Joannes Damascenus.
advertisement
• первое иконоборчество 726–780 (ок. 50 лет), правители: имп. Лев III Исавр (717–741), имп. Константин V Копроним –– Навозник, любитель лошадей (741–775), Лев IV Хазар (775–780), собор 754 г. Богословы: патр. Герман, преп. Иоанн Дамаскин • реставрация иконопочитания, VII Вселенский собор, имп. Ирина, вдова при малолетнем сыне Константине. Избрание патр. Тарасия 784, подготовка к Собору. Первая попытка неудачная 786, вторая успешная 787 • второе иконоборчество 813–843 (ок. 30 лет), имп. Лев V Армянин (813–820) наиболее жесток, Михаил II Косноязычный (820–829) менее агрессивен, Феофил (829–842) просвещенный богослов; 11 марта 843 – Торжество Православия; богословы: Феодор Студит, патр. Никифор Прецеденты иконоборчества Евсевий Кесарийский –– иконописание есть языческий обычай Епифаний Кипрский разорвал шитое изображение Христа Восточное влияние –– мусульмане и иудеи на востоке Прецеденты иконопочитания Синайские иконы, многочисленные упоминания у писателей древности Случай с Григорием Великим –– еп. Марселя Серен приказал уничтожить иконы (ответ папы –– иконы заменяют неграмотным книги), хотя и признает, что ничто рукотворное не может быть предметом поклонения. 82 правило V–VI Трулльского собора ᾿Ιωάννης ὁ Δαμασκήνος, ὁ Χρυσορρόας / Ioannes Damascenus араб. Мансур ибн Сарджун (2-я пол. VII в., Дамаск - до 754 г. Палестина), прп. (пам. 4 дек.) Louth A. St John Damascene: Tradition and Originality in Byzantine Theology. Oxford, 2002 Лаут Э. Иоанн Дамаскин // ПЭ. Т. 24. С. 27 – 66 http://www.pravenc.ru/text/471131.html • до 705 – Дамаск, греч. образование • 705 – ок. 735 – Иерусалим при еп. Иоанне V • 735 – 742 – Иер. нападки иконоборцев • 742 – 745 – оставление Иер. Λόγοι ἀπολογητικοί πρὸς τοὺς διαβάλλοντας τὰς ἁγίας εἰκόνας; Contra imaginum calumniatores orationes; CPG, N 8045; изд.: Kotter. 1969-1988. Bd. 3. S. 65-200 рус. пер.: Иоанн Дамаскин, прп. Три слова в защиту иконопочитания / Пер.: А. Бронзов. СПб., 2001 ᾿Αλλ' ἐπειδὴ περὶ εἰκόνος ὁ λόγος καὶ προσκυνήσεως, φέρε τὸν περὶ τούτων λόγον διευκρινήσωμεν. Εἰκὼν μὲν οὖν ἐστιν ὁμοίωμα χαρακτηρίζον τὸ πρωτότυπον μετὰ τοῦ καί τινα διαφορὰν ἔχειν πρὸς αὐτό· οὐ γὰρ κατὰ πάντα ἡ εἰκὼν ὁμοιοῦται πρὸς τὸ ἀρχέτυπον Εἰκὼν τοίνυν ζῶσα, φυσικὴ καὶ ἀπαράλλακτος τοῦ ἀοράτου θεοῦ ὁ υἱὸς ὅλον ἐν ἑαυτῷ φέρων τὸν πατέρα, κατὰ πάντα ἔχων τὴν πρὸς αὐτὸν ταυτότητα, μόνῳ δὲ διαφέρων τῷ αἰτιατῷ. Αἴτιον μὲν γὰρ φυσικὸν ὁ πατήρ, αἰτιατὸν δὲ ὁ υἱός· οὐ γὰρ πατὴρ ἐξ υἱοῦ, ἀλλὰ υἱὸς ἐκ πατρός. ᾿Εξ αὐτοῦ γάρ, εἰ καὶ μὴ μετ' αὐτὸν ἔχει τὸ εἶναι, ὅπερ ἐστὶν ὁ γεννήσας πατήρ Contra imaginum calumniatores I 9 Εἶτα πάλιν εἰκόνες εἰσὶ τῶν ἀοράτων καὶ ἀτυπώτων, σωματικῶς τυπουμένων πρὸς ἀμυδρὰν κατανόησιν… ῾Ορῶμεν γὰρ εἰκόνας ἐν τοῖς κτίσμασι μηνυούσας (являющие) ἡμῖν ἀμυδρῶς τὰς θείας ἐμφάσεις· ὡς ὅτε λέγομεν τὴν ἁγίαν τριάδα, τὴν ὑπεράρχιον, εἰκονίζεσθαι δι' ἡλίου καὶ φωτὸς καὶ ἀκτῖνος· ἢ πηγῆς ἀναβλυζούσης (прозябение) καὶ πηγαζομένου νάματος καὶ προχοῆς (устье)· ἢ νοῦ καὶ λόγου καὶ πνεύματος τοῦ καθ' ἡμᾶς· ἢ ῥόδου (цвет) φυτοῦ καὶ ἄνθους καὶ εὐωδίας Contra imaginum calumniatores I 11 Διαφοραὶ δὲ εἰκόνων εἰσί. • Πρώτη μὲν οὖν εἰκών ἐστιν ἡ φυσική. ᾿Εν ἑκάστῳ δὲ πράγματι δεῖ πρῶτον εἶναι τὸ κατὰ φύσιν καὶ τότε τὸ κατὰ θέσιν καὶ μίμησιν, οἷον δεῖ πρῶτον εἶναι φύσει ἄνθρωπον καὶ τότε θέσει κατὰ μίμησιν. Πρώτη οὖν φυσικὴ καὶ ἀπαράλλακτος εἰκὼν τοῦ ἀοράτου θεοῦ ὁ υἱὸς τοῦ πατρὸς ἐν ἑαυτῷ δεικνὺς τὸν πατέρα… • Δεύτερος τρόπος εἰκόνος ἡ ἐν τῷ θεῷ τῶν ὑπ' αὐτοῦ ἐσομένων ἔννοια, τουτέστιν ἡ προαιώνιος αὐτοῦ βούλησις ἡ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχουσα· • Τρίτος τρόπος εἰκόνος ὁ κατὰ μίμησιν ὑπὸ θεοῦ γενόμενος, τουτέστιν ὁ ἄνθρωπος. Πῶς γὰρ ὁ κτιστὸς τῆς αὐτῆς φύσεως ἔσται τῷ ἀκτίστῳ ἀλλὰ κατὰ μίμησιν; ῞Ωσπερ γὰρ νοῦς (ὁ πατὴρ) καὶ λόγος (ὁ υἱὸς) καὶ πνεῦμα τὸ ἅγιον εἷς θεός, οὕτω καὶ νοῦς καὶ λόγος καὶ πνεῦμα εἷς ἄνθρωπος, καὶ κατὰ τὸ αὐτεξούσιον καὶ τὸ ἀρχικόν· Contra imaginum calumniatores III 18-23 • Τέταρτος τρόπος εἰκόνος τῆς γραφῆς σχήματα καὶ μορφὰς καὶ τύπους ἀναπλαττούσης τῶν ἀοράτων καὶ ἀσωμάτων σωματικῶς τυπουμένων πρὸς ἀμυδρὰν κατανόησιν θεοῦ τε καὶ ἀγγέλων διὰ τὸ μὴ δύνασθαι ἡμᾶς τὰ ἀσώματα ἄνευ σχημάτων ἀναλογούντων ἡμῖν θεωρεῖν… • Πέμπτος τρόπος εἰκόνος λέγεται ὁ προεικονίζων καὶ προδιαγράφων τὰ μέλλοντα… • ῞Εκτος τρόπος εἰκόνος ὁ πρὸς μνήμην τῶν γεγονότων ἢ θαύματος ἢ ἀρετῆς πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν καὶ στηλογραφίαν τῶν ἀριστευσάντων καὶ ἐν ἀρετῇ διαπρεψάντων ἢ κακίας πρὸς θρίαμβον καὶ αἰσχύνην τῶν κακίστων ἀνδρῶν, πρὸς τὴν εἰς ὕστερον τῶν θεωμένων ὠφέλειαν, ὡς ἂν τὰ μὲν κακὰ φύγωμεν, τὰς δὲ ἀρετὰς ζηλώσωμεν Προσκυνοῦμεν οὖν ταῖς εἰκόσιν οὐ τῇ ὕλῃ προσφέροντες τὴν προσκύνησιν, ἀλλὰ δι' αὐτῶν τοῖς ἐν αὐταῖς εἰκονιζομένοις. «῾Η γὰρ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον ἀναβαίνει», καθώς φησιν ὁ θεῖος Βασίλειος. Contra imaginum calumniatores III 41 • opera • программа трилогии • структура Expositio fidei • возможности и пределы знания о Боге • о вере Die Schriften des Johannes von Damaskos B.; N. Y., 1969 – 2009 • Bd. I. Dialectica sive Capita philosophica. Institutio elementaris / Hrsg. B. Kotter (1969) • Bd. II. Expositio fidei / Kotter (1973) • Bd. III. Contra imaginum calumniatorum orationes tres / Kotter (1975) • Bd. IV. Liber de haeresibus. Opera polemica / Kotter (1981) • Bd. V. Opera homiletica et hagiographica / Kotter (1988) • Bd. VI/1, 2. Historia animae utilis de Barlaam et Ioasaph (spuria) / R. Volk (2006, 2009) • Bd. VII. Толкования на Павла • Bd. VIII. Sacra parallela Аббатс Schaye Бавар Источник знания // Творения преп. Иоанна Дамаскина. Источник знания. М.: «Индрик», 2002 включая Философские главы – О ста ересях – Точное изложение православной веры Καὶ πρότερον μὲν τῶν παρ' ῞Ελλησι σοφῶν τὰ κάλλιστα παραθήσομαι εἰδώς, ὡς, εἴ τι μὲν ἀγαθόν, ἄνωθεν παρὰ θεοῦ τοῖς ἀνθρώποις δεδώρηται, ἐπειδὴ «πᾶσα δόσις ἀγαθὴ καὶ πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι καταβαῖνον παρὰ τοῦ πατρὸς τῶν φώτων»… Εἶτα τούτων ἐχόμενα τῶν θεοστυγῶν αἱρέσεων συντάξω τὰ φληναφήματα, ὡς ἂν τὸ ψεῦδος ἐπιγινώσκοντες πλέον τῆς ἀληθείας ἑξώμεθα. Ερῶ δὲ ἐμὸν μέν, ὡς ἔφην, οὐδέν, τὰ δὲ τοῖς ἐγκρίτοις τῶν διδασκάλων πεπονημένα εἰς ἓν συλλεξάμενος, ὅση δύναμις, συντετμημένον τὸν λόγον ποιήσομαι κατὰ πάντα ὑπείκων τῷ ὑμετέρῳ προστάγματι. ᾿Αλλά μοι συγγνώμονες γένοισθε, θεοτίμητοι, παρακαλῶ, ταῖς ὑμετέραις ἐντολαῖς πειθαρχήσαντι καὶ λαμβάνοντες τὸ ὑπήκοον τὴν τῶν εὐχῶν χορηγίαν ἀντίδοτε. Joannes Damascenus. Expositio fidei (1-100) 1-14 15-25 26-42 43-81 82-98 99-100 Περὶ θεοῦ Περὶ κτίσεως Περὶ ἀνθρώπου Περὶ οἰκονομίας Περὶ νόμου θεοῦ Περὶ ἀναστάσεως Πᾶσα δὲ ἡ πραγματεία ἐν τρισὶ βίβλοις ἀναγέγραπται· καὶ τούτων ἡ μὲν πρώτη σύγκειται ἀφ' ὧν μάλιστα προσήκοι Χριστιανοῖς τὴν ἀρχὴν ἀεὶ ποιεῖσθαι, ἀπὸ Θεοῦ, τὴν τριαδικὴν μονάδα φωτίζουσαν ἐκ προοιμίων ἡμᾶς. ῾Η δὲ δευτέρα, περὶ συστάσεως καὶ καταστάσεως τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων φησίν· ἡ δὲ τρίτη, ἰδίως τὰ περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας περιείληφεν Все изложение составлено в трех книгах, из которых первая содержит то, с чего более всего подобает христианам всегда начинать свое изложение –– с Бога, с троической единицы, просвещающей нас сначала; вторая –– повествует о составе и установлении человеческих предметов; третья, наконец, собственно обнимает предметы, связанные с добродетелью и пороком Joannes Damascenus. Sacra parallela // PG T. 95. Col. 1041 1-14 Περὶ θεοῦ (кн. I) • α′ ῞Οτι ἀκατάληπτον τὸ θεῖον καὶ ὅτι οὐ δεῖ ζητεῖν καὶ περιεργάζεσθαι τὰ μὴ παραδεδομένα ἡμῖν ὑπὸ τῶν ἁγίων προφητῶν καὶ ἀποστόλων καὶ εὐαγγελιστῶν • β′ Περὶ ῥητῶν καὶ ἀρρήτων καὶ γνωστῶν καὶ ἀγνώστων • γ′ ᾿Απόδειξις, ὅτι ἔστι θεός • δ′ Περὶ τοῦ τί ἐστι θεός; ὅτι ἀκατάληπτον • ε′ ᾿Απόδειξις, ὅτι εἷς ἐστι θεὸς καὶ οὐ πολλοί • Ϛ′ Περὶ λόγου θεοῦ • ζ′ Περὶ πνεύματος ἁγίου • η′ Περὶ τῆς ἁγίας τριάδος • θ′ Περὶ τῶν ἐπὶ θεοῦ λεγομένων • ι′ Περὶ θείας ἑνώσεως καὶ διακρίσεως • ια′ Περὶ τῶν σωματικῶς ἐπὶ θεοῦ λεγομένων • ιβ′ ῎Ετι περὶ τῶν αὐτῶν • ιγ′ Περὶ τόπου θεοῦ καὶ ὅτι μόνον τὸ θεῖον ἀπερίγραπτον • ιδ′ Τὰ ἰδιώματα τῆς θείας φύσεως 15-25 • • • • • • • • • • Περὶ κτίσεως ιϚ′ Περὶ δημιουργίας ιζ′ Περὶ ἀγγέλων ιη′ Περὶ διαβόλου καὶ δαιμόνων ιθ′ Περὶ κτίσεως ὁρατῆς κ′ Περὶ οὐρανοῦ κα′ Περὶ φωτός, πυρός, φωστήρων ἡλίου τε καὶ σελήνης καὶ ἄστρων κβ′ Περὶ ἀέρος καὶ ἀνέμων κγ′ Περὶ ὑδάτων κδ′ Περὶ γῆς καὶ τῶν ἐξ αὐτῆς κε′ Περὶ παραδείσου 26-42 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Περὶ ἀνθρώπου κϚ′ Περὶ ἀνθρώπου κζ′ Περὶ ἡδονῶν κη′ Περὶ λύπης κθ′ Περὶ φόβου λ′ Περὶ θυμοῦ λα′ Περὶ τοῦ φανταστικοῦ λβ′ Περὶ αἰσθήσεως λγ′ Περὶ τοῦ διανοητικοῦ λδ′ Περὶ τοῦ μνημονευτικοῦ λε′ Περὶ ἐνδιαθέτου λόγου καὶ προφορικοῦ λϚ′ Περὶ πάθους καὶ ἐνεργείας λζ′ Περὶ ἐνεργείας λη′ Περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου λθ′ Περὶ τοῦ ἐφ' ἡμῖν, τουτέστι τοῦ αὐτεξουσίου μ′ Περὶ τῶν γινομένων μα′ Διὰ ποίαν αἰτίαν αὐτεξούσιοι γεγόναμεν μβ′ Περὶ τῶν οὐκ ἐφ' ἡμῖν μγ′ Περὶ προνοίας μδ′ Περὶ προγνώσεως καὶ προορισμοῦ 43-81 Περὶ οἰκονομίας • • • • 46–57 – о сочетании природ во Христе 58–63 – о волях / энергиях во Христе 64–75 – о различных состояниях Христа 76–81 – христология - триадология 82-98 • • • • • • • • • • • • • • • • • Περὶ νόμου θεοῦ πβ′ Περὶ πίστεως καὶ βαπτίσματος πγ′ Περὶ πίστεως πδ′ Περὶ σταυροῦ, ἐν ᾧ ἔτι καὶ περὶ πίστεως πε′ Περὶ τοῦ προσκυνεῖν κατὰ ἀνατολάς πϚ′ Περὶ τῶν ἁγίων καὶ ἀχράντων τοῦ κυρίου μυστηρίων πζ′ Περὶ τῆς γενεαλογίας τοῦ κυρίου καὶ περὶ τῆς ἁγίας θεοτόκου πη′ Περὶ τῶν ἁγίων καὶ τῆς τῶν λειψάνων αὐτῶν τιμῆς πθ′ Περὶ εἰκόνων Ϟ′ Περὶ γραφῆς Ϟα′ Περὶ τῶν ἐπὶ Χριστοῦ λεγομένων Ϟβ′ ῞Οτι οὐκ ἔστι τῶν κακῶν αἴτιος ὁ θεός Ϟγ′ ῞Οτι οὐ δύο ἀρχαί Ϟδ′ Τίνος ἕνεκεν προγινώσκων ὁ θεὸς τοὺς ἁμαρτάνειν καὶ μὴ μετανοεῖν μέλλοντας ἔκτισεν Ϟε′ Περὶ νόμου θεοῦ καὶ νόμου ἁμαρτίας ϞϚ′ Κατὰ ᾿Ιουδαίων περὶ τοῦ σαββάτου Ϟζ′ Περὶ παρθενίας Ϟη′ Περὶ τῆς περιτομῆς 99-100 Περὶ ἀναστάσεως • Ϟθ′ Περὶ τοῦ ἀντιχρίστου • ρ′ Περὶ ἀναστάσεως • ῎Αρρητον οὖν τὸ θεῖον καὶ ἀκατάληπτον… • Οὐκ ἀφῆκε μέντοι ἡμᾶς ὁ θεὸς ἐν παντελεῖ ἀγνωσίᾳ· πᾶσι γὰρ ἡ γνῶσις τοῦ εἶναι θεὸν ὑπ' αὐτοῦ φυσικῶς ἐγκατέσπαρται. Καὶ αὐτὴ δὲ ἡ κτίσις καὶ ἡ ταύτης συνοχή τε καὶ κυβέρνησις τὸ μεγαλεῖον τῆς θείας ἀνακηρύττει φύσεως… • Καὶ διὰ νόμου δὲ καὶ προφητῶν πρότερον, ἔπειτα δὲ καὶ διὰ τοῦ μονογενοῦς αὐτοῦ υἱοῦ, κυρίου δὲ καὶ θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, κατὰ τὸ ἐφικτὸν ἡμῖν τὴν ἑαυτοῦ ἐφανέρωσε γνῶσιν… • ὅπερ συνέφερεν ἡμῖν γνῶναι ἀπεκάλυψεν, ὅπερ δὲ οὐκ ἐδυνάμεθα φέρειν, ἀπεσιώπησε. Ταῦτα ἡμεῖς στέρξωμεν καὶ ἐν αὐτοῖς μείνωμεν μὴ μεταίροντες ὅρια αἰώνια μηδὲ ὑπερβαίνοντες τὴν θείαν παράδοσιν. Expositio fidei 1 Χρὴ οὖν τὸν περὶ θεοῦ λέγειν ἢ ἀκούειν βουλόμενον σαφῶς εἰδέναι, ὡς οὐδὲ πάντα ἄρρητα οὐδὲ πάντα ῥητά, τά τε τῆς θεολογίας τά τε τῆς οἰκονομίας, οὔτε μὴν πάντα ἄγνωστα οὔτε πάντα γνωστά· ἕτερον δέ ἐστι τὸ γνωστὸν καὶ ἕτερον τὸ ῥητόν, ὥσπερ ἄλλο τὸ λαλεῖν καὶ ἄλλο τὸ γινώσκειν. Πολλὰ τοίνυν τῶν περὶ θεοῦ ἀμυδρῶς νοουμένων οὐ καιρίως ἐκφρασθῆναι δύναται, ἀλλὰ τὰ καθ' ἡμᾶς ἀναγκαζόμεθα ἐπὶ τῶν ὑπὲρ ἡμᾶς λέγειν, ὥσπερ ἐπὶ θεοῦ λέγομεν ὕπνον καὶ ὀργὴν καὶ ἀμέλειαν χεῖράς τε καὶ πόδας καὶ τὰ τοιαῦτα. Expositio fidei 2 ῾Η μέντοι πίστις διπλῆ ἐστιν. «῎Εστι γὰρ πίστις ἐξ ἀκοῆς». ᾿Ακούοντες γὰρ τῶν θείων γραφῶν πιστεύομεν τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ πνεύματος… «῎Εστι δὲ» πάλιν «πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» ἢ ἀδίστακτος καὶ ἀδιάκριτος ἐλπὶς τῶν τε ὑπὸ θεοῦ ἡμῖν ἐπηγγελμένων καὶ τῆς τῶν αἰτήσεων ἡμῶν ἐπιτυχίας. ῾Η μὲν οὖν πρώτη τῆς ἡμετέρας γνώμης ἐστίν, ἡ δὲ δευτέρα τῶν χαρισμάτων τοῦ πνεύματος. ᾿Εκτὸς γὰρ πίστεως ἀδύνατον σωθῆναι· πίστει γὰρ πάντα, τά τε ἀνθρώπινα τά τε πνευματικά, συνίστανται… Πίστει νοοῦμεν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα τῇ τοῦ θεοῦ δυνάμει παρῆχθαι· πάντα, τά τε θεῖα καὶ τὰ ἀνθρώπινα, πίστει κατορθοῦμεν. Πίστις δέ ἐστιν ἀπολυπραγμόνητος συγκατάθεσις. Exp. fid. 82–83 (Περὶ πίστεως) • Panoplia dogmatica Ефимия Зигабена (1050 – 1120) • Thesaurus Никиты Хониата (1155–1215) • Sententiarum libri IV Петр Ломбардского (– ок. 1164) • Summae (Theologica / Contra gentes) Фомы Аквинского (1225–1274) • Православное исповедание Петр Могилы (1594–1647) • Православно-догматическое богословие арх. Макария (Булгакова) (1816–1882)
