘qituvchi, 2003.
8. Xalilov. Ekologiya (lotin). –Toshkent: O‘qituvchi, 2004.
INTERNET MANBALARI
1. http:// www. lee. de –
2. http:// www.moto. ru –.
77
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Metrologiya va staandartlashtirish fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.03
Ajratilgan soat:
40
Toshkent-2021
78
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Sh.J.Ro‘ziev
A.H.Akbarov
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
79
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish
(o‘qitish) natijalari
Metrologiya va standartlashtirish
40
14
“Metrologiya va standartlashtirish” fani kasb hunar maktablarida
ukuvchilarda materiya va xarakat mexanikxarakat turlari
materiallar
karshiligiva
mashina
detallari
xakida
kunikmalar bilimlar xosil kilish uchun xizmat kiladi.
«Metrologiya va standartlashtirish» fani mashinasozlikda keng
ko‘lamda ishlatiladigan metall va metallmas materialllarning
tuzilishi
Mexanik xarakatni asosiy xossalarini o‘zlashtirishdan iborat.
-.Davlat standartlashtirish sistemasi, maksad va vazifalari.
-.Dopusk va utkazishlar xakida asosiy tu shunchalar.
-.Utkazishlar
va
kvaitentlarsistemasini tanlash.
-Uzaro almashuvchanlik turlari.
- Metrologiya.
-Umumiy tushunchalar.
-Texnik ulchamlar asoslari.
-Ulchashlar va kattaliklar xakida tushunchalar.
-Ulchash vositalari va usullari klassifikatsiyasi.
-Uzunlikni ulchash asboblari.
-Richak mexanika richak optik priborlar
-Ulchamlar zanjiri xakida tushuncha.
-Standartlashtish va maxsulot sifati.
-.Standartlashtirish katgoriyasi va turlari.
Ko‘nikmalar
- Xalqaro standartlashtiri sistemasini bilish..
- Dopusk va utkazishlar xakida asosiy ma’lumotlani bilish.
-.Chizmalarida chegaraviy chetlanishlar, kvalitentlar va ulchov
birikmalari bilish.
-O‘zaro almashuvchanlik xakida asosiyma’lumotlar bilish.
-O‘zaro almashuvchanlikning samaradorligini ta’minlovchi
chora-tadbirlarni amalga oshirish.
-Etalonlar.Uzunlik va burchak ulchamlarini bilish.
-O‘lchash vositalari kursatgichlarini bilish.
-O‘lchash asboblari va ularni kullashni bilish.
O‘quv
rejasiga Fizika, matematika, texnikaviy mexanika, elektrotexnika va
muvofiq
o‘zaro elektronika asoslari
bog‘liq
bo‘lgan
fanning nomi
N – Nazariy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
A – Amaliy ta’lim;
shakli
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Majburiy
Dasturga qo‘yilgan
talab
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
Bilimlar
80
O‘quvchilarning bilim Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
va ko‘nikmalarini
baholash
Mavzuning qisqacha mazmuni
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
“Metrologiya va standartlashtirish”
fanning rivojlanish tarixi
Standartlashtirishning davlat Standartlashtirish sistemasining organlari,
ularning vazifasi, huquqlari va burchlari.
tizimi. Standartlashtirish va
Ishlab chiqarilgan mahsulot sifatiga
mahsulot sifati.
javobgarlik.
Standartlashtirishni
rejalashtirish va qo‘llashni tashkil etish.
Standartlashtirish
va Standartlashtirish va unifikatsiyalashtirish.
unifikatsiyalashtirish.
Chekli chetga chikishlar
O‘tkazishlar va o‘tkazish dopusklari haqida
utkazishlar va dopusklar
tushuncha.Normal chizikli ulchamlar va
sistemasi.
ularni kurish.
Shakldan chetga chikishga va Shakldan chetga chikishning tipoviy
sirtlarning g‘adir-budurligiga kurinishlari.Sirtlarning gadir-budirligi va
tegishli dopusklar.
uni dopusklar bilan normalash.
Silliq slindrik birikmalrninig Teshik sistemasidagi va val sistemasidagi
o‘tkazishlar. Chizmalarda o‘lchamlarning
dopusk va o‘tkazishlari
chekli o‘lchamdan chetga chiqishlarini
qo‘yish usullari.
Asosiy metrologik
Asosiy metrologik tushunchalar va
tushunchalar va ta’riflar.
ta’riflar. Ulchash vositalarining metrologik
O‘lchash va nazorat qilish
kursatgichlari va ulchash metodlari.
vositalari.
Chizikli ulchamlarin ulchash O‘lchamlar va ularning birliklari xakida
vositalari.
tushuncha.O‘lchash
vositalarining
metrologik ko‘rsatgichlari va o‘lchash
metodlari.Shtangen
asboblari
va
mikrometrik ulchash vositalari.
Kalibrlarning vazifasi va ularning turlari.
Kalibrlar.
Normal kalibrlar. Chegaraviy kalibrlar.
Teshiklar uchun asosiy kalibrlarning
turlari.
Shakldan chetga chikishlar va Tekislikmaslik vatugri chizikmaslikni
sirtlarning gadir-budirligini nazorat
kilish.
Silindrikmaslik
va
nazorat kilish vositalari.
doiraiymaslikni nazorat kilish.
Burchak
ulchamlari
va Burchak o‘lchamlari va ularga tegishli
konussimon birikmalar uchun dopusklar.Konuslarni
kolibrlar
bilan
dopusklar.
nazorat kilish.
Kirish
81
Amaliy
Mavzuning nomi
Nazariy
№
Jami
O‘qitishni
tashkiliy
shakli
Mustaqil ta’lim
2. O‘quv dasturi mazmuni
3
2
1
3
2
1
3
2
1
3
2
1
3
2
1
6
2
3
2
6
2
6
2
2
1
2
2
4
2
6
2
2
2
6
2
2
2
Konus birikmasi detallarining
o‘lchamlari va joizligi.
Rezbali birikmalarga tegishli
dopusklar va ularni nazorat
kilish.
Tishli
uzatmalar
va
gildiraklarga
tegishli
dopusklar.
12
13
14
Konus birikmasi detallarining o‘lchamlari
asosiy elementlari
Rezbani kolibrlar bilan nazorat kilish.
Tishli gildiraklar va uzatmalarning asosiy
elementlari.
Jami:
3
2
1
3
2
1
6
2
2
2
60
26
14
20
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va
malakalar ichki nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari, savol-javob va amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular o‘quv
elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va
topshiriqlar qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
1.
2.
3.
4.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib,yangi
bosqichga ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har
bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”Toshkent – “O‘zbekiston”2017.
Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng
oliy baxodir” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
Juravlyov A.N. “Dopusklar va texnik ulchamlar”
Internet manbalari
1.
2.
3.
prava.uz
lex.uz
Norma.uz
82
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Umumiy, strukturaviy geologiya va geologik xaritalash ishlari fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.04
Ajratilgan soat:
80
Toshkent-2021
83
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Sh.J.Ro‘ziev
A.H.Akbarov
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
84
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Ko‘nikmalar
Umumiy, strukturaviy geologiya va geologik xaritalash
ishlari
60
19
Talabalarga “Umumiy, strukturaviy geologiya va geologik
xaritalash ishlari” fani o‘rgatish va ularga ruda shaxta
konlari,konlarni ochish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni
shakllantirish..
- Fanning mazmun-mohiyatini ta’riflay oladi;
Kon haqida ma’lumotlar;
Foydali qazilmalar turlari;
Rudnik va shaxtalar;
Konlarni ochish:
Konni ochish usullari.
-Kursning o‘rganish ob’ekti va rivojlanish tarixi
-Yer va uning koinotda tutgan o‘rni. Yerning tashqi va ichki
qobiqlari. Yer po‘sti.
-Geologik vaqt. Geoxronologik va stratigrafik shkalalar.
-Geologik kartalar va qirqimlar.
-Endogen jarayonlar
-Ekzogen jarayonlar
-Kristallografiya va mineralogiya.
-Petrografiya, magmatik, cho‘kindi va metamorfik tog‘
jinslari.
-Foydali qazilma konlari va ularning tasnifi
-Foydali qazilmalarning sanoat turlari
-Foydali qazilma konlarini qidirish, baholash, razvedka qilish
va qazib olish usullari
-Yer osti suvlvrining tasniflanishi.
-Kon ishlarida gidrogeologik va muxandis-geologik
tadqiqotlar
- Yer va uning koinotda tutgan o‘rni. Yerning tashqi va ichki
qobiqlari. Yer po‘sti. Geologik vaqt. Geoxronologik va
stratigrafik shkalalar.
-Geologik kartalar va qirqimlar.
-Endogen jarayonlar
-Ekzogen jarayonlar
-Kristallografiya va mineralogiya.
-Petrografiya, magmatik, cho‘kindi va metamorfik tog‘
jinslari.
-Foydali qazilma konlari va ularning tasnifi
-Foydali qazilmalarning sanoat turlari
-Foydali qazilma konlarini qidirish, baholash, razvedka qilish
va qazib olish usullarini
-Yer osti suvlvrining tasniflanishini.
Kon ishlarida gidrogeologik va muxandis-geologik
tadqiqotlarini o‘rganishlari lozim.
85
O‘quv rejasiga muvofiq
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
fanning nomi
O‘qitishni tashkiliy shakli
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi” va “Geologiya
asoslari”
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Dasturga kirish.
Yerning tashqi va
ichki
qobiqlari.
Yerning tuzilishi va
o‘lchamlari
Yerning magnitliligi
va issiqligi.
Mavzuning qisqacha mazmuni
Kirish.
Umumiy,
strukturaviy
geologiya va geologik xaritalash
ishlari fanining mohiyatini anglash.
Koinot va quyosh
tizimining
koinotdagi
joylashuvi.Asteroidlar,
meteoritlar va dumli yulduz.
Yer atmosfera qobig‘ining tuzilishi.
Yerning ichki qobiqlari
Yerning
magnitliligi,
meridian
chiziqlari, yerning issiqlik manbalari
Geologik jarayonlarning umumiy
Yer
qobig‘ining
tasnifi. Ekzogen va endogen geologik
fizikaviy hayoti
jarayonlar
Minerallar
haqida
umumiy
Yer
qobig‘idagi tushuncha. Minerallarning fizik
xossalari. Minerallarning kimyoviy
minerallar
tarkibi. Jins hosil qiluvchi minerallar.
Tog‘ jinslari haqida
Magmatik tog‘ jinslari haqida
ma’lumot. Magmatik
umumiy ma’lumot.
tog‘ jinslari
Cho‘qindi
tog‘ Cho‘kindi tog‘ jinslari haqida
jinslari
umumiy ma’lumot
Metamorfik
tog‘ Metamorfik tog‘ jinslari haqida
jinslari
umumiy ma’lumot
Geomorfologiya.
Relefning musbat formasi. Nisbiy
Morfometrik
relef formasi. Relefning morfometrik
tasnifi.
tasnifi.
Relefning
genetik
Morfotuzilishi. Morfoskulptura.
tasnifi
Gipsografik egrilik
Grafik og‘ishi. Amplituda.
86
Mustaqil
ta’lim
1.
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
4
N
2
4
N,A
2
2
N
1
6
N,A
4
2
N
1
2
N
1
2
N
1
4
N
2
4
N
2
4
N
2
12
Yer relefi chizmasi
13
Relef vujudga
kelishining geologik
jarayonlari
14
Yer qimirlashi va
vulqonlar
15
Landshaft tuzilishi
16
17
Landshaft
dinamikasi,
mustahkamligi,
o‘zgaruvchanligi
Landshaftlarning
prinsipial tasnifi
18
Landshaft
funksiyasi.
19
Landщaftlarni
himoya qilish
Foydali qazilma
konlari va ularning
tasnifi
20
Foydali
qazilmalarning
sanoat turlari
21
Foydali qazilma
konlarini qidirish,
baholash, razvedka
qilish va qazib olish
usullari
22
Shtrixli usuli. Gipsometriya. Berg
shtrixi. Geologik tadqiqotlardan
foydalanib relef chizmasini o‘qish.
Relef vujudga kelishining endogen
jarayonlari. To‘lqinsimon harakatlar
va ularni o‘rganish metodlari.
Tizimli harakat. Buzilishli harakat
Yer qimirlashi haqida umumiy
tushuncha. Yer qimirlashining
ballarga taqsimlanishi. Vulkanizm
Landshaftlar strukturasi. Gorizontal
struktura. To‘g‘ri va teskari aloqa.
Geosistema. Funksiyalanish. Kichik
aylana. Katta aylana. Mineral
almashishi, geoximik aylanma.
Geotizim holati. Landshaft
dinamikasi. Landshaft turi.
Resurs hasil qiluvchi funksiyalar.
Atrof-muhitni hosil qiluvchi
funksiyalar.
Himoyalanadigan tabiiy
territoriyalar. Davlat tabiiy
qo‘riqxonalari. Milliy park.
Foydali qazilma, ma’dan, foydali
qazilma koni tushunchalari. Foydali
qazilma konlarining xalq
xo‘jaligidagi ahamiyati
Foydali qazilmalarning tasnifi.
Ma’danli, noma’dan, suyuq va gaz
holidagi foydali qazilma konlari.
Foydali qazilmalarning sanoat
turlari. Mineral yoqilg‘ilar, qora va
rangli va sof metallar, radiaktiv va
nodir elementlar, kimyo va texnik
mineral xom ashyolar, flyuslar,
olovbardosh va qurilish materiallari,
suyuq va gaz holidagi foydali
qazilmalar.
Foydali qazilma konlarini qidirish
Tog‘ jinslarining fizik-mexanik
xossalari: mustahkamligi, g‘ovakligi,
kirituvchanligi, cho‘kishi,
ho‘llanishi, ko‘pchishi,
siqiluvchanligi, eruvchanligi,
darzlanganligi. Karstlar, karst
voronkalar: o‘pirilish, qulab tushish
va ko‘chki hodisalari. Foydali
qazilma konlarini baholash va
razvedka qilish usullari va
tamoyillari.
87
4
4
N,A
N,A
2
2
4
N,A
2
4
N
2
4
2
N,A
N
2
1
4
N
2
4
N
2
4
N
2
4
N
2
4
N
2
Yer osti suvlarining
tasniflanishi.
23
24
Kon ishlarida
gidrogeologik va
muxandis-geologik
tadqiqotlar
Kon ishlarida gidrogeologiya va
muxandislik gelogiyasi. Yer osti
suvlarining to‘yinishi va kimyoviy
tarkibi. Yer osti suvlarining tasnifi:
ichimlik, texnik,mineral, termal va
sanoat suvlari.
Kon ishlarida gidrogeologik va
muxandis-geologik tadqiqotlar
Jami
2
80
N
1
40
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki nazorat
bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular o‘quv
elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2.
Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
baxodir” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3.
Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4.
Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5.
Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
7.
Ananev V.P., Potapov A.D. Injenernaya geologiya. – M.: Vыssh. shk., 2000. – 511 s.
8.
Koronovskiy N.V., Yasamanov N.A. Geologiya. – M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2003 .
– 448 s.
9.
Prakticheskoe rukovodstvo po obщey geologii /A.I. Guщin, M.A. Romanovskaya, A.N.
Stafeev i dr.; pod red. N.V. Koronovskogo. – 2-ye izd., ster. – M.: Izdatelskiy sentr
«Akademiya», 2007. – 160 s.
10. Kamni mira / red. gruppa M. Aksenova, Ye. Ananeva, A. Rostoskaya i dr. – M.: Mir
ensiklopediy Avanta+, Astrel, 2007. – 184 s.
11. Internet saytlari
12. -http: //www.geolcom.ru/
13. -http: //www.twirpx.com/
14. -http: //www.mirknig.com/
15. -http: //www.arhibook.ru/
16. -http: //www.book.tr200.net/
17. -http: //www.portal.tru.ru/
88
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Kristallografiya va mineralogiya fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.05
Ajratilgan soat:
80
Toshkent-2021
89
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Sh.J.Ro‘ziev
A.H.Akbarov
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
90
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Kristallografiya va mineralogiya
Ajratilgan soat
Mavzular soni
80
19
Mineralogiya bo‘limida kristallar va ularning eng asosiy xossalari,
elementlari, kristallar panjarasi va simmetriyasi hamda
singoniyalarining
qisqacha bayoni, minerallar to‘g‘risida umumiy ma’lumot, ularning
fizik xossalari hamda mavjud tasnif bo‘yicha eng asosiy
minerallarning ta’rifi.
Petrografiya bo‘limida magmatik, cho‘kindi va metamorfik tog‘
jinslarining paydo bo‘lishi, struktura va teksturasi, yotish shakllari
hamda tabiatda eng ko‘p uchraydigan jinslar ta’rifi
1. Minerallarni iqtisodiyotning turli tarmoqlaridan amalda ishlatish
va yangi turlarini ochish maqsadida har tomonlama chuqur
o‘rganish.
2. Minerallarning hosil bo‘lishi qonuniyatlarini aniqlash va bu
qonuniyatlarni foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilish
ishlarida qo‘llash maqsadida tekshirish.
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
- Kon ishlari haqida umumiy ma’lumotlar;
- Ochiq kon ishlarining mohiyati;
- Kon jinsini qazib olishga tayyorlash;
- Kon jinslarini va foydali qazilma boyliklarini qazib olish va yuklash;
- Karer yuklarini tashish;
- Foydali qazilma boyliklarini qoplovchi qoplama jinslarni ag‘darmalarga
tashish va ag‘darmalar hosil qilish;
- Konni ochish;
Ko‘nikmalar
O‘quv rejasiga muvofiq
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
fanning nomi
O‘qitishni tashkiliy
shakli
Dasturga qo‘yilgan
talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini
baholash
Konni yer osti usulda qazib olishda qo‘llaniladigan qazish tizimlarini
o‘rgatish;
- Kon haqida tushunchaga ega bo‘ladi;
- Foydali qazilma haqida tushuncha hosil bo‘ladi;
- Rudnik haqida tushuncha tushuncha hosil bo‘ladi;;
- Konlarni ochish tushunchaga ega bo‘ladi;
- Konni ochish usullari tushunchaga ega bo‘ladi;
- Konni qazib olishga tayyorlash usullarini o‘rganadi;
- Konni qazib olish usullarini o‘rganadi;
“Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari”,
“Konlarning genetik va sanoat turlari”
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
91
2
3
4
5
6
Mineralogiya va Kelajagi buyuk davlatimiz – O‘zbekistonning
petrografiyaning
mineral xom ashyo bazasini yaratishda mineralogik
rivojlanishi tarixi va petrografik izlanishlar . O‘zbek geologlari
tomonidan olib borilayotgan
2
mineralogik va petrografik tadqiqotlar.Foydali
qazilma konlarini izlashishlarini rejalashtirish va
ko‘plab yangi ma’danli maydonlar hamda konlarni
ochish
Kristallarning
Kristall ko‘p yoqli geometrik shakldagi qattiq jism
elementlari
bo‘lib, uning tarkibini (ion, atom, molekulalar)
zarrachalar. Bu
zarrachalar ma’lum qonuniyatga binoan kristall
4
panjarasining tugunchalarida tartibli joylashgan
bo‘ladi. Shularga asoslanganda kristall ma’lum
qulay kimyoviy va fizik sharoitda hosil bo‘lgan
geometrik shakldagi qattiq jism
Kristallar
«Kristallar panjarasi» deganda kristall tarkibini
tashkil
etishda
panjarasi
qatnashuvchi zarrachalarning ma’lum qonuniyatga 4
asosan
tartibli
holda fazoviy joylashishi
Kristallarning
Kristall moddalarning xarakterli xususiyatlari
muhim
shundaki,
ularning
atomlari, ionlari yoki molekulalari ma’lum
xususiyatlari
4
qonuniyat
asosida
kristall
panjarasining
tugunchaklarida tartib bilan biror geometrik
shaklda joylashgan bo‘ladi
Kristall
Aksariyat kristallarning chegaralovchi elementlari
(yoqlari, qirralari, uchlari) takomillashmagan, ba’zi
burchaklarining
mineral
yoklarining
doimiylik qonuni. bir
shakli, o‘lchami esa o‘zgargan holda bo‘ladi. Bunga
kvars
kristali
misol bo‘la oladi (8-rasm). Kvars mineralining turli 4
qiyofali
kristalida
ma’lum yoqlari orasidagi burchak o‘lchami doimo
bir
xil
qiymatda
bo‘ladi, bu yok burchaklarning «doimiylik qonuni»
deb ataladi.
Kristallar
«Simmetriya» yunoncha – o‘xshashlik yoki tenglik
simmetriyasi
demakdir.
Uningelementlariga simmetriya tekisligi – R,
4
simmetriya
o‘qi
–
L
,
simmetriya markazi – C kiradi. Bular yordamida
kristallar singoniyalari aniqlanadi.
92
Mustaqil ta’lim
1.
Mavzuning qisqacha mazmuni
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№ Mavzuning nomi
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
N
1
N, A
2
N, A
2
N, A
2
N, A
2
N, A
2
Kristallar
singoniyalari
Kristallarning 32 xil kombinatsiyadagi simmetriya
turlari
shartli
ravishda
yettita
yirik
tizimga
bo‘lingan
bo‘lib,
bular
7
singoniyalar
deb
yuritiladi.
Minerallar
«Mineral» deb bir yoki bir necha elementlarning
to‘g‘risida
tabiiy birikmalariga aytiladi. Minerallar faqat bitta
elementdan
(oltingugurt,
oltin,
umumiy
platina) yoki bir necha elementdan tashkil topgan
ma’lumot
bo‘lishi
mumkin.
Minerallarni
mineralogiya
fani
o‘rganadi.
8
Mineralogiya
«minera»
– ma’dan, javohir va «logos» – bilim, ta’limot
so‘zlaridan
olingan
bo‘lib minerallarning tabiiy sharoitda paydo bo‘lishi,
tarkibi,
o‘zgarishi
va ularni aniqlash usullari
Minerallarni
Tabiiy kimyoviy birikmalar bo‘lmish minerallar
tekshirish usullari tarkibini
to‘liq
va
batafsil aniqlash kerak bo‘lgan holatda ko‘pincha
quyidagi:
rentgenometrik, termik,
spektral,
9
kimyoviy tahlil, luminessent taxlil, shlix taxlili,
elektron mikroskopda tekshirish, eksperimental
tadqiqotlar usullari qo‘llaniladi
Minerallarning
Har qanday mineral o‘ziga xos biror xususiyat bilan
fizik xususiyatlari tavsiflanadi.
Ana shu xususiyatiga qarab uni doimo boshqa
minerallardan
ajratish
mumkin.Bunday
xususiyatlarga:morfologik
xususiyatlar – kristallarning qiyofasi, qo‘shaloq
kristallar,
10
kristall yonlaridagi chiziqchalari; optik xususiyatlarshaffofligi, rangi,chizig‘ining rangi, yaltirashi;
mexanik
xususiyatlar-ulanish
tekisligi,sinishi,
qattiqligi,
mo‘rtligi,pachoqlanuvchanligi,
qayishqoqligi; shuningdek, solishtirma og‘irligi,
magnit tortishi, radioaktivligi va
boshqa
xususiyatlari kiradi
Minerallarning
Tabiatda minerallar alohida kristallar qo‘rinishida,
o‘simtalar
yoki
agregatlari
ularning to‘plamlari shaklida uchrashi mumkin.
11
Mineral
hosil
qiluvchi
tabiiy jarayonlarda hosil bo‘lgan kristallar to‘plami
«mineral agregatlari» deyiladi.
Mineral
hosil Minerallar turli tabiiy geologik jarayonlarda hosil
qiluvchi endogen bo‘ladigan
jarayonlar
moddalardir. Har bir geologik jarayonda o‘ziga xos
minerallar
paydo
12
bo‘ladi.Shuning uchun yer po‘sti ichkarisida va
yuzasidagi barcha geologik jarayonlar ikki katta
guruhga bo‘linadi: 1. Endogen (ichki); 2. Ekzogen
(tashqi) jarayonlar. Endogen mineral hosil qiluvchi
93
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
6
N, A
3
4
N, A
2
4
N, A
2
jarayonlar
magmaning
faoliyati
bilan bog‘langan bo‘ladi va ular quyidagi turlarga:
magmatik,
pegmatit,
pnevmotolit,
skarn,
gidrotermal, vulkan, metamorfik jarayonlarga
bo‘linadi
Mineral
hosil Minerallar turli tabiiy geologik jarayonlarda hosil
qiluvchi ekzogen bo‘ladigan
jarayonlar
moddalardir. Har bir geologik jarayonda o‘ziga xos
minerallar
paydo
bo‘ladi.Shuning uchun yer po‘sti ichkarisida va
13
yuzasidagi barcha geologik jarayonlar ikki katta
guruhga bo‘linadi: 1. Endogen (ichki); 2. Ekzogen
(tashqi) jarayonlar. Ekzogen mineral hosil qiluvchi
jarayonlar
yer
po‘stining
yuqori
va yuza qismida ro‘y beradi.
Minerallarning
Minerallarning alohida xususiyatlariga izomorfizm,
alohida
polimorfizm,
xususiyatlari
tipomorf belgilari hamda generatsiyasi va
paragenezisi
kiradi.
14
IZOMORFIZM («izo»– teng, bir xil, «morfe»–
shakl, qiyofa)bir modda atom (yoki ion) larining
boshqa modda strukturasida atom (yoki ion) lari
bilan o‘rin almashish xossasidir.
Minerallar tasnifi Minerallar fizik – kimyoviy jarayonlar natijasida yer
yuzi
va
ichki
qismida vujudga keladi. Har bir mineral faqat o‘ziga
xos
kristallik
tuzilishiga ega bo‘lgan aniq tabiiy birikmadan iborat
va
kimyoviy
elementlardan
tuzilgan.
Minerallar tasnifini tuzishda asosan kimyoviy ichki
tuzilishi
15
prinsipiga amal qilinadi. Minerallar o‘zlarining
kimyoviy
birikmalari
turiga qarab sinflarga va guruhlarga ajratiladi.
Xullas,
ma’lum
bo‘lgan
minerallarning hammasi kimyoviy tarkibi va kristall
tuzilishiga
qarab
sinflarga bo‘linadi.
Sof elementlar
Bu guruh minerallarining soni 80 dan ortiq. Bulardan
30
tasi
metallar va ular ba’zan «asl elementlar» ham
deyiladi.
Mendeleev
jadvalining oxirida joylashgan inert gazlari – He, Ne,
Ar,
Xe
va
Rn
Rn
ham ushbu guruhga kiradi. Yer po‘stida sof tug‘ma
16
elementlarning
umumiy miqdori 0,1% ni tashkil etadi. Bu
miqdorning
0,04
%ni
azot
va 0,01–0,02 %ni kislorod tashkil etadi. Sof tug‘ma
elementlarga
platinoid va temir guruhi minerallari ham kiradi.
Mendeleev jadvalining o‘ng qismida joylashgan
94
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
6
N, A
3
Sulfidlar
17
Oksidlar
18
Gidrooksidlar
19
margimush, surma va vismut minerallari
boshqalariga nisbatan kengroq tarqalgan.
Sulfidlar yoki oltingugurtli birikmalar H2S
kislotaning tuzlari bo‘lib, metallarning oltingugurt
bilan hosil qilgan birikmasi hisoblanadi. Bunday
birikmalar hosil qiladigan kimyoviy elementlar soni
40 ga yetadi. Eng muhimlari: vanadiy, molibden,
nikel, kobalt,temir,mis,rux,qo‘rg‘oshin, margimush,
surma, simob, vismut.
Oksidlar va gidrooksidlar yer po‘stining 17 %ni
tashkil
etadi.
Shundan 12,5 % SiO2 hisobiga to‘g‘ri keladi.
Bu sinfning eng keng tarqalgan minerallari bo‘lib
kremniy, aluminiy, temir, marganets va titan
oksidlari
hisoblanadi.
Oksidlar magmatik, pegmatit, gidrotermal va
ko‘proq ekzogen jarayonlarda hosil bo‘ladi.
Bu guruhga kiradigan minerallar orasida eng muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan gidratlar yoki gidrooksidlar
deb yuritiladigan minerallar, yana metallarning
oksidlar tarkibidagi kislorod va ON gidrooksil
guruhi bilan hosil qilgan birikmalari kiradi. Masalan,
magniy
oksidi
–
MgO o‘rnida Mg(OH)2, aluminiy oksidi Al2O3
o‘rnida 2AlO(OH) yoki 2Al(OH)3
Jami
4
N, A
2
6
N, A
3
4
N, A
2
80
40
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbaev X.J. Kristallografiya. T. «Universitet» 2004.
2. Qo‘shmurodov O., Koneev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya.T. «Universitet», 2005.
Internet saytlari
-http: //www.geolcom.ru/
-http: //www.twirpx.com/
-http: //www.mirknig.com/
-http: //www.arhibook.ru/
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
95
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Konlarni qidirish mineralogiyasi va ma’danlarni tadqiq qilish usullari,genetik
va sanoat turlari fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.06
Ajratilgan soat:
100
Toshkent-2021
96
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Sh.J.Ro‘ziev
A.H.Akbarov
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
97
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Konlarni qidirish mineralogiyasi va ma’danlarni tadqiq
qilish usullari,genetik va sanoat turlari
100
25
Mineralogiya bo‘limida kristallar va ularning eng asosiy
xossalari, elementlari, kristallar panjarasi va simmetriyasi hamda
singoniyalarining
qisqacha bayoni, minerallar to‘g‘risida umumiy ma’lumot,
ularning fizik xossalari hamda mavjud tasnif bo‘yicha eng asosiy
minerallarning ta’rifi.
Petrografiya bo‘limida magmatik, cho‘kindi va metamorfik tog‘
jinslarining paydo bo‘lishi, struktura va teksturasi, yotish
shakllari hamda tabiatda eng ko‘p uchraydigan jinslar ta’rifi
1. Minerallarni iqtisodiyotning turli tarmoqlaridan amalda
ishlatish va yangi turlarini ochish maqsadida har tomonlama
chuqur o‘rganish.
2. Minerallarning hosil bo‘lishi qonuniyatlarini aniqlash va bu
qonuniyatlarni foydali qazilma konlarini izlash va razvedka
qilish
ishlarida qo‘llash maqsadida tekshirish.
- Kon ishlari haqida umumiy ma’lumotlar;
- Ochiq kon ishlarining mohiyati;
- Kon jinsini qazib olishga tayyorlash;
- Kon jinslarini va foydali qazilma boyliklarini qazib olish va yuklash;
- Karer yuklarini tashish;
- Foydali qazilma boyliklarini qoplovchi qoplama jinslarni
ag‘darmalarga tashish va ag‘darmalar hosil qilish;
- Konni ochish;
Ko‘nikmalar
O‘quv rejasiga muvofiq
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
fanning nomi
O‘qitishni tashkiliy
shakli
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
Konni yer osti usulda qazib olishda qo‘llaniladigan qazish tizimlarini
o‘rgatish;
- Kon haqida tushunchaga ega bo‘ladi;
- Foydali qazilma haqida tushuncha hosil bo‘ladi;
- Rudnik haqida tushuncha tushuncha hosil bo‘ladi;
- Konlarni ochish tushunchaga ega bo‘ladi;
- Konni ochish usullari tushunchaga ega bo‘ladi;
- Konni qazib olishga tayyorlash usullarini o‘rganadi;
- Konni qazib olish usullarini o‘rganadi;
“Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari”,
“Konlarning genetik va sanoat turlari”
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
98
Mavzuning qisqacha mazmuni
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
Minerallar
va
mineralogik
tadqiqotlarning
sanoatdagi ahamiyati
1
2
3
4
Sanoatning bironta ham sohasi yo‘qki, unda
biror
foydali
qazilma
bevosita xom holicha yoki qaytadan
ishlangan mahsulot sifatida qo‘llanilmasin.
Inson uchun temir ma’daniniqazib, undan
metallurgiya
yo‘li bilan tayyorlangan turli navli cho‘yan
va po‘latning muhim ahamiyatga ega
ekanligi hammaga ma’lum. Temir –
sanoatning asosiy asbob
tomiridir.
Umetallurgiya, mashinasozlik, kemasozlik,
temir
yo‘l, ko‘priklar, temir-betoninshootlari,
konasbob-uskunalari, keng iste’mol mollari
va hokazo uchun asosdir. O‘z navbatida,
faqat
birgina
temir metallurgiyasining o‘zi qazib
chiqarilayotgan
qattiq
mineral
yoqilg‘ining – koksga aylantiriladigan
toshko‘mirning
40
%ga
yaqinini talab qiladi.
O‘zbekiston diyorida Geolog-mineralog
olimlar
va
topilgan
yangi mutaxassislarning mashaqqatli mehnatlari
tufayli O‘zbekistonda 510 ga yaqin mineral
minerallar
va
ularning
132
yangi turlari topildi. Jumladan, 13 mineral
va ularning 5 yangi xillaridunyoda birinchi
marta bizning diyorimizda aniqlangan.
Petrografiyaning
Tog‘ jinslari xilma-xil va murakkab
tekshirish usullari
bo‘lganligi
uchun
ularning
xususiyati va tarkibi har xildir. Binobarin,
bu tog‘ jinslarini tekshirish usullari ham
turlichadir. Lekin tog‘ jinslarining barcha
tekshirish usullarini 3 ta yirik guruhga
bo‘lish mumkin.
Tog‘ jinslari va ularni Tog‘ jinslari faqat bitta mineraldan
(labradorit, olivinit, ohaktosh) yoki ko‘p
o‘rganish usullari.
mineraldan (diorit, granodiorit) tashkil
topgan bo‘lishi mumkin. Tog‘ jinsining
kimyoviy
tarkibi
uning
qanday
minerallardan tashkil topganiga bog‘liqdir.
Tog‘ jinslari ma’lum geologik sharoitlarda
tarkib topadilar. Bunday sharoitlar tog‘
Mustaqil ta’lim
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
99
Magmatik tog‘ jinslari
5
Magmatik jinslarning
yotish shakllari
6
Magmatik jinslarning
strukturasi
va
teksturasi
7
Nordon
jinslar
magmatik
8
O‘rta magmatik jinslar
9
10
Asosli
jinslar
magmatik
jinslarining yotish shakliga, tog‘ jinsidagi
minerallarning xossalariga va ularning birbirlariga bo‘lgan munosabatiga ta’sir
ko‘rsatadi.
Magma («magma» – xamir)– litosferada
ma’lum qonuniyat asosida, murakkab fizikkimyoviy jarayonlar natijasida hosil
bo‘lgan olovsimon quyuq qotishma.
Magma barcha elementlarning har xil
miqdordagi yig‘indisi bo‘lib, gaz va qaynoq
bug‘larga to‘yingan bo‘ladi. Ko‘pchilik
olimlar fikricha, tabiatda to‘rt xil magma –
nordon, asos, o‘ta asos va ishqorli magma
mavjud. Yer yuzida uchraydigan barcha
magmatik jinslar ana shu magmalarning
hosilasi hisoblanadi.
Intruziv tog‘ jinslarining yotish shakllari
asosan
magmaning
yopishqoqlik darajasiga, yer po‘stida
o‘rnashish hollariga, atrof jinslarning ichki
tuzilishiga va intruziv jinslar paydo
bo‘layotgan joyning tektonik tuzilishiga
bog‘liqdir.
Tog‘ jinsini tasvirlashda eng avvalo uning
ichki va tashqi tuzilishini aniqlash lozim.
Chunki uning ichki va tashqi tuzilishi
qanday
sharoitda
hosil
bo‘lganligidan,
kristallashish darajasiga qarab chuqurlikda
yoki yer yuzasida hosil bo‘lganligidan
darak beradi.
Nordon
jinslar
tarkibida
kremniy
oksidining miqdori (64 %) yuqori; rangli
minerallar juda kam (3–10 %), rangi och
bo‘ladi.
Yer
po‘stida eng ko‘p tarqalgan. Nordon
jinslarni tashkil etgan asosiy minerallarga
kvars (25–35%), kaliyli dala shpati (35–40
%), nordon plagioklaz (20–30 %), biotit (5–
10 %), kam miqdorda muskovit (3
foizgacha) va ba’zan amfibol, aksessor
minerallardan apatit, sirkon, monatsit
mansub.
O‘rta magmatik jinslar nordon jinslardan
kremniy oksidi (SiO2- 53–64 %) ning
kamligi va rangli minerallarning ko‘p
bo‘lishligi bilan farqlanadi. Aluminiy
oksidi (Al2O3) ning miqdori 14 %dan 18
%gacha o‘zgaradi.
Asosli magmatik jinslar dala shpatlari
(asosan
plagioklazdan)
va
rangli
minerallardan tashkil topadi. Effuziv xillari
100
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
11
12
13
14
15
intruziv turlariga nisbatan ko‘p tarqalgan.
Kremniy oksidining miqdori – 45–53 %.
Mineral tarkibini rangli minerallar
(piroksen va olivin-45–50 %) va asos
plagioklaz (labrador 50–60 %) tashkil etadi.
O‘ta asosli magmatik O‘ta asosli jinslar asosan olivin va piroksen
jinslar
minerallaridan tashkil topgan. Kremniy
oksidining miqdori 45 %dan kam bo‘ladi.
O‘ta asosli jinslar og‘ir bo‘ladi, zichligi – 3–
3,4 g/sm3 gacha, asosan chuqurda hosil
bo‘ladi. O‘ta asosli jinslarni peridotitlar,
olivinlar, dunitlar, piroksenitlar va
gornblenditlar tashkil etadi.
Ishqoriy va tomir Ishqorli jinslarda aluminiyga qaraganda
kaliy
va
natriy
ko‘p
bo‘magmatik jinslar
ladi. Odatda ular och rangli bo‘lib, zichligi
2,7–2,8 g/sm3 ga teng. Ishqorli o‘rta jinslar
yer po‘stida kam tarqalgan. Hamma
magmatik jinslarning faqat 0,4 %ni tashkil
etadi. Ammo ularning amaliy ahamiyati
juda muhim; chunki bu jinslar bilan apatit,
sfen,
noyob
elementlardan
sirkon, strontsiy va titan ma’danli konlari
Piroklast tog‘ jinslari
Vulkan otilayotganda atmosferaga ko‘p
miqdorda cho‘g‘dek qizigan vulkan
shishasi, turli mineral va qotayotgan lava
bo‘laklari otiladi. Bunday bo‘laklar erga
tushib katta maydonlarni qoplaydi.
Ko‘pincha ular daryo va dengizga tushib
cho‘kindi jinslar bilan aralashadi va eng123
oxiri kamyob jinslar guruhi hisoblangan,
cho‘g‘simon bo‘laklardan iborat piroklast
jinslarni hosil qiladi.
Cho‘kindi tog‘ jinslari Cho‘kindi tog‘ jinslari turli tog‘ jinslari
nurash maxsulotlarining qayta to‘planishi,
organizmlar qoldiqlari hamda suvda
mexanik
va
kimyoviy
cho‘kma
cho‘kishidan hosil bo‘ladi. Cho‘kindi
jinslarning paydo bo‘lishi yer yuzasida va
gidrosferada sodir bo‘ladigan jarayonlar
bilan chambarchas bog‘liqdir. Cho‘kindi
jinslar yer yuzasining 75 foizni tashkil
etadi.
Cho‘kindi tog‘ jinslari Cho‘kindi jinslarning kimyoviy tarkibi
tarkibi
ularni hosil qilgan magmatik va metamorfik
jinslarga nisbatan xilma-xildir. Bunga
sabab
–
yemirilgan
mahsulotlarning
judayam
mayda bo‘laklarga bo‘linib ketishi va
ularning tarkibiy qismining eritmalarga
o‘tib ketishidir
101
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
16
17
18
19
20
21
22
23
Cho‘kindi
jinslarining
muhim belgilari
tog‘ Cho‘kindi tog‘ jinslarining eng muhim
eng belgilariga ularning yotish shakllari,
qatlamlanishi,
qatlanishi,
qazilma
jo‘yaklari, ajralishi, sementi, g‘ovakliligi,
rangi va izi (tamg‘alari) kiradi.
Cho‘kindi tog‘ jinslari Cho‘kindi tog‘ jinslarining strukturasi
strukturasi
va jinsni tashkil etgan bo‘laklarning yoki
teksturasi
zarralarning katta-kichikligiga bog‘liq
bo‘ladi. Bular orasida yirik bo‘lakli,
qumtoshli, ilsimon, gilli va aralash
strukturalar
ma’lum.
Bo‘lakli
cho‘kindi Cho‘kindi tog‘ jinslarining ichida bo‘lakli
xillari eng ko‘p tarqalgan. Ular yana
jinslar
«mexanik jinslar» deb ham yuritiladi.
Bunday
jinslar
jins yoki mineral bo‘laklaridan iborat
bo‘lgan bo‘shoq yoki sementlashgan
mexanik
cho‘kindilar
hisoblanadi.
Bularning tasnifi bo‘laklarning kattakichikligiga asoslangan.
O‘rta bo‘lakli jinslar
Qumlar – zarralar katta-kichikligiga qarab,
juda yirik zarrali (1–2 mm), yirik zarrali
(0,5–1 mm), o‘rta zarrali (0,25–0,5mm) va
mayda zarrali (0,1–0,25) qumlarga
bo‘linadi
Mayda bo‘lakli jinslar Bunday jinslar ularni tashkil etgan
donachalarning katta –kichikligiga qarab
qumtosh va gil jinslari oralig‘ida joylashgan
bo‘lib, nisbatan kam tarqalgandir.
Gilli jinslar
Gillar – eng mayda dispers cho‘kindi jins
hisoblanadi. Quruq holatda ular ersimon
tuzilishda bo‘lib, qo‘l bilan osongina
maydalash
mumkin. Ho‘l holida yog‘simon bo‘ladi.
Namlanganda gillar yopishqoq va plastik
bo‘ladi. Quriganda ho‘l holidagi shaklini
saqlab qoladi. Qizdirilsa qattiq toshga
aylanadi. Gilning rangi turlicha. Gil
qatlamlari
suv o‘tkazmaydi.
Kimyoviy cho‘kindi Kimyoviy va biokimyoviy cho‘kindilar
jinslar
eritmalardan turli reaksiyalar natijasida
cho‘kib hosil bo‘ladilar. Bunday reaksiyalar
eritmalar
konsentratsiyasining
va
haroratining oshishidan sodir bo‘ladi.
Kaustobiolitlar
Kaustobiolit – yunonchadan «organik yo‘l
bilan hosil bo‘lgan yonuvchi toshlar»
demakdir. Kaustobiolitlarga ko‘mir, torf,
yonuvchi
slanetslar kiradi. Neft bilan yonuvchi gazlar
kaustobiolitlar bilan genetik va geologik
102
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
24
25
jihatdan bog‘liq. Bu tabiiy mahsulotlarning
hammasi birgalikda yonuvchi foydali
qazilmalarni tashkil etadi.
Metamorfik
tog‘ Tabiatda keng tarqalgan metamorfik jinslar
jinslari
endogen sharoitda yuzaga keladi. Mavjud
tog‘ jinslarining yuqori harorat, katta
bosim, gazsimon va issiq eritmalar
ta’siridan
o‘zgarishi
jarayoni
«metamorfizm» deb yuritiladi («meta» –
so‘ng, keyin, «morfo» – qiyofa).
Metamorfizmga barcha magmatik va
cho‘kindi jinslar uchraydi. Bundan tashqari
metamorfizmga
metamorfik
tog‘
jinslarining
o‘zi
qaytadan
uchrashi
mumkin.
Bunday
jinslar
«metamorflashgan jinslar» deb ataladi.
Metamorfizm jarayonida tog‘ jinslarining
mineral va kimyoviy tarkibi, ichki tuzilishi
va dastlab yotgan holati ancha o‘zgaradi.
Metamorfik
tog‘ Metamorfik tog‘ jinslari struktura va
jinslarining struktura teksturasi xuddi magmatic tog‘ jinslari
va teksturasi
struktura va teksturasini aniqlashdagi
sabablarga asoslanadi. Asosan quyidagi
ichki tuzilishlar ajratiladi:
1) kristalloblast; 2) kataklast va milonit; 3)
relikt yoki qoldiq.
Jami
4
N, A
2
4
N, A
2
100
50
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
Asosiyadabiyotlar
1.Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbaev X.J. Kristallografiya. T. «Universitet» 2004
2.Qo‘shmurodov O., Koneev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya.T. «Universitet», 2005
Internet saytlari
-http: //www.geolcom.ru/
-http: //www.twirpx.com/
-http: //www.mirknig.com/
-http: //www.arhibook.ru/
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
103
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Burg‘ulash va kon qidiruv lahmlarini o‘tish fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.07
Ajratilgan soat:
40
Toshkent-2021
104
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
105
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Burg‘ulash va kon qidiruv lahmlarini o‘tish
40
20
Burg‘ilash uskunalarining tavsifnomasi, burg‘ilash uskunasi
to‘g‘risida ma’lumotlar, burg‘ilash uskunasining turlari va asosiy
ko‘rsatkichlari, burg‘ilash uskunasining komplekti, burg‘ilash
uskunalarini joylashish sxemasi, burg‘ilash uskunalarining qurish
yo‘llari, burg‘ilash minoralari turlari va asosiy ko‘rsatkichlari,
burg‘ilash lebedkasi rotor, burg‘ilash nasosi, vertlyug va shlanglar,
turboburlar, elektroburlar haqida qisqacha tushuncha, burg‘ilash
uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya qilish ishlari.
Burg‘ilash uskunalarining tavsifnomasini bilish;
Burg‘ilash uskunasi to‘g‘risida ma’lumotlar bilish.
Burg‘ilash uskunasining turlari va asosiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish.
Burg‘ilash uskunasining komplekti bilan tanishish.
Burg‘ilash uskunalarini joylashish sxemasini o‘rganish.
Burg‘ilash uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya qilish ishlarini
bilish.
Bilimlar
Burg‘ilash qurilmalarni tarkibi va maqsadi tanlash;
Quduqlarni burg‘ilash jarayonida burg‘ilash uskunasini tanlash ;
Quduqlarni burg‘ilash jarayonida burg‘ilash usullarini tanlash;
Burg‘ilash uskunalarini joylashish sxemasini tanlash;
Burg‘ilash eritmalarni parametrlarini nazorat kilish;
Burg‘ilash eritmalarni parametrlarini nazorat qiluvchi asboblarni
ishlatishni bilish;
Quduqlarni burg‘ilash jarayonida burg‘ilash uskunalarini ishlatish va
ularga texnik xizmat ko‘rsatish;
Ko‘nikmalar
Burg‘ilash uskunasining turlari va asosiy ko‘rsatkichlarini aniqlash;
Neft va gaz quduqlarini burg‘ilash usullarini;
Kronblok va tal bloklarini asosiy vazifalari;
Burg‘ilash quvurlarining turlari, konstrukciyasi;
Burg‘ilash uskunalarini tashish usullari;
Nasosning ehtiyot qismlarini almashtirish;
Yuqori va past bosimli qatlamlarni ochish va atrof muxitni ximoyalash
choralarini.
O‘quv rejasiga muvofiq “Foydali qazilma konlarini qidirish va bashoratlash”,”Geologiya
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan qidiruv ishlari texnika va texnologiyasi “
fanning nomi
N – Nazariy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
A – Amaliy ta’lim;
shakli
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Majburiy
Dasturga qo‘yilgan
talab
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
O‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini
baholash
106
Mavzuning qisqacha mazmuni
1.
2.
Dasturga kirish.
Burg‘ilash
uskunalarini asosiy
vazifalari
va
ularning turlari.
Burg‘ilash ishlarining tarixi.
Burg‘ilash uskunalari me’yoriiy qatori.
Chuqur va o‘ta chuqur quduqlar uchun
burg‘ilash uskunalari. Dizel yuritmali
burg‘ilash uskunalari. Elektr yuritmali
burg‘ilash uskunalari. ZJ 50 DB burg‘ilash
uskunasi haqida tushuncha.
Burg‘ilash uskunasini komplektiga kiruvchi
mexanizmlar toifasi. Burg‘ilash minoralari.
Burg‘ilash lebyodka, tal sistemasi Burg‘ilash
nasoslari. Rotor. Vertlyug. Burg‘ilash
qorishmasini tayyorlovchi va tozalovchi
uskunalar. ZJ 50 DB uskunasining
komplektiga kiruvchi mexanizmlar.
Burg‘ilash uskunalarini tashish usullari.
Uskunalar
o‘rnatiladigan
maydonni
tayyorlash. Burg‘ilash minorasini qurish va
buzish jarayoni. Uskunalarni tartib bilan
o‘rnatish (montaj) va uskunalarni tartib bilan
buzish.(demontaj)
Minoralarniishlatiladiganturlari.
Minorasimon va “A” simon minoralar.
Minorani qismlariva elementlari. Minoraosti
mexanizmlari. JJ 315 / 45 – K4 vishkasi
haqida tushuncha.
Burg‘ilash uskunasini tuzulishi bilan
tanishish. Burg‘ilash uskunalarini jihozlarini
joylashish sxemasi.
Minorani
tayyorlashda
ishlatiladigan
materiallar. Minorani tuzilishi o‘lchamlari.
Minoralarni ishlatish qoidalari. Minoralarni
tashish yoki tortib yurish usullari. Minorani
yuk ko‘tarish qobiliyati va uni hisoblash.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Burg‘ilash uskunasi
komplektiga
kiruvchi
mexanizmlar.
Burg‘ilash
uskunasini tashish,
yig‘ish va buzish
ishlari.
(montajdemontaj)
Burg‘ilash
minoralari ularni
turlari, elementlari.
Burg‘ilash
uskunasini
konstruksiyalari
Minoralar tuzilishi
va yuk ko‘tarish
qobiliyati.
Kronblok va tal Kronblok va tal bloklarni asosiy vazifalari.
bloklar
tuzilishi, Kronblok va tal blokni o‘qlari, roliklari.
Kronblok va tal blokni ishlatish. Kronblok va
vazifasi.
tal bloklarni o‘rnatish va yechib olish. Ularni
texnik ko‘rsatkichlari.
Burg‘ilash
AKB.TSK.UMK. Havo bilan ishlaydigan
quvurlarini ochib osma kuluch PBK, burg‘ilash quvurlarini
yopishda
ochish va yopishda ishlatiladigan kuluchlar
va ularning qismlari. Elevatorlar va
107
Mustaqil ta’lim
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
ishlatiladigan
shtropalarning turlari, ishlatilishi hamda
uskunalar
tuzulishi.
kalitlar, elevatorlar
va shtropalar
10. Ko‘tarib-tushirish
ishlarini
avtomatlashtiruvchi
mexanizimlar.
11. Burg‘ilash
lebyodkasini
tuzilishi va asosiy
vazifasi.
12. Vertlyugni
tuzilishi, asosiy
vazifasi.
ASP.
Ko‘tarib
tushirish
ishlarida
ishlatiladigan yuqori yuritgich, uning
kismlari va afzalliklari.
Bir ikki va uch valli lebyodkalar.
Lentali lebyodkalar.
Gidravlik lebyodkalarning texnik
xaraktrestkasi.
Vertlyuglarning tuzilishi va ularning
qismlari. Ulardan foydalanish, texnik xizmat
ko‘rsatish va ta’mirlash.
13. Rotorning tuzilishi Rotor yuritmalari, rotor stoli va uning
va asosiy vazifasi.
kismlari. Rotorning ishlash xususiyati va
uning vazifalari.
Burg‘ilash
Nasoslarning mexanik va gidravlik qismlari
14.
nasoslarni turlari va va ularga o‘rnatilgan jihozlar. Burg‘ilash
nasoslarning
texnik
xarakteristikasi.
asosiy vazifalari.
Nasoslarni ishlatish uslubi.
Porshenli
nasosni
Porshenli nasoslarda so‘rish va siqish
15.
jarayonlari. Burg‘ilash nasosini yuritmasini
ishlatish uslublari.
quvvati. Havo kompensatorlari.
Burg‘ilash eritmalarini tayyorlash
asbob16. Burg‘ilash
qorishmalarini
uskunalari. Qum ajratuvchi gidrosiklon.
tozalashda
Balchiq
arjatuvchi
gidrosiklon
va
ishlatiladigan
sentrafugalarning turlari, tuzulishi va texnik
Gidrosiklon,
ko‘rsatkichlari. Eritmani tayyorlovchi asbobsentrafugalarning
uskunalarda ishlash tartibi. Uskunalarga
ishlatilishi.
xizmat ko‘rsatish ishlar muddatlari.
Gidromonitorli aralashtirgich. UPR-R17. Burg‘ilash
qorishmalarini
2,Gidravlik
aralashtirgich.
Suyuqlik
tayyorlash
aralashtirgich blokining tuzilishi va texnik
jihozlari.
xarakteristkasi.
Gidromonitorli
aralashtirgich.
UPR-R-2.
Gidravlik
aralashtirgich.
Suyuqlik
aralashtirgich
bloki.
Kran KP-12-3, KP-8-2. yordamchi lebyodka.
18. Yuk ko‘taruvchi
kranlar va
Protivozataskivatel, tal blok, kronblok.
ehtiyotlovchi
Diafragmamoslamasi.
moslamalar.
Transmissiyalarning ishlash prinsipi. ShPM19. Transmissiya
muftalari.
muftalarining ishlatish maqsadi, o‘rnatilishi
108
2
A
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
A
1
2
A
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
20. Burg‘ilash
uskunalari
yuritmalari.
va tuzilishi. ShP Muftalarni qisilgan havo
bilan ta’minlash. Kompressorlar KS-5m,
havo to‘plagich (vozduxosbornik V-4)
qisilgan havoni uzatish.
Burg‘ilash uskunalarining IYoD-ichki yonuv
dvigatelli yuritmalari (dizelnoy privod)
Qo‘llaniladigan dizellar turlari, tuzilishi va
texnik ko‘rsatkichlari. Dizellarni ishlatish
uslubi. Dizellarni suv va yonilg‘i moylash
materiallari bilan ta’minlash. Burg‘ilash
uskunasi
uchun
ishlatiladigan elektr
dvigatellari turlari. Elektr dvigatellarining
texnik ko‘rsatkichlari.
Jami
2
40
A
1
20
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev
“Buyuk kelajagimizni mard va olijanob
halqimiz bilan birga
quramiz”Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
7. Yu.V.Vadeskiy. Burenie NG skvajin. Moskva. Akademiya. 2006g.
8. V.R.Raximov. Burg‘ilash va portlatish ishlari. T.Tur.Ikb. 2007y.
9. A.Aminov va boshq. Burg‘ilash eritmalari. Toshkent. Chulpon. 2006y.
10. A.Aminov. Burg‘ilash mashinalari va uskunalari. Toshkent. Turon ikbol. 2008y.
11. B.Sh.Akramov Neft va gaz konlar.mashina va mexanizmlari. Toshkent. Ukituvchi. 2004y.
Internet saytlari
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
-http: www.gubkin.ru/
-http: www.achtng.ru/
-http: www.ipng.ru/
-http: www.geoinform.ru
109
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Foydali qazilma konlarining qidiruv va razvedka qilish asbob-uskunalari va
qurilmalariga texnik xizmat ko‘rsatish fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.08
Ajratilgan soat:
60
Toshkent-2021
110
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
111
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Foydali qazilma konlarining qidiruv va razvedka qilish asbobuskunalari va qurilmalariga texnik xizmat ko‘rsatish
60
27
Foydali qazilma konlarini baholash va razvedka qilish maqsadida Yer
qobig‘i tuzilishini fizik usullar bilan o‘rganish. Foydali qazilma
konlarini baholash va razvedka qilish usullari tabiiy maydonlar
(gravitatsion, magnit, elektr, seysmik, termik, yadroviy
nurlanishlar)ni o‘rganish va razvedka qilish asbob-uskunalari va
qurilmalariga texnik xizmat ko‘rsatish asoslanadi.
Yer tortish kuchi maydonini o‘rganuvchi gravimetrik razvedka.
Yer tabiiy magnit maydonini o‘rganuvchi magnitorazvedka.
Yerning tabiiy elektr maydonini, asosan, sun’iy hosil qilinadigan
o‘zgarmas va o‘zgaruvchan elektromagnit maydonlarni o‘rganuvchi
elektrorazvedka.
Portlovchi moddalarni portlatish yoki mexanik zarblarda hosil
qilinadigan va Yer qobig‘ida tarqaluvchi seysmik tebranishlar
maydonini o‘rganuvchi seysmorazvedka.
Tog‘ jinslarining issiqlik o‘tkazuvchanligi orasidagi farqqa
asoslanib, burg‘i quduqlaridagi haroratni o‘rganuvchi geotermik
razvedka.
Tog‘ jinslari va rudalarning tabiiy radioaktiv nurlanishini
o‘rganuvchi yadro geofizikasi.
Burg‘ilash quduqlaridagi fizik maydonlarni o‘rganuvchi karotaj.
Burg‘ilash quduqlari oraliqlaridagi ruda gavdalarini aniqlashga
asoslangan burg‘i quduqlari geofizikasi.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilish bosqichlari.
-Razvedka qilishning asosiy tamoillarini.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishni o‘z ichiga
oluvchi geologik tizimlar.
-Foydali qazilma konlarini razvedka qilishning gidrogeologik va
geofizik usullarini.
-Qattiq foydali qazilma konlari.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishning texnik
vositalarini.
-Regional ishlarni rejalashtirish va o‘tkazish.
-Foydali qazilma konlarini razvedka qilish uchun geologik, geofizik,
gidrogeologik, geokimyoviy burg‘ilash va sinash usullarni.
-Burg‘ilash jarayonidan olingan ma’lumotlariga ishlov berish va
tahlil qilish.
- Razvedka to‘rlarining shakllarini tanlash omillarini.
-Geologiya-qidiruv ishlari jarayonida xujjatlashtirish va namunalash
ishlarini.
-Qattiq foydali qazilma konlari va ma’dannamoyonlarini o‘z ichiga
olgan ma’danli maydonlar.
-Foydali qazilma konlaridagi qidirish, baholash va razvedka qilish
ishlari jarayonlarini bajarish va texnikiqtisodiy tahlil qilish.
112
15.Ma’danli maydonlarni burg‘ilash uchun tayyorligini aniqlash.
-Izlash va razvedka qilishda burg‘u quduqlarini va tog‘ lahimlarini
joylashtirish.
-Foydali qazilmalarga belgilanadigan konditsiya ko‘rsatkichlarini.
-Foydali qazilma o‘zgaruvchanligini o‘rganishning nazariy asoslari.
-Razvedka to‘rlarining zichligini aniqlashda zaxiralar tasnifidan
foydalanish bo‘yicha yo‘riqnomani qo‘llashni.
-Razvedka jarayonida ma’dan tanalarini chegaralash qoidalarini.
-Namunalash natijalari bo‘yicha geologik qirqimdagi ma’dan
tanasini chegaralashni.
-Razvedka maqsadlarida konlarni guruhlarga ajratish tamoyillari.
-Razvedka natijalari bo‘yicha konni geologik-iqtisodiy baholash
tamoyillari.
-Foydali qazilmalarning balans va balansdan tashqari zahiralari.
-Qazib olinadigan zahiralar balansi.
-Foydali qazilma konlarining zaxiralarini toifalari (kategoriyalari).
-Foydali qazilma konlarining zaxiralarini hisoblash usullari.
-Oddiy statistik usulda zahira hisoblash va shu kabi ma’lumotlar.
Qattiq foydali qazilma konlarini baholash va razvedka qilish
usullarida tabiiy va sun’iy hosil qilinadigan fizik maydonlardan
foydalaniladi. Tabiiy maydon usullari nisbatan arzon va bir
xildagi, oson solishtiriladigan ma’lumotlar bergani uchun katta
hududlardagi ishlarda ko‘llaniladi. Bu usul qimmatbaho burg‘ilash
Ko‘nikmalar
va tog‘ ishlarining aniq yo‘nalishlarini belgilab, ularning
samaradorligini oshiradi. Shuning uchun rekognossirovka ishlarida
asosan tabiiy maydonli geofizik razvedka usullari
(magnitorazvedka), kichik hududlardagi ishlarda asosan sun’iy
fizik maydonlar (seysmorazvedka) qo‘llaniladi.
O‘quv rejasiga muvofiq “Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari”,
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan “Konlarning genetik va sanoat turlari” dasturlari
fanning nomi
N – Nazariy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
A – Amaliy ta’lim;
shakli
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Dasturga qo‘yilgan talab Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
ko‘nikmalarini baholash
Mavzuning qisqacha mazmuni
Foydali qazilma konlarini Foydali qazilma konlarini izlash va
izlash va razvedka qilish razvedka qilish bosqichlari.
bosqichlari.
113
Mustaqil ta’lim
1.
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Razvedka qilishning asosiy
tamoyillari.
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilishni o‘z
ichiga
oluvchi
geologik
tizimlar.
Foydali qazilma konlarini
razvedka
qilishning
gidrogeologik va geofizik
usullarida
ishlatiladigan
asbob-uskunalari
va
qurilmalariga texnik xizmat
ko‘rsatish
Qattiq foydali qazilma konlari
Razvedka
qilishning
asosiy
tamoyillari.
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka qilishni o‘z ichiga oluvchi
geologik tizimlar.
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilishning
texnik vositalari va asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Regional
ishlarni
rejalashtirish va o‘tkazishda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Foydali qazilma konlarini
razvedka
qilish
uchun
geologik,
geofizik,
gidrogeologik, geokimyoviy
burg‘ilash
va
sinashda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish.
Burg‘ilash
jarayonidan
olingan ma’lumotlariga ishlov
berish va tahlil qilishda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Razvedka
to‘rlarining
shakllarini tanlash omillari.
Geologiya-qidiruv
ishlari
jarayonida xujjatlashtirish va
namunalash
ishlari
da
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Qattiq foydali qazilma konlari
va ma’dan namoyonlarini o‘z
ichiga
olgan
ma’danli
maydonlar.
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka qilishning texnik vositalari
va
asbob-uskunalari
va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Regional ishlarni rejalashtirish va
o‘tkazishda ishlatiladigan asbobuskunalari va qurilmalariga texnik
xizmat ko‘rsatish
Foydali qazilma konlarini razvedka
qilishning gidrogeologik va geofizik
usullarida ishlatiladigan asbobuskunalari va qurilmalariga texnik
xizmat ko‘rsatish
Qattiq foydali qazilma konlari.
Foydali qazilma konlarini razvedka
qilish uchun geologik, geofizik,
gidrogeologik,
geokimyoviy
burg‘ilash va sinashda ishlatiladigan
asbob-uskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Burg‘ilash jarayonidan olingan
ma’lumotlariga ishlov berish va
tahlil qilishda ishlatiladigan asbobuskunalari va qurilmalariga texnik
xizmat ko‘rsatish
Razvedka to‘rlarining shakllarini
tanlash omillari.
Geologiya-qidiruv
ishlari
jarayonida
xujjatlashtirish
va
namunalash ishlari da ishlatiladigan
asbob-uskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Qattiq foydali qazilma konlari va
ma’dan namoyonlarini o‘z ichiga
olgan ma’danli maydonlar.
114
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
4
N, A
2
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Foydali qazilma konlaridagi
qidirish, baholash va razvedka
qilish ishlari jarayonlarini
bajarish va texnikiqtisodiy
tahlil qilish da ishlatiladigan
asbob-uskunalari
va
qurilmalariga texnik xizmat
ko‘rsatish
Ma’danli
maydonlarni
burg‘ilash uchun tayyorligini
aniqlash da ishlatiladigan
asbob-uskunalari
va
qurilmalariga texnik xizmat
ko‘rsatish
Izlash va razvedka qilishda
burg‘u quduqlarini va tog‘
lahimlarini joylashtirish da
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlari.
Foydali
qazilma
o‘zgaruvchanligini
o‘rganishning
nazariy
asoslari.
Razvedka
to‘rlarining
zichligini aniqlashda zaxiralar
tasnifidan
foydalanish
bo‘yicha
yo‘riqnomani
qo‘llash.
Razvedka jarayonida ma’dan
tanalarini
chegaralashda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Namunalash
natijalari
bo‘yicha geologik qirqimdagi
ma’dan tanasini chegaralash
da
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Razvedka
maqsadlarida
konlarni guruhlarga ajratishda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Razvedka natijalari bo‘yicha
konni
geologik-iqtisodiy
baholashda
ishlatiladigan
asbob-uskunalari
va
Foydali
qazilma
konlaridagi
qidirish, baholash va razvedka qilish
ishlari jarayonlarini bajarish va
texnik iqtisodiy tahlil qilish da
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Ma’danli maydonlarni burg‘ilash
uchun tayyorligini aniqlash da
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Izlash va razvedka qilishda burg‘u
quduqlarini va tog‘ lahimlarini
joylashtirish
da
ishlatiladigan
asbob-uskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlari.
Foydali qazilma o‘zgaruvchanligini
o‘rganishning nazariy asoslari.
Razvedka to‘rlarining zichligini
aniqlashda zaxiralar tasnifidan
foydalanish bo‘yicha yo‘riqnomani
qo‘llash.
Razvedka
jarayonida
ma’dan
tanalarini
chegaralash
da
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Namunalash natijalari bo‘yicha
geologik
qirqimdagi
ma’dan
tanasini
chegaralash
da
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Razvedka maqsadlarida konlarni
guruhlarga ajratishda ishlatiladigan
asbob-uskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Razvedka natijalari bo‘yicha konni
geologik-iqtisodiy
baholashda
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
115
2
N
1
2
A
1
2
A
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
A
1
4
N, A
2
2
A
1
2
A
1
23
24
25
26
27
qurilmalariga texnik xizmat
ko‘rsatish.
Foydali qazilmalarning balans
va
balansdan
tashqari
zahiralarini
aniqlashda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish.
Qazib olinadigan zahiralar
balansini
aniqlashda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish.
Foydali qazilma konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari)ga ajratishda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish.
Foydali qazilma konlarining
zaxiralarini
hisoblashda
ishlatiladigan
asbobuskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish
Oddiy statistik usulda zahira
hisoblashda
ishlatiladigan
asbob-uskunalari
va
qurilmalariga texnik xizmat
ko‘rsatish
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Foydali qazilmalarning balans va
balansdan tashqari zahiralarini
aniqlashda ishlatiladigan asbobuskunalari va qurilmalariga texnik
xizmat ko‘rsatish
Qazib
olinadigan
zahiralar
balansini aniqlashda ishlatiladigan
asbob-uskunalari va qurilmalariga
texnik xizmat ko‘rsatish.
Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari)ga
ajratishda
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish.
Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini
hisoblashda
ishlatiladigan asbob-uskunalari va
qurilmalariga
texnik
xizmat
ko‘rsatish
Oddiy statistik usulda zahira
hisoblashda ishlatiladigan asbobuskunalari va qurilmalariga texnik
xizmat ko‘rsatish
Jami
2
N
1
4
N, A
2
2
A
1
2
A
1
2
A
1
60
30
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
116
Internet saytlari
-http: //www.geolcom.ru/
-http: //www.twirpx.com/
-http: //www.mirknig.com/
-http: //www.arhibook.ru/
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
117
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Karotaj ishlari va geofizik usullarni komplekslash fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.09
Ajratilgan soat:
60
Toshkent-2021
118
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
119
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Karotaj ishlari va geofizik usullarni komplekslash
Dastur nomi
60
Ajratilgan soat
30
Mavzular soni
O‘quvchilariga “Karotaj ishlari va geofizik usullarni komplekslash”
Dasturning maqsadi
fanini o‘rgatish va ularga burg‘ilash quduqlarida geofizik tadqiqot
usullarini o‘rganish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish.
O‘zlashtirish (o‘qitish) Geofizik usullar haqida umumiy ma’lumotlarni;
natijalari
Elektrokarotajning fizik asoslari, o‘lchanadigan va o‘rganiladigan fizik
kattaliklarni;
Elektrokarotajning shakllari, o‘lchash texnikasini;
Elektrokarotaj natijalarini qayta ishlashni;
Geofizik asbob-uskunalarga qo‘yilgan asosiy talablarni;
Avtomatik karotaj stansiyalarini;
Karotaj stansiyalarining jixozlari va karotaj anjomlarini;
Badioaktivlik, radioaktivlik qonuni, radioaktivlikning o‘lchov
birliklarini; radioaktiv karotaj shakllari. O‘lchovasboblari va o‘lchash
texnikasini
Burg‘ilash uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya qilish ishlarini
bilish.
Geofizik usullar haqida umumiy ma’lumotlarni;
Bilimlar
Elektrokarotajning fizik asoslari, o‘lchanadigan va o‘rganiladigan fizik
kattaliklarni;
Elektrokarotajning shakllari, o‘lchash texnikasini;
Elektrokarotaj natijalarini qayta ishlashni;
Geofizik asbob-uskunalarga qo‘yilgan asosiy talablarni;
Avtomatik karotaj stansiyalarini;
Karotaj stansiyalarining jixozlari va karotaj anjomlarini;
Badioaktivlik, radioaktivlik qonuni, radioaktivlikning o‘lchov
birliklarini; radioaktiv karotaj shakllari. O‘lchovasboblari va o‘lchash
texnikasini
Burg‘ilash quduqlarini geofizik tadqiqotlashning boshqa usullarini;
Ko‘nikmalar
Burg‘ilash qudug‘i o‘qining og‘ishini (inklinometriya) va diametrini
o‘lchash (kavernometriya), rasxodometriya asoslarini;
Burg‘ilash qudug‘ida qatlam elementlarini, (profilemetriya), haroratni
(termokarotaj) o‘lchash va sement halqasi balandligini, qoplama
quvurlar xollatini aniqlashni;
Burg‘ilash quduqlarida teshish (perforatsiya) va namuna olish ishlarini
bajarishni;
Burg‘ilash quduqlarida geologik masalalarni yechishda geofizik
usullarni tanlashni;
Burg‘ilash qudug‘i kesimini litologik ajratish, korrelyatsiyalash va
interpretatsiyaqilishni
O‘quv
rejasiga “Neft va gaz quduqlarini burg‘ilash texnologiyasi”
muvofiq o‘zaro bog‘liq
bo‘lgan fanning nomi
120
O‘qitishni tashkiliy
shakli
Dasturga qo‘yilgan
talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini
baholash
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
1.
2.
Mavzuning nomi
Geofizik usullar haqida
umumiy ma’lumotlarni
Elektrokarotajning fizik
asoslari, o‘lchanadigan va
o‘rganiladigan fizik
kattaliklarni,
elektrokarotajning shakllari,
o‘lchash texnikasi
Elektrokarotaj natijalarini
qayta ishlash
Geofizik asbob-uskunalarga
4.
qo‘yilgan asosiy talablari
Avtomatik karotaj
5.
stansiyalari
Karotaj stansiyalarining
6. jixozlari va karotaj
anjomlari
Radioaktivlik, radioaktivlik
7. qonuni, radioaktivlikning
o‘lchov birliklari
Radioaktiv karotaj shakllari.
8 o‘lchov asboblari va
o‘lchash texnikasi
Burg‘ilash quduqlarini
9 geofizik tadqiqotlashning
boshqa usullari
Burg‘ilash qudug‘i o‘qining
og‘ishini (inklinometriya)
10. va diametrini o‘lchash
(kavernometriya),
rasxodometriya asoslari
11. Burg‘ilash qudug‘ida qatlam
elementlarini,
3.
O‘qitishni
tashkiliy shakli
Mustaqil ta’lim
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
Karotaj stansiyalarining jixozlari va karotaj
anjomlarini bilish
2
N
1
Radioaktivlik, radioaktivlik qonuni,
radioaktivlikning o‘lchov birliklarini bilish
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
N
1
2
A
1
Mavzuning qisqacha mazmuni
Geofizik usullar haqida umumiy
ma’lumotlarni
Elektrokarotajning fizik asoslari,
o‘lchanadigan va o‘rganiladigan fizik
kattaliklarni; elektrokarotajning shakllari,
o‘lchash texnikasini bilish
Elektrokarotaj natijalarini qayta ishlashni
bilish
Geofizik asbob-uskunalarga qo‘yilgan asosiy
talablarni bilish
Avtomatik karotaj stansiyalarini
Radioaktiv karotaj shakllari. o‘lchov
burg‘ilash quduqlarini geofizik
tadqiqotlashning boshqa usullarini bilish
Burg‘ilash quduqlarini geofizik
tadqiqotlashning boshqa usullarini bilish
Burg‘ilash qudug‘i o‘qining og‘ishini
(inklinometriya) va diametrini o‘lchash
(kavernometriya), rasxodometriya asoslarini
bilish
Burg‘ilash qudug‘ida qatlam elementlarini,
(profilemetriya), haroratni (termokarotaj)
121
(profilemetriya), haroratni
(termokarotaj) o‘lchash va
sement halqasi balandligini,
qoplama quvurlar xolatini
aniqlash
Burg‘ilash quduqlarida
teshish (perforatsiya) va
12.
namuna olish ishlarini
bajarish
13. Burg‘ilash quvurlarini ochib
yopishda
ishlatiladigan
uskunalar
kalitlar,
elevatorlar
va
shtropalar
o‘lchash va sement halqasi balandligini,
qoplama quvurlar xollatini aniqlashni bilish
Burg‘ilash quduqlarida teshish (perforatsiya)
va namuna olish ishlarini bajarishni bilish
AKB.TSK.UMK. Havo bilan ishlaydigan
osma kuluch PBK, burg‘ilash quvurlarini
ochish va yopishda ishlatiladigan kuluchlar va
ularning
qismlari.
Elevatorlar
va
shtropalarning turlari, ishlatilishi hamda
tuzilishi.
14. Ko‘tarib-tushirish ishlarini ASP. Ko‘tarib tushirish ishlarida ishlatiladigan
avtomatlashtiruvchi
yuqori yuritgich, uning kismlari va
mexanizimlar.
afzalliklarini bilish.
Bir ikki va uch valli lebyodkalar.
15. Burg‘ilash lebyodkasini
tuzilishi va asosiy vazifasi.
Lentali lebyodkalar.
Gidravlik lebyodkalarning texnik
xaraktrestkasini o‘rganish
16. Vertlyugni tuzilishi, asosiy Vertlyuglarning tuzilishi va ularning qismlari.
Ulardan foydalanish, texnik xizmat ko‘rsatish
vazifasi.
va ta’mirlashni o‘rganish
Rezina metalli shlanglarga qo‘yilgan talablar.
17. Rezina metalli shlanglar
tuzilishi.
Vertlyuglar va shlanglardan foydalanishda
mehnat xavfsizligi va atrof – muhit
muhofazasini bilish
18. Rotorning tuzilishi va asosiy Rotor yuritmalari, rotor stoli va uning kismlari.
Rotorning ishlash xususiyati va uning
vazifasi.
vazifalarini bilish
19. Burg‘ilash nasoslarni turlari Nasoslarning mexanik va gidravlik qismlari va
ularga o‘rnatilgan jihozlar. Burg‘ilash
va asosiy vazifalari.
nasoslarning
texnik
xarakteristikasi.
Nasoslarni ishlatish uslublarini o‘rganish
Porshenli nasoslarda so‘rish va siqish
20. Porshenli nasosni ishlatish
uslublari.
jarayonlari. Burg‘ilash nasosini yuritmasini
quvvati. Havo kompensatorlarini bilish
Burg‘ilash qorishmasini tozalovchi tebranma
21. Burg‘ilash qorishmalarini
tozalashda ishlatiladigan
elakning turlari, tuzilishi va o‘lchamlari.
tebranma elakning
Tebranma elakning texnik xarakteristikasi.
ishlatilishi.
Uskunalarga
xizmat
ko‘rsatish
ishlar
muddatlarini bilish
22. Burg‘ilash qorishmasini
tozalovchi degazatorlar
23. Burg‘ilash qorishmalarini
tozalashda ishlatiladigan
Gidrosiklon,
Burg‘ilash qorishmasi tarkibidagi gazlarni
tozalsh uchun ishlatiladigan
Degazatorlar va ularni ishlash prinsipini
o‘rganish.
Burg‘ilash eritmalarini tayyorlash
asbobuskunalari. Qum ajratuvchi gidrosiklon.
Balchiq
arjatuvchi
gidrosiklon
va
122
2
A
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
A
1
2
N
1
2
A
1
sentrafugalarning
ishlatilishi.
sentrafugalarning turlari, tuzulishi va texnik
ko‘rsatkichlari. Eritmani tayyorlovchi asbobuskunalarda ishlash tartibi. Uskunalarga
xizmat ko‘rsatish ishlar muddatlarini bilish.
Burg‘ilash qorishmasinig zichligini aniqlash.
24. Burg‘ilash qorishmalarinig
parametrlari, zichligi,
Ariometr. Qovushqoqligini aniqlash
Viskozimetr.Suvlangaligini o‘lchash VM-6
qovushqoqligi va
2 A 1
asboblarining tuzilishi va qismlarini
suvlanganligi.
o‘rganish.
Mexanik ikkivallik aralashtirgich, Frezerli
25. Burg‘ilash qorishmalarini
tayyorlash jihozlari.
maydalagich,Agregat
APPJ-4,UPPJ-2
Mexanik ikkivallik
agregatlarining vazifalari,tuzilishi va texnik
2 A 1
aralashtirgich. Frezerli
xarakteristkasi.Ushbu
agregatlar
bilan
maydalagich.Agregat APPJ- ishlashda atrof muhit muhofazasini bilish.
4,UPPJ-2.
Gidromonitorli
aralashtirgich.
UPR-R26. Burg‘ilash qorishmalarini
tayyorlash jihozlari.
2,Gidravlik
aralashtirgich.
Suyuqlik
Gidromonitorli
aralashtirgich blokining tuzilishi va texnik
aralashtirgich. UPR-R-2.
xarakteristkasini bilish.
2 N 1
Gidravlik aralashtirgich.
Suyuqlik aralashtirgich
bloki.
Rotorni aylanishiga sarflanadigan kuchni
27. Burg‘ilash jarayonini
ko‘rsatkichlarini nazorat
ko‘rsatuvchi “Momentomer” GIV-6 Ilgakdagi
2 A 1
etuvchi avtomatik
(kryuk)og‘irlikni ko‘rsatuvchi. Avtomatik
moslamalar.
o‘lchovchi uskunalarni ishini nazorat qilish.
Tishli
uzatmalar.
Tasmali
uzatmalar.
28. Aylanma harakatlarni
Zanjirliuzatmalar.
Kardanli
uzatmalar. 2 N 1
uzatish usullari.
Chervyakliuzatmalar.
Burg‘ilash
uskunalari
Burg‘ilash uskunalarining IYoD-ichki yonuv
29.
yuritmalari.
dvigatelli yuritmalari (dizelnoy privod)
Qo‘llaniladigan dizellar turlari, tuzilishi va
texnik ko‘rsatkichlari. Dizellarni ishlatish
uslubi. Dizellarni suv va yonilg‘i moylash 2 N 1
materiallari bilan ta’minlash. Burg‘ilash
uskunasi
uchun
ishlatiladigan elektr
dvigatellari turlari. Elektr dvigatellarining
texnik ko‘rsatkichlari.
Uralmash BU-6500 D.G rusumli burg‘ilash
30. Chuqur va o‘ta chuqur
quduqlarini burg‘ilash
uskunasini texnik ko‘rsatkichlari. Burg‘ilash
uskunasining komplektiga kiruvchi mashina
uskunalari.
va mexanizmlar. Burg‘ilash uskunasini
avtomatlashtirilgan
tizimi.
BU-8000 2 A 1
burg‘ilash uskunalarining tuzilishi, texnik
ko‘rsatkichlari. BU-6500 va BU-8000
burg‘ilash uskunalarini montaj qilish va tortib
o‘rnatish usullari.
Jami
60
30
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
123
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
7. Yu.V.Vadeskiy. Burenie NG skvajin. Moskva. Akademiya. 2006g.
8. V.R.Raximov. Burgilash va portlatish ishlari. T.Tur.Ikb. 2007y.
9. A.Aminov va boshq. Burg‘ilash eritmalari. Toshkent. Chulpon. 2006y.
10. A.Aminov. Burgilash mashinalari va uskunalari. Toshkent. Turon ikbol. 2008y.
11. B.Sh.Akramov Neft va gaz konlar.mashina va mexanizmlari. Toshkent. Ukituvchi. 2004y.
Internet saytlari
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
-http: www.gubkin.ru/
-http: www.achtng.ru/
-http: www.ipng.ru/
-http: www.geoinform.ru
-http: //www.burenie-vsem.ru/
-http: //www.intradrill.com/
-http: //www.burovik45.ru/
-http: //www.hanlyma.ru/
-http: //www.kamera.ru/
-http: //www.kamteh.com/
-http: //www.geomash.ru/
-http: //www.kurganbur.ru/
124
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Foydali qazilma konlarini qidirish, baholash, bashoratlash, razvedka qilish
asoslari va razvedka qilishning geofizik usullari fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.10
Ajratilgan soat:
204
Toshkent-2021
125
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
126
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida
qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Ko‘nikmalar
Foydali qazilma konlarini qidirish, baholash, bashoratlash,
razvedka qilish asoslari va razvedka qilishning geofizik
usullari
204
53
Foydali qazilma konlarni ochish usullari, tayyorlash sxemasi va
qazish tizimlarini bajarish tamoyillarini, mavjud kon-geologik
sharoit uchun uning ratsional parametrlarini hisoblashni va xavfsiz
mehnat sharoitini ta’minlashni o‘rganish bilan shug‘ullanadigan
fan.
Bu bilimlar har xil murakkab kon-geologik sharoitlarda qazish kav
joylarida foydali qazilmalarni qazish bilan bog‘liq jarayonlarni
bajarishda, lahimlarni qazib o‘tishda, ma’danni tashishda, qazish
kavjoylarini shamollatishda, lahimlarni ta’mirlashda keng
qo‘llaniladi.
Foydali qazilma konlarini qidirish va bashoratlashning nazariy
asoslari.
Foydali qazilma konlarini qidirish va bashoratlashning iqtisodiy va
matematik nazariy asoslari.
Geologiya-qidiruv ishlarining turli bosqichlarida bashoratlashning
xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo‘lish.
Foydali qazilma konlarini iqlim mezoni bo‘yicha bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini stratigrafiya mezoni bo‘yicha
bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini litologiya mezoni bo‘yicha
bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini magmatik mezon bo‘yicha
bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini geokimyoviy-mineralogik mezon
bo‘yicha bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini qidirish mezonlari va belgilari bo‘yicha
umumiy bashortalashni.
Turli geologik va geografikiqtisodiy sharoitlardan kelib chiqib
qidirish usullarini tanlashni.
Namunalarni olish va ularga ishlov berish hamda tahlil qilish
usullarini tanlashni bilishi va ulardan foydalana olishni.
Ma’danli maydonlar, konlar va ma’dannamoyonlari bo‘yicha
bashoratli xaritalar tuzish.
Bashortali xaritalarni ijodiy-tanqidiy tahlil qilish.
Qidirish loyixalari uchun bashoratli qirqimlar tuzish va shu kabi
ma’lumotlarni.
Foydali qazilma konlarini qidirish va bashoratlashning nazariy
asoslari.
Foydali qazilma konlarini qidirish va bashoratlashning iqtisodiy va
matematik nazariy asoslari.
127
Geologiya-qidiruv ishlarining turli bosqichlarida bashoratlashning
xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo‘lish.
Foydali qazilma konlarini iqlim mezoni bo‘yicha bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini stratigrafiya mezoni bo‘yicha
bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini litologiya mezoni bo‘yicha
bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini magmatik mezon bo‘yicha
bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini geokimyoviy-mineralogik mezon
bo‘yicha bashortalashni.
Foydali qazilma konlarini qidirish mezonlari va belgilari bo‘yicha
umumiy bashortalashni.
Turli geologik va geografikiqtisodiy sharoitlardan kelib chiqib
qidirish usullarini tanlashni.
Namunalarni olish va ularga ishlov berish hamda tahlil qilish
usullarini tanlashni bilishi va ulardan foydalana olishni.
Ma’danli maydonlar, konlar va ma’dannamoyonlari bo‘yicha
bashoratli xaritalar tuzish.
Bashortali xaritalarni ijodiy-tanqidiy tahlil qilish.
Qidirish loyixalari uchun bashoratli qirqimlar tuzish va shu kabi
ma’lumotlarni o‘rganadi;
O‘quv rejasiga muvofiq “Kon ishlari asoslari” ,”Umumiy geologiya va foydali qazilmalar
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan asoslari ”
fanning nomi
N – Nazariy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
A – Amaliy ta’lim;
shakli
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Majburiy
Dasturga qo‘yilgan
talab
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
O‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini
baholash
Mavzuning qisqacha mazmuni
Foydali qazilma konlarni Foydali qazilma konlarni qazib
qazib olishning kon- olishning kon-geologik sharoitlari.
Ma’danli konlar, jins yoki puch
geologik sharoitlari.
jinslar, kon massasi haqida
tushuncha. Ma’danli konlarning
yotish shakllari.
128
Mustaqil ta’lim
1.
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
2
N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Foydali
qazilma
konlarning o‘lchamlari va
ma’dan
zahiralari.
Foydali
qazilma
konlarinig qalinlik va
og‘ish burchagi bo‘yicha
tasniflanishi.
Foydali
qazilmaning
balansli,
balansdan tashqari va
sanoat zahiralari.
Foydali qazilmani yer
qa’ridan qazib olishni
baholovchi asosiy
ko‘rsatkichlar.
Ma’danning yo‘qotilishi
va sifatsizlanishi.
Rudnik haqida
tushuncha. Rudnikning
ishlab chiqarish quvvati.
Qazib olishda va
qirqishda bloklar soni.
Yer osti usulida qazib
olish texnologiyasi va yer
osti
rudnigining
texnologik
sxemasi
xaqida tushuncha. Asosiy
va yordamchi texnologik
jarayonlar.
Ma’danli konlarni
ochish. Kon jinslari
surilishi va qulashining
asosiy qonuniyatlari.
Shaxta stvollari. Ochish
sxemasining tasnifi.
Konlarni vertikal stvollar
bilan ochish.
Qiya
stvollar
bilan
ochish. Skipli ko‘tarish
uskunasi
bilan
jihozlangan qiya stvollar
bilan ochish sxemasi.
Shtolnya bilan ochish.
Aralash ochish usullari.
Tayyorlash usullarining
tasnifi
va
konlarni
tayyorlashga
qo‘yiladigan
talablar.
Polli tayyorlash.
Qavatli
tayyorlash.Tik
konlarni
qavat
va
bloklarga bo‘lish. Qavat
Foydali
qazilma
konlarning
o‘lchamlari va ma’dan zahiralari.
Foydali qazilma konlarinig qalinlik
va og‘ish burchagi bo‘yicha
tasniflanishi. Foydali qazilmaning
balansli, balansdan tashqari va
sanoat zahiralari. Ma’danning sifati
va mexanik xossalari.
4
N,A
2
Foydali qazilmani yer qa’ridan
qazib olishni baholovchi asosiy
ko‘rsatkichlar.
Ma’danning
yo‘qotilishi va sifatsizlanishi.
4
N,A
2
Rudnik
haqida
tushuncha.
Rudnikning
ishlab
chiqarish
quvvati. Qazib olishda va qirqishda
bloklar soni.
2
N
1
Yer osti usulida qazib olish
texnologiyasi
va
yer
osti
rudnigining texnologik sxemasi
xaqida tushuncha. Asosiy va
yordamchi texnologik jarayonlar.
2
N
1
Ma’danli konlarni ochish. Kon
jinslari surilishi va qulashining
asosiy
qonuniyatlari.
Shaxta
stvollari.
Ochish
sxemasining
tasnifi.
2
N
1
Konlarni vertikal stvollar bilan
ochish.
4
N,A
2
Qiya stvollar bilan ochish. Skipli
ko‘tarish uskunasi bilan jihozlangan
qiya stvollar bilan ochish sxemasi.
4
N,A
2
4
N,A
2
Tayyorlash usullarining tasnifi va
konlarni tayyorlashga qo‘yiladigan
talablar. Polli tayyorlash.
4
N,A
2
Qavatli tayyorlash. Tik konlarni
qavat va bloklarga bo‘lish. Qavat va
bloklarni qazib olish tartibi.
4
N,A
2
Shtolnya bilan ochish. Aralash
ochish usullari.
129
12
13
14
15
16
17
18
va bloklarni qazib olish
tartibi. Konlarni qavatli
tayyorlashda
tashish
gorizontida
lahimlarni
joylashtirish.
Ma’danni ajratib olish
(maydalab urib tushirish)
usullarining tasnifi.
Ma’danni shpurli ajratib
olish. Perfaratorlar va
o‘zi yurar burg‘ilash
uskunalari qo‘llanilganda
shpurli ajratib olish
sxemalari. Shpurlarni
burg‘ilashning asosiy
usullari. Shpurlarni
zaryadlash va portlatish.
Ma’danni
skvajinali
ajratib
olish.
Skvajinalarnig diametrini
tanlash.
Ma’danni
vertikal, gorizontal va
qiya tabaqalar bilan
ajratib olish. Ajratib
olinadigan
tabaqada
skvajinalarni
joylashtirish.Skvajinalarn
i
burg‘ilash
uchun
qo‘llaniladigan burg‘ilash
vositalari.
Ma’danning noo‘lcham
bo‘laklarini qaytadan
maydalash.
Ma’danni
eltish
usullarining tasnifi.
Ma’danni o‘z og‘irligi
ta’sirida eltish. Ma’danni
ruda tushirgichlar orqali
o‘z og‘irligi ta’sirida
eltish. Ma’danni qazib
olish bo‘shlig‘i bo‘ylab
o‘z og‘irligi ta’sirida
eltish.
Ma’danni
kurakli
sidirg‘ichlar yordamida
eltish.
Sidirish
gorizontining
sxemasi.
Ma’danni
eltishiga
mo‘ljallangan
kurakli
sidirg‘ichlar.
Kurakli
sidirg‘ichlarning
ish
unumdorligi.
Konlarni
qavatli
tayyorlashda
tashish
gorizontida
lahimlarni
joylashtirish.
Ma’danni ajratib olish (maydalab
urib tushirish) usullarining tasnifi.
4
N,A
2
Ma’danni shpurli ajratib olish.
Perfaratorlar va o‘zi yurar
burg‘ilash uskunalari
qo‘llanilganda shpurli ajratib olish
sxemalari. Shpurlarni
burg‘ilashning asosiy usullari.
Shpurlarni zaryadlash va portlatish.
4
N,A
2
Ma’danni skvajinali ajratib olish.
Skvajinalarnig diametrini tanlash.
Ma’danni vertikal, gorizontal va
qiya tabaqalar bilan ajratib olish.
Ajratib
olinadigan
tabaqada
skvajinalarni
joylashtirish.
Skvajinalarni burg‘ilash uchun
qo‘llaniladigan
burg‘ilash
vositalari.
4
N,A
2
Ma’danning noo‘lcham bo‘laklarini
qaytadan maydalash.
4
N,A
2
Ma’danni eltish usullarining tasnifi.
4
N,A
2
Ma’danni o‘z og‘irligi ta’sirida
eltish. Ma’danni ruda tushirgichlar
orqali o‘z og‘irligi ta’sirida eltish.
Ma’danni qazib olish bo‘shlig‘i
bo‘ylab o‘z og‘irligi ta’sirida eltish.
4
N,A
2
Ma’danni kurakli sidirg‘ichlar
yordamida
eltish.
Sidirish
gorizontining sxemasi. Ma’danni
eltishiga mo‘ljallangan kurakli
sidirg‘ichlar.
Kurakli
sidirg‘ichlarning ish unumdorligi.
4
N,A
2
130
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
O‘zi yurar uskunalar
yordamida ma’danni
eltish. Yuklovchi
mashinalar.Eltuvchi
mashinalar.
Yuklab tashuvchi
mashinalar, yuklab
tashuvchi mashinalarning
ish unumdorligi. O‘zi
yurar uskunalar
qo‘llanilganda eltuvchi
lahimlarning ko‘ndalang
kesim yuzasini tanlash.
Ma’danni ta’minlagichlar
yordamida
eltish.
Ta’minlagich
turlari.
Ta’minlagichlarni
o‘rnatish
sxemalari.
Ta’minlagichlarning ish
unumdorligi.
Qazib olingan bo‘shliqni
asrash usullari. Qazib
olingan bo‘shliqni tabiiy
xolda asrash. Qazib
olingan bo‘shliqni
asrashda qo‘llaniladigan
seliklar.
Qazib olingan rudaga
atrof kon jinslarini
qulatish
Qazib olingan bo‘shliqni
sun’iy xolda asrash.
Qazib olingan bo‘shliqni
puch jinslar yoki boshqa
materiallar bilan
to‘ldirish. Qazib olingan
bo‘shliqni
mustaxkamlash.
Ma’danli konlarni
qazish tizimlarining
tasnifi.
O‘zi yurar uskunalar yordamida
ma’danni eltish. Yuklovchi
mashinalar.Eltuvchi mashinalar.
4
N,A
2
Yuklab tashuvchi mashinalar,
yuklab tashuvchi mashinalarning
ish unumdorligi. O‘zi yurar
uskunalar qo‘llanilganda eltuvchi
lahimlarning ko‘ndalang kesim
yuzasini tanlash.
4
N,A
2
Ma’danni
ta’minlagichlar
yordamida eltish. Ta’minlagich
turlari. Ta’minlagichlarni o‘rnatish
sxemalari. Ta’minlagichlarning ish
unumdorligi.
4
N,A
2
Qazib olingan bo‘shliqni asrash
usullari. Qazib olingan bo‘shliqni
tabiiy xolda asrash. Qazib olingan
bo‘shliqni asrashda qo‘llaniladigan
seliklar.
4
N,A
2
Qazib olingan rudaga atrof kon
jinslarini qulatish
4
N,A
2
Qazib olingan bo‘shliqni sun’iy
xolda asrash. Qazib olingan
bo‘shliqni puch jinslar yoki boshqa
materiallar bilan to‘ldirish. Qazib
olingan bo‘shliqni mustaxkamlash.
4
N,A
2
Ma’danli konlarni qazish
tizimlarining tasnifi.
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
Sidirg‘asiga
qazish
tizimi.
qazish
tizimining
qazish Sidirg‘asiga
mazmuni,
qo‘llanish
sohasi,
afzalligi va kamchiliklari.
Kamera-ustunli
qazish Kamera-ustunli
qazish
tizimi.
Kamera-ustunli qazish tizimining
tizimi.
mazmuni,
qo‘llanish
sohasi,
afzalligi va kamchiliklari.
Kamerali qazish tizimi.
Kamerali qazish tizimi. Kamerali
qazish
tizimining
mazmuni,
Sidirg‘asiga
tizimi.
131
qo‘llanish sohasi,
kamchiliklari.
29
30
31
32
33
34
Ma’danni yer qa’ridan
qazib olishni baholovchi
asosiy ko‘rsatkichlarni
aniqlash.
Yer osti rudnigining
texnologik sxemasini
o‘rganish.
Ma’danli konlarni ochish
usullarini o‘rganish.
Bosh stvol ruda
tanasining ost yoki ust
tomonida joylashgan
ochish sxemalari bilan
tanishish.
Shpurli va skvajinali
ajratib olish, shpur va
skvjinalarni burg‘ilashda
qo‘llaniladigan
burg‘ilash vositalari bilan
tanishish. Shpur va
skvajinalarni zaryadlash
va portlatish tartibini
o‘rganish.
Ajratib olingan ma’danni
eltish usullarini
o‘rganish. Kurakli
sidirg‘ichlar, yuklovchi,
eltuvchi va yuklab
tashuvchi mashinalar
bilan tanishish.
afzalligi
va
Ma’danni yer qa’ridan qazib olishni
baholovchi asosiy ko‘rsatkichlarni
aniqlash.
4
N,A
2
Yer osti rudnigining texnologik
sxemasini o‘rganish.
Ma’danli konlarni ochish usullarini
o‘rganish. Bosh stvol ruda
tanasining ost yoki ust tomonida
joylashgan ochish sxemalari bilan
tanishish.
4
N,A
2
Shpurli va skvajinali ajratib olish,
shpur va skvjinalarni burg‘ilashda
qo‘llaniladigan burg‘ilash vositalari
bilan tanishish. Shpur va
skvajinalarni zaryadlash va
portlatish tartibini o‘rganish.
4
N,A
2
Ajratib olingan ma’danni eltish
usullarini o‘rganish. Kurakli
sidirg‘ichlar, yuklovchi, eltuvchi va
yuklab tashuvchi mashinalar bilan
tanishish.
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
Ma’danli konlarning qazish
tizimlari tasnifi bilan tanishish.
Qazish bo‘shlig‘ini tabiiy saqlashga
va undagi ma’danni
Ma’danli konlarning
mexanizatsiyalashgan usulda yoki
qazish tizimlari tasnifi
o‘z og‘irligi ta’sirida eltishga
bilan tanishish. Qazish
asoslangan qazish tizimlarini
bo‘shlig‘ini sun’iy
o‘rganish. Ularni qiyosiy baholash.
saqlashga asoslangan
Qazib olingan bo‘shliqni
qazish tizimlarini
asramagan holda ruda va atrof kon
o‘rganish.
jinslarini qulatishga asoslangan
qazish tizimlarini o‘rganish. Ularni
qiyosiy baholash. Qazish
bo‘shlig‘ini sun’iy saqlashga
asoslangan qazish tizimlarini
o‘rganish.
Foydali
qazilmalarni Foydali qazilmalarni qidirish va
qidirish va o‘rganishning o‘rganishning geofizik usullarining
geofizik
usullarining rivojlanish tarixi xaqida ma’lumot.
rivojlanish.
Geofizika usullarining respublika
132
Magnitorazvedka
usulining fizik-geologik
asoslari
35
Geomagnit
maydon
elementlarini
o‘lchash
asbob-uskunalari
36
Protonli
magnitometr
bilan tanishish.
37
Kvantli magnitometrni
ishga
tayyorlash,
energiya
manbaini
tekshirish
va
almashtirishni
o‘zlashtirish.
38
Gravirazvedka usulining
fizik-geologik asoslari
39
mineral xam ashyo bazasining
yaratish va mustaxkamlashdagi roli,
asosiy vazifalari va axamityati.
Magnitorazvedka usulining fizikgeologik asoslari. Magnitorazvedka
usulining mazmuni va u yordamida
yechiladigan maasalalar. Magnit
maydoni. Geomagnit maydon:
uning elementlari. Normal va
anomal magnit maydonlari. Tog‘
jinslarining magnit hususyatlari:
Geomagnit
maydon
gradienti.
Magnit maydoni variatsiyalari.
Normal magnit
maydon
va
variatsiyalar xaritalari, ulardan
amalda foydalanish.
Gomagit maydon elementlarini
o‘lchash usullari, absalyut va nisbiy
o‘lchashlar.
Magnitorazvedka
o‘lchash
asbobsozlikning
zamonaviy rivojlanganlik darajasi.
Ferrozond, protonli va kvantli
magnitometrlar
nazariyasi.
Magnitometrlarning tuzilishi, asosiy
bo‘laklari,
ishlash
prinsipi.
Magnitometrlarning
bloksxemalari. Ularni ishga tayyorlash,
o‘rnashtirish, olib yurish talablari.
Magnitometrning ayrim bo‘laklari
bilan tanishish, ularning vazifasini
o‘zlashtirish.
Magnitometrning
ishga tayyorlash, ish qobilyatini
aniqlash. Magnitometr yordamida
xisob olishni o‘zlashtirish.
Magnitometrning
boshqarish
organlari bilan tanishish, ularning
xolatini va vazifalarni o‘zlashtirish.
Magnitometrning
o‘lchash-qayd
etish blokining ishini tekshirish.
Termoavtomatika
blokini
tekshirishni
o‘zlashtirish.
Magnitometrning o‘lchov nuqtasiga
o‘rnatish va avtomatik rejimda ishga
tushirishni
o‘zlashtirish.
Magnitometr yordamida nuqtada
o‘lchash
ishlarini
bajarishni
o‘zlashtirish.
Gravirazvedka usulining mazmuni
va usul yordamida yechiladigan
masalalar.Butun olam tortilish
qonuni. Og‘irlik kuchi xaqida
tushuncha.
Yer
sharining
133
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
40
41
42
43
gravitatsiya
maydoni
uning
kuchlanganligi.
Gravitatsiya
potensiali va uning xosilalari.
Og‘irlik kuchining va uning
gradientini
o‘lchov
birliklari.
Normal og‘irlik kuchi maydoni.
Og‘irlik
kuchi
maydoni
anomaliyalari. Tog‘ jinslarining
zichligi, aniqlash usullari. Tog‘
jinslarining zich ligini densimetr
yordamida aniqlash.
Gravitatsiya kuchi
Gravitatsiya maydoni absolyut va
maydoni elementlarini
nisbiy
qiymatlarini
o‘lchash
usullari. Og‘irlik kuchini o‘lchash
o‘lchash
usullari.
Gravimetrlar
xaqida
umumiy
ma’lumotlar,
guruxlari.Gravimetrlarning turlari,
vazifalari. Texnik ko‘rsatkichlari.
Gravi metrning tuzilishi, asosiy
qismlari
haqida
ma’lumotlar.
Gravitatsiya
variometrlari
va
gradientometrlar,
vazifalari,
tuzilishi,
asosiy
bo‘laklari.
Variometr va gradientometrlarni
ishga tayyorlash, o‘lchash ishlarini
bajarish tartibi.
Gravimetrlarning
Gravimetrning ayrim bo‘laklari,
tuzilishi va boshqarish ularning vazifasi va ishlash prinsipi
organlari bilan tanishish. bilan tanishish. Gravimetrning kvars
sistemasining tuzilishi va ishlash
prin
sipini
o‘zlashtirish.
Gravimetrlarda xisob olish tartibini
o‘zlashtirish. Gravimetrni ishga
yaroqliligini tekshirish va baxolash.
Elektrorazvedka
Tog‘ jinslari va ma’danlarning
usulining fizik-geologik
elektr xossalari. Tabiiy va sun’iy
elektromagnit
maydonlar.
asoslari
Elektrorazvedka
o‘rganadigan
elektr maydonlari
elementlari,
ularning fizik mazmuni va o‘lchov
birliklari. Turli shakldagi geologik
jismlar xosil qiladigan elektr
maydonlar.
Elektr
maydonini Elektromagnit
maydonining
o‘lchash
asbob- o‘lchash
mumkin
bo‘lgan
elementlari, o‘lchov birliklari.
uskunalari
Elektrorazvedka
usullarida
o‘lchanadigan va o‘rganiladigan
fizik kattaliklar. Kuchlanish va tok
kuchini
o‘lchash
usullari.
Fazometrlar.
qo‘lda
ko‘tarib
yuriladigan
o‘lchash
asoblari.
134
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
Asbob uskunalarni ishga
tayyorlash,
o‘lchash
texnikasini o‘zlashtirish.
44
O‘zgarmas
va
o‘zgaruvchan tok usullari
bilan tanishish.
45
Seysmorazvedka
usulining fizik-geologik
asoslari
46
Seysmik o‘lchash asbob
uskunalari
47
Elektrorazvedka
stansiyalari.
Elektrorazvedkada qo‘llaniladigan
uskuna va anjomlar. O‘lchov
asboblarini ishga tayyorlash va
sozlash, o‘lchov ishlarini bajarish.
EA-72, ANCh-3 va shular kabi
o‘lchash
asboblarini
ishga
tayyorlash
va
tekshirish.Elektrorazvedka
stansiyasining tuzilishini o‘rganish,
ishga xozirlash va tekshirish. EA-72
yoki ANCh-3 o‘lchov asbobida
o‘lchash ishlarini bajarish.
Elektr profillash usullarida ish olib
borish
texnikasini
o‘rganish.
O‘lchov natijalarini xujjatlashtirish,
qayta ishlash va geologik talqin
qilish. Zaryad usulida o‘lchash
ishlari
bajarish
texnikasini
o‘rganish. O‘lchash natijalarini
xujjatlashtirish.
Tabiiy
elektr
maydon usulida o‘lchash ishlarini
bajarish. O‘lchash natijalarni qayta
ishlash va tarxiy tasvirlash.
Elastik
deformatsiyalar
va
kuchlanishlar xaqida tushuncha.
Guk qonuni, elastiklik Moduli,
ularning fizik mazmuni va namoyon
bo‘lishi. Seysmik to‘lqinlar, ularni
guruhlash,
ko‘rsatkichlari.
Geometrik seysmikaning asosiy
tamoyillari va qonunlari. qaytgan va
singan to‘lqinlarning hosil bo‘lishi.
qaytgan va singan to‘lqin usullari.
Tog‘ jinslarining tezlik tavsif lari.
Seysmorazvedka
usullarini
qo‘llanish shart—sharoitlari.
Seysmoravzedka
usulining
zamonaviy
o‘lchash
asbobuskunalariga
qo‘yilgan
asosiy
talablar.
Seysmik
stansiyalar,
turlari,
vazifalari.
Zamonaviy
seysmik
stansiyasining
blok
sxemasi. Seysmik stansiyasining
seysmik kanali. Elektrodinamik va
p’ezoelektrik
tebranish
o‘zgartirgichlari
haqida
tushuncha.Seysmopriemniklar,
vazifasi, ishlash prinsipi, tuzilishi.
Tebranma xarakat hosil qilish
asbob-uskunalari, tuzilishi, ishlash
prinsipi va vazifalari.
135
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
Seysmopriemnikning
tuzilishini, ayrim qismlar
va vazifalarini o‘rganish.
48
Seymostansiyani ishga tayyorlash.
Stansiyaning ayrim qismlari orasida
gi
galvanik
tutashishlarni
mustahkamligini tekshirish.Elektr
filrlarning chastota tavsifini olish.
Kuchaytirgichlarning kuchaytirish
koeffitsien tini, chastota tavsifini
olish.
Seysmik
kanallarining
o‘xshashliklarini tekshirish, test
lentasini olish.Seymostansiyada ish
bajarish texnikasini o‘zlashtirish,
seysmik tebra nishlarni qayd etish
va qayta yozib olish.
Dala sharoitiga yaqin O‘lchash natijalarini
muxitda
seysmik xujjatlashtirish. Sinov
to‘lqinlar qo‘zg‘atish va kuzatishlarini bajarish.
qayd etishni o‘rganish.
Qaytgan to‘lqinlar usulida o‘lchash
ishlarini bajarish, o‘lchash
natijalarini xujjatlashtirish,
godograf chizish va qayta ishlash.
49
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
4
N,A
2
Singan to‘lqinlarning korrelyatsiya
usulida seysmik kuzatishlarni
bajarish.
Umumiy chuqurlik nuqtasi usulida
seysmik kuzatish ishlarini bajarish
o‘lchash natijalarini qata ishlash.
50
Radiometriya va yadro
fizikasi usullari
Burg‘u quduqlarini
geofizik tadqiqotlash.
51
Karotaj asbobuskunalarini turlari va
tuzilishi bilan tanishish.
52
Gamma usullarining fizik-geologik
asoslari. Radiometrik o‘lchash
asbob-uskunalari. Radiometriya
usulida ishlash uslubi va texnikasi.
Elektr va elektromagnit karotaj.
Karotaj stansiyalri va uskunalari.
Radioaktiv karotaj. Karotaj
ishlarining boshqa turlari. Burg‘i
quduqlarida turli operatsiyalar
o‘tkazish.
Mavjud karotaj stansiyasida o‘lchov
asboblari
va
yordamchi
uskunalarning
joylashishini
o‘rganish.
Mavjud
karotaj
stansiyasining tuzilishini o‘rganish.
Karotaj
stan
siyasini
ishga
tayyorlash, sozlash. Karotaj kabeli
izolyatsiyasining mustaxkam ligini
tekshirish. Gamma karotaj radioktiv
karotaj elektrik karotaj gazokarataj
akustik karotaj magnitli karotaj
termokarotaj
inklinometrya
136
Geofizik usullarni
majmualash.
53
kavernometrya va rasxodometrya
usullarini o‘rganish.
Geofizika usullarini qo‘llanish
shart-sharoitlari. Geofizik
usullarinig maqbul majmuasining
tanlash. Geofizik usullari
natijalarini majmuaviy qayta
ishlash va interpretatsiya.
Jami
4
204
N,A
2
102
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib,yangi
bosqichga ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
baxodir” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Yedinыe pravila bezopasnosti pri razrabotke rudnыx, nerudnыx irossыpnыx
mestorojdeniy podzemnыm sposobom.- Tashkent, 2005g
Internet saytlari
1. http://www.ziyonet.uz.
137
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Qidiruv va razvedka ishlari texnologiyasi fanidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
2.11
Ajratilgan soat:
80
Toshkent-2021
138
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
139
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Qidiruv va razvedka ishlari texnologiyasi
80
27
Qidiruv va razvedka ishlari texnologiyasi fanining
maqsadida Yer qobig‘i tuzilishini fizik usullar bilan
o‘rganish. Qattiq foydali qazilma konlarini baholash va
razvedka
qilish
usullari
tabiiy
maydonlar
(gravitatsion, magnit, elektr, seysmik, termik, yadroviy
nurlanishlar)ni o‘rganishga asoslanadi.
Yer tortish kuchi maydonini o‘rganuvchi gravimetrik
razvedka.
Yer tabiiy magnit maydonini o‘rganuvchi magnitorazvedka.
Yerning tabiiy elektr maydonini, asosan, sun’iy hosil
qilinadigan o‘zgarmas va o‘zgaruvchan elektromagnit
maydonlarni o‘rganuvchi elektrorazvedka.
Portlovchi moddalarni portlatish yoki mexanik zarblarda hosil
qilinadigan va Yer qobig‘ida tarqaluvchi seysmik tebranishlar
maydonini o‘rganuvchi seysmorazvedka.
Tog‘ jinslarining issiqlik o‘tkazuvchanligi orasidagi farqqa
asoslanib, burg‘i quduqlaridagi haroratni o‘rganuvchi
geotermik razvedka.
Tog‘ jinslari va rudalarning tabiiy radioaktiv nurlanishini
o‘rganuvchi yadro geofizikasi.
Burg‘ilash quduqlaridagi fizik maydonlarni o‘rganuvchi
karotaj.
Burg‘ilash quduqlari oraliqlaridagi ruda gavdalarini
aniqlashga asoslangan burg‘i quduqlari geofizikasi.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilish
bosqichlari.
-Razvedka qilishning asosiy tamoillarini.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishni o‘z
ichiga oluvchi geologik tizimlar.
-Foydali qazilma konlarini razvedka qilishning gidrogeologik
va geofizik usullarini.
-Qattiq foydali qazilma konlari.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishning texnik
vositalarini.
-Regional ishlarni rejalashtirish va o‘tkazish.
-Foydali qazilma konlarini razvedka qilish uchun geologik,
geofizik, gidrogeologik, geokimyoviy burg‘ilash va sinash
usullarni.
-Burg‘ilash jarayonidan olingan ma’lumotlariga ishlov berish
va tahlil qilish.
- Razvedka to‘rlarining shakllarini tanlash omillarini.
-Geologiya-qidiruv ishlari jarayonida xujjatlashtirish va
namunalash ishlarini.
140
Ko‘nikmalar
O‘quv rejasiga
o‘zaro
bog‘liq
fanning nomi
-Qattiq foydali qazilma konlari va ma’dannamoyonlarini o‘z
ichiga olgan ma’danli maydonlar.
-Foydali qazilma konlaridagi qidirish, baholash va razvedka
qilish ishlari jarayonlarini bajarish va texnikiqtisodiy tahlil
qilish.
15.Ma’danli maydonlarni burg‘ilash uchun tayyorligini
aniqlash.
-Izlash va razvedka qilishda burg‘u quduqlarini va tog‘
lahimlarini joylashtirish.
-Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlarini.
-Foydali qazilma o‘zgaruvchanligini o‘rganishning nazariy
asoslari.
-Razvedka to‘rlarining zichligini aniqlashda zaxiralar
tasnifidan foydalanish bo‘yicha yo‘riqnomani qo‘llashni.
-Razvedka jarayonida ma’dan tanalarini chegaralash
qoidalarini.
-Namunalash natijalari bo‘yicha geologik qirqimdagi ma’dan
tanasini chegaralashni.
-Razvedka maqsadlarida konlarni guruhlarga ajratish
tamoyillari.
-Razvedka natijalari bo‘yicha konni geologik-iqtisodiy
baholash tamoyillari.
-Foydali qazilmalarning balans va balansdan tashqari
zahiralari.
-Qazib olinadigan zahiralar balansi.
-Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari).
-Foydali qazilma konlarining zaxiralarini hisoblash usullari.
-Oddiy statistik usulda zahira hisoblash va shu kabi
ma’lumotlar.
Qattiq foydali qazilma konlarini baholash va razvedka qilish
usullarida tabiiy va sun’iy hosil qilinadigan fizik
maydonlardan foydalaniladi. Tabiiy maydon usullari nisbatan
arzon va bir xildagi, oson solishtiriladigan ma’lumotlar
bergani uchun katta hududlardagi ishlarda ko‘llaniladi. Bu
usul qimmatbaho burg‘ilash va tog‘ ishlarining aniq
yo‘nalishlarini belgilab, ularning samaradorligini
oshiradi. Shuning uchun rekognossirovka ishlarida asosan
tabiiy maydonli geofizik razvedka usullari
(magnitorazvedka), kichik hududlardagi ishlarda asosan
sun’iy fizik maydonlar (seysmorazvedka) qo‘llaniladi.
muvofiq “Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish
bo‘lgan asoslari”, “Konlarning genetik va sanoat turlari” dasturlari
O‘qitishni tashkiliy shakli
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
N – Nazariy ta’lim;
A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi;
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
141
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Mavzuning qisqacha mazmuni
Mustaqil ta’lim
1.
Mavzuning nomi
O‘qitishni tashkiliy
shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilish
bosqichlari.
Razvedka qilishning asosiy
tamoyillari.
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilishni
o‘z ichiga oluvchi geologik
tizimlar.
Foydali qazilma konlarini
razvedka
qilishning
gidrogeologik va geofizik
usullari.
Qattiq foydali
qazilma
konlari.
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilishning
texnik vositalari.
Regional
ishlarni
rejalashtirish va o‘tkazish.
Foydali qazilma konlarini
razvedka
qilish
uchun
geologik,
geofizik,
gidrogeologik, geokimyoviy
burg‘ilash va sinash usullari.
Burg‘ilash
jarayonidan
olingan
ma’lumotlariga
ishlov berish va tahlil qilish.
Razvedka
to‘rlarining
shakllarini tanlash omillari.
Geologiya-qidiruv
ishlari
jarayonida xujjatlashtirish va
namunalash ishlari.
Qattiq foydali
qazilma
konlari
va
ma’dannamoyonlarini o‘z
ichiga
olgan
ma’danli
maydonlar.
Foydali qazilma konlaridagi
qidirish,
baholash
va
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka qilish bosqichlari.
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
2
N
1
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
2
N
1
4
N, A
2
2
N
1
4
N, A
2
Razvedka
qilishning
asosiy
tamoyillari.
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka qilishni o‘z ichiga oluvchi
geologik tizimlar.
Foydali qazilma konlarini razvedka
qilishning gidrogeologik va geofizik
usullari.
Qattiq foydali qazilma konlari.
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka
qilishning
texnik
vositalari.
Regional ishlarni rejalashtirish va
o‘tkazish.
Foydali qazilma konlarini razvedka
qilish uchun geologik, geofizik,
gidrogeologik,
geokimyoviy
burg‘ilash va sinash usullari.
Burg‘ilash jarayonidan olingan
ma’lumotlariga ishlov berish va
tahlil qilish.
Razvedka to‘rlarining shakllarini
tanlash omillari.
Geologiya-qidiruv
ishlari
jarayonida
xujjatlashtirish
va
namunalash ishlari.
Qattiq foydali qazilma konlari va
ma’dannamoyonlarini o‘z ichiga
olgan ma’danli maydonlar.
Foydali
qazilma
konlaridagi
qidirish, baholash va razvedka qilish
142
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
razvedka
qilish
ishlari
jarayonlarini bajarish va
texnikiqtisodiy tahlil qilish.
Ma’danli
maydonlarni
burg‘ilash
uchun
tayyorligini aniqlash.
Izlash va razvedka qilishda
burg‘u quduqlarini va tog‘
lahimlarini joylashtirish.
Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlari.
Foydali
qazilma
o‘zgaruvchanligini
o‘rganishning
nazariy
asoslari.
Razvedka
to‘rlarining
zichligini
aniqlashda
zaxiralar
tasnifidan
foydalanish
bo‘yicha
yo‘riqnomani qo‘llash.
Razvedka
jarayonida
ma’dan
tanalarini
chegaralash qoidalari.
Namunalash
natijalari
bo‘yicha
geologik
qirqimdagi ma’dan tanasini
chegaralash.
Razvedka
maqsadlarida
konlarni guruhlarga ajratish
tamoyillari.
Razvedka natijalari bo‘yicha
konni
geologik-iqtisodiy
baholash tamoyillari.
Foydali
qazilmalarning
balans va balansdan tashqari
zahiralari.
Qazib olinadigan zahiralar
balansi.
Foydali qazilma konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari).
Foydali qazilma konlarining
zaxiralarini
hisoblash
usullari.
Oddiy statistik usulda zahira
hisoblash va shu kabi
ma’lumotlar.
ishlari jarayonlarini bajarish va
texnikiqtisodiy tahlil qilish.
Ma’danli maydonlarni burg‘ilash
uchun tayyorligini aniqlash.
Izlash va razvedka qilishda burg‘u
quduqlarini va tog‘ lahimlarini
joylashtirish.
Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlari.
Foydali qazilma o‘zgaruvchanligini
o‘rganishning nazariy asoslari.
Razvedka to‘rlarining zichligini
aniqlashda zaxiralar tasnifidan
foydalanish bo‘yicha yo‘riqnomani
qo‘llash.
Razvedka
jarayonida
ma’dan
tanalarini chegaralash qoidalari.
Namunalash natijalari
geologik
qirqimdagi
tanasini chegaralash.
bo‘yicha
ma’dan
Razvedka maqsadlarida konlarni
guruhlarga ajratish tamoyillari.
Razvedka natijalari bo‘yicha konni
geologik-iqtisodiy
baholash
tamoyillari.
Foydali qazilmalarning balans va
balansdan tashqari zahiralari.
Qazib olinadigan zahiralar balansi.
Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari).
Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini hisoblash usullari.
Oddiy statistik usulda zahira
hisoblash va shu kabi ma’lumotlar.
Jami
4
N, A
2
4
N, A
2
2
N
1
2
N
1
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
2
N
1
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
4
N, A
2
2
N
1
2
N
1
80
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
143
40
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
Internet saytlari
-http: //www.geolcom.ru/
-http: //www.twirpx.com/
-http: //www.mirknig.com/
-http: //www.arhibook.ru/
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
144
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishning geofizik usullarini
amaliy o‘rganish o‘quv amaliyotidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
3.01
Ajratilgan soat:
360
Toshkent-2021
145
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
146
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining mashg‘ulotida
qatnashib o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka
qilishning geofizik usullarini amaliy o‘rganish
o‘quv amaliyoti
360
47
Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishning
geofizik usullarini amaliy o‘rganish fani bo‘yicha olgan
nazariy bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash,
o‘quvchilarda ustaxonalarda bajariladigan texnik
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarini amalga
Dasturning maqsadi
oshirish, ishlatiladigan asbob uskuna, jihozlar bilan
ishlash, ish joyini tashkil qilishni amalga oshirish kabi
turli xil geodezik ishlarni bajarish bo‘yicha amaliy
ko‘nikmalar hosil qilish.
Geofizik qidiruv usullari to‘g‘risida bilish;
Geofizik asbob-uskunalari to‘g‘risida ma’lumotlar
bilish.
Geofizik apparaturalarning asosiy ko‘rsatkichlarini
o‘rganish.
Geofizik qidiruv usullarida olingan malumotlar bilan
O‘zlashtirish (o‘qitish) natijalari
tanishish.
Geofizik uskunalarini joylashish sxemasini o‘rganish.
Geofizik apparaturlarni uskunalarini qurishda atrof
muhitni himoya qilish ishlarini bilish.
Asbob-uskunlarga texnik xizmat ko‘rsatishni bilish.
Geofizik qurilmalarni tarkibi va maqsadi tanlash;
Foydali qazilma konlarini qidirishda geofizik usullarini
tanlash ;
Dala
sharoitida
geofizik
asbob-uskunlarni
joylashtirish;
Ko‘nikmalar
Geofizik asbob-uskunalarni profil bo‘ylab joylashtirish;
Geofizik uskunlarni ishini nazorat kilish;
Geofizik usullarda olingan malumotlarni tahlil qilish;
Geofizik asbob-uskunalarni ishlatish va ularga texnik
xizmat ko‘rsatish;
Geofizik qidiruv usullarini turlari va
asosiy
ko‘rsatkichlarini aniqlash;
Magnitorazvedka qidiruv usullarini vazifalari va asbobuskunalarni;
Gravirazvedka usulining asosiy vazifalari;
O‘quv rejasiga muvofiq o‘zaro
Elektrorazvedka usullarining vazifalari va
bog‘liq bo‘lgan fanning nomi
ishlatiladigan asbob-uskunalar;
Seysmorazvedka qidiruv usullaring vazifalarini;
Radiometriya usullarining turlari va qo‘llanilishini;
Quduqlarda o‘tkaziladigan karotaj usullarini vazifalari va
turlari.
A – Amaliy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy shakli
U – Ustaxonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
147
Dasturga qo‘yilgan talab
O‘qitish tili
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini baholash
Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
Mavzuning nomi
Mavzuning qisqacha mazmuni
Dasturga kirish.
1.
2.
3.
4.
5.
Foydali
qazilmalarni
qidirish
va
o‘rganishning
geofizik
usullarining
rivojlanish tarixi xaqida ma’lumot.
Geofizika usullarining respublika mineral
xam ashyo bazasining yaratish va
mustaxkamlashdagi roli, asosiy vazifalari
va axamityati.
Magnitorazvedka
Magnitorazvedka usulining fizik-geologik
usulining
fizik- asoslari. Magnitorazvedka usulining
mazmuni va u yordamida yechiladigan
geologik asoslari
maasalalar. Magnit maydoni. Geomagnit
maydon: uning elementlari. Normal va
anomal magnit maydonlari. Tog‘
jinslarining
magnit
hususyatlari:
Geomagnit maydon gradienti. Magnit
maydoni variatsiyalari. Normal magnit
maydon va variatsiyalar xaritalari, ulardan
amalda foydalanish.
Geomagnit
maydon Gomagit maydon elementlarini o‘lchash
elementlarini o‘lchash usullari,
absalyut
va
nisbiy
asbob-uskunalari
o‘lchashlar.Magnitorazvedka
o‘lchash
asbobsozlikning
zamonaviy
rivojlanganlik darajasi.
Ferrozond,
protonli
va
kvantli
magnitometrlar
nazariyasi.
Magnitometrlarning tuzilishi, asosiy
bo‘laklari,
ishlash
prinsipi.
Magnitometrlarning
blok-sxemalari.
Ularni ishga tayyorlash, o‘rnashtirish, olib
yurish talablari.
O‘qitishni
tashkiliy
shakli
shakli
Mustaqil
ta’lim
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
Protonli magnitometr Magnitometrning ayrim bo‘laklari bilan
bilan tanishish.
tanishish, ularning vazifasini o‘zlashtirish.
Magnitometrning ishga tayyorlash, ish
qobilyatini
aniqlash.
Magnitometr
yordamida xisob olishni o‘zlashtirish.
Kvantli magnitometrni Magnitometrning boshqarish organlari
ishga
tayyorlash, bilan tanishish, ularning xolatini va
energiya
manbaini vazifalarni o‘zlashtirish. Magnitometrning
148
6
A
3
12
A
6
12
A
6
6
A
3
12
A
6
va o‘lchash-qayd etish blokining ishini
tekshirish. Termoavtomatika blokini
tekshirishni
o‘zlashtirish.
Magnitometrning o‘lchov nuqtasiga
o‘rnatish va avtomatik rejimda ishga
tushirishni o‘zlashtirish. Magnitometr
yordamida nuqtada o‘lchash ishlarini
bajarishni o‘zlashtirish.
Gravirazvedka
Gravirazvedka usulining mazmuni va usul
usulining
fizik- yordamida yechiladigan masalalar.Butun
olam tortilish qonuni. Og‘irlik kuchi
geologik asoslari
xaqida
tushuncha.
Yer
sharining
gravitatsiya
maydoni
uning
kuchlanganligi. Gravitatsiya potensiali va
uning xosilalari. Og‘irlik kuchining va
uning gradientini o‘lchov birliklari.
Normal og‘irlik kuchi maydoni. Og‘irlik
kuchi maydoni anomaliyalari. Tog‘
jinslarining zichligi, aniqlash usullari.
Tog‘ jinslarining zich ligini densimetr
yordamida aniqlash.
Gravitatsiya kuchi
Gravitatsiya maydoni absolyut va nisbiy
maydoni elementlarini qiymatlarini o‘lchash usullari. Og‘irlik
kuchini o‘lchash usullari. Gravimetrlar
o‘lchash
xaqida
umumiy
ma’lumotlar,
guruxlari.Gravimetrlarning
turlari,
vazifalari. Texnik ko‘rsatkichlari. Gravi
metrning tuzilishi, asosiy qismlari haqida
ma’lumotlar. Gravitatsiya variometrlari va
gradientometrlar, vazifalari, tuzilishi,
asosiy
bo‘laklari.
Variometr
va
gradientometrlarni ishga tayyorlash,
o‘lchash ishlarini bajarish tartibi.
Gravimetrlarning
Gravimetrning ayrim bo‘laklari, ularning
tuzilishi va boshqarish vazifasi va ishlash prinsipi bilan tanishish.
organlari
bilan Gravimetrning
kvars
sistemasining
tuzilishi
va
ishlash
prin
sipini
tanishish.
o‘zlashtirish. Gravimetrlarda xisob olish
tartibini o‘zlashtirish. Gravimetrni ishga
yaroqliligini tekshirish va baxolash.
Elektrorazvedka
Tog‘ jinslari va ma’danlarning elektr
usulining fizikxossalari. Tabiiy va sun’iy elektromagnit
maydonlar. Elektrorazvedka o‘rganadigan
geologik asoslari
elektr maydonlari elementlari, ularning
fizik mazmuni va o‘lchov birliklari. Turli
shakldagi geologik jismlar xosil qiladigan
elektr maydonlar.
Elektr
maydonini Elektromagnit maydonining o‘lchash
o‘lchash
asbob- mumkin bo‘lgan elementlari, o‘lchov
uskunalari
birliklari. Elektrorazvedka usullarida
o‘lchanadigan va o‘rganiladigan fizik
kattaliklar. Kuchlanish va tok kuchini
tekshirish
almashtirishni
o‘zlashtirish.
6.
7
8
9
10
149
12
A
6
6
A
3
6
A
3
12
A
6
6
A
3
11
Asbob
uskunalarni
ishga
tayyorlash,
o‘lchash
texnikasini
o‘zlashtirish.
O‘zgarmas
va
o‘zgaruvchan
tok
usullari bilan tanishish.
12
Seysmorazvedka
usulining fizikgeologik asoslari
13
Seysmik o‘lchash
asbob uskunalari
14
15
Seysmopriemnikning
tuzilishini, ayrim
qismlar va vazifalarini
o‘rganish.
o‘lchash usullari. Fazometrlar. qo‘lda
ko‘tarib yuriladigan o‘lchash asoblari.
Elektrorazvedka
stansiyalari.
Elektrorazvedkada qo‘llaniladigan uskuna
va anjomlar. O‘lchov asboblarini ishga
tayyorlash va sozlash, o‘lchov ishlarini
bajarish.
EA-72, ANCh-3 va shular kabi o‘lchash
asboblarini
ishga
tayyorlash
va
tekshirish.Elektrorazvedka stansiyasining
tuzilishini o‘rganish, ishga xozirlash va
tekshirish. EA-72 yoki ANCh-3 o‘lchov
asbobida o‘lchash ishlarini bajarish.
Elektr profillash usullarida ish olib borish
texnikasini o‘rganish. O‘lchov natijalarini
xujjatlashtirish, qayta ishlash va geologik
talqin qilish. Zaryad usulida o‘lchash
ishlari bajarish texnikasini o‘rganish.
O‘lchash natijalarini xujjatlashtirish.
Tabiiy elektr maydon usulida o‘lchash
ishlarini bajarish. O‘lchash natijalarni
qayta ishlash va tarxiy tasvirlash.
Elastik deformatsiyalar va kuchlanishlar
xaqida tushuncha. Guk qonuni, elastiklik
Moduli, ularning fizik mazmuni va
namoyon bo‘lishi. Seysmik to‘lqinlar,
ularni
guruhlash,
ko‘rsatkichlari.
Geometrik
seysmikaning
asosiy
tamoyillari va qonunlari. qaytgan va
singan to‘lqinlarning hosil bo‘lishi.
qaytgan va singan to‘lqin usullari. Tog‘
jinslarining
tezlik
tavsif
lari.
Seysmorazvedka usullarini qo‘llanish
shart—sharoitlari.
Seysmoravzedka usulining zamonaviy
o‘lchash asbob-uskunalariga qo‘yilgan
asosiy talablar. Seysmik stansiyalar,
turlari, vazifalari. Zamonaviy seysmik
stansiyasining blok sxemasi. Seysmik
stansiyasining
seysmik
kanali.
Elektrodinamik va p’ezoelektrik tebranish
o‘zgartirgichlari
haqida
tushuncha.Seysmopriemniklar, vazifasi,
ishlash prinsipi, tuzilishi. Tebranma
xarakat hosil qilish asbob-uskunalari,
tuzilishi, ishlash prinsipi va vazifalari.
Seymostansiyani
ishga
tayyorlash.
Stansiyaning ayrim qismlari orasida gi
galvanik tutashishlarni mustahkamligini
tekshirish.Elektr filrlarning
chastota
tavsifini olish. Kuchaytirgichlarning
kuchaytirish koeffitsien tini, chastota
150
12
A
6
6
A
3
12
A
6
6
A
3
12
A
6
tavsifini olish. Seysmik kanallarining
o‘xshashliklarini tekshirish, test lentasini
olish.Seymostansiyada
ish
bajarish
texnikasini o‘zlashtirish, seysmik tebra
nishlarni qayd etish va qayta yozib olish.
Dala sharoitiga yaqin O‘lchash natijalarini xujjatlashtirish.
muxitda
seysmik Sinov kuzatishlarini bajarish.
to‘lqinlar qo‘zg‘atish Qaytgan to‘lqinlar usulida o‘lchash
va
qayd
etishni ishlarini bajarish, o‘lchash natijalarini
o‘rganish.
xujjatlashtirish, godograf chizish va qayta
ishlash.
16
12
A
6
6
A
3
6
A
3
6
A
3
12
A
6
Kirish. Fanning mohiyati va yechadigan
vazifalari. Geofizik usullarning turlari.
6
A
3
Kon geofizikasining rivojlanish tarixi.
Dunyo va Respublikamiz olim va ishlab
6
A
3
Singan to‘lqinlarning korrelyatsiya
usulida seysmik kuzatishlarni bajarish.
Umumiy chuqurlik nuqtasi usulida
seysmik kuzatish ishlarini bajarish
o‘lchash natijalarini qata ishlash.
17
Radiometriya va yadro
fizikasi usullari
Burg‘u quduqlarini
geofizik tadqiqotlash.
18
Karotaj asbobuskunalarini turlari va
tuzilishi bilan
tanishish.
19
Geofizik usullarni
majmualash.
20
Kirish. Fanning
mohiyati va
21. yechadigan vazifalari.
Geofizik usullarning
turlari.
Kon geofizikasining
22
rivojlanish tarixi.
Gamma usullarining fizik-geologik
asoslari. Radiometrik o‘lchash asbobuskunalari. Radiometriya usulida ishlash
uslubi va texnikasi.
Elektr va elektromagnitkarotaj. Karotaj
stansiyalri va uskunalari. Radioaktiv
karotaj. Karotaj ishlarining boshqa turlari.
Burg‘i quduqlarida turli operatsiyalar
o‘tkazish.
Mavjud karotaj stansiyasida o‘lchov
asboblari va yordamchi uskunalarning
joylashishini o‘rganish. Mavjud karotaj
stansiyasining
tuzilishini
o‘rganish.
Karotaj stan siyasini ishga tayyorlash,
sozlash. Karotaj kabeli izolyatsiyasining
mustaxkam ligini tekshirish. Gamma
karotaj radioktiv karotaj elektrik karotaj
gazokarataj akustik karotaj magnitli
karotaj
termokarotaj
inklinometrya
kavernometrya
va
rasxodometrya
usullarini o‘rganish.
Geofizika usullarini qo‘llanish shartsharoitlari. Geofizik usullarinig maqbul
majmuasining tanlash. Geofizik usullari
natijalarini majmuaviy qayta ishlash va
interpretatsiya.
151
23
24
25
26
27
28
Dunyo va
Respublikamiz olim va
ishlab chiqarish
xodimlarining fan
rivojiga qo‘shgan
hissalari.
Solishtirma elektr
qarshilik va uning har
xil omillarga
bog‘liqligi
Solishtirma qarshilikni
o‘lchash prinsiplari.
Zondlar va ularning
turlari.
Tog‘ jinslarining
haqiqiy qarshiligini
aniqlash. BKZ va
uning mohiyati,
yechadigan vazifalari.
Ko‘p elektrodli zondlar
va ularni BKZ
o‘tkazishda ishlatish.
BKZ paletkalari. BKZ
ning imkon chegaralari
Ehtimoliy qarshilikni
mikrozondlar bilan
o‘lchash. Mikrozond
turlari. O‘lchash
prinsipi. Yechadigan
vazifalari.
Mikrogradient va
mikropotensial zondlar
bilan ehtimoliy
qarshilikni bir paytda
yozish.
Ehtimoliy qarshilikni
ekranlashtirilgan
zondlarda o‘lchash.
Uch va yetti elektrodli
ekranlashtirilgan
zondlar. Zondlarning
afzalliklari va
yechadigan vazifalari.
Quduqlarni
o‘rganishning
induksion usullari.
Induksion zondlar.
Doll nazariyasi. Ko‘p
g‘altakli zondlar.
Usulning ishlatish
sharoitlari.
chiqarish xodimlarining
qo‘shgan hissalari.
fan
rivojiga
Solishtirma elektr qarshilik va uning har
xil omillarga bog‘liqligi
12
A
6
Solishtirma
qarshilikni
o‘lchash
prinsiplari. Zondlar va ularning turlari.
6
A
3
Tog‘ jinslarining haqiqiy qarshiligini
aniqlash. BKZ va uning mohiyati,
yechadigan vazifalari. Ko‘p elektrodli
zondlar va ularni BKZ o‘tkazishda
ishlatish. BKZ paletkalari. BKZ ning
imkon chegaralari
6
A
3
Ehtimoliy qarshilikni mikrozondlar bilan
o‘lchash. Mikrozond turlari. O‘lchash
prinsipi.
Yechadigan
vazifalari.
Mikrogradient va mikropotensial zondlar
bilan ehtimoliy qarshilikni bir paytda
yozish.
12
A
6
Ehtimoliy qarshilikni ekranlashtirilgan
zondlarda o‘lchash. Uch va yetti elektrodli
ekranlashtirilgan zondlar. Zondlarning
afzalliklari va yechadigan vazifalari.
6
A
3
Quduqlarni o‘rganishning induksion
usullari.
Induksion
zondlar.
Doll
nazariyasi. Ko‘p g‘altakli zondlar.
Usulning ishlatish sharoitlari.
6
A
3
152
29
30
31
32
33
34
35
36
Xususiy qutblanish
potensiallari usuli,
ularning fizik mohiyati
va yechadigan
vazifalari.
Quduqlarni
o‘rganishning
radioaktiv usullari.
Radioaktivlikni
o‘lchash birliklari.
Tabiiy radioaktivlik.
Cho‘kindi tog‘
jinslarining tabiiy
radioaktivligi.
Gamma usuli
(GK).Fizik mohiyati va
yechadigan vazifalari.
Qo‘llaniladigan asbobuskunalar.
Gamma-gamma usuli.
Gamma nurlarning
moddalar bilan o‘zaro
ta’siri. GGK usulining
zichlik va selektiv
uslublari, ulaning
yechadigan vazifalari.
Quduqlarni
o‘rganishning neytron
usullari. Neytron
manbalar.
Neytronlarning modda
bilan o‘zaro
ta’siri.Tog‘ jinslarining
neytron xususiyatlari.
Neytron-neytron usuli
(NNK). Neytronneytron usulining
issiqlik neytronlarining
zichligini o‘lchash
(NNK-T). Usulning
fizik mohiyati va
yechadigan vazifalari.
Yuqori issiqliq
neytronlarining
zichligini o‘lchovchi
(NNK-NT) uslubi.
Neytron gamma usuli
NGK. Fizik mohiyati
va yechadigan
vazifalari.
Ta’sirlangan
(navedennaya) aktivlik
Xususiy qutblanish potensiallari usuli,
ularning fizik mohiyati va yechadigan
vazifalari.
6
A
3
Quduqlarni o‘rganishning radioaktiv
usullari.
Radioaktivlikni
o‘lchash
birliklari. Tabiiy radioaktivlik. Cho‘kindi
tog‘ jinslarining tabiiy radioaktivligi.
6
A
3
Gamma usuli (GK).Fizik mohiyati va
yechadigan vazifalari. Qo‘llaniladigan
asbob-uskunalar.
6
A
3
Gamma-gamma usuli. Gamma nurlarning
moddalar bilan o‘zaro ta’siri. GGK
usulining zichlik va selektiv uslublari,
ulaning yechadigan vazifalari.
6
A
3
Quduqlarni o‘rganishning neytron
usullari. Neytron manbalar.
Neytronlarning modda bilan o‘zaro
ta’siri.Tog‘ jinslarining neytron
xususiyatlari.
6
A
3
Neytron-neytron usuli (NNK). Neytronneytron usulining issiqlik neytronlarining
zichligini o‘lchash (NNK-T). Usulning
fizik mohiyati va yechadigan vazifalari.
Yuqori issiqliq neytronlarining zichligini
o‘lchovchi (NNK-NT) uslubi.
12
A
6
Neytron gamma usuli NGK. Fizik
mohiyati va yechadigan vazifalari.
6
A
3
Ta’sirlangan (navedennaya) aktivlik
(faollik) usuli. Uning fizik mohiyati va
6
A
3
153
37
38
39
40
41
42
43
44
(faollik) usuli. Uning
fizik mohiyati va
yechadigan vazifalari.
Impuls neytronneytron usullari
(INNK). Uning
mohiyati va
yechadigan vazifalari.
Akustik usul (AK).
To‘lqin turlari. Tog‘
jinslarining
qayishqoqlik
xususiyatlari.
Tog‘ jinslarida to‘lqin
tarqalish tezligi. Tezlik
bo‘yicha akustik usul
(AK-S). Akustik
usulning to‘lqinlarni
so‘nishini o‘rganuvchi
usuli (AK-Z)
Quduqlarni
o‘rganishning
geoximik usullari. Gaz
usuli. Burg‘ilash
davomida va undan
so‘nggi gaz usuli
Termik usullar. Tog‘
jinslarining termik
xususiyatlari. Tabiiy
issiqlik maydoni usuli.
Termometrlar. Sun’iy
issiqlik maydoni usuli
Quduqlarning texnik
holatini o‘rganish.
Quduqlarni og‘ishini
o‘lchash.
Inklinometriya.
Quduqlarning
diametrini o‘lchash.
Kavernomer va
ularning turlari.
Quduqlarning
sementlanganlik
sifatini geofizik
usullarda aniqlash.
Termometriya usuli.
Izotop usuli
Sementlash sifatini
gamma-gamma va
akustik usullari bilan
aniqlash.
yechadigan vazifalari. Impuls neytronneytron usullari (INNK). Uning mohiyati
va yechadigan vazifalari.
Akustik usul (AK). To‘lqin turlari. Tog‘
jinslarining qayishqoqlik xususiyatlari.
6
A
3
Tog‘ jinslarida to‘lqin tarqalish tezligi.
Tezlik bo‘yicha akustik usul (AK-S).
Akustik usulning to‘lqinlarni so‘nishini
o‘rganuvchi usuli (AK-Z)
6
A
3
Quduqlarni o‘rganishning geoximik
usullari. Gaz usuli. Burg‘ilash davomida
va undan so‘nggi gaz usuli
6
A
3
Termik usullar. Tog‘ jinslarining termik
xususiyatlari. Tabiiy issiqlik maydoni
usuli. Termometrlar. Sun’iy issiqlik
maydoni usuli
6
A
3
Quduqlarning texnik holatini o‘rganish.
Quduqlarni og‘ishini o‘lchash.
Inklinometriya.
6
A
3
Quduqlarning diametrini o‘lchash.
Kavernomer va ularning turlari.
6
A
3
Quduqlarning sementlanganlik sifatini
geofizik usullarda aniqlash.
Termometriya usuli. Izotop usuli
6
A
3
Sementlash sifatini gamma-gamma va
akustik usullari bilan aniqlash.
6
A
3
154
45
46
47
Quduqlarga oqib
keladigan neft, gaz,
suvlar miqdorini
aniqlash,
Debitometriya.
Quduqlarga
haydalaniladigan suv
xarjini o‘lchash.
Rasxodometriya.
Quduqlarda otish va
portlatish ishlarini olib
borish. Portlatish
moddalari va
vositalari. Perforatsiya.
Perforator turlari.
Torpedalash. Tog‘ jinsi
namunalarini olish.
Quduqlarga oqib keladigan neft, gaz,
suvlar miqdorini aniqlash, Debitometriya.
Quduqlarga haydalaniladigan suv xarjini
o‘lchash. Rasxodometriya.
6
A
3
Quduqlarda otish va portlatish ishlarini
olib borish. Portlatish moddalari va
vositalari. Perforatsiya. Perforator turlari.
6
A
3
Torpedalash. Tog‘ jinsi namunalarini
olish.
6
A
3
Jami
360
180
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz” Toshkent
– “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon bo‘ladi”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
Internet saytlari
-http: //www.geolcom.ru/
-http: //www.twirpx.com/
-http: //www.mirknig.com/
-http: //www.arhibook.ru/
-http: //www.book.tr200.net/
-http: //www.portal.tru.ru/
-http: www.gubkin.ru/
-http: www.achtng.ru/
155
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Qidiruv razvedka ishlarini olib borish o‘quv amaliyotidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
3.02
Ajratilgan soat:
360
Toshkent-2021
156
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
157
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Ajratilgan soat
O‘qituvchining
mashg‘ulotida
qatnashib
o‘zlashtirilishi lozim
bo‘lgan mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
Bilimlar
Qidiruv razvedka ishlarini olib borish (o‘quv amaliyoti)
360
20
Qidiruv razvedka ishlarini olib borish fani bo‘yicha olgan nazariy
bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash, o‘quvchilarda
ustaxonalarda bajariladigan texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash
ishlarini amalga oshirish, ishlatiladigan asbob uskuna, jihozlar bilan
ishlash, ish joyini tashkil qilishni amalga oshirish kabi turli xil
geodezik ishlarni bajarish bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qilish.
Yer tortish kuchi maydonini o‘rganuvchi gravimetrik razvedka.
Yer tabiiy magnit maydonini o‘rganuvchi magnitorazvedka.
Yerning tabiiy elektr maydonini, asosan, sun’iy hosil qilinadigan
o‘zgarmas va o‘zgaruvchan elektromagnit maydonlarni o‘rganuvchi
elektrorazvedka.
Portlovchi moddalarni portlatish yoki mexanik zarblarda hosil
qilinadigan va Yer qobig‘ida tarqaluvchi seysmik tebranishlar
maydonini o‘rganuvchi seysmorazvedka.
Tog‘ jinslarining issiqlik o‘tkazuvchanligi orasidagi farqqa
asoslanib, burg‘i quduqlaridagi haroratni o‘rganuvchi geotermik
razvedka.
Tog‘ jinslari va rudalarning tabiiy radioaktiv nurlanishini
o‘rganuvchi yadro geofizikasi.
Burg‘ilash quduqlaridagi fizik maydonlarni o‘rganuvchi karotaj.
Burg‘ilash quduqlari oraliqlaridagi ruda gavdalarini aniqlashga
asoslangan burg‘i quduqlari geofizikasi.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilish bosqichlari.
-Razvedka qilishning asosiy tamoillarini.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishni o‘z ichiga
oluvchi geologik tizimlar.
-Foydali qazilma konlarini razvedka qilishning gidrogeologik va
geofizik usullarini.
-Qattiq foydali qazilma konlari.
-Foydali qazilma konlarini izlash va razvedka qilishning texnik
vositalarini.
-Regional ishlarni rejalashtirish va o‘tkazish.
-Foydali qazilma konlarini razvedka qilish uchun geologik, geofizik,
gidrogeologik, geokimyoviy burg‘ilash va sinash usullarni.
-Burg‘ilash jarayonidan olingan ma’lumotlariga ishlov berish va
tahlil qilish.
- Razvedka to‘rlarining shakllarini tanlash omillarini.
-Geologiya-qidiruv ishlari jarayonida xujjatlashtirish va namunalash
ishlarini.
-Qattiq foydali qazilma konlari va ma’dannamoyonlarini o‘z ichiga
olgan ma’danli maydonlar.
-Foydali qazilma konlaridagi qidirish, baholash va razvedka qilish
ishlari jarayonlarini bajarish va texnikiqtisodiy tahlil qilish.
158
15.Ma’danli maydonlarni burg‘ilash uchun tayyorligini aniqlash.
-Izlash va razvedka qilishda burg‘u quduqlarini va tog‘ lahimlarini
joylashtirish.
-Foydali qazilmalarga belgilanadigan konditsiya ko‘rsatkichlarini.
-Foydali qazilma o‘zgaruvchanligini o‘rganishning nazariy asoslari.
-Razvedka to‘rlarining zichligini aniqlashda zaxiralar tasnifidan
foydalanish bo‘yicha yo‘riqnomani qo‘llashni.
-Razvedka jarayonida ma’dan tanalarini chegaralash qoidalarini.
-Namunalash natijalari bo‘yicha geologik qirqimdagi ma’dan
tanasini chegaralashni.
-Razvedka maqsadlarida konlarni guruhlarga ajratish tamoyillari.
-Razvedka natijalari bo‘yicha konni geologik-iqtisodiy baholash
tamoyillari.
-Foydali qazilmalarning balans va balansdan tashqari zahiralari.
-Qazib olinadigan zahiralar balansi.
-Foydali qazilma konlarining zaxiralarini toifalari (kategoriyalari).
-Foydali qazilma konlarining zaxiralarini hisoblash usullari.
-Oddiy statistik usulda zahira hisoblash va shu kabi ma’lumotlar.
Qattiq foydali qazilma konlarini baholash va razvedka
qilishusullarida tabiiy va sun’iy hosil qilinadigan fizik
maydonlardan foydalaniladi. Tabiiy maydon usullari nisbatan arzon
va bir xildagi, oson solishtiriladigan ma’lumotlar bergani uchun
katta hududlardagi ishlarda ko‘llaniladi. Bu usul qimmatbaho
Ko‘nikmalar
burg‘ilash va tog‘ ishlarining aniq yo‘nalishlarini belgilab, ularning
samaradorligini oshiradi. Shuning uchun rekognossirovka ishlarida
asosan tabiiy maydonli geofizik razvedka usullari
(magnitorazvedka), kichik hududlardagi ishlarda asosan sun’iy
fizik maydonlar (seysmorazvedka) qo‘llaniladi.
O‘quv rejasiga muvofiq “Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari”,
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan “Konlarning genetik va sanoat turlari” dasturlari
fanning nomi
A – Amaliy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
U – Ustaxonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
shakli
Majburiy
Dasturga qo‘yilgan
talab
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
O‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini
baholash
Mavzuning qisqacha mazmuni
159
Mustaqil ta’lim
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
2. O‘quv dasturi mazmuni
1.
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilish
bosqichlari.
Razvedka qilishning asosiy
tamoillarini. Foydali qazilma
konlarini izlash va razvedka
qilishni o‘z ichiga oluvchi
geologik tizimlar.
Foydali qazilma konlarini
razvedka
qilishning
gidrogeologik va
geofizik
usullari.
Qattiq foydali qazilma konlari.
Foydali qazilma konlarini
izlash va razvedka qilishning
texnik vositalari.
Regional ishlarni rejalashtirish
va o‘tkazish.
Foydali qazilma konlarini
razvedka qilish uchun geologik,
geofizik,
gidrogeologik,
geokimyoviy burg‘ilash va
sinash usullari.
Burg‘ilash jarayonidan olingan
ma’lumotlariga ishlov berish va
tahlil qilish.
Razvedka
to‘rlarining
shakllarini tanlash omillari.
Geologiya-qidiruv
ishlari
jarayonida xujjatlashtirish va
namunalash ishlari.
Qattiq foydali qazilma konlari
va ma’dannamoyonlarini o‘z
ichiga
olgan
ma’danli
maydonlar.
Foydali qazilma konlaridagi
qidirish, baholash va razvedka
qilish ishlari jarayonlarini
bajarish va texnikiqtisodiy
tahlil qilish.
Ma’danli
maydonlarni
burg‘ilash uchun tayyorligini
aniqlash.
Izlash va razvedka qilishda
burg‘u quduqlarini va tog‘
lahimlarini joylashtirish.
Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlari.
Foydali
qazilma
o‘zgaruvchanligini
o‘rganishning nazariy asoslari.
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka qilish bosqichlari.
Razvedka
qilishning
asosiy
tamoillarini. Foydali qazilma
konlarini izlash va razvedka
qilishni o‘z ichiga oluvchi
geologik tizimlar.
Foydali
qazilma
konlarini
razvedka qilishning gidrogeologik
va geofizik usullari.
Qattiq foydali qazilma konlari.
Foydali qazilma konlarini izlash va
razvedka
qilishning
texnik
vositalari.
Regional ishlarni rejalashtirish va
o‘tkazish.
Foydali
qazilma
konlarini
razvedka qilish uchun geologik,
geofizik,
gidrogeologik,
geokimyoviy burg‘ilash va sinash
usullari.
Burg‘ilash jarayonidan olingan
ma’lumotlariga ishlov berish va
tahlil qilish.
Razvedka to‘rlarining shakllarini
tanlash omillari.
Geologiya-qidiruv
ishlari
jarayonida xujjatlashtirish va
namunalash ishlari.
Qattiq foydali qazilma konlari va
ma’dannamoyonlarini o‘z ichiga
olgan ma’danli maydonlar.
Foydali
qazilma
konlaridagi
qidirish, baholash va razvedka
qilish ishlari jarayonlarini bajarish
va texnikiqtisodiy tahlil qilish.
Ma’danli maydonlarni burg‘ilash
uchun tayyorligini aniqlash.
Izlash va razvedka qilishda burg‘u
quduqlarini va tog‘ lahimlarini
joylashtirish.
Foydali
qazilmalarga
belgilanadigan
konditsiya
ko‘rsatkichlari.
Foydali
qazilma
o‘zgaruvchanligini o‘rganishning
nazariy asoslari.
160
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
16
17
18
19
20
Razvedka to‘rlarining zichligini
aniqlashda zaxiralar tasnifidan
foydalanish
bo‘yicha
yo‘riqnomani
qo‘llash.
Razvedka jarayonida ma’dan
tanalarini chegaralash qoidalari.
Namunalash natijalari bo‘yicha
geologik qirqimdagi ma’dan
tanasini chegaralash.
Razvedka
maqsadlarida
konlarni guruhlarga ajratish
tamoyillari.Razvedka natijalari
bo‘yicha
konni
geologikiqtisodiy baholash tamoyillari.
Foydali qazilmalarning balans
va
balansdan
tashqari
zahiralari. Qazib olinadigan
zahiralar balansi.
Foydali qazilma konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari).
Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini hisoblash usullari.
Oddiy statistik usulda zahira
hisoblash
va
shu
kabi
ma’lumotlar.
Razvedka to‘rlarining zichligini
aniqlashda zaxiralar tasnifidan
foydalanish
bo‘yicha
yo‘riqnomani qo‘llash.
Razvedka jarayonida ma’dan
tanalarini chegaralash qoidalari.
Namunalash natijalari bo‘yicha
geologik
qirqimdagi
ma’dan
tanasini chegaralash.
Razvedka maqsadlarida konlarni
guruhlarga
ajratish
tamoyillari.Razvedka
natijalari
bo‘yicha konni geologik-iqtisodiy
baholash tamoyillari.
Foydali qazilmalarning balans va
balansdan tashqari zahiralari.
Qazib olinadigan zahiralar balansi.
Foydali
qazilma
konlarining
zaxiralarini
toifalari
(kategoriyalari). Foydali qazilma
konlarining zaxiralarini hisoblash
usullari.
Oddiy statistik usulda zahira
hisoblash va shu kabi ma’lumotlar.
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
18
A,U
9
Jami
360
180
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1.Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2.Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3.Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4.Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5.Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6.Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
Internet saytlari
-http: //www.geolcom.ru/
-http: //www.twirpx.com/
-http: //www.mirknig.com/
-http: //www.arhibook.ru/
161
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Ishlab chiqarish amaliyotidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
1. Texnik-geofizik
4.01
Ajratilgan soat:
360
Toshkent-2021
162
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
163
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Ishlab chiqarish amaliyoti
360
30
Geologik kuzatuv uskunalarining tavsifnomasi, kidiruv uskunasi
to‘g‘risida ma’lumotlar, kidiruv uskunasining turlari va asosiy
ko‘rsatkichlari, kidiruv uskunasining komplekti, kidiruv
uskunalarini joylashish sxemasi, kidiruv uskunalarining qurish
yo‘llari, kidiruv usullarining turlari va asosiy ko‘rsatkichlari,
kuzatuv v kidiruv uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya qilish
ishlarini shakillantirish.
Kuzatuv uskunalarining tavsifnomasini bilsh;
Kidiruv uskunasi to‘g‘risida ma’lumotlar bilish.
Kidiruv uskunasining turlari va asosiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish.
Kidiruv uskunasining komplekti bilan tanishish.
Kuzatuv va kidiruv uskunalarini joylashish sxemasini urganish.
Kuzatuv va kidiruv uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya
qilish ishlarini bilish.
Dastur nomi
Ajratilgan soat
Mavzular soni
Dasturning maqsadi
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
1.
Amaliyot
tanishish
joyi
Mavzuning qisqacha mazmuni
bilan Amaliyot o‘tkaziladigan joylar bilan
tanishish. Amaliyot rahbaridan tashkiliy
164
12
A
Mustaqil
ta’lim
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
Kidiruv qurilmalarni tarkibi va maqsadi tanlash;
Foydali kazilmalarni kidirishda kidiruv usullarni tanlash
Quduqlarni burg‘ilash texnologiyasini tanlash;
Bilimlar
Burg‘ilash uskunalarini joylashish sxemasini tanlash;
Quduqlarni burg‘ilash usullarni tanlash;
Geologik kidiruv asboblarni ishlatishni bilish;
Quduqlarni burg‘ilash jarayonida burg‘ilash uskunalarini ishlatish
va ularga texnik xizmat ko‘rsatish;
Burg‘ilash uskunasining turlari va asosiy ko‘rsatkichlarini aniqlash;
Foydali kazilma konlarini burg‘ulash usullarini;
Ko‘nikmalar
Geodeziya asboblarni vazifasi va klassifikatsiyasini;
Qidiruv uskunlarni turlari, konstrukciyasi;
Portlatish ishlarining vazifasi, klassifikatsiyasi;
O‘quv rejasiga muvofiq “Geologik kuzatuv va qidiruv ishlari texnologiyasi”
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
fanning nomi
A – Amaliy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
shakli
Dasturga qo‘yilgan talab Majburiy
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim va Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
ko‘nikmalarini baholash
2. O‘quv dasturi mazmuni
6
Dala
ishlarini
olib
borish texnikasi va
metodikasi.
2.
Foydali
qazilmalarni
qidirish va izlab topish
jihozlari va apparatlari.
3.
4.
Geofizik
usullarning
foydali
qazilmalarni
izlab
topishda
qo‘llanilishi.
Qidiruv ishlarini olib
borishda kompyuter
texnologiyalaridan
foydalanish qoidalari.
5.
6.
7.
Qidiruv
bajarilishida
bo‘yicha
tushunchalar.
ishlarini
tartibi
asosiy
Geodeziya
asboblari
niviler,
taxeometrlar,
teodolitlar,
kipregel,
eklimetr,
dalnomer
asboblaridan
foydalanish qoidalari.
ko‘rsatmalar olish. Mehnat muhofazasi va
xavfsizlik texnikasi
Yerning shakli va ulchamlarini
o‘rganish.Yer satxining yuzasi.Yer
yuzasining tekislikda tasvirlanish
usullarini bajarish.Plan va
xarita.Meridian, azimut, rumb. Geografik
va tugri burchakli koordinatalar bilan
ishlash.Geofizik qidiruv usullarini
tanlash.
Foydali qazilmalarni qidirish va izlab
topish jihozlaridan yerning magnit
maydonini
o‘rganishda
magnitometrlar,yerning og‘irlik kuchi
maydonini
o‘rganishda
gravimetirlar,Seysmopryomniklar
va
korotaj
usullarda
qo‘llaniladigan
jihozlarni ishlatish.
Yer ostini tasvirga tushiruvchi oddiy
asboblaridan foydalanish. Yer ostini oddiy
burchak o‘lchov asboblari bilan tasvirga
tushirish va ularni ishlatish soxasini
o‘rganish. Tasvirga tushirish. Chukur
laxmlarni o‘lchash usullarini bajarish.
Tog jinslarini tekshirish ishlarida
xavfsizlik koidalarini o‘rganish.
Qidiruv ishlari xaqida tushuncha va uning
turlarini to‘rganish.Qidiruv ishlarida
olingan ma’lumotlarni kompyuterlarda
qayta ishlay olish. Qidiruv ishlarining
tarixini bilish. quduq ustida o‘rnatiladigan
uskunalar turlarini o‘rganish. Quduk
ko‘rish elementlari, Burg‘ilash uskunalari
bilan tanishish. Quduqning ko‘rish
jarayonini o‘rganish. Atrof - muxit
muxofazasini bilish.
Burg‘ilash uskunalarining tavsifnomasi
bilan tanishish. Burg‘ilash uskunasi
to‘grisida ma’lumotlarni bilish. Burg‘ilash
uskunasining
turlari
va
asosiy
ko‘rsatkichlarini aniqlash. Burg‘ilash
uskunasining komplekti bilan tanishish.
Burg‘ilash
uskunalarini
joylashish
sxemasi bilan tanishish.
Teodolitlar,
ularning
tuzilishi
va
qo‘llanilishini bilish. Teodolitni sozlay
olish.Teodolit
yo‘llarini
tayanch
punktlariga bog‘lashni o‘rganish. Nivelir
turlari va ularning tuzilish sxemasini
o‘rganish. Nivelir reykalari va turlarini
bilish. Nivelirlarni tekshirishni bajarish.
Taxeometrlarning
turlarini
bilish.
165
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
Aylanma taxeometr va uni tekshirish
ishlarini bajarish. Doimiy burchakli
dalnomer.
Dalnomer
koeffitsientini
aniqlashni bilish. Dalnomer tuzilishini
o‘rganish. Kipregel bilan menzulani
o‘rganish. Kipregel bilan planshetda
ishlash.
Geofizik apparaturalar Protonli magnitometrni ishga xozirlash
magnitometrlar
va tekshirish. O‘quv poligonida
magnitometrik o‘lchash ishlarini bajarish.
gravimetrlar
Gravimetrni graduirovka qilishni
seysmopryomniklar
o‘rganish. Seysmik kuzatish nuqtasida
pezopryomniklar
karotoj stansiyalaridan o‘lchov olishga tayyorgarlik ishlarini
o‘rganish va tashkil qilishni
foydalanish qoidalari.
o‘zlashtirish.Qaytgan to‘lqinlar usulida
8.
kuzatish tizimini xosil qilishva tekshirish.
Mavjud karotaj stansiyasi yordamida
elektrokarotaj ishlarini
bajarish.Inklinometrni graduirovka
qilish.Kavernometrni graduirovka
qilish.Radioaktivkarotaj(gamma karotaj)
usulida o‘lchash ishlarini bajarish.
Geologik xaritalashning Geologik xaritalashning maqsadi, o‘ziga
maqsadi va turlari
xos xususiyatlari va o‘tkazilish sharoitlari
bilan tanishish.Xaritalash masshtablari va
ishlarning aniqligi, bajarish usulini
9.
o‘rganish. Ma’lumotlarni topografik
tushirish usullarini o‘rganish. Xaritalash
ishlarining texnikasi bilan tanishish.
Xaritalash ishlarining Geologik xaritalash ishlarining tashkil
tayyorgarlik bosqichi. qilinishini bilan tanishish. Ishlar
bo‘linmalarini o‘rganish. Tayyorgarlik
bosqichining maqsadlari va vazifalari
10.
bilan tanishish. Uskunalar va jihozlar,
transport vositalari, mehnat xavfsizligiga
amal qilish.
Xaritalash ishlarining Xaritalashning dala ishlari bosqichiining
dala ishlari bosqichi
maqsadlari, vazifalari va bosqichlarini
bilish. Dala ishlari usullarini o‘rganish.
Kuzatuv nuqtalari va ob’ektlari bilan
tanishish. Xaritalash ishlari davomida
kuzatuvlarni va hujjatlarni olib borish
tartibini o‘rganish. Dala xaritalari va
11.
yozuvlari. Kuzatuv nuqtalarini topografik
asosga tushirish ishlarini bajarish.
Namunalarni
olish
va
ularni
xujjatlashtirish
ishlarini
bajarish.Stratigrafik
ustun
tuzishni
o‘rganish.
Geologiya
qidiruv Izlash ishlarining bosqichlari bilan
12 ishlarining zamonaviy tanishish. Izlashning xozirgi zamon
usullari.
usullarini o‘rganish. Geologiya–
166
12
A
6
12
A
6
12
A
6
18
A
9
12
A
6
13
14
15
16
mineralogiya, geoximik, geofizik
usullarni o‘rganish. Izlash usullarining
to‘plamlari bilan tanishish.
Yonuvchi foydali
Yonuvchi foydali qazilmalar xaqida
qazilmalar konlari
umumiy ma’lumotlar, ularning turlari va
aloxida xossalarini o‘rganish.Ko‘mir, torf
ularning xosil bo‘lishi va asosiy
xususiyatlari, ko‘ mirlarning genetik
turlari va sifati, sanoat turlari, ko‘mir
konlari va basseynlarini o‘rganish.Neft va
tabiiy yonuvchi gazlar; ularning xossalari
va qo‘llanilishini bilish. Neft va gaz
konlarining xosil bo‘lishini o‘rganish.
Yer osti kon laxmlarini Marksheyderlik
ishlarini
bajarish.
Ordinatalar usuli bilan aniq s’emkalash
olib borish qoidalari.
ishlarini bajarish. Yer osti laxmlarida
nivelirlash ishlarini bajarish.Yer ostini
tasvirga tushirish ishlarini bajarish.
Marksheyderlik belgilari. Yo‘l o‘lchovi.
Yo‘l uzun ligini o‘lchovini aniqligini
baxolash. Poligon yo‘lkalari tomonla ri
uzunliklarining o‘lchovlarini to‘g‘rilash
va bu to‘g‘rilashlarni xisoblash.Yer ostini
tasvirga tushiruvchi oddiy asboblar. Yer
ostini od diy burchak o‘lchov asboblari
bilan tasvirga tushirish va ularni ishlatish
soxasi. Tasvirga tushirish. Chuqur
laxmlarni o‘lchash usullari.
Tog‘
jinslarini tekshirish ishlarida xavfsizlik
qoidalari.
Yer usti kon laxmlarini Aeros’emka va uning qo‘llanilishini
olib borish qoidalari.
o‘rganish. Aeros’emka usullarini bajarish.
S’emkalash texnikasini o‘rganish. Xarita
va plan larni tuzishda aerofotos’emkaning
qo‘llanilishini
o‘rganish.
Asbobuskunalari bilan tanishish. Aerofotosurat
va
uning
vazifasini
o‘rganish.
Aerofotosuratning mas shtabini belgilash.
Fotoapparatning yer yuzasiga nisbatan
qiyaligi sababli
aerofotosuratlardagi
noaniqliklarni
o‘rganish.
Suratlarni
aniqlashtirishni bajarish.
Topografik xaritalar va Masshtab olishni bajarish. Masshtab
planlardan foydalanish
turlari va ularni tuzishni o‘rganish.
Masshtablarning
aniqligini o‘rganish.
qoidalari.
Plan va xarita bilan tanishish. Qabul
qilingan masshtablar bilan tanishish.
Topografik xaritalar nomenklaturasi bilan
tanishish.
Joydagi
jismlarning
belgilanishini o‘rganish. Shartli belgilarni
qo‘yish.
167
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
17
18
19.
20.
21.
22
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29
30
Tekshirishning
tamoyillari, usullari va
texnik vositalari
Tekshirish ishlarini olib borishning
usullari, texnika va texnologiyasini bilish.
Tekshirishning
texnik
vositalari,
ko‘llaniladigan tizimlari bilan tanishish.
Burg‘ilash quduqlari
Burg‘ilash quduqlari yordamida tekshirish
yordamida tekshirish
ishlarini bajarish. Burg‘ilash quduqlari
yordamida tekshirish uchun mos sharoitlar
bilan tanishish.
Tog‘ jinslaridan namuna olish. Ish
Tanishuv va geologik
uchastkasining geologik xususiyatlarini
marshrutlar o‘tish
o‘rganish
Tog‘ jinsi namunalarini olish, saralash,
Namunalar olish
tashish va saqlash.
Namunalarni
qayta Olingan tog‘ jinsi namunalarini qayta
ishlash
ishlash.
Tog‘ jinsi namunalarini saralash, tahlil
Namunalarni
tahlil
qilish va tahlil natijalarini jadvalga qayd
qilish
etish
Ma’muriy va iqtisodiy sharoitni o‘rganish.
Geologik xaritalash
Turli tabiiy sharoitda geologik xaritalash
xususiyatlari
Dala va laboratoriya sharoitida kuzatish
Geologik kuzatuv
nuqtalari
Laxmlarni qazish
Tog‘ laxmlarini qazish va burg‘ulash
Yer yuzasida kanavalash, shurflash va
Quduqlarni qazish va
kalta burg‘ilash quduqlarni qazib, ularni
hujjatlashtirish
hujjatlashtirish
Dala geologiyasida lozim bo‘lgan
sharoitlarda yer osti laxmlarini
Geologik qazish ishlari qazish.Quduqlarni qazish ishlarini olib
borish. Burg‘ulash quduqlarini qazish
ishlarini olib borish.
Bosh usta, bosh geolog yoki katta geolog
Geologiya kollektori
ustozligida kollektor geolog lavozimida
ishlash.
Amaliyot oxirida olingan bilimlarni
Hujjatlarni
egallash uchun barcha ma’lumotlarni
rasmiylashtirish
yig‘ish va tahlil qilish.
Hisobot davri
Hisobot tayyorlash va topshirish
Jami
18
A
9
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
12
A
6
6
A
3
6
A
3
18
0
360
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
168
2.
Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
baxodir” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3.
Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4.
Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5.
Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
7. Ananev V.P., Potapov A.D. Injenernaya geologiya. – M.: Vыssh. shk., 2000. – 511 s.
8. Koronovskiy N.V., Yasamanov N.A. Geologiya. – M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2003 . –
448 s.
9. Prakticheskoe rukovodstvo po obщey geologii /A.I. Guщin, M.A. Romanovskaya, A.N. Stafeev i
dr.; pod red. N.V. Koronovskogo. – 2-ye izd., ster. – M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2007. – 160
s.
10 Rыchagov G.I. Obщaya geomorfologiya. – M.: Izd-vo Mosk. un-ta: Nauka, 2006. – 416 s.
Internet manbalari
http://www.ziyonet..uz/technics
http://www.ref.uz http://www.tsau.uz
http://www.timi.uz http://www.ref.uz
http://www.tdtu.uz http://www.tadi.uz
http://www.google.ru/search
http://www.yandex.ru/search
169
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING
5.53.04.03–Foydali qazilma konlarini qidirish va aniqlashning geofizik usullari
mutaxassisligining
Diplom oldi amaliyotidan
O‘QUV DASTURI
Kvalifikatsiya nomi:
O‘quv rejadagi tartib raqami:
Ajratilgan soat:
1. Texnik-geofizik
4.02
360
Toshkent-2021
170
O‘quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog
kadrlarning qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Metallurgiya va Konchilik ishi
yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv metodik birlashmasining 2021-yil 23-avgustdagi 4-sonli majlis bayoni
bilan ma’qullangan.
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
Sh.J.Ro‘ziyev
A.H.Akbarov
Uchquduq sanoat texnikumi
maxsus fan o‘qituvchisi
Davlat geologiya qidiruv
ekspeditsiyasi Kokpatas
geologiya qidiruv
bo‘limi bosh muxandisi
171
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
Diplom oldi amaliyoti
360
Ajratilgan soat
19
Mavzular soni
Geologik kuzatuv uskunalarining tavsifnomasi, kidiruv uskunasi
to‘g‘risida ma’lumotlar, kidiruv uskunasining turlari va asosiy
ko‘rsatkichlari, kidiruv uskunasining komplekti, kidiruv uskunalarini
joylashish sxemasi, kidiruv uskunalarining qurish yo‘llari, kidiruv
Dasturning maqsadi
usullarining turlari va asosiy ko‘rsatkichlari, kuzatuv v kidiruv
uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya qilish ishlarini
shakillantirish.
Kuzatuv uskunalarining tavsifnomasini bilsh;
Kidiruv uskunasi to‘g‘risida ma’lumotlar bilish.
Kidiruv uskunasining turlari va asosiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish.
O‘zlashtirish (o‘qitish) Kidiruv uskunasining komplekti bilan tanishish.
natijalari
Kuzatuv va kidiruv uskunalarini joylashish sxemasini urganish.
Kuzatuv va kidiruv uskunalarini qurishda atrof muhitni himoya qilish
ishlarini bilish.
Mavzuning qisqacha mazmuni
172
Mustaqil
ta’lim
Mavzuning nomi
O‘qitishni
tashkiliy shakli
№
Jami
Kidiruv qurilmalarni tarkibi va maqsadi tanlash;
Foydali kazilmalarni kidirishda kidiruv usullarni tanlash ;
Quduqlarni burg‘ilash texnologiyasini tanlash;
Bilimlar
Burg‘ilash uskunalarini joylashish sxemasini tanlash;
Quduqlarni burg‘ilash usullarni tanlash;
Geologik kidiruv asboblarni ishlatishni bilish;
Quduqlarni burg‘ilash jarayonida burg‘ilash uskunalarini ishlatish va
ularga texnik xizmat ko‘rsatish;
Burg‘ilash uskunasining turlari va asosiy ko‘rsatkichlarini aniqlash;
Foydali kazilma konlarini burg‘ulash usullarini;
Ko‘nikmalar
Geodeziya asboblarni vazifasi va klassifikatsiyasini;
Kidiruv uskunlarni turlari, konstrukciyasi;
Portlatish ishlarining vazifasi, klassifikatsiyasi;
O‘quv
rejasiga “Geologik kuzatuv va qidiruv ishlari texnologiyasi”
muvofiq o‘zaro bog‘liq
bo‘lgan fanning nomi
A – Amaliy ta’lim;
O‘qitishni tashkiliy
shakli
Majburiy
Dasturga qo‘yilgan
talab
Guruhda belgilangan o‘qitish tili asosida
O‘qitish tili
Baholash bo‘yicha amaldagi tartib asosida
Baholash tartibi
O‘quvchilarning bilim Yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriq
va ko‘nikmalarini
baholash
2. O‘quv dasturi mazmuni
1.
Amaliyotjoyi
bilan tanishish
Amaliyot o‘tkaziladigan joylar bilan tanishish.
Amaliyot rahbaridan tashkiliy ko‘rsatmalar
olish. Mehnat muhofazasi va xavfsizlik
texnikasi
12
A
6
2.
Dala ishlari
Dala ishlarini
metodikasi.
18
A
9
Foydali qazilmalarni qidirish va izlab topish
jihozlari va apparatlarining tuzilishi.
18
A
9
Geofizik
o‘rganishlarda
texnologiyalaridan foydalanish.
18
A
9
24
A
12
18
A
9
18
A
9
18
A
9
18
A
9
18
A
9
18
A
9
18
A
9
18
A
9
24
A
12
18
A
9
18
A
9
3.
4.
Geologik
aparatlar
bilan
tanishish
Kompyuter
texnologiyalarida
n foydalanishni
o‘rganish
Qidiruv ishlarida
qatnashish
olib
borish
texnikasi
va
kompyuter
qidiruv ishlari tartibi bo‘yicha asosiy
tushunchalar
Geodeziya
asbob-uskunalari,
geofizik
Geodeziya asbob
apparatlar, jihozlar va asboblari, ulardan
6.
uskunalari
foydalanish qoidalarini o‘rganish
Geofizik
Geologiya qidiruv ishlari, dala ishlari, geofizik
va to‘plangan ekspeditsiya materiallari texnikasi
7. ekspiditsiya
materiallari
va metodikasi
Geologik
Injener-geologik, gidrogeologik o‘rganishlar
8. o‘rganishlar
metodikasi
metodikasi
Geologik qidiruv
ishlarining
Geologik suratga olish va geologiya qidiruv
9.
zamonaviy
ishlarining zamonaviy metodlari va tamoyillari
metodlari
Yorug‘lik
Yorug‘lik
tarqalishi
morfologiyasi
va
10.
morfologiyasi
shakllanish mexanizmi
Geologiya qidiruv Geologiya qidiruv ishlari kuzatuvini tabiiylikka
11.
metodlari
ko‘chirish metodlari.
Qazilmalarni
Yer osti va yer usti kon qazilmalarini olib borish
12
tashish qoidalari
qoidalari
Geologik
Cho‘kindilarni tekshirishning maqsad va
13
tekshirish
vazifalari
Geologik xaritalarni tuzishning asosiy turlari va
vazifalari.
Geologik
14
Geologik xaritalar, aerofotosurat
hamda
xaritalarni tuzish
kosmofotosuratlar turlari, mazmuni, vazifasi,
masshtabi va ularni rasmiylashtirish talablari
Geologik
xaritalarga
Turli tog‘ jinslari qatlamlari shakllari va ularni
15 tasvirlash
geologik xaritalarga tasvirlash usullari
usullarini
o‘rganish
Geologik
Foydali qazilma zahiralarini hisoblashning
zaxiralarni
16
asosiy metodlari, kvalifikatsiyasi va mineral
hisoblash
va
xomashyo resurslar prognozini baholash
bashorat qilish
5.
173
17
18
19
Texnogen faoliyat
ta’sirini o‘rganish
Kollektor geolog
ishchisi
bo‘lib
ishlashni
o‘rganish
Hisobot davri
Hududning geomorfologiyasiga
texnogen faoliyati ta’siri
insonning
18
A
9
Ustoz-shogird qoidalari asosida o‘zidan yuqori
toifali ishchi xodimning ustozligi qo‘l ostida
kollektor geolog lavozimida ishlash
18
A
9
Hisobot tayyorlash va topshirish
12
A
6
Jami
360
180
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar
qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga
ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2. Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
6. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi” Toshkent – “O‘zbekiston”-2019
7. Ananev V.P., Potapov A.D. Injenernaya geologiya. – M.: Vыssh. shk., 2000. – 511 s.
8. Koronovskiy N.V., Yasamanov N.A. Geologiya. – M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2003 . –
448 s.
9. Prakticheskoe rukovodstvo po obщey geologii /A.I. Guщin, M.A. Romanovskaya, A.N. Stafeev i
dr.; pod red. N.V. Koronovskogo. – 2-ye izd., ster. – M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2007. –
160 s.
Internet manbalari
http://www.ziyonet..uz/technics
http://www.ref.uz http://www.tsau.uz
http://www.timi.uz http://www.ref.uz
http://www.tdtu.uz http://www.tadi.uz
http://www.google.ru/search
http://www.yandex.ru/search
174