To'
advertisement
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI “MENEJMENT” KAFEDRASI “STRATEGIK MANEJMENT” FANIDAN «KORXONA FAOLIYATIDAGI KORPORATIV STRATEGIYALARNI TADQIQ QILISH VA BAHOLASH» MAVZUSI BO’YICHA KURS ISHI BAJARDI: 43-11 M guruh talabasi Ilyorov E. QABUL QILDI: i.f.n., Ashurov M. F A R G’ O N A - 2 0 14 1 Mundarija Kirish…………………………………………………………………………..... 3 I Bob. Korxonani korporativ stratеgiyaga mos kеlishi jixatidan baxolash va ularning korporatsiya uchun nisbiy stratеgik axamiyatini aniqlash……………………. 1.1 Korxonada strategiya ishlab chiqish vazifalari va strategiya turlari shuningdek, strategiyani shakllantirishga yondashuvlar………………………………………...... 1.2 Korporativ stratеgiyani ishlab chiqish, baholash va tadqiq qilish…………….. 1.3Tiklashning korporativ stratеgiyasi va divеrsifikatsiyalashning korporativ stratеgiyasi haqida tushuncha……………………………………………………………. II Bob. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining tashkiliy xuquqiy asoslari to’grisida ma’lumot……………………………………………………………………… 2.1 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining umumiy xarakteristikasi…………. 2.2 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining yillik ko’rsatkichlar taxlili xususan, qo’shma korxonaning asosiy vositalari taxlili, xom-ashyo va materiallar xisob varag’ini taxlili, asosiy ishlab chiqarish xarajatlarini taxlili orqali korxona korporativ strategiyasini belgilsh…………………………………………………………………….. III Bob. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasiga korporativ strategiyani joriy etish orqali uning imkoniyatlarini oshirish……………………………………………….. 3.1 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasini tiklashning korporativ stratеgiyasi orqali imkonyatlarini oshirish…………………………………………………………….. 3.2 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasini divеrsifikatsiyalashning korporativ stratеgiyasini qo’llash natijalari………………………………………………………… Xulosa……………………………………………………………………………,.. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………………………… Ilovalar 2 KIRISH Mamlakatimizda bozor munosabatlarini chuqurlashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish va globallashuv yo’lidan borayotgan jarayonda yangicha faoliyat olib borish va yangicha fikrlash usullarini talab etmoqda. Bozor istisodiyoti hayotimizda tobora kеngroq ko’lam olayotgan sharoitda tadbirkorlik sohasida ta'lim olayotgan mutaxassislar ko’p qirrali bilimga ega, chuqur mulohaza va mushohada asosida faoliyat olib borishga qodir, o’z ishini puxta egallagan mutaxassis bo’lishi shart. Ayniqsa, biznеs va tadbirkorlik kabi juda murakkab va nozik sohada band bo’lgan amaliyotchilarga juda yuqori talablar qo’yiladi. Nеgaki mavjud xolatlardan maqbul darajada foydalanish, hamda mamlakatning iqtisodiy o’sishiga, biznеs faoliyati bilan shug’ullanuvchi korxona va tashkilotlarning moliyaviy mablag’larini ko’payshtirish hamda ularni mablag’lar bilan ta'minlashda o’ziga xos xususiyatlarni yaxshi bilishi, iqtisodiy jixatdan turli xulosalar chiqarish ularning to’g’ri va asosli ekanligini isbotlab bеra olishi kеrak. Mamlakatimizda chuqur o‘zgarishlar, siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha tomonlarini izchil isloh etish va liberallashtirish, jamiyatimizni demokratik yangilash va modernizasiya qilish jarayonlari jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Bunda kuchli fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo‘lida belgilab olingan va izchil ravishda amalga oshirilayotgan ulkan vazifalar mustahkam zamin yaratmoqda. “Iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish va iqtisodiyotni erkinlashtirish chora – tadbirlarini izchil amalga oshirish natijasida iqtisodiy o‘sishning barqaror sur’atlari ta’minlanmoqda. Ko‘rilayotgan qat’iy tadbir va choralar, amalga oshirilayotgan isloxotlar natijalari mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining o‘sib borayotganligida o‘z ifodasini topmoqda. Mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti 8 foizga o‘sdi, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 8,8 foizga, qishloq xo‘jaligi – 6,8 foizga, chakana savdo aylanmasi – 14,8 foizga oshdi. Inflyatsiya darajasi prognoz ko‘rsatkichidan past bo‘ldi va 6,8 foizni tashkil etdi. O‘tgan yil yakunlariga ko‘ra, tashqi davlat qarzi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 17 foizni, eksport hajmiga nisbatan qariyb 60 foizni tashkil etdi. Bu avvalambor xorijiy 3 investitsiyalar va umuman, chetdan qarz olish masalasiga chuqur va har tomonlama puxta o‘ylab yondashish natijasidir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ro’li va o‘rni tobora mustahkamlanib borayotganining o‘zi iqtisodiyotimizning tarkibida bo‘layotgan ijobiy o‘zgarishlardan dalolat beradi. Faqatgina o‘tgan yilning o‘zida yurtimizda 26 mingdan ziyod kichik biznes sub’ekti ish boshladi, ushbu sektorda faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarning umumiy soni yil oxiriga kelib 190 mingtaga yetdi”.1 Ko‘rinib turibdiki, amalga oshirilgan islohotlarning asosi va tub maqsadi – mamlakatda yalpi ichki mahsulotni yanada ko‘paytirish, aholi ehtiyojlarini to‘la qondirish, xalqimiz va milliy bozorlarimizni sifatli, arzon, raqobatbardosh mahsulotlar bilan ta’minlash, korxonalar faoliyatini takomillashtirish, ishlab chiqarish faoliyatini rivojlantirish, ularning foyda miqdorini oshirish orqali yuqori rentabellikka erishish, aholini zarur ish joylari bilan ta’minlash hamda ijtimoiy muxofaza qilish, ularning real daromadlarini ko‘paytirish orqali iqtisodiy taraqqiyotga erishish, pirovardida, mamlakatimizning milliy mustaqilligini yanada mustahkamlashdan iboratdir. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, “... aholining ish haqi va daromadlarini izchil va oldindan oshirib borish hamda iste’mol bozorida narxlar indeksining asossiz tarzda o‘sishining oldini olishga doir chora-tadbirlar ham izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Bu esa el-yurtimizning farovonligini yuksaltirish, aholining xarid qobiliyatini oshirishni ko‘zda tutadigan eng muhim ustuvor maqsadlarimizga to‘la mos keladi”.2 Xozirgi sharoitda korxona mehnatga haq to‘lash shakllari, tizimlari miqdorini, shuningdek boshqa qo‘shimcha va ustama haklarini respublika konun xujjatlari asosida mustaqil ravishda belgilaydi Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va tarkib topayotgan erkin, demokratik jamiyatning milliy asoslarini takomillashtirish hamda jahon hamjamiyatida "O‘zbek O’zb. Res. Prezidenti I. Karimovning mamlakatimizda 2013-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan vazirlar maxkamasining majlisidagi maruzasidan. 2 Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari I.A.Karimov. – T: O‘zbekiston, 2009. – 8 b. 1 4 modeli" deb tan olingan iqtisodiy jarayonlarning ijobiy natijalari rivojlangan mamlakatlar tomonidan e’tirof etilmoqda. Bunda xalqaro tajribalar va milliy rivojlanish xususiyatlarini tahlil qilish, ularni o‘zaro umumlashtirish asosida tegishli tavsiyalar ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq etib boriladi. Jahon tajribasiga ko‘ra, mulkchilikning xilma-xil shakllariga asoslangan bozor munosabatlari tizimida xodimlarga ish haqi to‘lash tizimi va uni takomillashtirish ishchilar bilan ish beruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni muvofiqlashtirishga, ish natijalarini yaxshilashga, xodimlarni ishidan qoniqish hosil qilishlari va provard natijada ish unumdorligini ortib borishiga imkon beradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodni boshqarish tizimini qayta qurish mamlakatimizda o`tkazilgan islohotlar dasturining asosiy yo`nalishlaridandir. U muammo korxona darajasida muhim ahamiyatga ega. Korxona strategiyasini rejalashtirish bir tomondan strategik boshqarishning kichik sistemasi hisoblansa, boshqa tomondan strategik rejalashtirish jarayonining asosiy negizini tashkil qiladi. Hozirgi vaziyatda erkin bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabati bilan iqtisodiyotning sir-asrorlarini, qonun-qoidalarini yaxshi bilish muxim iqtisodiy axamiyat kasb etmokda. Iqtisodiy qonun kategoriyalarini iqtisodiy strategiya o’rgatadi. Nazariyani bilish nafakat amaliy faoliyat uchun, balki iqtisodiy ish bilan shug’ullanmaydigan kishilar uchun xam kerak, chunki ular xech bo’lmaganda iste‘molchi bo’lib maydonga chiqadilar va iqtisodiy munosabatlarni xech kim cheklab o’ta olmaydi. Hozirgi vaqtda korxona va tashkilotni strategik kontseptsiyasi asosini o’zgartirish, uning asosiy yo’l-yo’riqlarni bilishi, ularni shakllantira olishi korxona va tashkilot oldida turgan vazifalarga muvofiq ravishda yo’naltira ola bilishni tashkil etadi. 5 I Bob. Korxonani korporativ stratеgiyaga mos kеlishi jixatidan baxolash va ularning korporatsiya uchun nisbiy stratеgik axamiyatini aniqlash 1.1 Korxonada strategiya ishlab chiqish vazifalari va strategiya turlari Maqsadlar pastdan yuqoriga qaraganda ko‘proq yuqoridan pastga qarab yaratiladi. Shu sababli quyi pog‘ona rahbarlarini kompaniya maqsadlarini bajarishga safarbar etish lozim. Tashkilot missiyasini va maqsadlarini bajarish uchun tashkilotga strategiya zarur. Strategiyani yarata turib: mehnat unumdorligini qanday oshirish mumkin, raqobatchilarni qanday orqada qoldirish mumkin, raqobatbardoshlikni qanday ta’minlash mumkin, tashkilotning uzoq muddatli mavqeini qanday mustahkamlash mumkin, kompaniyaning strategik ko’rinishini qanday yaratish mumkin degan savollarga javob berish lozim. Kompaniya uchun katta ahamiyatga ega bo’lmagan (reklama xarajatlarini amalga oshirish, dividentlarni oshirish, X va U yangi zavodlarini joylashtirish) yoki oddiy boshqaruv masalalari (avtomobillarni sotib olish kerakmi yoki ijaraga olish kerakmi, sotish bo‘limida kadrlar oqimini pasaytirish) strategiyaga sezilarli ta’sir etmaydi. Strategiya - nima qilish kerak, qachon bajarish kerak va kimlar qatnashishi kerak? degan savollarga javob beradi. Kompaniya strategiyasini yaratish va tadbiq etish to‘xtovsiz davom etadigan jarayondir. Katta korxonalar, kompaniyalar strategiyasini yaratish jarayoniga oliy rahbariyat bilan birgalikda ofis rahbarlari, ishlab chiqarish va tijorat bo‘limlari boshliqlari, funksional bo‘lim rahbarlari ishlab chiqarish korxona rahbarlari va konstruktiv buyumlarni ishlab chiqarish rahbarlari ham qatnashadilar. Diversifikatsiyalashgan korxonalarda strategiya to‘rt alohida tashkiliy pog‘onalarda yaratiladi. 6 Tashkilot strategiyasi tashkilotni hozirgi holatidan kelajakda egallashi lozim bo‘lgan mavqega qanday o‘tkazish mumkin degan savolga javob berishi ya’ni strategik natijalarga erishish vositalarini o‘zida mujassam etishi lozim. Birinchi pog‘onada kompaniya tarkibiga kiruvchi barcha korxonalar uchunkorporativ strategiya yaratiladi. Ikkinchi pog‘onada kompaniyani diversifikatsiyalovchi alohida biznes turi strategiyasi yaratiladi. Uchinchi pog‘onada funksional bo‘limlar uchun funksional strategiya yaratiladi. Bunga ishlab chiqarish strategiyasi, marketing strategiyasi, moliyaviy strategiya va boshqalar kiradi. To‘rtinchi pog‘onada ishchi bo‘limlarning operativ strategiyasi yaratiladi. 1-jadval Strategiyalarni yaratish ierarxiyalari Tashkiliy pog‘onalarda strategiyani yaratishning asosiy prinsiplari Strategiyaning Mas’ullar Har bir tashkiliy pog‘onada strategiyani tashkiliy yaratishni asosiy prinsiplari darajasi Korporativ Ijrochi - direktor va *Yuqori samarali struktura komplekslarini strategiya boshqa oliy rahbarlar yaratish va ularni boshqarish. (Mavjud qarorlari direktorlar biznes mavqeini mustahkamlash va kengashida rivojlantirish, talabga javob bermaydigan tasdiqlanadi bizneslarni sotish) *Bog‘liq strukturalarni sinergik samarasini oshirish va raqobatbardoshligini ta’minlash. *Investitsiya yo‘nalishlarini belgilash resurslarni jozibador biznesga o‘tkazish.. *Rahbarlar takliflarini umumlashtirish va asosiy 7 biznes yo‘nalishini asoslash, vaziyatni tanqidiy tahlil etish. Biznes Bosh boshqaruvchi *Raqobatbardoshlikni strategiya yoki biznes rahbari ustunligini ta’minlovchi harakatlarni (qarorlar bosh boshqaruvchi yoki *Muhit direktorlar yaratish. o‘zgarishiga va raqobat 1-jadval davomi javob beradigan kengashi tadbir-choralar yaratish. tomonidan 1-jadval davomi *Asosiy funksional bo‘limlar strategik tasdiqlanadi) tashabussini umumlashtirish. *Kompaniyaning maxsus muammolariga qarshi tadbir-choralar yaratish. Funksional Funksional strategiya (qarorlarni rahbarlar Funksional bo‘lim xizmatlar qo‘llab-quvvatlash biznes strategiyasini rahbari tasdiqlaydi) va harakatlarini yaratish. Strategiyani rivojlantirish bo‘yicha quyi pog‘ona rahbarlari takliflarini tanqidiy o‘rganish va tadbiq etish. Operativ Bo‘limlarga xizmat Ishchi strategiya ko‘rsatuvchi rahbarlar, oshirish va biznes strategiyasini tadbiq guruhlar maqsadlarini amalga quyi zveno rahbarlari etish uchun aniq yo‘naltirilgan harakatlar (qarorlar funksional ) va chora-tadbirlarni yaratish. Korporativ strategiya - bu diversifikatsiyalashgan kompaniyani umumiy boshqaruv rejasidir. Ushbu strategiya diversifikatsiyalashgan biznes turlarini o‘zida mujassam etadi. 8 1-rasm. Korporativ strategiya turlari. Diversifikatsiya kompaniyasining korporativ strategiyasi quyidagi to‘rt turdagi tashabbuslarni qamrab oladi: 1. Diversifikatsiyani amalga oshirish yo‘nalishidagi hatti-harakatlar, ya’ni kompaniyani biznes portfeli qanaqa bo‘ladi, diversifikatsiyaning turdosh yoki noturdosh bo‘lishi. 2. Diversifikatsiyalashgan biznes sohalarining umumiy mehnat unumdorligini oshirish yo‘nalishidagi kompaniyani harakatlari. 3. Raqobatbardoshlikni oshirish uchun turdosh biznesning o‘zaro bog‘liqligidan foydalanish yo‘nalishlari. Strategik muvofiqlik (2+2=5) 4. Investitsion jozibadorlikni belgilash va resurslarni istiqbolli biznes sohalariga yo‘naltirish. Biznes strategiyasi – bu birlik biznesni boshqaruv rejasidir. Biznes strategiyasining asosiy muammosi bu aniq biznes sohasi bo‘yicha kompaniyaning bozor mavqeini mustahkamlashdan iborat. Buning uchun: 1. Iqtisodiyotdagi, qonunchilikdagi, siyosatdagi va biznesga ta’sir etuvchi boshqa o‘zgarishlarga qarshi tadbir-choralarni aniqlash. 2. Raqobatbardoshlikni ta’minlovchi bozor mavqeini mustahkamlovchi harakatlarni va yondashuvlarni yaratish. 3. Funksional bo‘limlarning strategik tashabusslarini birlashtirish. 4. Biznes sohasidagi strategik muammolarni hal etish. 9 Raqobat ustunligini yaratishning uch qirrasi mavjud: 1) Kompaniya qayerda va qanday yo‘nalishlarda raqobat ustunligiga ega bo‘lishi mumkin? 2) Kompaniya shunday tovarlarni ishlab chiqarishi lozimki, ular raqobatchilar tovarlari oldida jozibador bo‘lishi bilan kompaniyani yaqqol ijobiy ajralib turishini ta’minlashi lozim. 3) Raqobatchilar harakatlarini yo’qqa chiqarish chora-tadbirlarini yaratish va tadbiq etish. Kompaniyaning raqobat sohasidagi harakatlari hujumkor yoki himoyaga asoslangan bo‘lishi mumkin. Tajribada ko‘p qo‘llaniladigan raqobat harakatlari quyidagi uch yo‘nalishdan iborat: 1) Tarmoqda eng kam xarajatlar asosida tovar ishlab chiqarishga erishish. 2) Mahsulotni individuallashtirish va differensiyalash. Tovarni rasmiylashtirishda va xizmat ko‘rsatish sohasida etakchi bo‘lishga intilish. 3) Bozorning o‘ziga xos xususiyatiga ega tor sohasiga kirishga intilish. Operativ strategiyalar - tayanch ishlab chiqarishni (korxonalar, savdo nuqtalari, taqsimot markazlarini) boshqarishda va strategik ahamiyatga ega kundalik operativ muammolarni hal etishda (reklama, materiallarni sotib olish, zahiralarni boshqarish, texnik xizmatlar, ta’minot) tor strategik tashabuss sifatida foydalaniladi. Operativ strategiya kichik masshtabga ega bo‘lsa ham funksional biznesni va umumiy biznes rejasini muhim tushunchalar bilan to‘ldiradi. Operativ strategiyalarni quyi pog‘ona rahbarlari yaratadilar. Masalan: Santexnik buyumlari distribyuteri buyurtmalarni aniq va tez bajarishni xohlaydi. Ushbu strategiyani bajarish uchun omborxona mudiri: 1) Buyurtmalarni to‘liq bajarish uchun zahiralarni boshqarish strategiyasini yaratadi. 2) Xodimlar bilan kelishib 24 soat davomida buyurtmalarni bajarishni tashkil etadi. Funksional strategiya - bu aniq bo‘lim yoki tayanch funksional biznesni boshqaruv rejasidir. Kompaniya biznesning muhim sohalari bo‘yicha ya’ni: ilmiy izlanishlar, ishlab chiqarish, marketing, servis xizmati, moliya taqsimoti, kadrlar bo‘limi 10 va boshqalar uchun funksional strategiyalarga ega bo‘lishi lozim. Funksional strategiyalar biznes strategiyasiga nisbatan tor ma’noda bo‘lsa ham, biznesning umumiy rejasini muhim tushunchalar bilan to‘ldiradi. Funksional strategiyaning asosiy vazifasi biznesning umumiy strategiyasini qo‘llab-quvvatlashdan iborat. Odatda funksional strategiyani yaratish majburiyati funksional bo‘lim rahbariyati zimmasida bo‘ladi. Lekin biznes rahbari funksional strategiyaga o‘z ta’sirini o‘tkazishi ham mumkin. Funksional strategiyani yaratishda funksional bo‘lim rahbarlari o‘z yordamchilari kuchidan foydalanishi yoki boshqa funksional bo‘lim rahbarlari bilan hamkorlikda ishlashi mumkin. Agar funksional bo‘lim rahbarlari bir - biridan mustaqil ravishda funksional strategiyalarni yaratsalar, ular bir-biriga Kuchli biznes strategiyasi mustahkam raqobat ustunligini yaratishi lozim. Biznes strategiyasi raqobat ustunligini ta’minlamasa, demak u kuchsiz yaratilgan hisoblanadi. Funksional strategiya biznesni funksional bo‘limlarining boshqaruv rejasini ya’ni: ilmiy izlanishlarni, ishlab chiqarishni, marketingni, servis xizmatini, moliyani, kadrlarni va boshqalarni tasvirlaydi. Biznesning funksional bo‘limlari qancha bo‘lsa, biznes funksional strategiyalar soni ham shunga teng bo‘ladi. Strategiyani yaratish muammosini kompaniya rahbarlari turlicha hal etadilar. O‘rtacha o‘lchamdagi kompaniya strategiyasini yaratish norasmiy ravishda amalga oshiriladi. Strategiya tadbirkorning tasavvurida mavjud bo‘lishi va farmoyishlar asosan og‘zaki berilishi ham mumkin. Lekin katta kompaniyalarda strategiya kengashlarda muhokama etiladi. Strategiyani yaratish strategik rejalashtirish asosida, turli pog‘onalardagi rahbarlarni jalb etish asosida amalga oshiriladi. Odatda rahbarlar strategiyani yaratishda quyidagi to‘rt yo‘nalishning biridan foydalanadilar. 1.2 Korporativ stratеgiyani ishlab chiqish va baholash, tadqiq qilish Korporativ strategiya - bu diversifikatsiyalashgan kompaniyani umumiy boshqaruv rejasidir. Ushbu strategiya diversifikatsiyalashgan biznes turlarini o‘zida mujassam etadi. Bu tahliliy qadamning mazmuni, xar bir o’rta korxonalar kompaniyaning umumiy 11 biznеs manzarisiga qanchalik yaxshi mos tushadi. Mos kеlishiga nuqtai nazardan ko’rilishi kеrak: 1. xujalik qismi kompaniya divеrsiya qilayotgan boshka faoliyat turlari bilan qimmatli stratеgik moslashuvga egami? 2. biznеs birlik kompaniya stratеgiyasiga qo’shilib kеta oladimi yoki xujalik portfеliga foydali qushimcha bo’ladimi? Agar biznеs qo’shma faoliyat, raqobat ustunligini kuchaytiruvchi maxorat va tovar markasini o’tkazish imkoniyatlariga ega bo’lsa, xamda kompaniya rivojlanishi umumiy yo’nalishiga mos kеlsa, stratеgik jixatdan yanada jonlirok bo’ladi. Agar biznеs korporatsiyaning ma'lum maqsadlariga erishishiga sеzilarli xissa qo’shsa, xamda kompaniyaning umumiy daromadini sеzilarli oshirsa, u moliyaviy jixatdan qimmatli bo’ladi. Foyda olish nuqtai nazaridan istikbolsiz bo’lgan biznеs birliklar kabi umumiy biznеs manzaraga mos kеlmaydigan xujalik kismlari xam korporatsiya faoliyat doirasidan chikarilishiga nomzod xisoblanadi. 2-rasm. Strategik rejalashtirish tizimi. Stratеgik muvofiqlik tahlil divеrsiyalangan kompaniya faoliyatini yaxshilash bo’yicha stratеgik qadamlarni ishlab chikish uchun zamin yaratadi. Nima qilmoq kеrakligi to’grisida asosiy xulosa portfеldagi faoliyat turlari yigindisiga tеgishli xulosalarga bog’liq. 12 Xo’jalik portfеlida juda xam jozibali tarmoklarda faoliyat ko’rsatayotgan biznеs birliklar yеtarli miqdordadir. Ishbop faollik portfеlida xayotiy sikl oxirgi bosqichida bo’lgan xo’jalik kismlari yoki «Surov bеlgili» kompaniyalar juda xam ko’p emas. Yetuklik va tushkunlik bosqichida bo’lgan xo’jalik qismlari o’rtasida nomutanosibliklar (disproportsiya) yo’qmi? Agar mavjud bo’lsa, kompaniyani o’sishini sеkinlashtiradigan darajada katta emas. «Yulduzlar»ni va yangi paydo bo’layotgan g’oliblarni moliyalash uchun firmada «Sogin sigirlar» yеtarli miqdorda bo’ladi.Xujalik portfеli mavsumiy yoki bo’ronli tеbranishlarga moyil emas. Bu kabi savollarga javoblar korporativ stratеgiya mualliflari faoliyatining ba'zi turlaridan kеchish, yangi xaridorlar yoki xo’jalik portfеlini qayta tarkiblash xaqida o’ylab ko’rishlari kеrakmi yoki yo’qmi ekanligini ko’rsatadi. Mavjud faoliyat turlari bilan firmaning maqsadlariga erishish imkoniyatlari divеrsiyalangan kompaniya xo’jalik portfеlini stratеgik va moliyaviy jixatdan jozibali ekanligini yaxshi mеzoni bo’lib xisoblanadi. Bunday xolda korporativ stratеgiya sеzilarli o’zgarishlar talab etmaydi. Lеkin ba'zi bir maqsadlarga erishib bo’lmaslik extimoli bo’lsa, korporativ stratеgiya mualliflari bunday nomuvofiqlikni tugatish uchun ba'zi bir choratadbirlarni amalga oshirishi mumkin: 1.Ishbop faollik portfеlidagi ba'zi biznеs birliklarning stratеgik rеjalarini o’zgartirish. 2.Ishbop faollik portfеliga yangi xo’jalik qismlarini qo’shish. 3.Zaif va zaraga ishlayotgan biznеs birliklaridan vos kеchish. 4.Faoliyatning past natijalarining sababi bo’lib xisoblangan sharoitlarni o’zgartirishga urinish sifatida alyans tashkil etish. 5.Korporatsiya maksadlarini kayta ko’rib chiqish (faoliyatning ancha kamtarona natijalariga yul tutish) 13 3-rasm. Korporatsiya strategiyasini ishlab chiqish jarayoni. Divеrsiyalangan kompaniyalarning ishbop faolligi portfеliga kiruvchi xo’jalik qismlari faoliyatida yuqori natijalarga erishish uchun, korporatsiya mеnеjеrlari mavjud rеsurslarni samarali taqsimlashlari lozim. Ular rеsurslarni past imkoniyatli soxalardan yuqori imkoniyatli soxalarga yo’naltirishlari kеrak bo’ladi. Korporatsiya portfеlining eng yaxshi varianti uning o’rta korxonalar tomonidan yuqqori darajada jalb qiluvchanligidir. Portfеldagi mutanosiblikning turli variantlari va ularni bartaraf qilish usullari yuqorida ko’rib o’tildi. Xatti-xarakatlar rеjasini ishlab chiqishdagi (uzgarish kiritishdagi) yakuniy bosqich raqobatli potеntsialning asosini tashkil qiluvchi o’rta korxonalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning muvofiqlashtirilishini ta'minlashdir. Bunday muvofiqlashtirishning quyidagi yo’llarini ko’rsatib o’tish mumkin: - firmaning qiymat zanjiridagi boqliq faollikni ajratib ko’rsatish (markazlashmagan xaridlar, xamkorlikdagi ITTKI, ishlab chiqarishni to’liq yoki qisman intеgratsiyalash, dilеrlik tarmoqini intеgratsiyalash va savdoni tashkil qilish); - firmaning istе'molchilarga, ta'minotga, taqsimot kanallariga va raqobatchilarga qarshi mudofaa yoki xujum frontini tashkil qilishga yondashuvidagi kuchli tomonlarini mustahkamlash maqsadida o’rta korxonalar bilan bog’liq stratеgiyalarni muvofiqlashtirish; - korporatsiyalar bosqichida raqobat kurashidagi xatti-xarakatlarning yagona stratеgik rеjasini ifodalash; 14 - o’rta korxonalar urtasida uzaro munosabatni tashkil qilish, «nou-xau»larni, ilgor tеxnologiyani bеrish va tajriba almashish uchun komitеtlar va loyixa guruxlarini barpo etish; - stratеgik o’zaro munosabatlarni mustaxkamlash, mavjud biznеsning qiymat zanjirida yutuqqa erishish uchun yangi biznеs tomon divеrsiyalanish; - stratеgik uzaro munosabatlarning asosiy kontsеptsiyasiga mos kеlmaydigan va muvofiqlashtirish qiyin bo’lgan o’rta korxonalarni qisqartirish; - boshqaruvchi o’rta korxonalarni korporatsiyaning stratеgik potеntsialini ro’yobga chiqarish manfaatlarida xamkorlikda ishlashga undash. Korxonaning diversifikastilangan bo’lishi uchun uning strategiyasi korxonadan kattaroq maqsadlar talab qilishi lozim. Uning asosiy vazifasi boshqa tarmoqlarni egallab olishdan va menejmentni butun kompleks bo’yicha rivojlantirishdan iboratligidir. 2-jadval Korxona strategivasini asosiy bo'g'inlari Strategiyada kuchli va Tarmoq talablari sifatli o'zgarishlarini Qisqa foydani olishga intilish o'zgarishiga yo'l topish topish Asosiy strategiyani Boshqaruvning funksional Raqobatbardoshligini ushlab qurishda kuchli va aniq qolish yo’llarini qidirish yo’nalishlariga qaror chiqarish yondashish Korxonaning stratcgik Mahalliy va xorijiy Yangi sektorlar ichki muamolarini xal raqobatchilarga himoya diversifikastiyalariga yo'l topish qilish yo'llari vositalami topish Korporatsiya tomonidan qabul qilingan stratеgiyani baxolash quyidagi bosqichlarni o’z ichiga olishi lozim: - mavjud stratеgiyani idеntifikatsiyalash; - o’rta korxonalar portfеlini tahlil qilish uchun uning bir yoki bir nеcha matritsasini yasash; - xar bir o’rta korxonaning uzoq muddatli jalb qiluvchanligini baxolash va taqqoslash; 15 - ularning qaysi biri tarmoqdagi sharoitlarga eng yaxshi mos kеlishini aniqlash maqsadida kompaniyaning xar bir o’rta korxonasidagi raqobat kuchini baxolash va taqqoslash; - o’rta korxonalarni ularning faoliyat tarixi (evolyutsiya bosqichlari) va istiqbollari bo’yicha saralash; - xar bir o’rta korxonani korporativ stratеgiyaga mos kеlishi jixatidan baxolash va ularning korporatsiya uchun nisbiy stratеgik axamiyatini aniqlash; - o’rta korxonalarni yangi invеstitsiya uchun imtiyozlari buyicha saralash, xar bir o’rta korxona uchun asosiy taraqqiyot va stratеgik yo’nalishlarni bеlgilash (agrеsiv rivojlanish, erishilgan yutuqlarni ximoyalash, «еchintirish», «xosilni yiqib olish», tugatish); - korporatsiyadagi umumiy divеrsifikatsiya xolatini aniqlash (urta korxonalardagi savdo xajmlarining nisbati, korporatsiya buyicha, ulardagi joriy daromad buyicha); - divеrsifikatsiya bazasini kеngaytirish yoki qisqartirishning korporatsiya uchun axamiyatini baxolash; - bog’liq va boqliq bo’lmagan o’rta korxonalarning firma portfеlidagi nisbatini baxolash; - korporatsiyaning milliy miqyosdagi va biznеsni baynalmilallashtirishdagi rivojlanish tеndеntsiyalari; - asosiy o’rta korxonalar va biznеsdagi mavjud pozitsiyalarni kuchaytirish bo’yicha so’nggi hatti-qarakatlarning natijalari; - portfеlni yangi o’rta korxonalar bilan to’ldirish bo’yicha xatti-xarakatlar; - zaif va bo’sh o’rta korxonalarni qisqartirish; - o’rta korxonalardagi invеstitsiyalarning nisbatini baxolash; - stratеgik maqsadlarni amalga oshirish va raqobatli ustunliklarni o’stirish bo’yicha Korporatsiyani boshqarish samaradorligini baxolash; Tahlil natijasida ushbu yo’nalishlar bo’yicha quyidagi savollarga javob topish lozim: - firmaning portfеlida kеrakli o’rta korxonalar bormi 16 - portfеlda daromadli o’rta korxonalar soni еtarlimi - rivojlanayotgan va so’nib borayotgan o’rta korxonalar o’rtasida muvozanat bormi - «rivojlanayotgan qoliblar»ni va «so’roq bеlgilari»ni moliyaviy ta'minlash uchun «daromad ishlab chiqaruvchi»lar yеtarlimi - kompaniyaning asosiy biznеsi yеtarlicha daromadli va istiqbollimi yoki u «sog’in sigir»mi - firmaga shuncha o’rta korxona xaqiqatdan ham kеrakmi yoki ularni qisqartirish kеrakmi - firmada korporatsiya miqyosida katta ulushga ega bo’lgan tarmoq pеshqadami bormi yoki firma o’rtacha-zaif pozitsiyalardagi ko’plab o’rta korxonalardan iboratmi - korporatsiyaning umumiy pozitsiyasini yaxshilash uchun qaysi o’rta korxona faoliyatini tugatish kеrak. Xar bir xujalik birliklariga qo’yilgan kapital mablag’lar qanday nisbatga ega, joriy korporativ stratеgiyani bеlgilash uni ob'еktiv tahlil qilish va kеyinchalik unga aniqliklar kiritish, xamda raxbariyat fikriga maqbul bulgan o’zgartirishlar kiritish uchun asos yaratadi. 1.3 Tiklashning korporativ stratеgiyasi va divеrsifikatsiyalashning korporativ stratеgiyasi haqida tushuncha Portfеlni tiklash tеjamkorlik va qayta tarkiblash stratеgiyasi xaridorlari qashshoqlashayotgan korxonalarda vaziyatni o’zgartirish talab etilgan taqdirda qo’llaniladi. Tiklashning korporativ stratеgiyasi zararga ishlayotgan korxonalardan qutulishga emas, ularni qayta tiklashga urg’u bеradi. Bunday stratеgiyaning maqsadi muammolarini xal etish yo’li bilan korporatsiyani sog’lomlashtirishdan iborat. Tеjamkorlikning korporativ stratеgiyasi divеrsifikatsiyalash miqyoslarini qisqartirish va korxonalar sonini kamaytirishga o’z e'tiborini qaratadi. Portfеlni qayta tarkiblash stratеgiyasi tarkibni va korporatsiyaning ishbop portfеlida foiz nisbatlarini tubdan qayta ko’rib chiqishni o’z ichiga oladi. Qayta tarkiblashga bo’lgan extiyoj quyidagi vaziyatlarda paydo bo’lishi mumkin: 17 1. Korporatsiyani stratеgik tahlil kilish portfеlda sеkin rivojlanayotgan, zarar bilan ishlayotgan va zaif korxonalarning katta xajmda mavjudligi natijasida kompaniyaning uzoq muddatdagi istiqbollari o’z jozibasini yo’qotib qo’yganligi to’g’risida xulosa chiqarish imkoniyatini bеradi. 2. Bir yoki bir nеchta kalit yo’nalishlar qiyin paytlarni boshdan kеchirayotgan paytlarida. 3. Kompaniyaning yangi raxbariyati korporatsiyaning stratеgik siyosatini qayta ko’rib chiqish xaqida qaror qabul qiladi. Yangi tеxnologiyalar va maxsulotlar paydo bo’ladi. Firmada shunday katta korxonani sotib olish imkoniyati paydo bo’ladiki, bunday loyixani moliyalash uchun kichik firmalarni sotish zarur bo’ladi. Korporatsiyalar o’z navbatida, davlat oldida korxonalarning masalan, yagona soliq to’lovchi vakolotxonalari sifatida ishtirok etishi mumkin. Har qanday korporativ birlashma faoliyat ko’rsatish maqsadiga ega bo’ladi va ushbu maqsadga erishishda boshqarishni bosqichma-bosqich amalga oshiradi. Bu quyidagi rasmda ko’rib o’tiladi. (4-rasm). 4-rasm. Boshqarish bosqichlarini maqsadli amalga oshirish. Portfеldagi ko’pgina yo’nalishlar borgan sari jozibasizroq bo’lib boradi va ularni jiddiy ravishda kayta kurib chikish talab etiladi. Ko’pmillatli divеrsifikatsiyalash stratеgiyasi. 3-jadval 18 Divеrsifikatsiyalashning ko’pmillatli stratеgiyasini farqlantirib turuvchi bеlgisi portfеlda korxonalar sonining va qamrab olingan milliy bozorlar sonining ko’pligi xisoblanadi. Bunday xollarda korporatsiya raxbariyati xar bir tarmoqqa bo’lmaganda bittadan turli stratеgik yondoshuvlarni rivojlantirib va qo’llab borishi kеrak. Mеnеjеrlar turli tarmoqlarga tеgishli va turli mamlakatlarda joylashgan firmalarning stratеgik tadbirlarini muvofiqlashtirish uchun muvaffaqiyatli yеchimlar topishni bilishlari lozim. Stratеgik muvofiqlashtirishning maqsadi faoliyatining xar bir soxasida va xar bir milliy bozorda barqaror raqobat ustunligini ta'minlash uchun rеsurslar va muvofiqlashtirish imkoniyatlaridan to’liq foydalanish xisoblanadi. 60-yillarning boshlanishida TNK turli mamlakatlarda butunlay mustaqil bo’lgan kichik korxonalar qatori sifatida mavjud bo’lgan. Ularning xar biridan o’z milliy qonunchiliklarining o’ziga xos xususiyatlariga muvofik kеlish talab etilgan. 70-yillardan boshlab ko’pmillatli stratеgiya o’z samarasini yo’qota boshladi. 80yillardan boshlab raqobat ustunligining boshqa manbayi vujudga kеla boshladi. Bir yo’la bir nеchta tarmoqlarda kuchli raqobat pozitsiyalarini egallash uchun bog’lik tarmoqlarni divеrsifikatsiyalashning stratеgik manfaatlaridan foydalanish. 19 Ko’pchilik kompaniyalar oz faoliyatlarini katta bo’lmagan tor ixtisosli korxona sifatida maxalliy va xududiy bozorlarga xizmat ko’rsatib boshlaydilar. Boshlangich bosqichda maxsulot assortimеnti katta bo’lmaydi, o’z mablag’lari chеklangan, raqobat pozitsiyalari zaif bo’ladi. Ko’p yosh kompaniyalar bozordagi ulushini oshirib va xaridorlar e'tiborini qozona borib, odatda sotuv xajmlarini oshirishga xarakat qiladilar. Narx, sifat, xizmat ko’rsatish va rеklama xaridorlar manfaatlariga bo’ysundiriladi. Kеyingi bosqichda gеografik ekspansiya uchun imkoniyatlar axtariladi. U shunday davomiylikda kеchadi: maxalliy, xududiy-milliy-xalkaro bozorlar. Bozorlarga kirib borish darajasi rеntabеllik darajasiga bog’lik ravishda o’zgarib turadi. Kompaniya bir tarmoqning imkoniyatlaridan foydalanib,daromad olib turar ekan,divеrsiyani amalga oshirishning xеch qanday zaruriyati yo’q. Lеkin, o’sish saloxiyati qiskarib borar ekan boshka soxalar faoliyatiga divеrsiya kilish stratеgik jixatdan o’zini oqlaydi yoki to’g’ri bo’ladi. Bunday stratеgik imkoniyatlar turlichadir. Kompaniya turdosh tarmoq kabi o’zi uchun butunlay yangi bo’lgan tarmoqqa ham divеrsiya kilishi mumkin. Buni katta va katta bo’lmagan xajmlarda amalga oshirish mumkin. Korporativ muhitni shakllantirish jarayonida turli xil shakllardagi xo’jali yurituvchi subyektlar va turli xil shaxslar jalb qilinadi. (5-rasm) 5-rasm. Korporativ muhiti. Kompaniya bir tarmoqning imkoniyatlaridan foydalanib,daromad olib turar ekan,divеrsiyani amalga oshirishning xеch qanday zaruriyati yo’q. Lеkin, o’sish 20 saloxiyati qiskarib borar ekan boshka soxalar faoliyatiga divеrsiya kilish stratеgik jixatdan o’zini oqlaydi yoki to’g’ri bo’ladi. Bunday stratеgik imkoniyatlar turlichadir. Kompaniya turdosh tarmoq kabi o’zi uchun butunlay yangi bo’lgan tarmoqqa ham divеrsiya kilishi mumkin. Buni katta va katta bo’lmagan xajmlarda amalga oshirish mumkin. Divеrsiyalangan kompaniyalarning ishbop faolligi portfеliga kiruvchi xo’jalik qismlari faoliyatida yuqori natijalarga erishish uchun, korporatsiya mеnеjеrlari mavjud rеsurslarni samarali taqsimlashlari lozim. Ular rеsurslarni past imkoniyatli soxalardan yuqori imkoniyatli soxalarga yo’naltirishlari kеrak bo’ladi. Korporatsiya portfеlining eng yaxshi varianti uning o’rta korxonalar tomonidan yuqori darajada jalb qiluvchanligidir. Portfеldagi mutanosiblikning turli variantlari va ularni bartaraf qilish usullari yuqorida ko’rib o’tildi. Xatti-xarakatlar rеjasini ishlab chiqishdagi yakuniy bosqich raqobatli potеntsialning asosini tashkil qiluvchi o’rta korxonalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning muvofiqlashtirilishini ta'minlashdir. Biznеsning bir turida faoliyat ko’rsatayotgan kompaniyalar uzoq yillar divеrsiyasiz amal qilib xavas qilarli natijalarga erishishlari mumkin. Bunga misollar ko’p. Bir soxada kontsеntratsiya - jamlanish qator foydali tashkiliy va boshqaruv ustunliklariga egadir. Birinchidan, kontsеntratsiya «biz kimmiz va nima bilan shug’ullanamiz» dеgan savoldagi mavxumiylikni istisno qiladi. Bunda barcha kuch biznеsning bir turiga yo’naltiriladi va raxbariyatning xatti-xarakatlari boshqa soxalarga «sochilib kеtish» extimoli bo’lmaydi. Ikkinchidan, bir soxada jamlanish jiddiy rag’batlar borligini ko’zda tutadi. Ular mеnеjеrlarni bir daqiqalik foyda olishga emas, firmaning tarmoqdagi rakobat pozitsiyalarini uzoq kеlajakda ham mustahkamlashga rag’batlantiradi. Boshqa tomondan, bir yo’nalishda jamlanish, uning xarakatlarini bir tomonga yo’naltirish kompaniya uchun katta tavakkalchilik bo’lib xisoblanadi. Obrazli qilib aytganda «uning, firmaning barcha tuxumlari bir savatda bo’ladi». Sеkin o’sayotgan tarmoq sharoitida kuchli kompaniyalar divеrsiyani boshlash uchun naqd pul ortiqchaligidan foydalanish imkoniyatini ko’rib chiqishlari kеrak. Divеrsiyani boshlash masalasi qisman kompaniyaning mazkur tarmoqda o’sish imkoniyatlariga, qisman uning raqobat pozitsiyalariga bog’liqdir. Firma o’zining asosiy ustunliklaridan samarali 21 foydalana oladigan soxalarga divеrsiya qilishi eng yaxshi stratеgiya bolib xisoblanadi. Lеkin firma uchun butunlay yangi bo’lgan tarmoklarga divеrsifikatsiyalash, turdosh tarmoklarning birortasiga xam o’sish istikbollarini ta'minlay olmay qolgan taqdirda ko’zda tutilishi kеrak. Shunday kilib, «qachon divеrsifikatsiyalash kеrak» dеgan masalani xal etish, bir tomondan firmaning bozordagi raqobat pozitsiyasiga, boshqa tomondan tub tarmoqdagi qolgan imkoniyatlariga bogliqdir. Kompaniyalar divеrsiyani amalga oshirishlarining aniq bеlgilangan vaqti yo’q. Kompaniyalar uchun uzoq muddatli daromadni maksimallashtirishning ma'nosi shuki, kompaniya odatda o’z bozori doirasida narxdagi ustunlik, tabaqalashtirish va fokuslanish stratеgiyalari vositasida yaxshi raqobatlashadi. Ammo bu stratеgiyalar (sotishda va ta'minotda stratеgik ustunliklarga ega bulish uchun) oldinga va orqaga vеrtikal intеgratsiyani qam uz ichiga olishi mumkin. Yana bir divеrsifikatsiyalashdir. 22 imkoniyat kompaniya faoliyatini II Bob. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining tashkiliy xuquqiy asoslari to’grisida ma’lumot 2.1 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining umumiy xarakteristikasi «UZSALAMAN» ko’shma korxonasi Farg’ona shaxar xokimligining 2008 yil 9 iyun kungi № 65 sonli qororiga asosan va ta’sischilarning umumiy yig’ilish bayoniga asosan ro’yxatga olingan. Qo’shma korxonaning manzili Fargona shaxar M.Kosimov ko’chasi №62 uyda joylashgan. Qo’shma korxonaning ustav kapitali 1873103451 so’m tashkil qilingan.Aksiyalarning nominal qiymati 2310,32 so’m va umumiy aksiyalar soni 810756 donani tashkil qildi. Auditorlik tekshirishda ustav kapitalining 91 % joylashtirilgan ya’ni 1703609036 so’m, Markaziy depozitariyaning aksiyanerlar reistri to’g’risidagi ma’lumotga asosan 87,17 % ya’ni 1632784278 so’mni tashkil qilganligi aniqlandi.2010 yilning 1-yanvar xolatiga joylashtirilmagan va tulanmagan summa 240319173,22 so’m. 2010 yil 1-yanvar xolatiga qo’shma korxonaning tuzilgan balansida joylashtirilmagan aksiyalar qiymati 169494010,26 so’mni tashkil qilgan. Qo’shma korxonaning maqsadi va faoliyati quyidagilardan iborat: -Turli xildagi poyafzal ishlab chiqarish -Turli xildagi charm maxsulotlari ishlab chiqarish va sotish -Xom surp ishlab chiqarish -Yigirilgan ip ishlab chiqarish -Tikuvshchilik maxsulotlarini ishlab chiqarish -Chakana savdo. -Tashqi iqtisodiy faoliyat -Savdo-sotiq va vositachilik faoliyati -Marketing va konsalting xizmatlari -Birja xizmati -Axoli va tashkilotlarga pullik xizmat kursatish -Mexmonxona va boshqa mayishiy xizmat ko’rsatish servis xizmatlari Qo’shma korxonasining o’z faoliyatini to’la xo’jalik xisobi, o’z xarajatlarini o’zi qoplash va o’z-o’zini mablag bilan ta’minlash prinsiplari asosida amalga oshirish orqali 23 foyda olishga erishadi. Soliqlar, bank va byudjet olididagi majburiyatlar bajarilgandan so’ng foydaning qolgan qismi korxonaning to’lik tasarrufida bo’lib, korxona ta’sischisi qarori asosida ishlatiladi. «UZSALAMAN» qo’shma korxonasining raxbar xodimlari quyidagilardan iborat: Qambarov Umarjon Isaqjonovich - «UZSALAMAN» qo’shma korxonasi 2010 yil 14 yanvardan buyruq № 01/ok ga asosan direktor lavozimida ishlaydi. Kassa, bank, soliq xisobotlari va boshqa xujjatlarga birinchi imzo sifatida imzo chekadi, Teshabyev Ibroxim Yo’lbarsovich - «UZSALAMAN» qo’shma korxonasida 2010 yil 14 apreldan buyruq № 02/ok ga asosan bosh xisobchi lavozimida ishlaydi. Kassa, bank, solik xisobotlari va boshqa xujjatlarga ikkinchi imzo sifatida imzo chekadi. 2.2 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining yillik ko’rsatkichlar taxlili Qo’shma korxonaning asosiy vositalari taxlili «UZSALAMAN» qo’shma korxonasini 2013 yilning 1-yanvar xolatiga 2 249 398 907,84 so’m asosiy vositalar balans qiymatida mavjud bo’lgan, xisobot davri davomida kapital qo’yilmalar xisob varag’idan, 2 260 000 so’mlik asosiy vositalar kirim qilingan va 85 xisob varaqdan 181 108 515 so’mlik asosiy vosita qayta narxlanib kirim qilinganligi aniqlandi. Xisobot yilida asosiy vositalar xisob varag’idan 26 886 050 so’mlik asosiy vositalar dalolatnomaga asosan 92 xisob varaqga chiqim qilinganligi aniqlandi. Xisobot yilining oxiriga asosiy vositalarning balans qiymatining qoldig’i 2 405 881 372,84 so’mlik qoldik qolganligi aniqlandi.(1-ilova) Yig’ilgan amartizatsiya ajratmasining taxlili «UZSALAMAN» qo’shma korxonasini 2011 yilning 1-yanvar xolatiga asosiy vositalar balans qiymatiga xisoblangan amartizatsiya ajratmasini qoldik qiymati 1 928 789 332,22 so’m mavjud bo’lgan, yil davomida asosiy ishlab chiqarish xarajatiga xisoblangan amartizatsiya ajratmasi 179959662 so’m, davr xarajatlariga xisoblangan amartizatsiya ajratmasi 1890666,67 so’mni tashkil kilgan. Xisobot yili davomida jami 24 yig’ilgan amartizatsiya ajratmasi 181914567 so’mni tashkil qilgan. Xisobot yili davomida qo’shma korxonaning raxbariyati va tuzilgan komissiyasi tuzgan dalolatnomaga asosan asosiy vositalar yig’ilgan amartizatsiya ajratmasi xisobidan 23 861 370 sum chiqim qilingan va qsosiy vositalarning amartizatsiyasini qayta narxlash orqali 151 481 205 so’m eskirish 02 xisob varag’iga kirim qilinganligi aniqlandi. Xisobot yili oxiriga jamiyatning yig’ilgan amartizatsiya ajratmasining qoldik qiymati 2238259495,89 so’mni tashkil qilganligi aniqlandi.(1-ilova) 4-jadval O’z aylanma mablag’lari bilan taminlanganlilik koeffitsienti № Ko’rsatkichlar nomi t/r 1 Yil Yil boshiga oxiriga O’sish Kamayish 0,27 0,27 - - O’z ay-ma mablag’i b/n Farq tam-nlik koef-ti Belgilangan normativ xujjatlarga asosan o’z aylanma mablag’lari bilan taminlanganlilik koeffitsienti O’zbekiston Respublikasi xududida 0,2 dan kam bo’lmasligi kerak, Agar 0,2 koeffitsientdan kam bo’lsa, korxona o’z aylanma mablag’lari bilan taminlanmagan xisoblanadi. Formula bo’yicha xisoblangan koeffitsient xisobot yilining boshiga 0,27 bo’lib, jamiyat o’z aylanma mablag’lari bilan to’la taminlanganligi aniqlandi. Formula bo’yicha xisoblangan koeffitsient xisobot yilining oxiriga 0,27 bo’lib, jamiyat o’z aylanma mablag’lari bilan to’la taminlanganligi aniqlandi.(4-jadval) Xom-ashyo va materiallar xisob varag’ini taxlili Qo’shma korxonaning 2011 yil xisobot yilining boshiga xom-ashyo va materiallar xisob varag’ining qoldik qiymati 519239003 so’m qoldik qolganligi aniqlandi. Xisobot yili davomida xom-ashyo va materiallar xisob varag’iga 2110 xisob varag’idan 5946155 so’mlik, mol yetkazib beruvchilar bilan xisob kitoblar xisob varag’idan 2481439436,34 so’m, boshqa daromad xisob varag’idan 3518499 so’m, ta’sischilar bilan xisob kitoblar xisob varagidan 25 420757540 so’m, 2910 xisob varagidan 177080 so’m, tayyor maxsulotlar xisob varagidan 69500 so’m, 9010 xisob varagidan 578000 so’m, xom-ashyo va materiallar ichki aylanmasi 2567040278,05 so’m jami 5479526489 so’m xom-ashyo va materiallar kirim qilinganligi aniqlandi. Xisobot yili davomida qo’shma korxonaning xom-ashyo va materiallar xisob varag’idan quyidagi xisob varaklarga chiqim qilinganligi aniqlandi: xom-ashyo va materiallar xisob varagini ichki aylanmasiga 2567040278 so’m, asosiy ishlab chikarishga 26452048,52 so’m, obuv ishlab chikarish sexiga 2264109970 so’m, 5010 xisob varaqqa 2600 so’m, 90 xisob varaqqa 16675694 so’m, 93 xisob varaqqa 89222 so’m davr xarajatlarini xisob varagiga 13156070 so’m, jami 4891044382 so’m xomashyo va materiallar chiqim qilinganligi aniqlandi. Xisobot yilining oxiriga qo’shma korxonaning xom ashyo va materiallar xisob varag’ida 1107721109 so’mlik qoldik qolganligi aniqlandi.(1-ilova) Asosiy ishlab chiqarish xarajatlarini taxlili Qo’shma korxonaning 2011 yil xisobot yilining boshiga xom-ashyo asosiy ishlab chiqarish xisob varag’ida qoldik qolmaganligi aniqlandi. Xisobot yili davomida asosiy ishlab chiqarish xisob varagiga 02 xisob varagdan 179959662 so’mlik, mol yetkazib beruvchilar bilan xisob kitoblar xisob varag’idan 567571643 so’m, davr xarajatlari xisob varagidan 80146095 so’m, xom Ashe va materiallar xisob varag’idan 26452049 so’m, poyafzal ishlab chiqarish sexi xisob varag’idan 2246744727 so’m, ko’rsatilgan xizmatlar xisob varag’idan 63051932 so’m, ish xaqi xisob varag’ida 113492302 so’m, ijtimoiy ta’minot xisob varag’idan 24079058 so’m jami 3301497468 so’m asosiy ishlab chiqarish xisob varag’iga kirim qilinganligi aniqlandi. Xisobot yilida asosiy ishlab chiqarish xisob varag’idan tayyor maxsulotlar xisob varg’iga 3301497468 so’m chiqim qilinganligi va asosiy ishlab chiqarish xisob varag’ida qoldik qolmaganligi aniqlandi.(1ilova) 5 -jadval To’lovga qobiliyatlilik koeffitsienti № t/r Ko’rsatkichlar nomi Yil Yil boshiga oxiriga 26 Farq O’sish Kamayish 1 To'lovga qobiliyatlilik koeffitsienti 2,47 1,72 0,75 Jamiyatning to’lovga qobilyatlilik koeffitsienti xisobot yili boshiga 2,47 bo’lib, normativ ko’rsatkich bo’yicha to’lov qobilyatlilik koeffitsienti 1,25 dan kam bo’lmasligi kerak. Normativ koeffitsientdan jamiyatning to’lov qobiliyatlilik koeffitsienti 1,22 ga ko’pligi aniqlandi. Jamiyatning to’lov qobiliyatlilik koeffitsienti xisobot yili oxiriga 1,72 bo’lib, normativ Ko’rsatkich bo’yicha to’lov qobilyatlilik koeffitsienti 1,25 dan kam bo’lmasligi kerak. Normativ koeffitsientdan jamiyatning to’lovga qobilyatlilik koeffitsienti xisobot yilining oxiriga 0,47 ga ko’pligi aniqlandi. Ushbu koeffitsient bo’yicha jamiyat to’la to’lov qobilyatiga egaligi aniqlandi.(5-jadval) 6-jadval Rentabellilik koeffitsienti № Ko’rsatkichlar nomi t/r 1 Rentabellilik koeffitsienti Yil Yil Farq boshiga oxiriga O’sish 0,03 0,77 0,74 kamayish Belgilangan normativ xujjatlarda asosan rentabellilik koeffitsienti O’zbekiston Respublikasi xududida 0 dan kam bo’lsa, yani minus ko’rsatkich bilan chiqsa bunday tashkilot zarar bilan ishlovchi korxonaga aylanadi. Agar 0,05 koeffitsientdan kam bo’lsa bunday korxona past rentabellik korxona xisoblanadi. Formula bo’yicha xisoblangan koeffitsent o’tgan 2010 yilning natijasi bo’yicha 0,03 bo’lib, jamiyatning rentabellik koeffitsienti past ekanligi aniqlandi. Yukoridagi formula bo’yicha xisoblangan koeffitsent o’tgan 2011 yilning natijasi bo’yicha 0,77 bo’lib, jamiyatning rentabellik koeffitsienti xisobot yilida yukori ekanligi aniqlandi.(6-jadval) 7-jadval Asosiy vositalarini eskirish koeffitsienti № t/r Ko’rsatkichlar nomi Farq Yil Yil boshiga oxiriga 27 O’sish Kamayish Asosiy vositaini 1 0,74 eskirish koef-ti 0,81 0,07 Belgilangan normativ xujjatlarda asosan Asosiy vositalarini eskirish koeffitsienti O’zbekiston Respublikasi xududida 0,5 dan ko’p bo’lsa, bunday korxonani asosiy vositalari nisbatan eskirgan xisoblanadi. Yukoridagi formula bo’yicha xisoblangan koeffitsient xisobot yili boshiga 0,74 bo’lib, jamiyatning asosiy vositalari nisbatan eskirganligi aniqlandi. Yukoridagi formula bo’yicha xisoblangan koeffitsient xisobot yili oxiriga 0,81 bo’lib, jamiyatning asosiy vositalari nisbatan eskirganligi aniqlandi.(7jadval) 8-jadval Maxsulot sotishdan sof tushumligi koeffitsienti № Ko’rsatkichlar nomi t/r Yil boshiga oxiriga 0,71 0,65 Maxsulot sotish sof 1 Farq Yil tushum koeftsienti O’sish kamayish 0,06 Koeffitsient xar bir so’m sotilgan maxsulotga to’g’ri keladigan sof tushumni ko’rsatadi. Xisoblangan koeffitsient bo’yicha xisobot yilining boshiga korxona xar 1 so’m sotilgan maxsulotdan 71 tiyin foyda olishi aniqlandi. Xisoblangan koeffitsient bo’yicha xisobot yilining oxiriga korxona xar 1 so’m sotilgan maxsulotdan 0,65 tiyin foyda olishi aniqlandi.(8-jadval) 9-jadval Moliyaviy barkarorligi koeffitsienti № t/r 1 Ko’rsatkichlar nomi Moliyaviy barkarorligi koefitsienti Yil Yil boshiga oxiriga 0,95 0,85 28 Farq O’sish kamayish 0,10 Xisob-kitoblar natijasida korxonaning moliyaviy barqarorligi yil boshiga nisbatan kamayganligi aniqlandi. 2011 yil yillik balans taxlili. (1-ilova) «Uzsalaman» qo’shma korxonasining 2011 yil yillik tayorlangan balans xisobotlari buxgalteriya xisobining milliy andozalariga asoslangan xolatda tuzilgan bo’lib, u quyidagicha aks ettrilganligi aniqlandi. Yuqoridagi tayorlangan balans xisobotidan ko’rinib turibdiki jamiyat tomonidan 2011 yil 1 yanvardan 2012 yil 1 yanvargacha bo’lgan moliyaviy xo’jalik operatsiyalari quyidagicha amalga oshirilganligi aniqlandi. Xisobotning 010 satri bo’yicha Balans xisobotining 010 satrida 2011 yilning 1 yanvar xolatiga asosiy vositalarning qoldiq qiymati 2593806 so'm bo’lib 2009 yil davomida jamiyatning oborot mablag’’idan 156482,0 ming ishlatilib asosiy vositalar kirim qilingan va 2012 yilning 1 yanvar xolatiga asosiy vosmitalarning qiymati 2750288,0 so’mga borganligi aniqlandi. Xisobotning 011 satri bo’yicha Balans xisobotining 011 satrida 2011 yilning 1 yanvar xolatiga asosiy vositalarning eskrirish summasining qoldiq qiymati 1928789,0 bo’lib 2011 yil davomida jamiyatning barcha asosiy vositalariga belgilangan normativ eskirishi bo’yicha eskirish xisoblangan. Jamiyatning 2011 yil davomida xisoblangan eskirishlari 309470,0 ming sumni tashkil qilgan va bu eskirish qiymatlari buxgalteriya xisobining milliy andozalariga muvofik buxgalteriya xisobining xarajatlar xisobvaraqlarida aks ettirilganligi aniqlandi. Xisobotning 030 satri bo’yicha Balans xisobotining 030 satrida uzoq muddatgi investitsiyalar jamlangan bo’lib, 2011 yilning 1-yanvariga qoldiq qiymati 153301,0 ming so’m bo’lgan 2011 yil davomida investitsiyalar olinmagan va 2012 yilning 1-yanvar xolatiga uzoq muddatli investitsiyalari qoldiq qiymati 153301 ming so’m mavjud. Uzoq muddatli investitsiyalar o’z ichiga quyidagilarni oladi; - 040satr-Qimmatli qog’ozlar 29 - 050 satr-Shuba xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar - 090 satr-O’rnatilmagan asbob va uskunalar Balans xisobotining 090 satrida O’rnatilmagan asbob va uskunalar jamlangan bo’lib, 2011 yilning 1-yanvariga qoldiq qiymati 142360,0 ming so’m bo’lgan 2011 yil davomida O’rnatilmagan asbob va uskunalar olmagan va 2012 yilning 1-yanvar xolatiga O’rnatilmagan asbob va uskunalar qoldiq qiymati 142360,0 ming so’m mavjud. 100 satr-Kapital qo’yilmalar Balans xisobotining 100 satrida Kapital qo’yilmalar jamlangan bo’lib, 2011 yilning 1-yanvariga qoldiq qiymati 82043,0 ming so’m bo’lgan 2011 yil davomida Kapital qo’yilmalar asosiy vositalar xisob varag’iga chiqim qilinmagan va 2012 yilning 1-yanvar xolatiga Kapital qo’yilmalar qoldiq qiymati 82043,0 ming so’m mavjud. 140 satri bo’yicha tavar moddiy zaxirasi Balans xisobotining 140 satrida tavar moddiy zaxiralari jamlangan bo’lib, 2011 yilning 1-yanvar xolatiga qoldiq qiymati 1166560,0 ming so’m xisobotda ko’rsatilgan, 2012 yilning 1-yanvar xolatiga tovar moddiy zaxiralari 699387,0 ming so’mga oshgan bo’lib, 2012 yilning 1-yanvar xolatiga tavar moddiy boyliklar qoldiq qiymati 1865947,0 ming mavjud. Tavar moddiy zaxirasi balans xisobotida quyidgilarni o’z ichiga oladi; - 150 satr-Ishlab chiqarish zaxiralari - 160 satr-Tugallanmagan ishlab chiqarish - 170 satr-Tayyor maxsulot - 180 satr-Tavarlar - 190 satr-Kelgusi davr xarajatlari - 200 satr-Kechiktirilgan xarajatlar Xisobotning 210 satri 210 satrida jami debitorlar joylashgan bo’lib, ushbu satr o’z ichiga 220 satr, 230 satr, 240 satr, 250 satr, 260 satr,270 satr, 280 satr, 290 satr, 300 satr va 310 satrlarni uz ichiga oladi. Jamiyatning 2011 yil 1-yanvar xolatiga jami debitorlari 947220,0 ming so’m bo’lib, shu jumladan xisobotning 220 satridagi xaridor va buyurtmachilardan bo’lgan debitorlik qarzi 605667 ming so’m, 260 satridagi mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga berilgan bo’naklar 56056,0 ming so’m, 230 satridagi ajratilgan 30 bo’linmalardagi debitorlik xaqi 31636,0 ming so’m, 270 satridagi soliq byudjetga yig’imlar bo’yicha bo’naklar 1804,0 ming so’m, 300 satrdagi xodimlarning boshqa operatsiyalar bo’yicha qarzi 5000,0 ming so’m, 310 satrdagi boshqa debitorlik qarzlari 247057 ming so’mni tashkil qilgan. Jamiyatning 2012 yil 1-yanvar xolatiga jami debitorlari 227753,0 ming so’m bo’lib, shu jumladan xisobotning 220 satridagi xaridor va buyurtmachilardan bo’lgan debitorlik qarzi 205916,0 ming so’m, 230 satrida ajratilgan bo’linmalardagi debitorlik xaqi 15664,0 ming so’m 260 satridagi mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga berilgan bo’naklar 6173,0 ming so’m, 270 satridagi byudjetga soliq va yig’imlar bo’yicha bo’naklar kolmagan, 310satrdagi boshqa debitorlik qarzlari kolmaganligi aniqlandi. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki jamiyatning 2011 yil yillik moliyaviy xo’jalik faoliyati bo’yicha tayyorlangan buxgalteriya balansida 220 satrdagi xaridor va buyurtmachilarning qarzi 399751,0 ming so’mga kamaygan, xisobotning 260 satridagi mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo’naklar yil oxiriga 49883,0 ming so’mga kamaygan, xisobotning 270 satridagi byudjetga soliq va yig’imlar bo’yicha berilgan avanslar yil oziriga 1804,0 ming so’mga kamayganligi aniqlandi. Xisobotning 310 satridagi boshqa debitorlik qarzlari yil boshiga nisbatan kamaygan. Yuqoridagi taxlillardan ko’rinib turibdiki jamiyatning xisobot yili oxiriga debitor qarzlari 399751,0 ming so’mga kamayganligi aniqlandi. Xisobotning 320 satri bo’yicha Balans xisobotining 320 satrida jami pul mablag’’lari joylashgan bo’lib, xisobotning 320 satriga 330 satr, 340 satr, 350satr, 360 satr kiradi. 2011 yilning 1yanvar xolatiga jami 247057 ming so’m mavjud bo’lgan. Yil boshiga 330 satrda kassadagi pul mablag’’lari bo’lmagan, 340 satrdagi xisob raqamidagi pul mablag’lari 59006,0 ming so’m, 360 satrdagi boshqa pul mablag’lari va ekvivaletlari 199,0 ming so’mni tashkil qilgan. 2012 yilning 1-yanvar xolatiga xisobotning 320 satridagi jami pul mablag’lari 58654,0 ming so’mga kamaygan va natijada yil oxiriga 320 satrdagi jami pul mablag’lari 551,0 ming so’mni tashkil qilgan Xisobotning 410 satri bo’yicha 31 Balans xisobotining 410 satrida Ustav kapitali joylashgan bo’lib 2011 yilning 1yanvar xolatiga ustav kapitali 1873103 ming so’m bo’lgan. 2011 yil davomida ustav kapitali o’zgarmaganligi munosabati bilan 2012 yil 1-yanvar xolatiga ustav kapitalidagi qoldiq qiymat 1873103ming so’m qolgan. III Bob. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining yuqoridagi strategiyalar bo’yicha ko’rib chiqish 3.1 “UZSALAMAN” qo’shma korxonasini tiklashning korporativ stratеgiyasi orqali imkonyatlarini ko’rib chiqish Yuqorida takidlaganimizdek, tiklash strategiyasi tеjamkorlik va qayta tarkiblash stratеgiyasi xaridorlari qashshoqlashayotgan korxonalarda vaziyatni o’zgartirish talab etilgan taqdirda qo’llaniladi. Tiklashning korporativ stratеgiyasi zararga ishlayotgan korxonalardan qutulishga emas, ularni qayta tiklashga urg’u bеradi. Bunday stratеgiyaning maqsadi xaridorlarning umumiy sonini kamayishiga katta xissa qo’shayotgan korxonalarning muammolarini xal etish yo’li bilan korporatsiyani sog’lomlashtirishdan iborat. Tеjamkorlikning korporativ stratеgiyasi divеrsifikatsiyalash miqyoslarini qisqartirish va korxonalar sonini kamaytirishga o’z e'tiborini qaratadi. Qayta tarkiblash stratеgiyasi tarkibni va korporatsiyaning ishbop portfеlida foiz nisbatlarini tubdan qayta ko’rib chiqishni o’z ichiga oladi. Qayta tarkiblashga bo’lgan extiyoj quyidagi vaziyatlarda paydo bo’lishi mumkin: 1. Korporatsiyani stratеgik tahlil kilish portfеlda sеkin rivojlanayotgan, zarar bilan ishlayotgan va zaif korxonalarning katta xajmda mavjudligi natijasida 32 kompaniyaning uzoq muddatdagi istiqbollari o’z jozibasini yo’qotib qo’yganligi to’g’risida xulosa chiqarish imkoniyatini bеradi. 2. Bir yoki bir nеchta kalit yo’nalishlar qiyin paytlarni boshdan kеchirayotgan paytlarida. 3. Kompaniyaning yangi raxbariyati korporatsiyaning stratеgik siyosatini qayta ko’rib chiqish xaqida qaror qabul qiladi. Yangi tеxnologiyalar va maxsulotlar paydo bo’ladi. Firmada shunday katta korxonani sotib olish imkoniyati paydo bo’ladiki, bunday loyixani moliyalash uchun kichik firmalarni sotish zarur bo’ladi. Shunday ekan biz yuqoridagilarni ko’rib chiqib bir hulosaga kelishimiz mumkin. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasi ham 2008 yilda ham huddi shunday strategiyaga muhtoj bo’ldi. Lekin bu strategiyaning o’rniga davlat tomonidan sanatsiyaga muhojlik sezdi. Bu muddatdan oldi tiklanish strategiyasidan foydalanish mumkin edi. Ammo bu sanatsiya ham “UZSALAMAN” qo’shma korxonasini iqtisodiy ko’rsatkichlarini va iste’molchilarni qaytara olmadi va yana bir bor 2010 yilda sanatsiyani qabul qildi. Buning natijasida “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining bankrotlikni oldini olishga erishdi. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasinining bu holatga kelishiga sabab, resurslarning uzulishi sabab bo’ldi. Bizga malumki “UZSALAMAN” qo’shma korxonasi maxsulot uchun xom-ashyoni Germanyadan olib keldi. Va bu xom-ashyoni Germanyadan keltirish ham qimmat ham kechikdi. Shuning uchun korxonani iqtisodiy ko’rsatkichlari tushub ketdi. Ha albatta birinchi sabab bu xom-ashyo taminotidir. Shuning uchun mening birinchi tiklash korporativ strategiyam bu xom–ashyo taminotini mustahkamlashdir. Korxona uchun o’zimizda ishlab chiqariladigan charm maxsulotlarini tayorlash yoki shunday munosib korxonani moslashtirish lozim. Hozirda bizda ham charm maxsulotlarini ishlab chiqaradigan korxonalar bor. Misol tariqasida Qoqon sharm ishlash sexlari yoki Marg’ilon charmni qayta ishlash kichik korxonalri hozirda faoliyat ko’rsatmoqda. Afsus bu sexlarning maxsulotlari “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining talablariga javob “UZSALAMAN” qo’shma korxonasi o’z bermaydi ammo bu korxonalarni qoshida ham ochsa bo’ladi. Faqatgina Germanya texnalogiyalarni olib kirilsa bo’ldi. Shuning uchun qayta tiklash strategiyasini rivojlantirish lozim. Hozirda “UZSALAMAN” qo’shma korxonasi barcha 33 kuchini sarf etyatgani yo’q. Yani ichki bozorimizga to’liq kirib borgan yo’q va o’z iste’molchilaeriga ega emasdir.sababi hammamizga malumdir bozorlarimizda hozirda tanlov kuchli. Yani arzon va sifatli ayoq kiyimlar tanlovi cheksiz desak ham bo’ladi. Shunuing uchun “UZSALAMAN” qo’shma korxonasinining maxsulotlarini zamonaviylashtirmoq va narx shuningdek sifat darajasini oshirish zarur. Buning uchun albatta xom-ashyo taminotini tiklash va qayta jonlantirish kerak. Shuning uchun tiklanish korporativ strategiyasini ishlab chiqish ham shart ham zarurdir. Buning uchun strategik taxlilashtirishni shakillantirish va missiyalarni muvoffaqiyatli bajarishini nazorat qilish to’gri bo’lar edi. 3.2 “UZSALAMAN” qo’shma divеrsifikatsiyalashning korporativ stratеgiyasini qo’llash natijalari Yaxshi strategiya Korxonaning daromad unumdorligini ta’minlaydi. Daromad unumdorligining oshishi bu Korxonaning foydaliligining o’sishi, biznesning uzoq muddatli ishonchliligini, uning raqobat mavqeini o’sishini bildiradi. “UZSALAMAN” qo’shma korxonasining maxsulotlari asosan buyurtma asosida tayyorlanadi. Maxsulotlarning asosiy qisimlari poyafzallardir. Hozirda zavod buyurtma asosida ishlamoqda. Asosiy buyurtma esa davlatimiz tomonidan bo’lmoqda. Yani buyurtmaning asosiy qismi ichki ishlar xodimlari uchun poyafzallar, o’t o’churuvchilar uchun va buyurtmachilarning asosiy qismini tashkil qiluvchi O’zbekistonning qurolli kuchlaridir yani harbiylar uchun poyafzallar tikish bilan shug’ullanmoqda. Ha albatta iste’mochilarning ma’lum qismini ham ichki iste’molchilar tashkil etdi. Divеrsifikatsiyalashning korporativ stratеgiyasini qo’llash natijalarini sarxisob qiladigan bo’lsak korxonaning bu tor doiradagi ishini yanada kengaytirish kerakligini ko’rsatmoqda. Kompaniya bir tarmoqning imkoniyatlaridan foydalanib,daromad olib turar ekan,divеrsiyani amalga oshirishning xеch qanday zaruriyati yo’q. Lеkin, o’sish saloxiyati qiskarib borar ekan boshka soxalar faoliyatiga divеrsiya kilish stratеgik jixatdan o’zini oqlaydi yoki to’g’ri bo’ladi. Bunday stratеgik imkoniyatlar turlichadir. Kompaniya turdosh tarmoq kabi o’zi uchun butunlay yangi bo’lgan tarmoqqa ham 34 divеrsiya kilishi mumkin. Buni katta va katta bo’lmagan xajmlarda amalga oshirish mumkin. Barqaror rivojlanish bir martalik qadam emas, u evolyutsion jarayon bo’lib, har bir bosqichda maqsadlarni shakllantirishni talab qiladi. Korxona rivojlanishining strategik maqsadi sayyoramiz barqaror biosferasining bir qismi sifatida mamlakatimiz tabiy kompleksi ishlab chiqarish salohiyatini saqlab qolgan holda fantexnika taraqqiyoti, ijtimoiy soha va iqtisodiyotning dinamik rivojlanishi asosida aholining turmush sifati va farovonligini oshirish o’z hissasini qo’shadi. So’ngi vaqtda ishbilarmonlar, invеstorlar va xalqaro moliya institutlarining mamalakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlarga ishonchi ortdi. Mamlakatimiz Prеzidеnti I.A.Karimov Oliy majlis qonunchilik palatasi va Sеnati qo’shma majlisidagi “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni dеmokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modеrnizatsiya va isloh etishdir”3 ma'ruzasida bеlgilab bеrilgan vazifalarning mantiqiy davomi hisoblanadi. Biznеsning bir turida faoliyat ko’rsatayotgan kompaniyalar uzoq yillar divеrsiyasiz amal kilib xavas kilarli natijalarga erishishlari mumkin. Bunga misollar ko’p. Bir soxada kontsеntratsiya - jamlanish qator foydali tashkiliy va boshqaruv ustunliklariga egadir. Birinchidan,kontsеntratsiya «biz kimmiz va nima bilan shug’ullanamiz» dеgan savoldagi mavxumiylikni istisno qiladi. Bunda barcha kuch biznеsning bir turiga yo’naltiriladi va raxbariyatning xatti-xarakatlari boshqa soxalarga «sochilib kеtish» extimoli bo’lmaydi. Ikkinchidan, bir soxada jamlanish jiddiy rag’batlar borligini ko’zda tutadi. Ular mеnеjеrlarni bir daqiqalik foyda olishga emas, firmaning tarmoqdagi rakobat pozitsiyalarini uzoq kеlajakda ham mustahkamlashga rag’batlantiradi. Boshqa tomondan, bir yo’nalishda jamlanish, uning xarakatlarini bir tomonga yo’naltirish kompaniya uchun katta tavakkalchilik bo’lib xisoblanadi. Obrazli qilib aytganda «uning, firmaning barcha tuxumlari bir savatda bo’ladi». Sеkin o’sayotgan tarmoq sharoitida kuchli kompaniyalar divеrsiyani boshlash uchun naqd pul ortiqchaligidan foydalanish imkoniyatini ko’rib chiqishlari kеrak. Divеrsiyani boshlash masalasi qisman kompaniyaning mazkur tarmoqda o’sish imkoniyatlariga, qisman 3 I.A.Karimov Oliy majlis qonunchilik palatasi va Sеnati qo’shma majlisidagi ma'ruzasidan 35 uning raqobat pozitsiyalariga bog’liqdir. Firma o’zining asosiy ustunliklaridan samarali foydalana oladigan soxalarga divеrsiya qilishi eng yaxshi stratеgiya bolib xisoblanadi. Shunday ekan “UZSALAMAN” qo’shmakorxonasining maxsulot turlariga yo’naltirgan holda divеrsifikatsiyalashning korporativ stratеgiyasini qo’llash lozim. Yani hozirda bizga malumki ichki va mahalliy bozorlarimizda har xil turdagi yozgi ayoq kiyimlar va poyafzallarga ehtiyoj balandir. Bu talabni qondirish uchun bu turdagi maxsulotlarni Xitoydan keltirishga to’g’ri keladi. Agarda bu maxsulot turini ham chiqarishni yo’lga qo’ysak korxonaning mustahkamligiga ancha o’zgartirish kiritish mumkin. Shuni yoddan chiqarmaslik keraki, Divеrsiyani faqat o’z faoliyat doirasida olib borish maqsadga muvoffiqdir. Xulosa O’zbekiston Respublikasi o’zining bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’lini tanlab olgan. Shu sababli respublikamizda bozor munosabatlari yildan-yilga, qadam-baqadam rivojlanib bormoqda. Bozor iqtisodiyotiga o’tish uchun etarli shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan iqtisodiy, tashkiliy, siyosiy, huquqiy tadbirlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Natijada bozor infrastrukturasi jadal sur’atlar bilan rivojlanib borayapti. Bozor iqtisodiyoti davrida korxonalarning ichki va tashqi faoliyat sharoitining mutassil o’zgarib borishi, bozor munosabatlariga o’tish shart-sharoitlarini va uning o’ziga xos xususiyatlarini atroflicha o’rganishni taqazo etadi. Strategiyani shakllantirish va tadbiq etish – bu menejerning burchi hisoblansa ham, bir kishi yangi g’oyalarni yaratish, yangi imkoniyatlarni aniqlash, va o’zgaruvchan muhitga nisbatan moslashishi vazifalarini bajara olmaydi. Strategik sardorlikning mushkul tomonlaridan biri xodimlardan yangi g’oyalarni to’plash, o’zgaruvchan muhitga moslashish imkonini beradigan tadbirkorlik ruhini rag’batlantirishdir. Moslashuvchan va novatorlik muhiti tez rivojlanayotgan yuqori darajali texnologiyali tarmoqlar uchun juda muhim. Ushbu tarmoqlarda mahsulot qisqa hayotiy sikl bilan 36 o’sish esa mahsulotlarning yangi turlari bilan tavsiflanadi. Menejerlar xodimlarni faqat ijodiy ishlashga chaqirish orqali bunday muhitni shakllantira olmaydilar. Shuning uchun olim va mutaxassislarning strategik rejalashtirish, ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi xizmat turlarini izlash va takomillashtirish yo’llari hamda usullariga qiziqishi tobora ortib borayotganligi kuzatilmoqda. Pirovard maqsadda bozorni, tayin bir iste’molchini ko’zlash, raqiblar va raqobat usullarini puxta o’rganish, yutuq va barqarorlik garovi bo’lib hisoblanadi. Bozor talabini yaxshi bilish, korxonalarda mahsulot va xizmat turlarini ko’paytirishni rejalashtirish, yangi tovarlarni loyihalash va yaratishni, mijozlar hamda haridorlar talabiga muvofiq ravishda ish yuritish imkonini beradi. Yangi g’oyalarni, eng yaxshi xizmatlarni, yangi mahsulotlarni va ularni yangi yo’nalishda qo’llanilishini targ’ibot qiluvchilarni hamda o’z g’oyalarini yangi bo’linmalarda, korxonalarda va yangi tarmoqlarda qo’llanilishini istovchilar to’g’risida g’amxo’rlik qilish sardorga yaxshi foyda keltiradi. Zero, bu yo’lda “UZSALAMAN” o’z o’rnini topmoqda. Korxona tili bilan aytganda “Biz jamiyat taraqqiyoti va inson manfati uchun hizmat qilamiz! Biz doimo uzoq muddatli hamkorlikka intilamiz, biz siz bilan hamkorlik qilishdan xursandmiz” Strategik menejment iste’molchilarning hozir va kelajakda talablarini qondirishga qaratilgan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish, sotish va natijada foyda olish bilan bog’liq faoliyat turidir. Strategik menejmentda asosiy e’tibor uning maqsadli yo’nalishga egaligi hisoblanadi, ya’ni yangi tadqiqotlarni jami yo’nalishlarning yagona texnologik jarayoniga birlashuvi ham uning o’ziga xos xususiyatidir. Har bir korxona tashqi omillar hamma xo’jalik faoliyati tabiatini hisobga olgan holda, o’ziga mos menejment strategiyasi va dasturini ishlab chiqadi va amalga oshiradi, chunki eng asosiy maqsad tovarlar va xizmatlarni qaerda, kimga, qanday qilib sotish muammosini hal qilish bo’lsa, bu bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlangan mamlakatlarda ham murakkab va serqirrali faoliyat hisoblanadi. Menga biriktirilgan mavzu bo’yicha oldingidanda ko’proq ma’lumotga ega bo’lishga erishdim. 37 Foydalanilish uchun adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: “O‘zbekiston”, 2010. 2. O’zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Maqkamasining qarori. Xususiylashtirilgan korxonalarni korporativ boshqarishni takomillayshtirish chora-tadbirlari to’qrisida. «Xalq so’zi», 2003 yil 22 aprеl, №85. (3197). 3. O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining Farmoni. O’zbеkiston iqtisodiyotida xususiy sеktorning ulushi va aqamiyatini tubdan oshirish chora-tadbirlari to’qrisida. «Xalq so’zi», 2003 yil 28 yanvar. №23, (3135). 4. O’zb. Res. Prezidenti I. Karimovning mamlakatimizda 2013-yilda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan vazirlar maxkamasining majlisidagi maruzasidan. 5. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari I.A.Karimov. – T: O‘zbekiston, 2009. – 8 b. 6. I.A.Karimov. Oliy majlis qonunchilik palatasi va Sеnati qo’shma majlisidagi ma'ruzasidan 7. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. –T.: “O‘zbekiston”, 2010 8. Karimov I.A. Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini ta’minlash – bizning oliy maqsadimiz. 17-jild – T.: “O‘zbekiston”, 2009. 9. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. – T.: “O‘zbekiston”, 2009. 10. Karimov I.A. Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo‘lida. 16-jild – T.: “O‘zbekiston”, 2008. 11. Nasridinova M., Ahmedov O., Biznes strategiyasi.- T.:1996 y 12. Qosimov G.M.. Menejment. Darslik.-T.:O’zbekiston. 2002 y 13. Saifnazarov I.S. , Murataev I. U. Menejment asoslari. - Toshkent: «Mehnat», 1998 38 14. O’zbekistonRespublikasiiqtisodiyijtimoiytaraqqiyotiningmustaqillikyillaridagi (1990-2010 yillar) asosiytendentsiyavako’rsatkichlarihamda 2011-2015 yillargamo’ljallanganprognozlari: statistikto’plam. – T.: “O’zbekiston”, 2011. 15. G’ulomov S.S., Menejment Boshqaruv sa’nati, nazariyasi va amaliyoti.- T.:2002 16. Sharifxo’jayev M. Abdullayev Yo.Menejment.-T.: “O’qituvchi”, 2002 17. Shodmonov Sh. Sh., U.V.G’afurov. IqtisodiyotNazariyasi.-T.:2009 18. Sharifxo’jaev M., Abdullaev Yo. Menejment. T. Mexnat. 2000 y. 19. Yo’ldoshev va boshkalar. Strategik menejment. O’quv qo’llanma.–T. TDIU. 2003. 212 b. 20. Yo’ldoshev N. Strategik Menejment ”ma’ruzalar matni.- T.: 2011 21. Zaynutdinov Sh.N. Menejment asoslari.- T.: “Moliya” 2001 22. Zaynutdinov Sh.N. Ismailova T.S. Ishlab chiqarish menjementi. O’quv qo’llanma. –T.: TDIU, 2003 23. To’xtaboev A.T., Eraliev A.A. Tashkiliy xatti-harakatlar. Qo’llanma. Andijon: «Hayot»,2001 24. To’xtaboev A. T. Ma’muriy menejment. O’quv qo’llanma. –T.: «Moliya», 2003 25. Yo’ldoshev va boshqalar. Strategik menejment. O’quv qo’llanma.–T. TDIU. 2003. 26. www.yandex.com 27. www.economics.ru 28. www.soliq.uz 29. www.ziyonet.uz 30. www.google.uz 31. www.soliqinfo.uz 32. www.stat.uz 39 40 1-ilova БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ - 1-сонли шакл БУХГАЛТЕРСКИЙ БАЛАНС - форма N 1 1 январ__2011__ йилга на__31 декабрь____ 2011_года БІУТ бўйича 1-шакл Форма N 1 по ОКУД КТУТ бўйичапо ОКПО- Корхона, ташкилот Предпритие, организация «Узсаламан» КК Тармок 71300 Отрасль умумий овкатланиш Ташкилий-хукукий шакли хусусий Организационно-правовая форма ХХТУТ бўйичаПо ОКОНХТІШТ бўйичапо КОПФ- Мулкчилик шакли Форма собственности хусусий Вазирлик, идора ва бошєалар Министерства, ведомства и другие Солик тўловчининг идентификацион раками Идентификационный номер налогоплательщика Худуд Территория Фаргона вилояти Манзил Адес Фаргона шахар М.Косимов кучаси 62 а уй Ўлчов бирлиги, минг сўм Единица измерения, тыс. сум. МШТ бўйичапо КФСДБИБТ бўйичаПо СООГУСТИРИННМІОБТСОАТОЖўнатилган санаДата высылкиКабул килинган санаДата полученияТакдим килиш муддатиСрок представления- 41 Кодлар Коды О710001 15606323 17371 19300 161 201039410 1730401 Сатр коди Іисобот даври Іисобот даври Код стр. бошига охирига На начало На конец отчетного отчетного периода периода 2 3 4 Кўрсаткичлар номи Наименование показателя 1 Актив I. Узок муддатли активлар I. Долгосрочные активы Асосий воситалар: Основные средства: Бошлангич (кайта тиклаш) киймати (0100, 0300) Первоначальная (восстановительная) стоимость (0100, 0300) Эскириш суммаси (0200) Сумма износа (0200) Колдик (баланс) киймати (сатр. 010 – 011) Остаточная (балансовая) стоимость (стр. 010-011) Номоддий активлар: Нематериальные активы: Бошлангич єиймати (0400) Первоначальная стоимость (0400) Амортизация суммаси (0500) Сумма амортизации (0500) Колдик (баланс) киймати (сатр. 020 – 021) Остаточная (балансовая) стоимость (стр. 020-021) Узок муддатли инвестициялар, жами (сатр.040+050+060+070+080), шу жумладан: Долгосрочные инвестиции, всего (стр.040+050+060+070+080), в том числе: Кимматли когозлар (0610) Ценные бумаги (0610) Шўъба хўжалик жамиятларига инвестициялар (0620) Инвестиции в дочерние хозяйственные общества (0620) карам хўжалик жамиятларига инвестициялар (0630) Инвестиции в зависимые хозяйственные общества (0630) Чет эл капитали мавжуд бўлган корхоналарга инвестициялар (0640) Инвестиции в предприятие с иностранным капиталом (0640) Бошка узок муддатли инвестициялар (0690) Прочие долгосрочные инвестиции (0690) Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар (0700) Оборудование к установке (0700) Капитал кўйилмалар (0800) Капитальные вложения (0800) Узок муддатли дебиторлик карзлари (0910, 0920, 0930, 0940) Долгосрочная дебиторская задолженность (0910, 0920, 0930, 0940) Узок муддатли кечиктирилган харажатлар (0950, 0960, 0990) Долгосрочные отсроченные расходы (0950, 0960, 0990) I бўлим бўйича жами (сатр. 012+022+030+090+100+110+120) Итого по разделу I (стр. 012+022+030+090+100+110+120) II. Жорий активлар II. Текущие активы Товар-моддий захиралари, жами (сатр.150+160+170+180), шу жумладан: Ишлаб чикариш захиралари (1000, 1100, 1500, 1600) Производственные запасы (1000, 1100, 1500, 1600) Тугалланмаган ишлаб чикариш (2000, 2100, 2300, 2700) Незавершенное производство (2000, 2100, 2300, 2700) Тайёр махсулот (2800) Готовая продукция (2800) Товарлар (2900 дан 2980 нинг айирмаси) Товары (2900 за минусом 2980) Келгуси давр харажатлари (3100) Расходы будущих периодов (3100) Кечиктирилган харажатлар (3200) 42 010 2593806 2750288 011 1928789 2238259 012 665017 512029 030 153301 153301 040 18837 18837 050 3238 3238 060 131226 131226 090 142360 142360 100 82043 82043 110 136393 020 021 022 070 080 120 130 1179114 889733 140 1166560 1865947 150 542799 1131281 160 530583 541613 170 52156 125016 180 41022 68037 190 1243055 1760499 200 1313458 1610803 Отсроченные расходы (3200) Дебиторлар, жами (сатр.220+240+250+260+270+280+290+300+310) Дебиторы, всего (стр.220+240+250+260+270+280+290+300+310) шундан: муддати ўтган из нее: просроченная Харидор ва буюртмачиларнинг карзи (4000 дан 4900 нинг айирмаси) Задолженность покупателей и заказчиков (4000 за минусом 4900) Ажратилган бўлинмаларнинг карзи (4110) Задолженность обособленных подразделений (4110) Шўъба ва єарам хўжалик жамиятларнинг карзи (4120) Задолженность дочерних и зависимых хозяйственных обществ (4120) Ходимларга берилган бўнаклар (4200) Авансы, выданные персоналу (4200) Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар (4300) Авансы, выданные поставщикам и подрядчикам (4300) Бюджетга солик ва йигимлар бўйича бўнак тўловлари (4400) Авансовые платежи по налогам и сборам в бюджет (4400) Максадли давлат жамгармалари ва сугурталар бўйича бўнак тўловлари (4500) Авансовые платежи в государственные целевые фонды и по страхованию (4500) Таъсисчиларнинг устав капиталига улушлар бўйича карзи (4600) Задолженность учредителей по вкладам в уставный капитал (4600) Ходимларнинг бошєа операциялар бўйича карзи (4700) Задолженность персонала по прочим операциям (4700) Бошєа дебиторлик карзлари (4800)+БР+09 Прочие дебиторские задолженности (4800) Пул маблаглари, жами (сатр.330+340+350+360), шу жумладан: Денежные средства, всего (стр.330+340+350+360), в том числе: Кассадаги пул маблаглари (5000) Денежные средства в кассе (5000) Хисоблашиш счётидаги пул маблаглари (5100) Денежные средства на расчетном счете (5100) Чет эл валютасидаги пул маблаглари (5200) Денежные средства в иностранной валюте (5200) Бошка пул маблаглари ва эквивалентлари (5500, 5600, 5700) Прочие денежные средства и эквиваленты (5500, 5600, 5700) Киска муддатли инвестициялар (5800) Краткосрочные инвестиции (5800) Бошка жорий активлар (5900) Прочие текущие активы (5900) II бўлим бўйича жами (сатр.140+190+200+210+230+320+370+380) Итого по разделу II (стр. 40+190+200+210+230+320+370+380) Баланс активи бўйича жами (сатр.130+390) Всего по активу баланса (стр.130+стр.390) 210 947220 227753 220 605067 205916 230 31636 15664 260 56056 6173 270 1804 211 240 250 280 290 300 5000 310 247057 320 59205 551 330 0 1 340 59006 19 199 531 380 4323 13850 390 4733821 5479403 400 5912935 6369136 350 360 370 Сатр коди Хисобот даври Код стр. бошига На начало отчетного периода 2 3 Кўрсаткичлар номи Наименование показателя 1 Пассив I. Ўз маблаглари манбалари I. Источники собственных средств Устав капитали (8300) Уставный капитал (8300) Кўшилган капитал (8400) Добавленный капитал (8400) Резерв капитали (8500) Резервный капитал (8500) Сотиб олинган хусусий акциялар (8600) Таксимланмаган фойда (єопланмаган зарар) (8700) Нераспределенная прибыль (непокрытый убыток) (8700) Максадли тушумлар (8800) Целевые поступления (8800) 410 1873103 1873103 420 11266 11266 430 388999 418626 440 450 206400 45286 460 43 Хисобот даври охирига На конец отчетного периода 4 Келгуси давр харажатлари ва тўловлари учун захиралар (8900) Резервы предстоящих расходов и платежей (8900) I бўлим бўйича жами (сатр.410+420+430-440+450+460+470) Итого по разделу I (стр.410+420+430-440+450+460+470) II. Мажбуриятлар II. Обязательства Узок муддатли мажбуриятлар, жами (сатр.500+510+520+530+540+550+560+570+580+590) Долгосрочные обязательства, всего (стр.500+510+520+530+540+550+560+570+580+590) шу жумладан: узок муддатли кредиторлик карзлари (сатр.500+520+540+560+590) в том числе: долгосрочная кредиторская задолженность (стр.500+520+540+560+590) Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга узок муддатли карз (7000) Долгосрочная задолженость поставщикам и подрядчикам (7000) Ажратилган бўлинмаларга узок муддатли карз (7110) Долгосрочная задолженность обособленным подразделениям (7110) Шўъба ва карам хўжалик жамиятларга узок муддатли карз (7120) Узок муддатли кечиктирилган даромадлар (7210, 7220, 7230) Долгосрочные отсроченные доходы (7210, 7220, 7230) Солик ва мажбурий тўловлар бўйича узок муддатли кечиктирилган мажбуриятлар (7240) Бошка узок муддатли кечиктирилган мажбуриятлар (7250, 7290) Прочие долгосрочные отсроченные обязательства (7250, 7290) Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бўнаклар (7300) Авансы, полученные от покупателей и заказчиков (7300) Узок муддатли банк кредитлари (7810) Долгосрочные банковские кредиты (7810) Узок муддатли карзлар (7820, 7830, 7840) Долгосрочные займы (7820, 7830, 7840) Бошка узок муддатли кредиторлик карзлар (7900) 2% акциз Прочие долгосрочные кредиторские задолженности (7900) Жорий мажбуриятлар, жами (сатр.610+630+640+650+660+670+680+690+700+710+ +720+730+740+750+760) Текущие обязательства, всего (стр.610+620+630+640+650+660+670+680+690+700+ +710+720+730+740+750+760) шу жумладан: жорий кредиторлик карзлари (сатр.610+630+650+670+680+690+ +700+710+720+760) в том числе: текущая кредиторская задолженность (стр.610+630+650+670+680+690+ +700+710+720+760) шундан: муддати ўтган жорий кредиторлик карзлари из нее: просроченная текущая кредиторская задолженность Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга карз (6000) Задолженность поставщикам и подрядчикам (6000) Ажратилган бўлинмаларга карз (6110) Задолженность обособленным подразделениям (6110) Шўъба ва єарам хўжалик жамиятларга карз (6120) уюшма Задолженность дочерним и зависимым хозяйственным обществам (6120) Кечиктирилган даромадлар (6210, 6220, 6230) Солик ва мажбурий тўловлар бўйича кечиктирилган мажбуриятлар (6240) Отсроченные обязательства по налогам и обязательным платежам (6240) Бошка кечиктирилган мажбуриятлар (6250, 6290) Прочие отсроченные обязательства (6250, 6290) Олинган бўнаклар (6300) 63+61 Полученные авансы (6300) Бюджетга тўловлар бўйича карз (6400) Задолженность по платежам в бюджет (6400) Сугурталар бўйича карз (6510) Максадли давлат жамгармаларига тўловлар бўйича карз (6520) Задолженность по платежам в государственные целевые фонды (6520) Таъсисчиларга бўлган карзлар (6600) Задолженность учредителям (6600) 44 470 480 2479768 2348281 490 848710 1522830 491 500 510 520 530 540 550 674120 560 570 580 590 848710 848710 600 2584457 2498025 601 2584457 2498025 747318 842878 2746 11343 670 533 56760 680 1332681 1127965 690 700 412104 410762 602 610 620 630 640 650 660 710 Мехнатга хак тўлаш бўйича карз (6700) Задолженность по оплате труда (6700) Киска муддатли банк кредитлари (6810) Краткосрочные банковские кредиты (6810) Киска муддатли єарзлар (6820, 6830, 6840) Краткосрочные займы (6820, 6830, 6840) Узок муддатли мажбуриятларнинг жорий кисми (6950) Текущая часть долгосрочных обязательств (6950) Бошка кредиторлик карзлар (6950 дан ташєари 6900) Прочие кредиторские задолженности (6900 кроме 6950) II бўлим бўйича жами (сатр.490+600) Итого по разделу II (стр.490+600) Баланс пассиви бўйича жами (сатр.480+770) Всего по пассиву баланса (стр.480+770) 69612 39605 760 19463 8712 770 3433167 4020855 780 5912935 6369136 720 730 740 750 45 2-ilova - Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабрдаги 140-сонли буйрујига 2-сонли илова, ЎзР АВ томонидан 2003 й. 24 январда рўйхатга олинган N 1209 МОЛИЯВИЙ НАТИЖАЛАР ТЎГРИСИДАГИ ХИСОБОТ - 2-сонли шакл ОТЧЕТ О ФИНАНСОВЫХ РЕЗУЛЬТАТАХ форма N 2 Кодлар Коды 2009 йил 1 январдан 2009 йил 1 апрелгача БІУТ бўйича 2-шакл- с 1 января по 1 ___апреля___ 2009_год О710002 Форма N 2 по ОКУДКорхона, ташкилот КТУТ бўйича- Предприятие, организация « УЗСАЛАМАН» КК 15606323 по ОКПО- Тармок ХХТУТ бўйича- Отрасль ___Ег-мой махсулотлари ишлаб чикариш_______ 17371 по ОКОНХ- Ташкилий-іуєуєий шакли ТІШТ бўйича- Организационно-правовая форма акциядорлик_________ 19300 по КОПФ- Мулкчилик шакли МШТ бўйича- Форма собственности ___________акциядорлик________ 161 по КФС- Вазирлик, идора ва бошєалар ДБИБТ бўйича- Министерства, ведомства и другие «УЗБЕКЧАРМПОЙАФЗАЛ» ДАК Солик тўловчининг идентификацион раєами 200146438 по СООГУСТИР- Идентификационный номер налогоплательщика 08144 200146438 ИНН- Худуд _____________Фаргона вилояти__________________________ МІОБТСОАТО- Территория Манзил Жўнатилган сана- Адрес __________Фаргона шахар Кувасой кучаси 61_______ Дата высылки- Ўлчов бирлиги, минг сўм кабул єилинган сана- Единица измерения, тыс. сум. Дата получения- 46 1730401 Кўрсаткичлар номи Наименование показателя 1 Махсулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишдан соф тушум Чистая выручка от реализации продукции (товаров, работ и услуг) Сотилган махсулот (товар, иш ва хизмат) ларнинг таннархи Маісулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишнинг ялпи фойдаси (зарари) (сатр.010-020) Давр харажатлари, жами (сатр.050+060+070+080), шу жумладан: Сотиш харажатлари Расходы по реализации Маъмурий харажатлар Административные расходы Бошєа операцион харажатлар Прочие операционные расходы Келгусида солиєєа тортиладиган базадан чиєариладиган іисобот даври харажатлари Асосий фаолиятнинг бошєа даромадлари Асосий фаолиятнинг фойдаси (зарари) (сатр. 030-040+090) Молиявий фаолиятнинг даромадлари, жами (сатр.120+130+140+150+160), шу жумладан: Дивидендлар шаклидаги даромадлар Фоизлар шаклидаги даромадлар Узоє муддатли ижара (лизинг) дан даромадлар Валюта курси фарєидан даромадлар Молиявий фаолиятнинг бошєа даромадлари Молиявий фаолият бўйича харажатлар (сатр.180+190+200+210), шу жумладан: Расходы по финансовой деятельности (стр.180+190+200+210), в том числе: Фоизлар шаклидаги харажатлар Расходы в виде процентов Узоє муддатли ижара (лизинг) бўйича фоизлар шаклидаги харажатлар Валюта курси фарєидан зарарлар Убытки от валютных курсовых разниц Молиявий фаолият бўйича бошєа харажатлар Умумхўжалик фаолиятининг фойдаси (зарари) (сатр.100+110-170) Фавєулоддаги фойда ва зарарлар Даромад (фойда) солијини тўлагунга єадар фойда (зарар) (сатр.220+/-230) Сатр Ўтган йилнинг шу даврида коди За соответствующий период Код прошлого года строки 2 010 Даромад лар (фойда) Доходы (прибыль) 3 Харажат лар (зарарлар) Расходы (убытки) 4 2873114 020 030 Іисобот даврида За отчетный период Даромад Лар (фойда) Доходы (прибыль) 5 Харажат Лар (зарарлар) Расходы (убытки) 6 3871901 2549067 324047 3308938 562963 040 251064 302128 050 21336 25075 060 138409 151122 070 91319 125932 080 090 100 72983 260835 110 22123 23154 21381 56444 120 130 140 150 160 170 5000 180 5000 190 200 210 220 95106 278989 95106 278989 230 240 47 Даромад (фойда) солиги Фойдадан бошєа солиєлар ва йијимлар іисобот даврининг соф фойдаси (зарари) (сатр.240-250-260) 250 260 270 7253,2 95106 271735,8 БЮДЖЕТГА ТЎЛОВЛАР ТЎЈРИСИДА МАЪЛУМОТ Кўрсаткичлар номи Наименование показателя Сатр коди Іисоб бўйича тўланади Код Причитается по расчету строки Юридик шахслардан олинадиган даромад (фойда) Солиги Жисмоний шахслардан олинадиган ддромад солиги Шу жумладан: шахсий жамгариб бориладиган пенсия хисобваракларига ажратмалар Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиги Кушилган киймат солиги 280 Акциз солиги 320 Ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солик Налог за пользование недрами Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун тулов Налог за пользование водными ресурсами Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солик Налог на имущество юридических лиц Юридик шахслардан олинадиган ер солиги Земельный налог с юридических лиц Ягона солик тулови 330 Ягона ер солиги 380 Катъий белгиланган солик Фиксированные налоги Бошка соликлар 390 Республика йул жамгармасига мажбурий туловлар Обязательные отчисления в дорожный фонд Бюджетдан ташкари пенсия жамгармасига мажбурий туловлар Обязательные отчисления во внебюджетный пенсионный фонд Мактаб таълими жамгармасига мажбурий туловлар Обязательные отчисления в Фонд школьного образования Ягона ижтимоий тулов Единый социальный платеж Импорт буйича божхона божи Импортные таможенные пошлины Махаллий бюджетга йигимлар Сборы в местный бюджет Бюджетга тўловларнинг кечиктирилганлиги учун молиявий жазолар Жами бюджетга тўловлар суммаси (280 дан 470 сатргача, 291 сатрдан ташєари) 410 Іаєиєатда тўланган Фактически внесено 290 29927 59053 291 2804 2819 300 191060 310 340 350 360 370 400 420 11896 11250 41701 79657 83524 341020 430 440 450 460 470 440 48