Menopauzadan-sonrakı
advertisement
Menopauzadan sonrakı osteoporoz 1959 1989 1996 Osteoporoz Osteoporoz (OP) – sistem xəstəliyidir, sümük kütləsinin aşağı düşməsi, sümük toxumasının mikroarxitektonikasının pozulması ilə xarakterizə edilir, bu da sümüklərin kövrəkliyinin artmasına və onların sinma riskinin artmasına səbəb olur. Генетика остеопороза • Остеопороз мультифакторное заболевание.75-85%-генетическая предрасположенность,15-25%факторы внешней среды.известно около30геновкандидатов ответственных за развитие остеопороза:1.ген рецептораVitD 2.гены,мутации в которых приводят к гормональной дисфункции 3.ген,ответственный за гомеостазСа 4.ген,ответственный за метаболизм остеокластов и остеобластов. • 5.ген,ответственный за Epidemiologiyası ÜST məlumatına görə, əlilliyin və ölümünün səbəbi kimi osteoartropatiya qeyri – infeksion xəstəliklər arasında 4-cü yeri tutuг, yalnız ürək, qan-damar sistemi xəstəlikləri, onkoloji patologiyalar və şəkərli diabetdən geri qalır. Osteoporoz – geniş yayılmış xəstəlikdir. Ən çox hallarda yaşa dolmuş adamlara əziyyət verir, ömrün uzunluğunu azaldır, həyat keyfiyyətini aşağı salır. Bunlar isə ciddi iqtisadi və sosial problemlərə səbəb olan amillərdir. Qadınlarda 50 yaşından sonra ən cox rastlaşan xəstəlik - Osteoporozdur risk % OSTEOPOROZ 50 Ürək-damar xəstəlikləri 53% Döş vəzinin Xərcəngi İnsult 20% 0 10% Dennison E et al. Rheum Dis Clin N Am. 2006;32:614-629. 46% Şərqi Avropa ölkələrində əhalinin hər 10 milyondan, yaşı 50-ni ötmüş, 600 minə kimi qadın və 300 min kişi osteoporozdan əziyyət çəkir. 65 yaşından yuxarı şəxslər arasında da xəstəlik əsasən qadınlar arasında rast gəlir, 15% halda osteoporoz kişilərdədə olur. Şəkərli diabet fonunda, xüsusilə 2-ci tip ŞD-də osteoporozun tezliyi artır və getdikcə bu rəqəm, şəkərli diabet xəstələrində ömrün orta uzunluğu artması səbəbindən artım tendensiyası göstərir. Osteoporozun təsnifatı Beynəlxalq təsnifata görə osteoporozun aşağıdakı hallarını fərqləndirirlər: I. Birincili osteoporoz a) Postmenopauzal b) Yüvenil c) Ideopatik II İkincili osteoporoz 1. Endokrin xəstəlikləri İsenko-Kuşinq sindromu və xəstəliyi, şəkərli diabet, hiperparatireoz, Hipohonadizm Tireotoksiroz 3. Revmatoid xəstəlikləri Revmatoid artriti ŞQA ankilozi spondiloartrit 4. Böyrək xəstəlikləri XBÇ Fankoni sindromu дисфункция проксимальных ка Нальцев почек) 5. Qan xəstəlikləri Talassemiya leykozlar 6. Başqa xəstəliklər yumurtalığın çıxarılması Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi Alkoqolizm Kron xəstəlii, baçırsaçın xora xəstəlii. Transplantasiyalar 7. Bəzi dərmanların qəbulu Qlükokortikoidlər всасывание Са в киш.снижается и реабсорция Са в почечных канальцах-гипосальциемиястимуляция паратгормонаусиление резорбции кости. Antikonvulsantlar Osteoporoz– «susan» xəstəlikdir Simptomatik sınıglar = 1/3 fəgərə sınıgları + pereferik sınıglar Simptomsuz fəgərə sınıgları + Sınıgsız osteoporoz IDPS Morfolojı meyarlara görə Trobekullər Kortikal Qarşılıqlı Osteoporoz zamanı 3 əsas sınıqların tipi Biləyin sınığı Fəqərələrin sınığı Ombanın sınığı Sınıqların şəlaləsi Biləyin sınığı risk x 2 dəfə 1 Fəqərələrin sınığı risk x 5 dəfə2 Omba boynunun sınığı x 2 dəfə3 Ölüm 1. Klotzbuecher CM et al. J Bone Miner Res. 2000;15:721-739. 2. Nguyen N et al. J Bone Miner Res. 2005;20:1921-1928. 3. Vestergaard P et al. Calcif Tissue Int. 2007. Abstract 501-M. Deformasiyaların yayılma dərəcəsi (%) Fəqərə sınıqlarının yüksək yayılma göstəriciləri 80 60 50 yaşdan yuxarı qadınların 25%-də fəqərələrdə deformasiyalar mövcuddur 40 20 0 55 65 75 Yaş (il) Melton, 1993 86 95 Osteoporozun risk amilləri Cinsi (qadın) Yaşı (yaşa dolmuş) Irqi (ağ) Estrogenlərin defisiti Bədənin aşağı kütləsi (qadınlar üçün 56 kq-dan az) Yaxın qohumlarında OP olması və ya osteopatik sınıqların mövcudluğu Bundan öncə sümüklərin sınıqları Qidada kalsiumun, vitamin D-nin, zülalın defisiti Alkoqol Siqaret çəkilməsi Fiziki fəallığın aşağı düşməsi Resorbsiya və bərpa disbalansı Osteoblastların aktivliyinin artması Sümüyün remodulyasiyanın tez-tez artması Menopauzadan sonra – sümük kütləsinin itirilməsi Sümüyün formallaşması osteoklast osteoblast Sümük kütləsinin itirilməsi Resorbsiya və bərpa disbalansı; Osteoklastların aktivliyinin artması Sümüyün remodulyasiyanın tez-tez artması From Rauch F. et al. Lancet. 2004;363:1377-1385 Sümüyün resorbsiyası Osteoblast – sümüklərin bərpa edən, osteosit və osteoklastlar – sümükləri dağıdanlar. Sümüyün strukturunun normada saxlanılması dinamik prosesdir, bir tərəfdən osteoklastların təsiri nəticəsində sümüyün fasiləsiz parçalanması, diqər tərəfdən onun osteoblastlar tərəfindən yenidən qurulması baş verir. Lakin osteoporoz zamanı bu proses dəyişilir və sümüklərdə disbalans yaranır. Bu prosesi hormonlar tənzimləyir – parathormon, kalsitonin hormonu. Kalsitonin (KT) qalxanvari vəzində sintez olunur və onun azalması sümüklərin Ca itirməsinə və sümüklərin dağılmasına səbəb olur. Şəkərli diabetdə KT səviyyəsi azalır, ona görə də Ca azalır İkinci səbəb ondan ibarətdir ki, insulin çatışmazlıqda mukopolisaxaridlər azalmasına səbəb olub (katabolizm) çox sidik (poliurez) də Ca itirməsinə səbəb olur. KT – sümüklərin dağılmasını dayandırır və sümüklərin bərpasini artırır. Vit. D- PTH-nu azaldır və sümük bərpasına kömək göstərir.Paratireoid hormonu sumuku dagidir. Kliniki cəhətlər Sümüklərdə ağrılar Tez-tez sümüklərin sınması Fəqərə sütünün deformasiyası Bədənin qısalması Kifoz Əmək və özünə qulluq qabiliyyətinin azalması Boyun qısalması 2,5 sm 1 ildə, ya da 4 sm ömür boyu – osteoporozun olması deməkdir. Şəkərli diabetdə osteoporozun profilaktikasının əsas şərti qida ilə kifayət qədər kalsium orqanizmə daxil olmasıdır. Kalsium qida ilə orqanizmə daxil olur bağırsaqlarda sorulur. Tərkibində kalsium, fosfor, maqnium ən çox olan qida məhsulları. Ərzaq məhsullarının 100 qr hissəsinə aid hesablanıb (milliqramlarda) Ca P Mg 70 298 98 27 233 101 64 361 116 Qarabasaq (qreçka) Darı yarması (pşeno) Yulaf yarması (ovsənka) Творог не жирный 176 224 24 Кефир 120 95 14 Молоко 919 790 139 Сыр голландский 104 544 Сыр российский 100 544 47 Сыр Ярославский 8 491 - Скумбрия 37 278 70 Икра кеты 265 29 90 Лук зеленый 121 26 18 Редис 245 95 85 Укроп 223 93 70 Шиповник 66 20 20 Петрушка 39 44 19 Osteoklastların artmaqı, sümüyün trabekullar gatini nazikləşdirir və tam itməsinə gətirib çıxara bilər. Deməli, sümüyün sonradan formalaşması baş verə bilməz. Orqanizmin toxuma və mayelərində yerləşən bütün kalsium qida ilə qəbul olunur. Bağırsaqlarda sovurulur və həzm olunur. • • • • • • Döş qəfəsi kifozunun güclənməsi Bel lordozunun güclənməsi Önə çıxan qarın Boyun azalması Hərəkətliliyin məhdudlaşması Gövdənin qısalması Диагностика остеопороза • Клинико-анамнестические данные (включая факторы риска) • Определение минеральной плотности костной ткани • Рентгенографическая диагностика • Лабораторная диагностика Методы остеоденситометрии: Рентгеновская Ультразвуковая Количественная компьютерная томография Экспериментальные модели: магнитнорезонансная визуализация и микрокомпьютерная томография Rentgenoloji müayinələr - Gecikmiş diaqnostika (sümük kütləsinin 30%-nin itirilməsi) - Adi rentgenoqram əsasında osteoporoz diaqnozu qoyula bilməz - Rentgenoqramda «nəzərəçarpan» osteopeniya – densitometrik müayinələr üçün göstəriş Изменения в костях при остеопорозе Нормальная кость в 30 лет В норме костные балки широкие и прочные. Кость при остеопорозе в 60-70 лет При остеопорозе костные балки истончаются или разрушаются. Остеокласт Остеобласт Kompression fəqərə sınıqları Normal Orta dərəcəli Ağır 75 və daha artıq yaşda olan, bud sümüyünün proksimal hissəsinin sınığı təsadüf edilən və qocalar evinə yerləşdirilməsi zəruri olan qadınların 80%-i ölümü daha üstün tuturlar. Salkeld G. et al. Quality of life related to fear of falling and hip fracture in older women. A time trade off study. BMJ 2000; 320:341-346. Müalicə 1. Ağrı kəsiciləri •korsaj, müalicəvi bədən tərbiəsi, massaj 2. Resorbsiyanı dayandırmaq •estroqenlər 3.Kalsium preparatı - Kаlsium D3-Nikomed 4. Vit.D Ergokalsiferol 400-1000 ME 1 dəfə 9 gün •Kalsitonin ə/d – 100 vah •günaşırı - 3 ay sonra 3 ay fasilə (3 il) •Bifosfonat •Bivalos Бисфосфонаты: золотой стандарт в лечении остеопороза Современные доступные виды лечения Бисфосфонаты Фториды ЗГТ Андрогены Витамин D ПаратгормонКальцитонин Механизм действия бисфосфонатов 1. Остеокласт активно резорбирует костный матрикс 2. БИСФОСФОНАТ ( ) связывается с поверхностью минерального матрикса 3. БИСФОСФОНАТ захватывается остеокластом 4. Остеокласт инактивируется 5. Остеокласт впадает в апоптоз (‘суицид’) и умирает Adapted from: Russell RG, Rogers MJ. Bone 1999;25:97–106 Yekun • Оsteoporoz ağır tibbi və sosial-iqtisadi nəticələri olan, yayılmış xəstəlikdir • Hazırki dövrdə OP risk faktorları və diaqnostika metodları yaxşı öyrənilmişdir • Osteoporoz insan xəstəlikləri arasında ən vacibləri sırasına daxil edilməlidir. Burada məqsəd profilaktika, eləcə də vaxtında müalicə tədbirlərinin görülməsi və sınıqların qarşısının alınması üçün xəstələrin aşkar edilməsidir
