RqCZNIK AtfNALES POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO DE LA S O C l E T E GEOLOGIQUE DE P O L O G N E T om (V olum e) XXVilX — 1958 Z eszyt (F ascicule) 1 K raków , 1958 KAZIMIERZ DZIEDZIC NASTĘPSTWO PERMSKICH SKAŁ WULKANICZNYCH W REJONIE NOWEJ RUDY NA DOLNYM ŚLĄSKU (3 fig.) On the succession of the Permian volcanites in the region of Nowa Ruda (Lower Silesia) (3 fig.) S t r e s z c z e n i e : W artykule wykazano, że permskie skały ekstruzywne w y ­ stępujące w obrąbie osadów czerwonego spągowca rejonu noworudzkiego należą do tego samego okresu wulkanicznego. Główne ogniska erupcji koncentrowały się w południowej części obszaru zajętego dzisiaj utworami czerwonego spągowca. Utwory piroklastyczne rozpatrzone zostały jako facjalne odpowiedniki skał la­ wowych. Ujęcie powyższe pozwoliło wydzielić dwa cykle wulkaniczne. Każdy cykl rozpoczynają skały zasadowe, a kończą skały kwaśne. Czynność wulkaniczna nie wpłynęła w sposób zasadniczy na procesy sedy­ mentacyjne. WSTĘP Wśród młodopaleozoicznych utworów w Noworudzkim Zagłębiu Wę­ glowym poważną pozycję zajmują osady dolnego permu. Osady te okre­ ślane nazwą czerwonego spągowca, złożone z grubych kom pleksów o dość zróżnicowanej litologii nawiązują do sedym entacji górnokarbońskiej. Nawiązanie to objawia się podobieństwem osadów ottw eilerskich (stefan) do zlepieńców spągowych dolnego permu jak i brakiem dyskordancji na granicy obydwu formacji (E. B e y r i c h , etc., 1867, E. D a t h e 1904 a, b). Ponadto obserwacje terenowe pouczają, że m ateriał klastyczny staje się coraz to drobniejszy w miarę, jak przechodzim y od ottw eileru do trzech najniższych poziomów dolnego permu. Na tej podstawie mo­ żem y sądzić, że w rejonie noworudzkim wspomniane najniższe trzy po­ ziom y czerwonego spągowca łącznie z ottweilerem przynależą najpraw­ dopodobniej do jednego cyklu diastroficzno-sedym entacyjnego (K. D z i e ­ d z i c 1957). W W a rstw a ch ottweilerskich rejonu noworudzkiego w ystępują ob­ ficie otoczaki skał wulkanicznych, głów nie porfirów. Tego rodzaju oto­ czaki, aczkolwiek w ilości nieco m niejszej, obserwuje się również w permskim zlepieńcu spągowym , na podstawie czego można wnosić, — 110 — że na początku wspom nianego wyżej cyklu di astrof iczn o-sedym e n t acyjnego m iał m iejsce wulkanizm powierzchniowy. Z powtórną, na sze­ roką skalę rozwiniętą działalnością wulkaniczną spotykam y się dopiero w wyższych poziomach czerwonego spągowe a. Skały wulkaniczne tego okresu w niecce śródsudeckiej tworzą szereg warstw, pomiędzy którymi pojawiają się cienkie wkładki drobnoziarnistych osadów detrytycznych. Cały ten zespół w arstw tak pochodzenia wulkanicznego, jak i detrytycznego określono nazwą kompleksu eruptywnego (K. D z i e d z i c , 1. cit.). W środkowej (Góry Kamienne) i zachodniej (Góry Krucze) części niecki śródsudeckiej permski kompleks eruptyw ny tw orzy zw arty hory­ zont w obrębie utworów czerwonego spągowca. Horyzont ten zaznacza się w m orfologii w postaci górzystych grzbietów naśladujących swoim przebiegiem zarysy brzegów niecki. We wschodniej części niecki, a więc w rejonie noworudzkim skały permskiego kompleksu eruptywnego występują w dwóch obszarach. Jeden dość zw arty obszar wulkanitów, który nazwiem y „ s t r e f ą p o ł u d n i o ­ w ą ”, ciągnie się od Krajanowa po Kamieniec. Strefa ta stanow i prze­ dłużenie pasma Gór Kamiennych, a na om awianym obszarze wyznaczają ją Scinawskie Wzgórza. Ogólne kierunki warstw, jakie się tutaj obser­ wuje, są NW -SE nachylenie zaś zwrócone jest ku SW i nie przekracza z regu ły 20°. W drugim obszarze występowania wulkanitów zwanym w dalszym ciągu „ s t r e f ą p ó ł n o c n ą ” skały ekstruzyw ne są w niew ielkich izo­ lowanych partiach. Należą tu eruptyw y W łodzickiej Góry (w okolicy Świerków), Włodowic, Drogosławia, Dzikowca i Czerwieńczyc, fig. 1). WYSTĘPOWANIE WULKANITÓW STREFY POŁUDNIOWEJ i Jak już nadmieniano wyżej, skały wulkaniczne omawianej strefy rozciągają się od Krajanowa po Kamieniec. W jej obrębie w ystępują skały lawowe (głównie m elafiry) i piroklastyczne (tufy porfirowe i m elafirowe). M elafiry tworzą dwa główne poziom y stratygraficznie różne. Poziom starszy w ystępuje m iędzy Krajanowem a Ratnem Dolnym, młod­ szy natomiast rozw inięty jest m iędzy Raszkowem a Kamieńcem. Pozycja m elafirów m łodszych w ynika jasno z załączonego szkicu (fig. 1). Wspo­ mniane m elafiry rozdzielone są tufam i porfirowym i. M elafiry starsze występują w obrębie drobnoziarnistych odpowiedników piaskowca bu­ dowlanego, m elafiry młodsze natomiast znajdują się wśród stratygraficz­ nie wyższych łupków w alchiowych. Nie ma zatem wątpliwości, że chodzi tu o dwa stratygraficznie odrębne poziomy m elafirów. 1 Nie rozpatrują tu szczegółowiej geologii obszaru położonego na E od Kol. Mały Tłumaczów. Obszar ten wymaga ponownego zdjęcia kartograficznego. Fig. 1. Permskie skały wulkaniczne w rejonie Nowej Rudy (według mapy W. Petraschcka i E. Dathego 1913 oraz częściowo na podstawie obserwacji autora). A,C — zasadowe skały wulkaniczne; B,D — kwaśne skały wulkaniczne; 1— mielafiry starsze; 2— porfiry; 3— tufy porfirowe starsze; 4— melafiry młodsze; 5— tufy melafirowe; 8— tufy porfirowe młodsze; 7— pokłady wapieni — Ill — Fig. 1 .The Permian volcanic rocks in the region of Nowa Ruda. (According to a map of W. Petrascheck and E. Dathe 1913, in part according to autor’s observa­ tions). A,C — alkaline volcanic rocks; B,D — acid volcanic rocks; 1— older m elaphyres with marks of two eruptions; 2— porphyries; 3— older porphyric tuffs; 4younger melaphyres; 5— melaphyric tuffs; 6— younger porphyric tuffs; 7— deposits of limestone. — 112 — Z tego, co zostało powiedziane, w ynika, że w strefie południowej rejonu noworudzkiego permski kom pleks eruptyw ny rozpoczęły m ełafiry starsze, jako że w ystępują poniżej innych skał w ulkanicznego po­ chodzenia. Wspomniane m elafiry reprezentują skały powierzchniowe, gdyż obserwujem y w nich dobrze rozw inięte odm iany migdałowoowe i gąbczaste. Odmiany takie zachowane są w stropowej części odosobnio­ nego m elafiru znajdującego się bliżej Ratna Dolnego. Natomiast w m elafirach leżących bliżej Tłumaczowa tekstury gąbczaste znajdują się w partii środkowej m elafiru 1. Cecha ostatnio wspomniana wskazyw ałaby na dw a etapy rozprze­ strzeniania się law y po powierzchni. Omówione m elafiry przykryte są drobnoziarnistymi osadami. Osady te pod wielom a względam i przypominają sk ały w ystępujące w podłożu m ełafirów, toteż w przypadku braku m ełafirów postawienie granicy m ;ędzy nim i jest raczej niem ożliwe (ma to m iejsce na przestrzeni od Ratna Dolnego po Suszynę). Trzeba też podkreślić, że skały detrytyczne 0 podobnych cechach śledzi się aż do dolnej granicy łupków w alchiowych. W ykształcone są one w postaci drobnoziarnistych piaskowców 1 piaszczystych łupków o zabarwieniu zm iennym bądź brunatnoszarym, bądź też czerwonym z licznym i plamami redukcyjnym i. W obrębie o p ły w a n y ch utworów’ detrycznych występują tu fy porfi­ rowe, a na odcinku m iędzy Tłumaczowem i Gajewem dołączają się tufy m elafirowe. Z m apy geologicznej sporządzonej przez E. D a t h e g o (1904 b) w y ­ nika, że na om awianym odcinku występują dwa stratygraficznie różne poziomy tufów porfirowych i m elafirowych. Przy czym w jednym m iejscu (Tłumaczów przy granicy państwa) tu fy porfirowe graniczą bez­ pośrednio z m łodszym i od nich lufam i m elafirow ym i, a w drugim (oko^lice Gajewa) sk ały piroklastyczne są rozdzielone utw oram i detrytycznym i. Ze wspomnianej m apy można sądzić, że oba rodzaje skał piroklastycznych z Gajewa są młodsze od skał piroklastycznych z Tłuma­ czowa. Na podstawie m apy E. D a t h e g o kolejność stratygraficzna utworów kompleksu eruptywnego przedstawiałaby się następująco (od góry): tu fy m elafirowe utw ory detrytyczne tu fy porfirowe utw ory detrytyczne tufy m elafirowe tufy porfirowe utw ory detrytyczne m elafir Na tej to zapewne podstawie wyróżnił G. B e r g (1908, 1925) dwa poziom y tufów porfirowych w okolicach Tłumaczowa — Gajewa. Autor 1 W tym miejscu wspomnę, że analogiczne zjawisko obserwowałem w kam ie­ niołomie melafiru na wzgórzu Bukowina niedaleko Kamiennej Góry. We wspom niał nym kamieniołomie obserwuje się grubo uławicony i zwięzły melafir rozdzielony migdałowcem. W przekopie toru kolejowego Kamienna Góra — Lubawka melafir' rozdzielony jest tufem melafirowym zakończonym u góry 0,5 m grubą wkładką osa­ dową. — 113 — w ym ieniony wiązał itufy m elafirow e starsze z m elafiram i okolic Sonowa (ĆSR), a tufy porfirowe młodsze paralelizował z tufam i porfirowymi rozw iniętym i powyżej wspom nianych m elafirów w obszarze Sonova. Zauważyć należy, że w powyższym ujęciu tufy m elafirowe z Gajew a nie m iały odpowiednika. G. B e r g (1908) o tufach tych nie wspo­ m ina w swojej pracy. Na podstawie obserwacji terenowych stwierdziłem , że na odcinku m iędzy Tłumaczowem i Gajewem skały piroklastyczne wykazują iden­ tyczne następstwo stratygraficzne. W obydwu wypadkach tu fy porfirowe w ystępują poniżej tufów m elafirowych, od których oddziela je wkładka utworów detrytycznych. Tufy porfirowe i m elafirowe z Gajewa stanowią dalszy ciąg odpowiadających im skał piroklastycznych z Tłumaczowa. T ufy m elafirowe w iększy obszar zajmują w okolicach Tłumaczowa. W tym rejonie są też grubiej ziarniste. W partiach położonych bliżej spągu nierzadkie są ostrokrawędziste bloki m elafirowe. Pochodzą one zapewne z wcześniej zakrzepłej law y znajdującej się stosunkowo nieda­ leko ogniska erupcji. Trudno ustalić, jaką rolę przy ich ostatecznej depozycji odegrały płynące wody. Być może, niektóre z nich sw oje po­ łożenie zawdzięczają sile eksplozji. Można b y o tym wnioskować na pod­ staw ie szczegółów utrwalonych w materiale najbliższego otoczenia. W jednym np. przypadku wokół fragm entu m elafirow ego obserwowano zgniecione i zagęsizczone, a po części przerwane warstewki materiału t uf owego, jak to przedstawiono rysunkiem na fig. 2. Fig. 2. Zaburzenia osadu w pobliżu fragmentu melafiru Fig. 2. Disturbance of sediment near a melaphyre fragment Wybuchom wulkanicznym towarzyszyć m ogły opady atmosferyczne. B o nich to zapewne należy odnieść drobne (3— 8 mm 0) zazwyczaj dyskoidalnie uformowane kuleczki rozsiane na górnej powierzchni war­ stew ek sedym entu popiołowego. Materiał, z którego te kuleczki są zbu­ dowane, nie różni się od osadu okalającego. W płytce cienkiej zarysy ich są wyraźnie widoczne dzięki większem u zagęszczeniu materiału. Tłumacząc opisyw ane zjawisko można b y przyjąć, że krople deszczu przedzierając się przez „m głę” rozpylonych w .atmosferze popiołów adsorbowały je. Utworzone w ten sposób kuleczki opadając jako cięższe, a zarazem o pewnej stałej konsystencji, spłaszczały się podczas zetknięcia 8 R oczn ik PTC — 114 — z podłożem, zachowując elipsoidalną postać zewnętrzną. Podłoże cecho­ wać m usiał również określony stopień plastyczności, ponieważ pod każdą opisywaną wyżej kuleczką zachowało się zagłębienie. Przedstawione pokrótce cechy tufów m elafirow ych nasuwają przy­ puszczenie, że m iejsca wybuchu znajdowały się gdzieś w okolicy Tłu­ maczowa. N a północ od Tłumaczowa z om awianym i tufam i pozostają w ści­ słej zależności m elafiry. M elafiry owe przechodzą na terytorium C. S. R. w obszar Sonowa, gdzie leżą nad porfirami kwarcowym i. Tufy m elafi­ rowe w obszarze Sonowa zanikają, natomiast pojawia się większa ilość poziomów m elafirow ych (2— 4 poziomy) (W. P e t r a s c h e c k , E. D at h e , 1913, W. P e t r a s c h e c k , 1934, 1944). Na SE od Gajewa tu fy m elafirowe również zanikają, w ich zaś prze­ dłużeniu w okolicach Raszkowa — Kamieńca w ystępują m elafiry. M elafiry z Raszkowa — Kamieńca tworzą trzy poziom y rozdzielone utworami detrytycznym i (E. M e i s t e r , 1942). Poziom najniższy jest najgrubszy i ma największe rozprzestrzenienie, pozostałe dwa zaś są lo­ kalnie rozwinięte. W trzech tych poziomach bardzo częste są odmiany m igdałowcowe i gąbczaste. WYSTĘPOWANIE WULKANITÓW W STREFIE PÓŁNOCNEJ W omawianej strefie skały ekstruzyw ne nie tworzą w iększego je­ dnolitego pasma, lecz w ystępują we fragmentach nie powiązanych z sobą w sposób widoczny. W poszczególnych fragmentach posuwając się od NW ku SE napotykam y następujące rodzaje skał wulkanicznych: m ela­ firy i tu fy porfirowe W łodzickiej Góry, tu fy porfirowe i m elafirowe Włodowic, tu fy porfirowe Drogosławia i Dzikowca oraz tu fy porfirowe i m elafiry Czerwieńczyc. Na Włodzickiej Górze w spągu kompleksu eruptyw nego występują m elafiry. Zjawiska obserwowane w tychże m elafirach przemawiają za na­ kładaniem się dwóch potoków lawowych. Strefę rozdzielającą je stano­ wią m elafiry o kulistej oddzielności, z którym i związane są cienkie so­ czew ki i wkładki piaszczystego łupku. Omawiane m elafiry przedstawiają ponadto osobne zagadnienie, jeśli chodzi o powiązanie ich z innym i skałami o tym samym typie, a w y ­ stępującym i w najbliższym sąsiedztw ie. Stanowią one bowiem łącznie z tufam i porfirowymi zalegającym i w ich nadkładzie odizolowany frag­ ment najdalej ku północy w ysuniętych w ulkanitów permskieh. Trudno by było zakładać, aby m elafiry tutejsze reprezentowały w ycinek ja­ kiejś w ielkiej pokryw y zachowanej przed procesami denudacyjnym i. W ydaje się raczej, ze dzisiejsze ich położenie związane jes-t z kilkoma osobnym i ogniskami erupcji. Możemy o tym sądzić na podstawie bocz­ nych kontaktów ze skałami ościennym i. N a kontakcie zmienione po czę­ ści i odbarwione utw ory detrytyczne u legły porozrywaniu i opłynięciu przez m elafir. Granice zetknięcia obserwowane niekiedy na poszczegól­ nych bloczkach «skalnych wykazują najczęściej przebieg nieregularny. W bezpośrednim kontakcie m elafir jest w ybielony i zawiera bardzo licz­ ne drobne porwaki łupkowe. Partie m elafiru znajdujące się niedaleko kontaktu wykształcone są jako m igdałowce i odm iany gąbczaste. — 115 — Wspomniane obserwacje pozwalają wnosić, że ognisko erupcji znaj­ dować się powinno niedaleko od wychodni melafiru. Ponad om ówionym i m elafiram i spotyka się wtrącenia skał detrytycznych, na których zalegają tu fy porfirowe. Poza Włodzicką Górą po­ niżej tufów porfirowych nie obserwuje się już skał ekstruzywnych. S y ­ tuacja ta m ogłaby nasuwać przypuszczenie, że w strefie północnej kom ­ pleks eruptyw ny „rozpoczynały” tufy porfirowe, to też przyjmował E. D a t h e (1. cit.). N ależy jednak zaznaczyć, że tu fy porfirowe w ystępują w otoczeniu drobnoziarnistych osadów detrytycznych zupełnie do siebie podobnych. W okolicach W łodowic w obrębie takich osadów, ale powyżej tufów por­ firowych w ystępują tu fy m elafirow e, w Czerwieńczycach zaś w podob­ nym położeniu znajdują się m elafiry. Przypomina to stosunki stwierdzone w strefie południowej. Opierając się na powyższych podobieństwach przedstawiono poniżej próbę panalelizacji i stratygrafii poszczególnych warstw kompleksu eruptyw nego w rejonie noworudzkim. ROZWÓJ WULKANIZMU NA TLE STOSUNKÓW STRATYGRAFICZNYCH W REJONIE NOWEJ RUDY Najwcześniejsze eruptyw y w rejonie noworudzkim w strefie po­ łudniowej reprezentują m elafiry występujące w dolnej części kompleksu eruptywnego, W strefie północnej, z wyjątkiem W łodzickiej Góry, w dol­ nej części tegoż kompleksu znajdują się tufy porfirowe. Powyżej stw ier­ dzono, że w obydwu strefach tufy porfirowe i m elafirow e wykazują zgo­ dne następstwo, a występują w obrębie podobnych utworów detrytycznych (tabela 1 i fig. 3, zwłaszcza przekrój przez okolice Sarny — Gajewo). W łaściwość ta pozwala ujmować tu fy porfirowe (lub m elafirowe) jako jeden poziom stratygraficzny. Z uw agi zaś na to, że poniżej tufów por­ firowych w ystępują m elafiry starsze (m elafiry Krajanowa, Tłum aczowa — Ratna Dolnego' i Włodzickiej Góry), przeto nie ma wątpliwości, że w rejonie Nowej Rudy m elafiry stanow iły pierwsze ekstruzje magmowe. W ten sposób uzyskujem y zgodność z pozostałą częścią niecki śródsudeckiej jak i z obszarem Sudetów północnych. W niecce północnosudeekiej zgodnie z H. S c u p i n e m (1931) dolna granica kompleksu eruptyw nego przebiega u podstawy pokryw m elafirowych. W edług R. L e p s i u s a (1892) również w obszarze zachodnich N iem iec (SaaivNahe) wulkanizm permski rozpoczynają m elafiry i porfiryty. A. B o r n (1921) dopatruje się naw et prawidłowości w następstwie skał w ulkanicznych w młodopaleozoicznych obniżeniach, która wyraża się kolejnością: m elafir — por­ firyt — porfir. Nieobecność m elafirów starszych w strefie północnej naszego obsza­ ru wiąże się głównie z odległością tej strefy od miejsc, skąd rozprzestrze­ niała się lawa. Ogniska erupcji koncentrować się m usiały w strefie po­ łudniowej w pobliżu dzisiejszych wychodni melafirów, a jeżeli były nieco dalej położone, to w każdym razie należałoby ich szukać po połu­ dniowej stronie wychodni, ponieważ po stronie przeciwnej nie spoty­ kam y stanowisk w ym ienionych skał. Fakt ten określa do pewnego sto­ pnia kierunek płynięcia lawy, chociaż w szczegółach nie jest on m ożliw y o Fig. 3. Ogólna budowa geologiczna obszaru na S od Nowej Rudy. A— czwar­ torzęd; B— czerwony spągów iec; C— utwory metamorficzne; 1— żwiry i gliny; 2— łupki walchiowe; 3— tufy melafirowe; 4— tufy porfirowe; 5— melafir; 6— łupki, piaskowce i zlepieńce (tzw. piaskowiec budowlany) poniżej eruptywów, 7— II poziom łupków antrakozjowych; 8— I paziom łupków antrakozjowych; 9— piaskowce płyciaste; 10— zlepieniec spągowy; 11— amfibolity i fyllity; I-uskoki Fig. 3. General geological structure of the region south of Nowa Ruda. A— Quaternary; B— Rotliegendes; C— methamorphic formations, 1— gravels and clays; 2— Walchia shales; 3— melaphyric tuffs; 4— porphyric tuffs; 5— melaphyre; 6— shales, sandstones and conglomerates (so called Building Sandstone) below eruptives; 7— II horizon of Anthracosia shales; 8— I horizon of Anthracosia shales; 9— platy sandstone; 10— basal conglomerate; 11— amphibolites and phyllites; I-faults Tabela 1 Zestawienie profilów przez kompleks eruptywny w rejonie noworudzkim Dzikowiec Drogosław — uskok — tu fy porfirow e ślady piaskow ców i łupków m elafir tufy porfirow e d r o b n — o *) N a s tę p s tw o p od an o tutaj w e d łu g J. O berca (1957) z — i a r n i s Tłum aczów Gajewo łupki w alchiow e piaskow ce i łupki piaszczyste brązowoczerw one tufy m elafirow e łupki w alchiow e piaskow ce i łupki piaszczyste brązowoczerw one tufy m elafirow e łu p k i w alchiow e piaskow ce i łupki czerw one piaskow ce i łu p k i piaszczyste brązow oczerwone tufy porfirow e piaskow ce i łupki piaszczyste brązowoczerwone tufy porfirow e piaskow ce i łupki brązow oczerw one m elafir piaskow ce i łupki brązow oczerw one — t e — o piaskow iec budow lany — uskok — m elafir łupki pstre, piaskow ce i łupki piaskow ce i łupki piaszczyste brązowo- piaszczyste brązowoczerw one czerw one tufy porfirow e tufy porfirow e a Kompleks eruptyw ny Sarny (Włodowice) Czerw ieńczyce *) O czerwony spągowiec W łodzicka Góra i e d n i k i p i a s tufy m elafirow e tufy porfirowe piaskow ce i łupki b ru n a tn e i szare m elafir k o w c Suszyna Ratno Dolne a Pilcza łu p k i łupki w alchiow e w alchiow e piaskow ce i łupki piaszczyste brązow o­ — czerwone m elafir — łu p k i w alchiow e i brązowoczerwone piaskow ce i łu p k i tu fy j porfirow e tufy porfirowe — b u d — ó w l a n e g o uskok piaskow iec po czę­ ści zlepieńcowy m elafir piaskow iec zlepieńcowy - 117 do odcyfrowania. Lawa rozprzestrzeniała się zapewne w różnych kierun­ kach od m iejsca wybuchu. Opierając się jednak na ogólnych przesłankach paleogeograficznych oraz na obserwacjach kontaktów m echanicznych z podłożem można są­ dzić, że poważna masa law y poruszała się w kierunku północnym w y ­ korzystując lokalne nierówności podłoża. Nie wydaje się przy tym , aby chodziło o podłoże, na którym przebiegały procesy denudacyjno-erozyjne. Pam iętać bowiem trzeba, że badany obszar stanowił w ycinek basenu, który w początkowym okresie wulkanizm u w znacznej mierze był za­ lany wodą. Wskazuje na to charakter osadów detrytycznych oraz wesipół w ystępujące pokłady wapieni pochodzenia chemicznego. Wraz z rozwijającym się wulkanizm em ogólne warunki gromadze­ nia osadu zapewne też nie u legły poważniejszej zmianie, gdyż sedym enty detrytyczne w kom pleksie eruptyw nym wykazują duże podobieństwo lito logi czno-facjalne do utworów podścielających ten kompleks. Jedne i drugie są drobnoziarniste, zazwyczaj cienko warstewkowane. W utw o­ rach tych nie spotyka się okruchów skał w ylew nych. Brak jest w nich zwłaszcza (poza sporadycznym i przypadkami) odłamków m elafirow ych. Można by na tej podstawie przypuszczać, że do podwodnego zbiornika rów nolegle z procesami powierzchniowego wulkanizm u dostarczany był drobny detrytus skalny. Utw ory osadowe spoczywające na melafirach zależnie od warunków lokalnych osiągnęły różne, ale z regu ły niew ielkie miąższości, pokrywa­ jąc przekraczająco skały magmowe. Można o tym sądzić jedynie dzięki ułożeniu przykrywających je tufów porfirowych, które przedstawiają pierwszorzędny horyzont przewodni. Wspomniane tufy należące już do drugiego etapu działalności wul­ kanicznej rozprzestrzeniły się szeroko, pokrywając i te obszary, dokąd nie dotarły potoki lawowe m elafirów starszych. interesująca jest zwłaszcza zachodnia granica zasięgu tufów porfi­ rowych, Ostatnie ślady tych skał spotykam y na W łodzickiej Górze w Świerkach i na południe od Krajanowa przy granicy państwa. Na za­ chód od linii Św ierki — Krajanów — Tłumaczów, a w ięc w obszarze, gdzie zanikają tu fy porfirowe, rozw inęły się porfiry kwarcowe. W zaje­ m ny stosunek powierzchniowy w ym ienionych skał jak i podobna pozy­ cja stratygraficzna W kom pleksie eruptyw nym nasuwa przypuszczenie, że należą one do prawie równoczesnego aktu wulkanicznego. Dlatego też skłonny jestem pojmować tu fy porfirowe jako facjalny odpowie­ dnik porfirów. Rozumiany w ten sposób horyzont kwaśnych skał ekstruzywnych stanowi bodajże jedyną przesłankę natury geologicznej, na której oprzeć można paralelizację melafirów. Na tej podstawie można mówić o m ela­ firach starszych, z których w ym ienim y skały z Włodzickiej Góry, Kra­ janowa i Tłumaczowa-Ratna Dolnego 1. Do m elafirów m łodszych zaliczyć należy skały z Raszkowa-K am ieńca i obszaru Sonowa. M elafiry wspomniane leżą powyżej horyzontu skał kw aśnych w ipołożeniu stratygraficznym odpowiadającym tufom m elafi1 Dc melafirów starszych przynależą też melafiry z Szalejowa Dolnego i P ilczy, na co zwrócił uwagę G. B e r g (1913). — 118 — rowym , które zazębiając się lateralnie z m elafirem stanowią jego facjalny ekw iw alent. Jest m ożliwe, że z omawianym m łodszym członem zasadowym na­ leży porównywać również m elafiry z Czerwieńczyc. Kompleks eruptyw ny w rejonie noworudzkim kończy się wspom nia­ nym wyżej m łodszym członem zasadowym. Ponad nim na naszym obsza­ rze nie spotykamy już permskich skał wulkanicznych. Skały takie w po­ staci tufów porfirowych w ystępują dopiero w obszarze Sonowa, gdzie spoczywają ponad m elafiram i (fig. 1). Wspomniane tufy na SE od Śonowa w yklinow ują się, zaś ku NW od tej m iejscowości rozszerzają się w ydatnie, a ich resztki spotyka się jeszcze na E od Czadrowa koło Kamiennej Góry. W Ogólnym następstwie tu fy powyższe reprezentują czwarty akt czyn­ ności wulkanicznej, jak to przedstawiono poniżej Obszar między Nową Rudą i Kłodzkiem V Obszar Sonowa (względnie Broumowa) tufy porfirowe melafiry porfiry i tufy porfirowe melafiry melafiry i tufy melafirowe tufy porfirowe melafiry Jak wynika z załączonego zestawienia, w kompleksie eruptyw nym rejonu Nowej Rudy i najbliższego otoczenia wyróżnić można dwa cykle wulkaniczne rozpoczynające się skałami zasadowymi, a zakończone ska­ łam i kwaśnym i. Szeregując poszczególne skały w odpowiednich cyklach mielibyśm y: V tufy porfirowe Sonov melafiry lub tufy melafirowe Sonov, Tłumaczów, Gajewo, Rasz­ ków, Kamieniec, Czerwieńczyce ’ porfiry lub tufy porfirowe Sonov, Włodzicka Góra, Drogosław, Dzikowiec, Czerwieńczyce, Włodo­ wice, Tłum aczów-G ajewo-Ratno D., Suszy na. Włodzicka Góra, Krajanów, Tłumaczów-Gajewo, Ratno D., Pilcza. V II cy k l1 V I cykl melafiry 1 P r z e d s ta w io n y c y k l II je st r ó w n o z n a c z n y z c y k le m III o p isa n y m S. K o z ło w sk ie g o (1958). p rzez Przedstawione następstwo eruptyw ów w szczegółach odbiega od pra­ widłowości wskazywanych przez W. K l i i p f e l a (1933, 1937), w edług którego w ylew y positępują od kwaśnych do zasadowych. Jeśliby tak m iało być w istocie, wów czas najpierw należałoby udowodnić żyłow y charakter m elafirów, podobnie jak to uczynił K. H u m m e l (1932) dla m elafirów środkowego triasu południowych Alp, określając je jako podpowierzchniowe intruz je pokładowe. — 119 — Pomijając istotne różnice stosunków geologicznych naszego obszaru i obszaru opisywanego przez K. H u m m e l a trzeba stwierdzić, że po­ gląd w ym ienionego autora byłby u nas trudny do przyjęcia, gdyż w ta­ kim wypadku należałoby oczekiwać albo prawie synchronicznego w y ­ dostawania się law y porfirowej i m elafirow ej — jeśli ta ostatnia miała się wdzierać pod cienką osłonę sedym entu rozdzielającego ją od porfiru ewentualnie jego tufu — bądź też przyjmować m łodszy w iek m elafirów. Zespół zjaw isk nie wskazuje jednakże na to, aby chodziło tutaj o „i nf r a -i n t r u z j e ” W. K 1 ii p f e 1 a (1956) i związaną z nim i inwersję. W zakończeniu składam profesorowi 'drowi H. Teisseyre’ow i tą drogą podziękowanie za życzliw e uwagi, jakich nie szczędził w czasie dyskusji nad trudniejszym i zagadnieniami dotyczącym i niniejszej pracy. Zakład Geologii Ogólnej U niw ersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1956 WYKAZ LITERATURY REFERENCES 1. B e y r i c h E., R o s e G., R o t h I., R u n g e W. (1867), Geologische Karte von den Niederschlesischen Gebirge u. den angrenzenden Gegenden. Berlin. 2. B e r g G. (1908), Zur Geologie des Braunauer Landes. Jahrb. d. K. P. Geol. L.-A. u. Bergakad. Berlin. 3. B e r g G. (1913), Der Geologische Bau der Niiederschlesisch-Böhmischen Becken und seiner Umgebung. Festschrift zum XII Allgem. Deutsch. Bergmanst. in Breslau. 4. B e r g G. (1925), Die Gliederung des Oberkarbon und Rotliegenden im Nieder­ schlesischen Becken. Jahrb. d. P. Geol. L.-A. Berlin. 5. B o r n A. (1921), Über jungpaleosoische kontinentale Geosynklinalen M ittel­ europas. Abh. Senckenberg. Naturf. Gesellsch. 37, H. 4, Frankfurt a. M. 6. D a t h e E. (1904 a), Über die Excursionen vor der Hauptversammlung in der Grafschaft Glatz. Zeitschr. d. D. Geol. Ges. Berlin. 7. D a t h e E. (1904 b), Erläuterungen zur Geol. Karten, Blätter: Neurode, Rudolfs­ waldau, Wünscheiburg. Berlin. 8. D z i e d z i c K. (1957), Problem y geologiczne utworów górnego karbonu i czer­ wonego spągowca Ziemi Kłodzkiej. Przewodnik do X X X Zjazdu Pol. Tow. Geol. w ziemi kłodzkiej. 9. F i n e k h, L., M e i s t e r E., F i s c h e r G., B e d e r k e E. (1942), Erläuterungen zu den Blättern Glatz, Königshain, Reichenstein u. Landeck. Berlin. 10. H u m m e l K. (1932), Oberflächennahe Intrusionen und Trümmerlaven in der südalpinen M itteltrias. Fortschr. d. Geol. u. Palaeont. 11, Berlin. 11. K o z ł o w s k i S. (1958), W ulkanizm permski w rejonie Głuszycy i Świerków na Dolnym Śląsku (Permian volcanity in Głuszyce and Świerki region (Lower Silesia). Rocz. Pol. Tow. Geol. 27, z. 1, Kraków. 12. K l ü p f e l W. (1933), Das Faciesgesetz der vorquartären Vulkaneruptionen. Geol. Rundschau, 24. Berlin. 13. K l ü p f e l W. (1937), Uber das Eruptiongesetz und die vulkanischen Zyklen. Cbl. f. Min. u. Pal. Stuttgart. 14. K 1 ü p f e 1 W. (1956), Die Paläogeographische Auswertung der altvulkanischen Bildungen zur Rekonstruktion der korrelaten Sedimentationsräume in Bereich späterer Abtragung. Geol. Rundschau, 4‘5. Stuttgart. 15. L e p s i u s R. (1892), Geologie von Deutschland. 1. Stuttgart. 16. O b e r c J. (1957), Region Gór Bardzkićh. Wyd. Geol., Warszawa. 17. P e t r a s c h e c k W., D a t h e E. (1913), Geologische Übersichtskarte des Niederschlesisch-Böhm ischen Beckens. K. P. Geol. L.-A. Berlin. 18. P e t r a s c h e c k W. (1934), Der Böhmische A nteil der Mittelsudeten und sein Vorland. Mitt. d. Geol. Ges. in Wien. — 120 — 19. P e t r a s c h e c k W. (1944), D ie Sudetenländer. Handb. der regionalen Geolo­ gie. Berlin. 20. S c u p i n H. (1931), D ie N ordsudetische Dyas. Fortschr. d. Geol. u. Pal., B erlin. SUM M ARY A b s t r a c t . . In this paper the Stratigraphie succession o f the Low er Perm ian eruptive rocks in the region of Nowa R u d a 1 is presented.. Two volcanic cycles are also distinguished. In the region of N ow a Ruda the rocks connected w ith the Perm ian surface volcanism sh ow differentiation and are relatively w id ely distri­ buted. Larger m asses of these rocks, usually .separated by clastic sed i­ m ents, are grouped south of N ow a Ruda, form ing th ere a com pact erup­ tive com plex. B esides th e y appear in isolated fragm ents low ered on account o f the fau lt tectonics. E. D a t h e and G. B e r g w ere the authors who took interest in the succession of volcanic rocks in the discussed region. E. D a t h e , w h ilst m aking geological m aps, separated tw o m ain stages of volcan ic activity. According to his view s the first stage is characterized gen era lly b y th e acid pyroclastic rocks (porphyry tuffs). In the second stage a greater va­ r iety of these rocks w as marked. G. B e r g draw ing attention to ex istin g faults m ade the' paralellization of th e volcanic rocks, g ivin g at the sam e tim e their Stratigraphie succession. The author of this paper, discussing the sequence of eru ptives, pre­ sents a point of v iew d ifferen t from those accepted thus far. The author’s startin g point is to regard the pyroclastic beds as facial eq u ivalen ts of lava rocks. The stratigraphic value of pyroclastic zones is stressed at the sam e tim e. The attention is drawn also to' the lim estone deposits and to the general character o f th e clastic sedim ents occurring in close v ici­ n ity o f the volcanites. On th e basis of these data the author th in k s that the rocks o f the m agm atic origin w ere accum ulated in a w ater basin to w hich the 1 terrigemic m aterial w as supplied sim ultaneously. On account of the pyroclastic beds and deposits o f lim estone the author regards the alkaline volcanic rocks as rocks w hich com m enced the Perm ian volcanism . This explanation applies esp ecia lly to such pla­ ces in w hich below th e acid pyroclastic rocks no volcanic rocks are ob­ served. A phenom enon of th is kind w as caused b y the over-stepp in g of the pyroclastic form ations w ith regard to lava rocks. In general in. the described region a tw o-fold repetition of alk alin e and acid rocks can be distinguished. On th is basis the follow in g tw o m ain volcanic cy cles are separated: Second cy cle rae]aphyres porphyries and porphyric tu ffs First cycle m elaphyres and porphyric tu ffs porphyry tu ffs VwilVA V VV lV -| i • J n n translated b y A. Gaj. 1 The index of Polish and corresponding German geographical nam es in Lower Silesia is given by S. K o z ł o w s k i 1958, p. 50
