Польский алфавит - МИГО - Южный федеральный университет

ФЕДЕРАЛЬНОЕ АГЕНТСТВО ПО ОБРАЗОВАНИЮ
Федеральное государственное образовательное учреждение
высшего профессионального образования
"ЮЖНЫЙ ФЕДЕРАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ"
Минасова В.А.
ПОЛЬСКИЙ ЯЗЫК.
МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ
для студентов МИГО
Ростов-на-Дону
2007
ВВЕДЕНИЕ.
Данные методические указания предназначены для студентов, обучающихся по программе МИГО (междисциплинарного индивидуального гуманитарного образования) и представляют собой компактно изложенные начальные
разделы курса современного польского языка и тексты для перевода. Указания
призваны послужить вспомогательным пособием к “Учебнику польского языка” Я.А. Кротовской и Л.Г. Кашкуревича, который рассчитан на значительно
большее количество аудиторных часов и в котором материал изложен поурочно.
Последовательность изложения материала в данном пособии и его объём
продиктованы практикой работы со студентами МИГО.
В указаниях две учебно-методических части: 1) вводная, которая включает в себя польский алфавит с указанием произношения, правила написания и
произношения буквенных сочетаний, а также сведения о построении простейших предложений и методику их перевода;
2) основная, которая включает в себя разделы грамматики о спряжении
глаголов в настоящем, прошедшем и будущем временах, о склонении имен существительных и имен прилагательных. Грамматический материал изложен в
той же последовательности, что и в учебнике Кротовской и Кашкуревича, чтобы обеспечить выполнение данных в учебнике упражнений и заданий, работу с
учебными текстами.
В конце разделов каждой части помещены упражнения для закрепления
материала и для развития навыков устной речи. После основной части дан небольшой польско-русский словарь, помогающий в выполнении упражнений.
Слова, переведённые в тексте — их довольно много во вводной части — в словарь не включены.
3
Материал основной части расположен не поурочно, а по темам, что позволяет пользоваться пособием в качестве справочника форм и окончаний рассмотренных в нём частей речи.
После учебно-методических частей помещается раздел "Тексты", рассчитанный на самостоятельную работу студентов со словарём. Приведённые в
этом разделе неадаптированные тексты отражают современный польский язык
разных литературных стилей и содержат информацию о польской культуре.
Использование данных методических указаний как дополнения к учебнику облегчит и упростит овладение навыками произношения, чтения и перевода. Упражнения и тексты помогут заложить основу для практического освоения польского языка.
ЛИТЕРАТУРА
Аскоченская В.Ф. Современный польский язык: учеб. пособие / В.Ф. Аскоченская. – Воронеж: Изд.-во Воронежского гос. ун.-та, 1994. -162с.
Кароляк Ст., Василевска Д. Мы говорим и читаем по-польски: учебник / St.
Karolak, D. Wasilewska. – Warszawa: Wiedza powszechna, 1986. -568с.
Киклевич А.К., Кожинова А.А. Польский язык: Практический курс / А.К.
Киклевич, А.А. Кожинова. – Минск: ТетраСистемс, 2000.-319с.
Кротовская Я.А., Кашкуревич Л.Г. Учебник польского языка: учеб. для вузов / Я.А. Кротовская, Л.Г. Кашкуревич. – М.: Высш. школа, 1987.-403с.
Пальцев Г.В. Польский язык: учеб. пособие для ун.-тов / Г.В. Пальцев. –
Минск: Изд.-во Университетское, 1984.-97с.
Тихомирова Т.С. Курс польского языка: учеб. для вузов / Т.С. Тихомирова.
– М.: Высш. школа, 1988. -278с.
4
ВВОДНАЯ ЧАСТЬ
ПОЛЬСКИЙ АЛФАВИТ
Современный польский алфавит содержит 32 буквы:
a
[a]
М
m
[м]
ą
[он]
N
n
[н]
B,
b
[б]
ń
[н’]
С,
с
[ц], [чь] очень мягкое
O
o
[о]
Ć,
ć
[чь] очень мягкое
Ó
ó
[у]
D,
d
[д]
P
p
[п]
Е,
е
[э]
R
r
[р]
ę
[эн]
S
s
[с], [ш’]
F,
f
[ф]
Ś
ś
[ш’]
G,
g
[г]
T
t
[т]
H,
h
[х]
U
u
[у]
I,
i
[и], [й]
W
w
[в]
J,
j
[й]
Y
y
[ы]
K,
k
[к]
Z
z
[з], [ж’]
L,
l
[л]смягчённое
Ź
ź
[ж’]
Ł,
ł
[л], [ў]
Ż
ż
[ж]
A,
Латинская основа польского алфавита расширена за счет букв с диакритическими знаками. Они расположены в алфавите после аналогичной буквы без
знака.
Некоторые звуки обозначаются постоянными буквенными сочетаниями
(диграфами). Диграфы в алфавите не даются, их рассматривают отдельно:
5
ch = [x] = h (в алфавите)
chleb
bohater (герой)
mucha
hetman
ucho
horyzont
choroba (болезнь)
Helena
chłodny (прохладный) historia [хисторья]
Один и тот же звук обозначается по-разному, что связано с его происхождением. Это видно при сравнении этих слов с однокоренными русскими
словами.
sz = [ш]
szeroki
szósty (шестой)
nasz
zawsze [зафше] (всегда)
grosz
zeszyt (тетрадь)
wszystko [фшыстко] (всё) szyszka
zapraszać (приглашать)
maszyna
Warszawa
Zbyszek
rz = [ж] = ż (в алфавите)
rzeka (река)
żona
burza (буря)
dużo (много)
talerz (тарелка)
nóż
lekarz (врач, лекарь)
każdy
morze (море)
może (он, она, оно может)
Здесь различное обозначение одного и того же звука тоже связано с его
происхождением. Из сравнения с русским языком видно, что диграф rz соответствует русскому звуку [р’], которого в польском языке нет. Отсюда чередования r/rz в однокоренных словах или в формах одного слова:
6
lektor — o lektorze
(ср.рус.:лектор – о лекторе)
siostra — o siostrze [о шёстшэ]
dobry (хороший) — dobrze (хорошо)
morski (морской) — morze
cz = [ч]твёрдый, произносится как твердое сочетание[тш]
czas (время)
сzęsto (часто)
czarny
tłumaczy (он переводит)
czerwony
dlaczego (почему)
czysty
сzemu (зачем)
czytać
człowiek [тшловек]
czoło (лоб)
poczta
czosnek
wnuczka
dz = [ д̂з ], звонкая пара глухого согласного с [ц], звук твёрдый. В русском
языке этот звук можно встретить в словосочетании “отец был”— [ате д̂з был]
bardzo (очень)
dzwonek (звонок)
rodzaj (род)
chodzą (они ходят)
dzban (кувшин)
chodzenie [ходзэне] (хождение)
dż = [ д̂ж ], звонкая пара согласного cz [тш], звук тоже твердый. В польском языке встречается главным образом в заимствованных словах.
dżem
dżuma (чума)
dżonka
dżokiej [джокей] (жокей)
dź = [ д̂ж ’], звонкая пара очень мягкого [чь], обозначенного буквой ć.
7
В русском языке этот звук можно встретить в словосочетании “ключ был”
— [клюджь-был]. Примеры слов с этим диграфом см. в разделе „Согласные”.
ГЛАСНЫЕ
Из гласных звуков особо следует сказать о произношении носовых ą и ę,
а также о чтении сочетаний с буквой i.
Произношение носовых гласных начинается со звуков [e] и [о], а чуть
позже появляется носовой призвук:
język [йэнзык] (язык)
ręka [рэнка] (рука)
męski [мэнски] (мужской)
męka [мэнка] (му́ка)
mężny [мэнжны] (мужественный)
imię [имен] (имя)
potężny [потэнжны] (сильный)
trochę [трохэн] (немного)
kąt [конт] (угол изнутри)
wąski [вонски] (узкий)
mąż [монш] (муж)
brązowy [бронзовы] (коричневый)
mąka [монка] (мукá)
mają [майон] (они имеют)
są [сон] (они есть)
proszą [прошон] (они просят)
Часто в формах одного слова и в однокоренных словах встречается чередование носовых гласных ą/ę:
dąb (дуб) – dęby (дубы),
ząb (зуб) – zęby (зубы),
wstąpić (вступить) - następny (следующий)
Перед l и ł буквы ą и ę читаются как чистые [о] и [э], без носового призвука:
zdjął [здйол] (снял), zdjęli [здйэл'и] (сняли)
począł [почол] (начал), poczęli [почэл'и] (начали)
minął [минол] (миновал), minęli [минэли] (миновали)
8
Буква i в польском языке, как и в русском, указывает на мягкость предшествующего согласного:
miły (милый, дорогой)
firma
piwnica (погреб, подвал)
gimnastyka
tablica (доска школьная)
taki (такой)
witam (приветствую)
bitka (драка)
Если после i следует другой гласный, буква i (в собственно польских словах) не читается, она в этом случае только знак мягкости предшествующего согласного:
pies [пес] (собака)
wiosna [вёсна] (весна)
biały [бялы] (белый)
mięso [менсо] (мясо)
miasto [място] (город)
związek [звёнзэк] (союз)
piuro [пюро] (перо)
biurko [бюрко] (письменный стол)
piątek [пёнтэк] (пятница) ćwiczenie [чьвитшэне] (упражнение)
pięć [пенчь] (пять)
niosł [нёсл] (он нёс)
В словах иностранного происхождения буква i перед гласным читается
[й]: historia [хисторйа], radio [радйо], studiuje [студйуйе] (он изучает). Обратите
внимание на различное произношение выделенных сочетаний при одинаковом
их написании:
piasek [пя] (песок)
pianino [пйа]
miasto [мя]
astronomia [мйа]
kopie [пе] (копает)
kopie [пйэ] (копьё)
Mania [ня] (Маня)
mania [нйа] (мания)
Буква е, в отличие от русского языка, показателем мягкости не является,
перед е согласные звучат твердо:
apteka [аптэка], młode [млодэ] (молодое), gazeta [газэта], węzel [вэнзэль] (узел)
9
Обратите внимание на разницу в произношении и значении польских
слов:
wara (прочь)
wiara (вера)
mech (мох)
miech (кузнечный мех)
bada (исследует)
biada (горюет)
pasek (пояс)
piasek (песок)
zdrowe (здоровое)
zdrowie (здоровье)
wór (мешок)
wiór (стружка)
mecz (матч)
miecz (меч)
СОГЛАСНЫЕ
Особо надо сказать о среднеязычных согласных (всегда мягких) ń, ś, ź, ć,
dź. Они по-разному обозначаются на письме в зависимости от их позиции в
слове. Буквы с черточкой используются только в конце слова или перед согласными:
wieś [вешь] (деревня)
środa [шьрода] (среда)
być [бычь] (быть)
ćma [чьма] (ночная бабочка)
kamień [камень]
Ogiński [огиньски]
źle [жьле] (плохо)
gałąź [галонжь] (ветвь)
niedźwiedź [неджьведжь] (медведь)
10
Łodź [луджь] (Лодзь)
Перед гласными буквы чёрточкой не используются, те же звуки обозначаются сочетанием согласного с i, т.е. так же, как и остальные мягкие согласные, но эти согласные меняются рядом с i и звучат как мягкие шипящие (кроме
n):
siła [шила]
dzien [джень] (день)
siostra [шёстра]
widzi [виджи] (видит)
siódmy [шюдмы] (седьмой)
dziadek [джядэк] (дедушка)
jesień [йэшень] (осень)
niedziela [неджеля] (воскресенье)
siano [шяно] (сено)
tydzień [тыждень] (неделя)
ciemny [чьемны] (темный)
zima [жима]
ciocia [чьёчья] (тетя)
zielony [желёны]
ciasny [чьясны] (тесный)
ziarno [жярно] (зерно)
ojciec [ойчьец] (отец)
wozić [вожичь] (возить)
nic [ниц] (ничто, ничего)
nikt [никт] (никто)
nie [не] (не, нет)
Таким образом, в польском написании одни и те же звуки изображаются
двумя способами:
[шь] - ś= si
[жь] - ź= zi
[чь] - ć= ci
[джь] - dź= dzi
[нь] - ń= ni
Из сопоставления с русским языком видно, что среднеязычные "шепелявые" согласные [шь], [жь], [чь], [джь] соответствуют русским мягким [с’], [з’],
11
[т’], [д’]. В польском языке твёрдые согласные [с], [з], [т], [д] не имеют мягких
пар, вместо них и появились среднеязычные.
Этим объясняется чередование в формах одного слова и однокоренных
словах:
d // dź (dzi-)
s // ś (si-)
t // ć (ci-)
z // ź (zi-)
Например:
idę [идэн] (иду) — idziesz [иджеш] (идёшь)
niosę [нёсэн] (несу) — niesiesz [нешеш] (несёшь)
plotę [плётэн] (плету) — pleciesz [плечьеш] (плетёшь)
wiozę [вёзэн] (везу) — wieziesz [вежеш] (везёшь)
АССИМИЛЯЦИЯ ЗВУКОВ
В польском языке, как и в русском, есть ассимиляция (уподобление) звуков по глухости-звонкости. Звонкие согласные оглушаются на конце слова и
перед глухими согласными: zawsze [зафшэ] (всегда), wchodzić [фходжичь],
odchodzić [отходжичь], grzyb [гжып], mąż [монш].
В свою очередь глухие согласные перед звонкими озвончаются: kośba
[козьба], także [тагжэ].
Внимание! В отличие от русского языка, в польском звонкий согласный
оглушается также после глухого: krzyk [кшык], przeczytać [пшэчытачь] (прочитать), przyszły [пшышлы] (будущий), chwila [хфиля] (момент).
УДАРЕНИЕ
Ударение в польском языке имеет отличия от русского языка:
1) оно постоянное, в польском слове ударный всегда предпоследний слог;
2) безударные гласные не меняют своего качества (не редуцируются), т.е.
гласные [о] и [э] никогда не произносятся похоже на [а] и [и].
12
Из первого правила есть исключения. Прежде всего это слова греческого
и латинского происхождения на -ik(a), -yk(a): fabryka, gramatуka, technika. В
формах прошедшего времени и условного наклонения глагола ударение тоже
может падать не на предпоследний слог (остается перед суффиксом -l-(-ł-)):
czytaliśmy (мы читали)
obеjrzałybyśmy (мы бы осмотрели)
При сочетании односложного предлога или отрицательной частицы с односложным существительным ударение переходит на предлог (отрицательную
частицу):
nie ma[не - ма]
do mnie [дó – мне]
na wieś[нá – вешь].
УПРАЖНЕНИЯ
1) Прочитайте, обращая внимание на безударные звуки:
osoba, sobota, kochana, poeta, ostatni, doktor, obok, pismo, gospodyni, nazwisko,
pogoda, aktor, aktorka, ochrona, choroba, Dorota, Rosja, Rosyjski.
2) Прочитайте, обращая внимание на произношение буквы е в начале слова
и на твёрдость согласных перед е:
Ewa, echo, jechał, nowe, muzeum, adres, teatr, era, epoka, metro, srebro, wtorek,
jeden, student, studentka, profesor, gazeta, ocena, herbata, egzamin, dzwonek,
komputer, matematyka, temat, technikum, benzyna, integracja.
3) Nowa gazeta. Dobra rada. Trudna robota. Duże muzeum. Zdrowy sen. Nasza
nauka. Ewa zna to muzeum. Marek pomaga nam. Teresa ma szarego kota.
Studentka Wanda zna ten kraj. Tu jest stara apteka. Irena to matka Jana. Jan to
13
synek Ireny. Stefan ma magnetofon. Zna pan adres nowego teatru? – Tak, znam
ten adres. Zna pani te okna? - Znam te okna, to okna Stefana.
4) При чтении обратите внимание на твёрдость или мягкость согласных перед буквами y или i:
Ty, my, wy, syn, stryj, nowy, trudny, chytry, syty, chory, suchy, jasny, hymn,
cyfra, system, tygrys, muchy, wagony, wyraz, kuzyn, trybuna, gimnastyka,
pytanie, decyzja, medycyna, wysoko, mamy, znamy, mówimy, pomagamy,
Zygmunt, Edyta, Krystyna, Tatry, Karpaty.
5) Edyta kupi nowe biurko. Tu stoi stare biurko. Burek to pies Stefana. Pani Irena
gotuje obiad. To jest trudne zadanie. Mamy dobre zdrowie. Justyna i Halina to
córki pani Marii. One są zdrowe. Halina umie rozmawiać po rosyjsku. Jan to jej
brat. On umie pisać po niemiecku. Rozmawiamy o piosenkach. Piosenka nie zna
granic. Pytam Piotra po szwedzku. Piotr nie odpowiada na pytanie. On nie
rozumie tego pytania.
6) Wisła, Wołga, Władysław, Michał, Łucja, był, biały, mały, masło, chłopiec,
ołówek, płomień, słońce, złoto; słownik, dłoń.
7) Helena, Lucyna, Polska, polski, lustro, wielki, wesele, telefon, telegraf, Polak,
Polka, balkon, lato, kolorowy, lektor, las, mleko, lody.
8) Oбратите внимание на различие в произношении и значении польских
слов:
mila (миля) - miła (милая)
lata (годы) - łata (латка, заплата)
luki (пробелы) - łuki (луки)
lanie (литьё) - łanie (лани)
lęk (испуг) - łęk (арка)
14
atlas (áтлас) - atłas (атлáс)
kulka (шарик) - kółka (кружки)
9) Szczotka, szczyt, jeszcze, mężczyzna, płaszcz, deszcz, szczery, mieszczanin,
Szczytno, Bydgoszcz.
10) Padał deszcz. Tam leży szczotka. Co jeszcze tam leży? Chłopcy często jeżdżą
do matki. Ten mężczyzna jest szczupły. On ma czarny płaszcz. Jutro już
wzjeżdżam. Czy ty też wyjeżdżasz? Bydgoszcz i Szczytno to polskie miasta.
Szczecyn to też polskie miasto. Kiedy będzie wycieczka do Szczecyna?
11) Cześć, część, liść, gość, goście, miłość, iść, nieść, ściana, ścierka, ścisły,
ścisnąć.
12) Обратите внимание на различие в произношении и значении слов:
[тш]: [чь]
[шч]: [шьчь]
czy (ли) - ci (тебе)
wieszcz (прорицатель) - wieść (весть)
bicz (бич) - bić (бить)
szczeka (лает) - ścieka (стекает)
miecz (меч) - mieć (иметь)
szczera (искренняя) - ściera (стирает)
płacz (плач) - płać (плати)
puszcza (пуща) - puści (пустит)
wołacz (зват.форма) - wołać (звать)
leszcz (лещ) - leźć (лезть)
gracz (игрок) - grać (играть)
szczyt (вершина) - ścisk (давка)
działacz (деятель) - działać (действовать) dreszcz (дрожь) - treść (содержание)
13) При чтении обратите внимание на оглушение звонких согласных после
глухих:
chrz [хш]: chrzest, chszan, chrząszcz
chw [хф]: chwała, chwilka, chwoszczka,chwytać
krz [кш]: krzyk, krzesło, krzemień
prz [пш]:przed, przez, przychodzić, przepisać, pszyszły
trz [тш]: trzy, trzeci, trzeba, trzask, trzmiel.
14) Прочтите правильно и переведите стихотворение:
15
NIE PIEPRZ,PIETRZE
-Nie pieprz, Pietrze, pieprzem wieprza,
Wtedy szynka będzie lepsza.
-Właśnie po to wieprza pieprzę,
Zeby mięso było lepsze.
-Ależ będzie gorsze, Pietrze,
Kiedy w wieprza pieprz się wetrze.
Jan Brzechwa
Комментарий к стихотворению:
nie pieprz -не перчи
właśnie - именно
Pietrze - Пётр- (звательная форма)
żeby - чтобы
pieprz - перец
mięso - мясо
wieprz - боров
ależ - но ведь
wtedy - тогда
gorsze - хуже
lepsze - лучше
wetrze się - вотрётся
ПОСТРОЕНИЕ ПРОСТЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ
В области синтаксиса польский язык очень напоминает русский. В
предложении польская грамматическая традиция выделяет те же главные и
второстепенные члены предложения, что и русская: подлежащее и сказуемое,
определение, дополнение, обстоятельство.
Принципиальное отличие польского предложения в том, что в нем спрягаемые формы глагола-связки być (см. ниже) в составном именном сказуемом
употребляются и в настоящем времени (не только в прошедшем и будущем):
Jestem studentem1 (Я студент) – Ср. русские предложения: Я был студентом. Я буду студентом.
Jesteś nauczycielką (Ты учительница)
1
Здесь и далее — окончания творительного падежа.
16
Jesteśmy pisаrzami (Мы писатели)
Как видно из данных примеров, местоимения ja, ty, my, wy (личные местоимения 1 и 2 лица единственного и множественного числа) не употребляются в роли подлежащего. На них указывают личные окончания глагола. Только
при логическом ударении или противопоставлении в польском предложении
употребляется личное местоимение 1 или 2 лица:
Ja też lubię tu przychodzić. — Я тоже люблю сюда приходить.
Ty mieszkasz w mieście, a ja za miastem. — Ты живешь в городе, а я — за
городом.
Wy to robicie, a my nie robimy. – Вы это делаете, а мы не делаем.
Как правило, в роли подлежащего употребляется личное местоимение 3
лица (on, ona, ono, oni, one). Во множественном числе это местоимение имеет 2
формы:
oni — если речь идет о мужчинах или обществе, включающем мужчин
(так называемая лично-мужская форма);
one — если речь идет о женщинах, детях, других живых существах или
предметах (нелично-мужская форма).
Oni (chłopcy) są studentami. One (dziewczyny) są studentkami.
Oni (mężczyźni) są tłumaczami. One (kobiety) są tłumaczkami.
One (dzieci) są przedszkolakami.
Формы глаголов być (быть) и mieć (иметь) в настоящем времени.
być
mieć
1
(ja) jestem
(my) jesteśmy
1
mam
mamy
2
(ty) jesteś
(wy) jesteście
2
masz
macie
3
(on,ona,ono) jest
(oni, one) są
3
ma
mają
17
В польском языке русским предложениям типа "у меня (тебя и т.д.) чтото есть" соответствуют конструкции с глаголом mieć (иметь), которые дословно
переводятся "я (ты и т.д.) имею что-то":
Mam dziś czas .— У меня сегодня есть время
Masz brata. — У тебя есть брат.
On ma dziewczynę. — У него есть девушка.
Ona ma chłopaka. – У неё есть парень.
Ono (dziecko) ma matkę i ojca. – У него (ребёнка) есть мать и отец.
Pani ma męża. – У вас есть муж.
Pan ma żonę. – У вас есть жена.
Mamy rodzinę. – У нас семья.
Macie słownik . – У вас есть словарь.
Oni mają dzieci. - У них есть дети.
One (dzieci) mają rodzeństwo. – У них (детей) есть брат и сестра.
Panie mają mało czasu. – У вас (женщин) мало времени.
Panowie mają pieniądze. - У вас (мужчин) есть деньги.
Państwo mają rodziców. - У вас (мужчин и женщин) есть родители.
При образовании предложений с отрицанием форма niе mа употребляется и при отрицании к глаголу mieć:
Zosia ma lalkę. — У Зоси есть кукла. Zosia nie ma lalki. — У Зоси нет куклы.
Macie słownik . – У вас есть словарь. Nie macie słownika. – У вас нет словаря.
И при отрицании к глаголу być:
Zosia tu jest. — Зося здесь. Zosi tu nie ma. — Зоси здесь нет.
Tu jest kreda. — Здесь есть мел. Tu nie ma kredy. — Здесь нет мела.
18
Tam są słowniki. – Там есть словари.
Tam nie ma słowników. – Там нет
словарей.
Глагол mieć входит в речевые обороты mieć na imię (иметь имя, быть по
имени), mieć rację (быть правым), в сочетании с инфинитивом mieć используется как модальный глагол со значением предстоящего или предполагаемого
действия:
Na imię mam Anna, a mój mąż ma na imię Michał. - Меня зовут Анна, а моего мужа зовут Михал.
Ma pan (pani) rację, ale ja też mam rację! - Вы правы, но я тоже прав!
Mamy jutro pójść do teatru. - Мы собираемся (нам предстоит) завтра пойти
в театр.
Masz to wszystko zrobić dziś. - Тебе нужно всё это сделать сегодня.
ВОПРОСИТЕЛЬНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ.
При построении вопроса употребляется вопросительная частица сzy, стоящая в начале предложения, и появляется ярко выраженная вопросительная интонация. При этом, как и в русском языке, выделяется логическим ударением то
слово, к которому относится вопрос:
Czy tu jest kreda?
Czy Zosia ma lalkę?
Czy masz ołówek?
Вопрос может строиться и без вопросительной частицы, но с более резкой вопросительной интонацией:
Tu jest kreda?
Zosia ma lalkę?
Masz ołówek?
19
Вопрос может начинаться, как и в русском языке, с вопросительных слов
co(что), kto(кто), jaki(какой), jak(как), który(который, какой) и других:
Kto ma ołówek?
Jaki masz słownik?
Jak długo mamy tu siedzieć? – Как долго мы будем тут сидеть?
Który wagon masz?
Запомните: Jak się masz? - Mam się jako tako.
Как поживаешь? - Так себе.
В ответ на вопрос: Jak się nazywasz? - обязательно называть фамилию, можно с
именем. Только имя называют в ответ на вопрос: Jak masz na imię?
Jak się nazywasz? – Nazywam się Jan Kowalski. - Nazywam się Kowalski.
Как тебя зовут? – Меня зовут Ян Ковальский. - Моя фамилия Ковальский.
Jak masz na imię? – Na imię mam Jan.
Как тебя зовут? – Меня зовут Ян.
В ответах на вопросы в роли отрицательного и утвердительного слов употребляются частицы:
niе — нет, не
tak — так, да (эмоционально нейтрально)
owszem — да, конечно (эмоционально окрашено).
Tak, tu jest kreda. — Nie, tu nie ma kredy.
Tak, Zosia ma lalkę. — Nie, Zosia nie ma lalki.
Tak, mam ołowek. = Owszem, mam.— Nie, nie mam ołówka.
Запомните, что указательные местоимения ten, ta, to — переводятся этот, эта,
это; а местоимения tamten, tamta, tamto — тот, та, то. Форма среднего рода to
употребляется, как в русском языке, в роли частицы это:
Kto to jest? – To jest pan doktor Adam Nowak.
20
Кто это? – Это доктор Адам Новак.
Co to jest? – To jest dom.
Что это? – Это дом.
Czy to jest okno? - Tak, to jest okno.
Это окно? - Да, это окно.
To jest twój zeszyt? - Nie, to jest zeszyt Jana.
Это твоя тетрадь? - Нет, это тетрадь Яна.
Tamta lalka jest twoja? - Nie, to jest lalka Zosi.
Та кукла твоя? - Нет, это кукла Зоси.
Tamte dzieci są wasze? - Nie, tamte są nie nasze. To są dzieci Ireny.
Те дети ваши? - Нет, те не наши. Это дети Ирены.
РОД ИМЕН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ
К мужскому роду относятся существительные:
1) с нулевым окончанием в именительном падеже единственного числа и с основой как на твердый, так и на мягкий (отвердевший 2) согласный: dom, wół,
las (лес), zeszyt, dąb, dzień, kowal, lekarz, dworzec (вокзал);
2) с окончаниями в им.п. ед.ч. –а, -о, и другие гласные, если они называют
мужчин: poeta (поэт), wykładowсa (преподаватель),kolega (коллега, товарищ);
в том числе фамилии: Moniuszko, Linde и имена: Antoni, Jerzy.
К женскому роду относятся существительные:
1) с окончаниями –а, -i, в им.п. ед.ч.: sobota (суббота), koleżanka ;
pani, wykładowczyni (преподавательница);
2) с нулевым окончанием и с основой на мягкий (отвердевший) согласный:
Отвердевшими называются согласные с, dz, cz, dż, sz, ż, rz, которые в современном польском языке звучат твердо, но возникли из мягких согласных и ве
дут себя всегда как мягкие согласные.
2
21
przyjaźń (дружба), część (часть), noc (ночь), twarz (лицо).
К среднему роду относятся существительные:
1) с окончаниями –о, -е в им.п. ед.ч.: okno, kino, pole, zdanie (предложение);
2) слова на –ę, и –um: cielę (телёнок), imię (имя), muzeum (музей), audytorium
(аудитория).
Таким образом, часть слов с нулевым окончанием и с основой на мягкий
(отвердевший) согласный относятся к мужскому роду, часть — к женскому.
Среди них встречается несовпадение с русскими однокоренными словами: medal, cel, ból (боль), piec (печь), cień (тень), Kazań, Poznań — мужского рода, а gęś (гусь), óbręcz (обруч) — женского рода.
РОДОВЫЕ ОКОНЧАНИЯ ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ, МЕСТОИМЕНИЙПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ И ПОРЯДКОВЫХ ЧИСЛИТЕЛЬНЫХ
Все части речи, отвечающие на вопросы какой?,который?, чей?, как и в
русском языке, имеют три формы рода, которые различаются окончаниями (родовыми). Ср.: большой, большая, большое (прилагательное); тот, та, то (местоимение- прилагательное); второй, вторая, второе (порядковое числительное).
Польские прилагательные и т.п. имеют в им.п. ед.ч. окончание мужского
рода –I (-y), для местоимений возможно нулевое окончание: młody, trzeci, mój,
nasz, czyj;
в женском роде окончание –а: młoda, trzecia, moja, nasza, czyja;
в среднем роде окончание –е: młode, trzecie, moje, nasze, czyje.
Например: młoda kobieta (молодая женщина), stary kolega, trzecie zdanie
(третье предложение), nasze audytorium (наша аудитория), czerwony ołówek
(красный карандаш), złoty medal (золотая медаль), mój cień (моя тень).
Сравните польские пословицы с их русскими соответствиями. Прочтите
вслух и выучите наизусть:
Dobrego po trochu. Хорошенького понемножку.
22
Dobra psu i mucha. По Сеньке и шапка.
Ni pies, ni wydra. Ни рыба ни мясо.
Od wódki rozum krótki. Вино с разумом не ладит.
Koń koniowi nierówny. И из одной печи, да не одни калачи.
Kto nie pracuje, ten nie je. Кто не работает, тот не ест.
W nocy wszystkie koty szare. Ночью все кошки серы.
Każdy orze jak może. Как сумел, так и спел.
Ja o kozie, a on o wozie. Я про Фому, а он про Ерёму.
Raz kozie śmierć. Двум смертям не бывать, а одной не миновать.
Названия дней недели:
Названия месяцев:
poniedziałek
styczeń
lipiec
wtorek
luty
sierpień
środa
marzec
wrzesień
czwartek
kwiecień
październik
piątek
maj
listopad
sobota
czerwiec
grudzień
niedziela
Cześć! — Привет! Пока!
Dzień dobry! — Здравствуй(те)! Добрый день!
Dobry wieczór! — Добрый вечер!
Dobranoc! — Спокойной ночи!
Do widzenia — До свидания.
Dziękuję(-jemy)! — Спасибо! Благодарю (-рим)!
Proszę pana (pani) — Пожалуйста.
Przepraszam (pana, pani) — Прошу прощения! Извиняюсь!
Smacznego! – Приятного аппетита!
Na zdrowie! – На здоровье!
Najlepsze życzenia! – Всего наилучшего!
23
Powodzenia! - Удачи!
УПРАЖНЕНИЯ
1) Согласуйте имя прилагательное с определяемым существительным,
переведите:
(Duży, a, e) ścierka. (Czarny, a, e) stół. (Nowy, a, e) biurko. (Twój, a, e,)
krzesło. (Czysty, a, e) zeszyt. (Długi, a, e) noc. (Nasz, a, e) książka. (Jasny, a, e)
pokój. (Biały, a, e) gęś. (Duży, a, e) muzeum. (Mały, a, e) kocię. (Twój, a, e) cel.
(Polski, a, e) imę.
2) Закончите предложения:
1. Czy masz czerwony ołówek? — Tak,… .
2. Czy jesteś pisarzem? — Nie,… .
3. Czy masz twoje biurko? — Tak,… .
4. Czy to jest trudny tekst? — Nie,… .
5. Czy jesteście studentkami? — Tak,… .
6. Czy dziś jest poniedziałek? — Nie… .
7. Czy to jest nasze audytorium? – Tak,...
8. Czy to audytorium jest jasne? – Nie,...
3) Прочтите и переведите c помощью словарика:
-Co to jest? – To jest zeszyt.
-Co to jest? – To jest biurko.
-Co to jest? – To jest mój pokój.
-Jaki jest twój pokój? – Mój pokój jest jasny.
-Czy to też twój pokój? – Nie, to jest pokój Jana.
-Co to jest? – To jest moja ojczyzna.
-Jaka jest twoja ojczyzna? – Moja ojczyzna jest piękna.
4) Прочтите и переведите c помощью словарика:
24
-Kto to jest? – To jest pani Wanda Krajewska.
-Kto to jest? – To jest pan Andrzej Krajewski.
-A czyje to są dzieci? – To są ich dzieci. Mają na imię Hela i Jacek. To jest
rodzina pani Wandy i pana Andrzeja.
-Czy to jest twoja rodzina? – Tak. To jest moja matka, to jest mój
ojciec.
-A kto jest ta pani? – To jest nasza babcia.
-Jak ma na imię? – Na imię ma Zofia.
-A czy to jest wasz dziadek? – Tak, to jest nasz dziadek.
-A jak on ma na imię? – On ma na imię Tadeusz.
-A kto to jest tamta pani? – To jest nasza ciocia, siostra mamy.
-A kto to jest tamten pan? – To jest nasz wujek, mąż naszej cioci.
-A kto to jest obok twojej matki? – To jest moje rodzeństwo, moja
siostra i mój brat.
-Czyja to jest córka? – To jest córka pani Moniki i pana Jana.
-A czyj to jest synek, też pani Moniki? – Nie, to jest synek pani Anny.
-Ta pani Anna to siostra waszego taty? – No owszem.
-No to masz dużą rodzinę.
5) Переведите:
1. Это книга? Да, это книга.
2. Это твоя тетрадь? Нет, это не тетрадь, это книга.
3. Здесь есть тряпка? Да, здесь есть тряпка и мел.
4. У тебя есть авторучка? Нет, у меня есть черный карандаш.
5. Это моя комната. Она светлая. Здесь дверь, а здесь — окно. Окно большое.
6. Это моя семья. Это мама и папа, а это мои брат и сестра.
7. Это ваша тётя? Нет, это наша бабушка. Её зовут Анна.
8. А с фамилией как её зовут? Её зовут Анна Сорокина.
25
9. Тебя тоже зовут Сорокин? Ну конечно.
10.А как по имени? – Меня зовут Михаил.
11.А как зовут твою сестру? – Её зовут Елена.
12. У тебя хорошая семья. – Да, ты прав.
26
ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ3
ГЛАГОЛ. CZASOWNIK. ОСНОВЫ ГЛАГОЛОВ. TEMATY CZASOWNIKÓW
ДЕЛЕНИЕ ГЛАГОЛОВ НА ТРИ СПРЯЖЕНИЯ
Польские глаголы, как и русские, спрягаются - мы видели это во вводной
части. Кто совершает действие, показывают их личные окончания, местоимения часто подразумеваются.
Кроме того глаголы меняются по наклонениям и по временам. Наклонения те же, что в русском языке: изъявительное, которое представляет действие
как реально происходящее (piszę), условное, при котором действие осознаётся
как возможное (pisałby), повелительное, которое содержит призыв к выполнению какого-либо действия (pisz!). Времена глагола также практически не отличаются от имеющихся в русском языке: настоящее время (robię), прошедшее
время (robiłem, napisalaś), будущее время (będę robił, napiszesz).
Глаголы бывают совершенного и несовершенного вида, как и в русском
языке:
Совершен. вид (что сделать?)
Несовершен. вид (что делать?)
napisać
pisać
zrobić (сделать)
robić (делать)
dać
dawać
kupić
kupować (покупать)
wziąć (взять)
brać
Глаголы совершенного вида не имеют настоящего времени, вместо него
образуются формы простого будущего времени (napiszesz, zrobisz).
В польском языке у глаголов есть две основы, от которых образуются все
глагольные формы: основа инфинитива и основа настоящего времени:
Материал этой части расположен в последовательности, приближенной к
“Учебнику польского языка” Я. А. Кротовской и Л. Г. Кашкуревича.
3
27
Что делать? (инфинитив)
Что ты делаешь? (2л. ед.ч наст.вр)
mówić
mówisz
pisać
piszesz
На три спряжения глаголы делятся в зависимости от личных окончаний
настоящего времени. В окончания входит тематический гласный, который
различает глаголы разных спряжений (ср. русские глаголы 1 и 2 спряжений).
НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ. CZAS TERAZNIEJSZY
ГЛАГОЛЫ III СПРЯЖЕНИЯ.CZASOWNIKI III KONJUGACJI
К этому спряжению относятся глаголы с окончаниями:
Ед.ч.
Мн.ч.
Например:
czytać
(читать),
siadаć
(садиться),
1
- am
- amy
rozmаwiać (разговаривать), witać (приветствовать),
2
- asz
- acie
pytać (спрашивать), działać (действовать), czekać
3
-a
- ają
(ждать), żegnać (прощаться), nazywać się (называться)
и т.п. К ним относится также глагол mieć.
Во всех окончаниях 3 спряжения сохраняется, как видно из таблицы, тематический гласный a.К этому же спряжению относятся несколько глаголов с
окончаниями:
Ед.ч.
Мн.ч.
Всё это — приставочные образования от глагола mieć:
1
- em
- emy
umieć (уметь), rozumieć (понимать), śmieć (сметь, дер-
2
- esz
- ecie
зать). В них тематический гласный a изменился в e.
3
-e
- eją
Образец спряжения.Wzór odmiany
Liczba pojеdyńcza
1
2
3
siadam
siadasz
siada
umiem
umiesz
umie
Liczba mnoga
siadamy
siadacie
siadają
28
umiemy
umiecie
umieją
Внимание!Спряжение глаголов jeść (есть), dać (дать), wiedzieć (знать)
похоже на 3 cпряжение, но в 3 лице ед. ч. имеют окончание – dzą (ср. русские
разноспрягаемые глаголы хотеть, бежать):
Liczba pojеdyńcza
1
2
3
Liczba mnoga
jem
dam
wiem
jemy
damy
wiemy
jesz
dasz
wiesz
jecie
dacie
wiecie
je
da
wie
jedzą
dadzą
wiedzą
Точно так же спрягаются приставочные образования от этих глаголов:
zjeść, oddać, powiedzieć (сказать), opowiedzieć (рассказать), odpowiedzieć (ответить) и др. Эти глаголы в некоторых пособиях считают отдельным спряжением.
ГЛАГОЛЫ II СПРЯЖЕНИЯ.CZASOWNIKI II KONJUGАCJI
К ним относятся глаголы с личными окончаниями:
Ед.ч.
Мн.ч.
Например: mówić (говорить), leżeć (лежать),
1
-ę
- imy (-ymy)
widzieć (видеть), słyszeć (слышать), chodzić
2
- isz (-ysz)
- icie (-ycie)
(ходить), prosić (просить), tłumaczyć (пере-
3
- i (- y)
-ą
водить), wozić (возить), nosić (носить) и т.п.
Однокоренные русские глаголы (независимо от значения) обычно тоже
относятся ко II спр.
Образец спряжения.Wzór odmiany
Liczba pojеdyńcza
1
2
3
Liczba mnoga
chodzę
tłumaczę
chodzimy
tłumaczymy
chodzisz
tłumaczysz
chodzicie
tłumaсzycie
chodzi
tłumaczy
chodza
tłumaczą
Тематический гласный i (после отвердевших согласных -y-) не сохраняет-
ся перед окончаниями –ę и –ą.
ГЛАГОЛЫ I СПРЯЖЕНИЯ.CZASOWNIKI I KONJUGACJI
Сюда входят глаголы с личными окончаниями:
Ед.ч.
Мн.ч.
Например:
29
1
-ę
- emy
żyć — żyjesz,
2
- esz
- ecie
myć — myjesz,
móc — możesz (мочь)
3
-e
-ą
pisać — piszesz,
iść — idziesz (идти)
nieść – niesiesz (нести)
dawać — dajesz
wieźć – wieziesz (везти)
В примерах эти глаголы даны в двух формах, т.к. часто у них основа
настоящего времени отличается от основы инфинитива. Русские однокоренные
глаголы чаще всего также относятся к I спр.
К этому же спряжению относятся глаголы с суффиксами инфинитива iwa- (-ywa-), -owa-, например: rysować (рисовать), spacerować (гулять), pracować
(работать), telefonować (звонить по телефону) widywać (видеть время от времени, устар.видывать), wykrzykiwać (выкрикивать). В основе настоящего времени суффиксы -iwa- (-ywa-), -owa- заменяются суффиксом -uj- (ср. русские глаголы типа рисовать – рисую, танцевать - танцую).
Образец спряжения.Wzór odmiany
L. pojеd.
1
2
3
L. mnoga.
żyję
mogę
pracuję
żyjemy
możemy рracujemy
żyjesz
możesz
pracujesz
żyjecie
możecie
рracujecie
żyje
może
pracuje
żyją
mogą
рracują
Тематический гласный -e- не сохраняется перед окончаниями –ę и –ą.
Если в 1 лице ед.ч. основа заканчивается на твёрдый согласный, в других
формах (кроме 3 лица мн. ч.) он чередуется с мягким (отвердевшим), часто это
вызывает и чередование предшествующего гласного: mogę - możesz, piekę pieczesz, idę – idziesz, niosę - niesiesz, wiozę – wieziesz, plotę – pleciesz. Из-за чередований значительно меняется в настоящем времени основа глаголов brać и
jechać:
brać
1
2
3
biorę
bierzesz
bierze
jechać
bierzemy
bierzecie
biorą
jadę
jedziesz
jedzie
30
jedziemy
jedziecie
jadą
Таблица окончаний глаголов настоящего времени:
ja
ty
оn,ono,ona
my
wy
oni, one
I
daj-
-ę
- (e)sz
- (e)
- (e)my
- (e)cie
-ą
спр.
spacerui-
-ę
- (e)sz
- (e)
- (e)cie
- (e)cie
-ą
II
mów-
-ę
- (i)sz
- (i)
- (i)my
- (i)cie
-ą
спр.
leż-
-ę
- (y)sz
- (y)
- (y)my
- (y)cie
-ą
III
pyt-
- (a)m
- (a)sz
- (a)
- (a)my
- (a)cie
- (aj)ą
спр.
rozumi-
- (e)m
- (e)sz
- (e)
- (e)my
- (e)cie
- (ej)ą
В скобках даны тематические гласные, которые показывают спряжение
каждого глагола. Таким образом, наглядно видна общность окончаний разных
спряжений.
УПРАЖНЕНИЯ
1) Ответьте на вопросы, используя нужные формы глаголов III спряжения:
1.Czy wyjeżdżasz dziś? 2.Czy Anna i Zofia słuchają lektora? 3.Kto im
pomaga? 4.Czy pomagacie kolegom? 5.Kto czyta duży tekst pierwszy? 6.Czy zawsze
czytasz tak długo? 7.Czy odpowiadasz na pytanie po polsku? 8.Kto pyta o nowy
wyraz? 9.Czy studentki odpowiadają dobrze po rosyjsku? 10.Czy rozumiecie po
polsku dobrze? 11.Czy razem powtarzacie nowe wyrazy z tekstu? 12.Rozmawiasz
tylko po rosyjsku? 13.Jak się nazywasz? A jak masz na imię? 14.Kto tu czeka na
Jana?
2)Вставьте вместо пропусков нужные формы глаголов jeść, dać, wiedzieć:
1. (Ja) zawsze...na śniadanie chleb z masłem. 2. A ty co...na śnidanie? 3. Nie
mam dziś słownika, czy...mnie twój? 4. Twoje rodzice...tobie auto dziś wieczór? 5.
My z Anką...o nowym dyrektorze mało. 6. Co oni...o moich problemach? 7. Nie
...pan, kim jest pani Barbara? – Owszem..., ona jest twoją babcią.
31
3)Переведите, поставьте сказуемое и подлежащее во множественном числе:
1.Jutro on jedzie do dziadków. 2.Jadę z kolegami nad morze. 3.Kiedy jedziesz
do Krakowa? 4.Ona bierze książki w bibliotece? 5.Zawsze biorę do szkoły ołówek.
6.Dlaczego bierzesz mój słownik? Czy nie masz swojego?
4) Переведите на польский язык:
1.Ты едешь с нами на море? 2.Что ты берёшь с собою (ze sobą)? 3.Когда
твой друг едет в Москву? Может быть, вы едете вместе?4.Сегодня вечером мы
едем к дедушке с бабушкой. 5.Мы берём с собой нашего кота(kot). 6.Почему
они (мужчины) не берут книги в библиотеке? 7.Она всегда берёт завтрак на работу(praca). 8.Я беру твой словарь для перевода(dla tłumaczenia).
5) Определите спряжение глaголов и поставьте их в нужной форме:
1.Ta studentka (odpowiadać) dobrze. 2.Andrzej i Michał (rozmawiać) po
polsku. 3.Maria (prosić) o ołówek. 4.Na lektoracie (tłumaczyć – ja) nowy tekst.
5.Matka (szyć) nową suknię. 6.Michał z siostrą (móc) rozmawiać po niemiecku.
7.Moje koleżanki (spacerować) razem. 8.Ja jeszcze (uczyć się), a ty już (pracować).
9.(Uczyć się- my) języka polskiego i często (powtarzać) polskie słowa. 10.(Umieć wy) już czytać i trochę (rozumieć) po polsku. 11.Ja też trochę (rozumieć) po polsku.
12.Anna i Piotr (starać się) dobrze wymawiać każde słowo.
6) Закончите предложения:
1.Przychodzę do audytorium, witam się i oddaję zeszyt, one też… . 2.Na
lektoracie piszesz, czytasz i tłumaczysz, ja też… . 3.Wieczorem lubimy pogadać. Czy
wy też wieczorem…? 4.Nina daje matce chleb, a Tadek daje matce mleko. Co oni…?
5.Wiktor i Michał razem uczą się. Czy ty też z nimi…? 6.Idziemy dziś wieczór do
kina. Ty z nami..? 7.Często spotykam moje szkolne koleżanki. A ty często...? 8.Idę
do domu i jem mój obiad, oni też... . 9.Rozumiemy już dobrze po polsku. Czy wy
też...?
7) Переведите на польский язык:
32
1.Ты хорошо понимаешь по-польски? 2.Немного понимаю и умею читать.
3.Но разговаривать по-польски я ещё не могу. 4.Вы учитесь или (albo) работаете? 5.Мы учимся, а Виктор учится и работает. 6.Я часто повторяю польские
слова, а ты почему не повторяешь? 7.На занятии мы читаем новый текст и отвечаем на вопросы (pytanie). 8.Мы стараемся отвечать хорошо.
ПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ.CZAS PRZESZŁY
Формы прошедшего времени, как и в русском языке, образуются от основы инфинитива с помощью суффикса -ł-(-l-). После него, в отличие от русского
языка, есть не только родовые, но и личные окончания (первого и второго лица).
Прошедшее время глагола być
Liczba pojedyńcza
Liczba mnoga
R. męski
R. żeński
R. nijaki
F. męskoosobowa F. niemęskoosob.
1 byłem
byłam
byliśmy
byłyśmy
2 byłeś
bylaś
byliście
byłyście
3 był
była
było
byli
były
Во множественном числе есть особая лично-мужская форма. Она употребляется в отношении лиц мужского пола, а также групп лиц, где есть мужчины. Это особенность польского языка, которая проявляется во всех частях
речи, способных к согласованию, т.е.где есть формы рода. Типы спряжений в
прошедшем времени не различаются.
Сравните: Jan i Michał czytali.
Hela i Mania czytały.
Oni byli na wykładach.
One były na wykładach.
Jan i Hela pisali.
Tu były nasze dzieci.
Zeszyty były czyste.
В основах глаголов при образовании прош. времени есть чередования,
если основа инфинитива заканчивается на -e-, -ą-, а также на согласный, например: mieć, chcieć (хотеть); wziąć (взять), ciągnąć (тянуть); nieść, wieźć:
33
1)если основа заканчивается на -е-, этот гласный меняется на -а- во всех
формах, кроме лично-мужской:
Liczba pojedyńcza
Liczba mnoga
R. męski
R. żeński
R. nijaki
F. męskoosobowa F. niemęskoosob.
1 miałem
miałam
mieliśmy
miałyśmy
2 miałeś
miałaś
mieliście
miałyście
3 miał
miała
miało
mieli
miały
2)если основа заканчивается на -ą-, этот гласный меняется на -ę- во всех
формах, кроме мужского рода ед.ч. При этом перед l (ł) гласный утрачивает носовой призвук:
Liczba pojedyńcza
Liczba mnoga
R. męski
R. żeński
R. nijaki
F. męskoosobowa F. niemęskoosob.
1 wziąłem
wzięłam
wzięliśmy
wzięłyśmy
2 wziąłeś
wzięłaś
wzięliście
wzięłyście
3 wziął
wzięła
wzięło
wzięli
wzięły
У ряда глаголов с суффиксом -ną- в прошедшем времени этот суффикс
исчезает: moknąć - mokła, mokli; gasnąć - gasła, gaśli; rosnąć - rosła, rośli.
3) если основа заканчивается на согласный, то во всех формах, кроме
лично-мужской, -е- в корне меняется на -о-, а в 3лице ед.ч. -о- переходит в -ó-:
Liczba pojedyńcza
R. męski
R. żeński
R. nijaki
1 niosłem
niosłam
2 niosłeś
niosłaś
3 niósł
niosła
niosło
Liczba mnoga
F. męskoosobowa F. niemęskoosob.
nieśliśmy
niosłyśmy
nieślliście
niosłyście
nieślli
niosły
Особенности в образовании форм прошедшего времени имеет глагол jeść :
Liczba pojedyńcza
Liczba mnoga
R. męski
R. żeński
R. nijaki
F. męskoosobowa F. niemęskoosob.
1 jadłem
jadłam
jedliśmy
jadłyśmy
2 jadłeś
jadłaś
jedliście
jadłyście
3 jadł
jadła
jadło
jedli
jadły
Подобные чередования имеет и глагол siąść (сесть), где чередуются основы -siadł - siedl-, а также глаголы, образованные от него с помощью приставок
(usiąść - сесть, усесться; wsiąść – сесть во что-л., wysiąść – сойти, выйти).
34
Глагол iść и его приставочные образования (dojść, przyjść, pójść, wyjść,
wejść и др.) образуют прошедшее время от другой основы:
Liczba pojedyńcza
R. męski
R. żeński
R. nijaki
1 szedłem
szłam
2 szedłeś
szłaś
3 szedł
szła
szło
Liczba mnoga
F. męskoosobowa F. niemęskoosob.
szliśmy
szłyśmy
szliście
szłyście
szli
szły
В предложении личные окончания прошедшего времени могут отделяться от глагола и присоединяться к предшествующим словам: союзам (Chcę,
zebyś odszedł na zawsze. - Я хочу, чтобы ты ушёл навсегда.); местоимениям (Coś
tam robiła? - Что ты там делала?); наречиям (Bardzośmy chcieli pojechać. - Мы
очень хотели поехать.).
БУДУЩЕЕ ВРЕМЯ.CZAS PRZYSZŁY
Образование будущего времени, как и в русском языке, зависит от вида
глагола: глаголы совершенного вида (zrobić, zapytać, wziąć) образуют будущее
простое время с помощью окончаний настоящего времени.
Образец спряжения.Wzór odmiany
Liczba pojеdyńcza
1 zrobię
2 zrobisz
3 zrobi
zapytam
zapytasz
zapyta
Liczba mnoga
zrobimy
zrobicie
zrobią
zapytamy
zapytacie
zapytają
Глаголы несовершенного вида (robić, pytać, brać) образуют сложное будущее время. Оно имеет две формы. Первая состоит из вспомогательного глагола być в будущем простом времени и инфинитива. Во второй форме вместо
инфинитива употребляется глагольная форма с суффиксом -l(-ł-).
Будущее сложное время I (robić)
35
Liczba pojеdyńcza
1 będę robić
2 będziesz robić
3 będzie robić
Liczba mnoga
będziemy robić
będziecie robić
będą robić
Будущее сложное время II(robić)
Liczba pojеdyńcza
Liczba mnoga
1 będę robił (robiła)
będziemy robili (robiły)
2 będziesz robił (robiła)
będziecie robili (robiły)
3 będzie robił (robiła, robiło)
będą robili (robiły)
Обе формы равноправны, но форма II более употребительна.
Oтдельные глаголы образуют только вторую форму будущего сложного
времени: Będę mógł to kupić. - Я смогу (буду в состоянии) это купить.
Będziecie chcieli tam pojechać. - Вы захотите туда поехать.
УПРАЖНЕНИЯ
1) Переведите на русский язык, определите форму глаголов прошедшего
времени:
Zapłakany synek przyszedł do matki.
-Co się stało?
-Kolega mnie uderzył!
-To trzeba mu było oddać.
-Już oddałem mu przedtem.
2) Измените настоящее время глаголов на прошедшее:)
1. Czy jesteś studentem? Czy jesteś studentką? 2.Przy tłumaczeniu korzystam
ze słownika, - opowiada Ania. 3.Nigdy nie biorę twojego zeszytu, - mówi Michał.
4.Co oni robią? Co one robią? 5.Andrzej i Michał pracują razem. 6.Jedziemy do
uczelni autobusem, - mówią Lucyna i Ewa. 7.Co ona pisze? 8.Co on widzi? 9.Czy
uczycie się języka rosyjskiego? - pytam chłopców. 10.Czy idziecie do kina? - pytamy
dziewczyn. 11.Co dziecko niesie do szkoły? 12.To zwiezrę patrzy na mnie z nadzieją.
36
13.Dlaczego idziesz tak powoli, Andrzeju? - Bo idę na egzamin. 14.Zawsze idę na
egzaminy chętnie, - mówi Ewa. 15.Gdzie bierzesz te książki, Aniu? - Biorę je u
koleżanki.
3) Переведите на русский язык, обращая внимание на окончания глаголов
прошедшего времени:
1.Dlaczegoście się tak spóźnili? 2.Czyście nie wiedzieli, że pociąg już
odchodzi? 3.Oni myśleli, żeśmy już pojechali. 4.Twój brat opowiadał, żeś nie chciała
jeszcze wracać do domu. 5.Wieczorem nigdzieśmy nie chodziły. 6.Kolega poprosił,
żebym mu pomogła z tym tłumaczeniem. 7.Lektor zapytał, dlaczegom nie
przetłumaczył tekstu. 8.Zdało mi się, żem widział młodych ludzie dwoje...(Mick.)
9.Od ojczystego odbijasz brzegu, ażebyś więcej nie wrócił!(Mick.)
4) Образуйте будущее время (3л.ед.ч.) от глаголов:
słuchać - posłuchać, tlumaczyć - przetlumaczyć, jeść - zjeść, iść - wyjść,
mówić - powiedzieć, zdawać - zdać, brać - wziąć, powtarzać - powtorzyć, zapominać
- zapomnieć, kupować - kupić.
5) Составьте предложения по образцу:
Образец: Nie wiem, czy Zosia zda egzamin z historii. Nie wiem, czy Zosia
zdała egzamin z historii.
Nie wiem, czy (ty)...
Nie wiem, czy Wiktor i Michał...
Nie wiem, czy ja i Anna...
Nie wiem, czy (wy)...
Nie wiem, czy Zbyszek...
Nie wiem, czy (ja)...
6) Поставьте глаголы в форме настоящего или простого будущего времени:
1.Niekoniecznie (ty -musieć) tam iść. Znajomi (opowiedzieć), co (zobaczyć) na
wystawie. 2.(Ja-chcieć) cię zobaczyć, więc (dowiedzieć się), kiedy będziesz w pracy,
37
i (przyjść) pod twoje okno. 3.Nie (móc) przjść wcześnie, bo (pójść) z matką po
zakupy. 4.Co ty (jeść) na śniadanie? Zaraz (ja-przynieść) coś do jedzenia.
7) Поставьте глаголы в нужной форме будущего времени, определив вид
глагола:
1.(Pójść) razem do domu towarowego i (kupić) tam buty dla Janka. 2.Czy (ty kupować) chustki do nosa? 3.Dziś one nie (jeść) obiad. 4.Myślę,że oni (zjeść) całego
kurczaka. 5.Nie (my - móc) przyjść do was. 6.Ona (nosić) jasny płaszcz. 7.Lektorka
(dać) nam teksty do tłumaczenia. 8.Janku, czy (przetłumaczyć) dziś ten tekst? - Nie,
(ja - tlumaczyć) ten trudny tekst jeszcze długo, kilka dni. 9. (My - uczyć się) na
pamięć nowe wyrazy z tekstu i już nie (zapomnieć) tych słów. 10.Chłopcy, czy
(pojechać) latem nad morze? 11.Oni (powiedzieć) tą historię dopiero po egzaminach.
8) Переведите предложения:
1.Андрей, ты пойдёшь с друзьями в библиотеку? – Нет, я буду учить историю дома(w domu). 2.Вчера мы сестрой ходили в унивемаг и купили новые
пальто, - рассказала Аня. 3.Девочки, вы долго будете читать этот текст? – Да,
конечно, ведь(więc) завтра у нас экзамен (z czego?) по польскому языку.
4.Ребята, что вы будете есть на обед? Мы охотно съедим суп(zupa) из курицы и
котлеты(kotlet) с салатом(salatka). 5.Я забыл тетрадь с текстом дома и теперь не
смогу повторить новые слова.
ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ.RZECZOWNIK.
СКЛОНЕНИЕ ИМЕН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ.ODMIANA
RZECZOWNIKÓW
Польские существительные изменяются по падежам, система которых
очень похожа на существующую в русском языке. По падежным окончаниям
все существительные делятся на 4 склонения:
1 скл. — слова мужского рода;
2 скл. — слова среднего рода;
38
3 скл. — слова женского рода на - а, - i;
4 скл. — слова женского рода на мягкий (отвердевший) согласный.
Названия падежей и падежные вопросы.
1 Mianownik (kto? co?)
2 Dopełniacz (kogo? czego?)
3 Celownik (komu? czemu?)
4 Biernik (kogo? co?)
5 Narzędnik (kim? czym?)
6 Miejscownik (o kim? o czym?)
7 Wołacz ———— (звательная форма со своим окончанием, употребляется для обращения к собеседнику, бывает только у существительных мужского и
женского рода в единственном числе).
Самым простым для запоминания и близким к русскому языку является
2ое склонение. Самым сложным, имеющим больше всего особенностей — 1ое
склонение.
II СКЛОНЕНИЕ.DRUGA DEKLINACJA
Его называют также средним склонением. Большинство составляющих
его слов среднего рода имеют в им.п. ед.ч. окончания -о и -е: okno, pole,
słońce(солнце),
стол),
biurko(письменный
учреждение),
biuro(бюро,
miasto(город), miejsce(место) и т. д.
Образец склонения существительных на -о и -е
Odmiana rzeczowników nа -о и -е
Liczba pojedyńcza
M=W
miasto
biurko
zdanie
morze
D
miasta
biurka
zdania
morza
C
miastu
biurku
zdaniu
morzu
B
miasto
biurko
zdanie
morze
39
N
miastem
biurkiem
zdaniem
morzem
Msc (o)
mieście
biurku
zdaniu
morzu
Liczba mnoga
M=W
miasta
biurka
zdania
morza
D
miast□
biurek□
zdań□
mórz□
C
miastom
biurkom
zdaniom
morzom
B
miasta
biurka
zdania
morza
N
miastami
biurkami
zdaniami
morzami
Msc (o)
miastach
biurkach
zdaniach
morzach
В предложном падеже (miejscowniku) ед.ч. окончания разные в твёрдой и
мягкой разновидностях склонения. Разновидность зависит от основы существительных.
Слова с основой на исконно твердые согласные (b, p, m, d, t, s, z, n, r, ł)
имеют окончание -е (твердая разновидность). Перед ним обязательно чередование согласного или по твердости/мягкости, или по качеству (если согласный не
имеет мягкой пары). Иногда меняется сочетание твердых согласных и предшествующий гласный (см. слово miastо). Чередования: d/dź, r/rz, t/ć, sł/śl, st/ść.
Слова с основой на мягкие согласные, отвердевшие, на -l- и заднеязычные
(-k-, -g-, -ch-) имеют окончание -u (мягкая разновидность).
В род.п. мн.ч возможно появление беглого е, перед ним всегда смягчаются -k-, -g-, -ch- :(okno - okien).Эти согласные обязательно мягкие и в тв.п. мн.ч
перед окончанием - em (biurkiem, tangiem).
Заимствованные существительные типа kino, palto, tango, auto, как правило, склоняются. Не склоняются только слова kakao, kilo.
Кроме слов на -о и -е ко II склонению относятся заимствованные существительные ср.р на -um (muzeum, technicum, plenum, audytorium, и т.п.). В ед.ч.
40
они не склоняются, а во мн.ч. имеют те же окончания, что и другие существительные ср.р, за исключением род.п. ед.ч (окончание -ów).
По II склонению изменяются и слова ср.р. на –ę, которые бывают двух
видов (cielę - телёнок, kocię - котёнок, dziewczę - девушка, pisklę - цыплёнок и
т.п., а также imię - имя, plemię - племя, strzemię - стремя и т.п.)
Образец склонения существительных на -um, -ę
Odmiana rzeczowników nа -um, -ę
Liczba pojedyńcza
M=W
muzeum
imię
kocię
D
muzeum
imienia
kocięcia
C
muzeum
imieniu
kocięciu
B
muzeum
imię
kocię
N
muzeum
imieniem
kocięciem
Msc
(o) muzeum
(o) imieniu
(o) kocięciu
Liczba mnoga
M=W
muzea
imiona
kocięta
D
muzeów
imion
kociąt
C
muzeom
imionom
kociętom
B
muzea
imiona
kocięta
N
muzeami
imionami
kociętami
Msc (o)
muzeach
imionach
kociętach
III СКЛОНЕНИЕ.TRZECIA DEKLINACJA
Это склонение называют женским, так как к нему относятся слова в основном жен.р. с окончаниями -а, -i в им.п ед.ч. типа siostra, koleżanka(подруга,
сотрудница),
dziewczyna(девушка),
sztuka(искусство),
gwiazda(звезда);
pani(госпожа), gospodyni(хозяйка), wykładowczyni(лектор-женщина). Кроме них
по третьему склонению изменяются в ед.ч. существительные муж.р. с оконча41
ниями -а и мужские фамилии на -а, -о типа poeta, kolega, wykładowca; Zagłoba,
Kościuszko. Во мн.ч. существительные мужского рода изменяются по мужскому
склонению (I).
Третье склонение, как и II(среднее), делится на две разновидности: твердую и мягкую. По твердой склоняются существительные с основой на исконно
твердые согласные (b, p, m, d, t, s, z, n, r, ł) и заднеязычные (-k-, -g-, -ch-).
Образец склонения твердой разновидности.
Liczba pojedyńcza
r. ż.
r.m.
M
siostra
książka
kolega
Matejko
D
siostry
książki
kolegi
Matejki
C
siostrze
książce
koledze
Matejce
B
siostrę
książkę
kolegę
Matejkę
N
siostrą
książką
kolegą
Matejką
Msc (o)
siostrze
książce
koledze
Matejce
W
siostro!
książko!
kolego!
Matejko!
Liczba mnoga
M=W
siostry
książki
D
sióstr
książek
C
siostrom
książkom
B
siostry
książki
N
siostrami
książkami
Msc (o)
siostrach
książkach
Внимание! Перед окончанием -е в дат.п (celownik) и пр.п (miejscownik)
ед.ч. происходит чередование гласных по твердости/мягкости или по качеству:
d/dź, r/rz, t/ć, k/c, g/dz, ch/sz, sł/śl, st/ść.
42
В отличие от русского языка вин.п. (biernik) мн.ч. у одушевленных существительных ж.р. совпадает c им.п.
Образец склонения мягкой разновидности
Liczba pojedyńcza
r. ż.
r.m.
M
uczelnia
burza
wykładowczyni
tworca
D
uczelni
burzy
wykładowczyni
tworcy
C
uczelni
burzy
wykładowczyni
tworcy
B
uczelnię
burzę
wykładowczynię
tworcę
N
uczelnią
burzą
wykładowczynią
tworcą
Msc (o)
uczelni
burzy
wykładowczyni
tworcy
W
uczelnio!
burzo!
wykładowczyni!
tworco!
Liczba mnoga
M=W
uczelnie
burze
wykładowczynie
D
uczelni
burz
wykładowczyń
C
uczelniom
burzom
wykładowczyniom
B
uczelnie
burze
wykładowczynie
N
uczelniami
burzami
wykładowczyniami
Msc (o)
uczelniach
burzach
wykładowczyniach
Мягкая разновидность III склонения отличается от твердой в ед.ч. окончаниями дат.п. и пр.п. (-i вместо -е). Чередования согласных перед -i нет. Слова
с начальной формой на -i отличаются от остальных только формами им.п. и
зват.п. (см. слово wykładowczyni).
Во мн.ч мягкая разновидность отличается от твердой окончанием им.п. -е
(в твердой -i (-y). В род.п. слова на –nia (типа uczelnia, czytelnia) обычно имеют
окончание -i (nie ma czytelni — можно перевести “нет читальни” и “нет читален” в зависимости от контекста, т.к. совпадают формы ед. и мн.ч.).
43
IV СКЛОНЕНИЕ.CZWARTA DEKLINACJA
К этому склонению относятся имена существительные женского рода с
нулевым окончанием в им.п. ед.ч. и с основой на мягкий или отвердевший согласный или на -w (теряющий мягкость на конце слова), например:
powieść(роман,
повесть),
miłość(любовь),
wieś(деревня),
jesień(осень),
dłoń(ладонь), postać(образ), przyjaźń(дружба), noc(ночь), rzecz(вещь, дело),
twarz(лицо), brew(бровь), krew(кровь).
Liczba pojedyńcza
M
pieśń
twarz
krew
D
pieśni
twarzy
krwi
C
pieśni
twarzy
krwi
B
pieśń
twarz
krew
N
pieśnią
twarzą
krwią
Msc (o)
pieśni
twarzy
krwi
W
pieśni
twarzy
krwi
Liczba mnoga
M=W
pieśni
twarze
krwi
D
pieśni
twarzy
krwi
C
pieśniom
twarzom
krwiom
B
pieśni
twarze
krwi
N
pieśniami
twarzami
krwiami
Msc (o)
pieśniach
twarzach
krwiach
Окончания этих существительных в ед.ч. очень похожи на III склонение
на -i (отличия в им.п. и вин.п.), а также на русское III склонение (отличие в
тв.п.)
44
Во мн.ч. выделяются окончания им.п. и род.п. В род.п. окончание всегда
-i(y). В им.п. два окончания: -i(y) или -e. Их употребление определяется традицией. Определённость есть только в словах на -rz и -ż – всегда окончание –е
(twarze), а в словах на -ść — всегда окончание –i (powieści).
Все существительные на -w имеют беглое -е- (krew - krwi). Но оно встречается и в других словах (wieś - wsi).
I СКЛОНЕНИЕ.PIERWSZA DEKLINACJA
Это склонение называют мужским. К нему относятся слова м.р. с нулевым окончанием после любой согласной, а также уменьшительные имена собственные и имена родства с окончанием -о (Józio, Kazio, wujcio, tatulo, dziadunio
и т.п.).
Имена существительные м.р. на -а изменяются по этому склонению только во мн.ч. Об этом была речь в разделе о III склонении.
В I склонении, как во II и III, есть твердая и мягкая разновидность. В каждой из них выделяются окончаниями лично-мужские существительные (названия мужчин), т.е. проявляется категория мужского лица, характерная для польского языка, которая противопоставляет слова, обозначающие лиц мужского
пола всем прочим именам существительным. Это выражается особыми окончаниями в формах мн.ч. существительных и согласованных с ними прилагательных, местоимений, числительных, глаголов.
Слова с основой на согласные -k-, -g-, -ch- (Polak, ptak, gmach, pociąg itp.)
склоняются в единственном числе по мягкой разновидности, а во мн.ч. — по
твёрдой.
Образец склонения твёрдой разновидности
Liczba pojedyńcza
M
student
pies
dwòr
45
D
studenta
psa
dworu
C
studentowi
psu
dworowi
B
studenta
psa
dwòr
N
studentem
psem
dworem
Msc (o)
studencie
psie
dworze
W
studencie!
psie!
dworze!
Liczba mnoga
M=W
studenci
psy
dwory
Polacy
koledzy
D
studentòw
psòw
dworòw
Polakòw
kolegòw
C
studentom
psom
dworom
Polakom
kolegom
B
studentòw
psy
dwory
Polakòw
kolegòw
N
studentami
psami
dworami
Polakami
kolegami
Msc (o)
studentach
psach
dworach
Polakach
kolegach
В род.п. ед.ч. два окончания (это касается слов и мягкой, и твердой разновидности): -а обязательно для одушевленных существительных, -u бывает
только у неодушевленных существительных. Но у них бывает и окончание -а:
język - języka
chleb - chleba
tależ - talerza
mazurek - mazurka
ser - sera
płaszcz - płaszcza
В названиях дней недели традиционно окончание -u (poniedziałku,
wtorku), а в названиях месяцев — -а (maja, lipca).
Различие окончаний в дат.п ед.ч. касается также обеих разновидностей.
Регулярное окончание -owi в ряде случаев заменяется окончанием -u, которое
встречается в небольшой группе слов, обычно кратких и общеславянского происхождения (chłop, chłopiec, brat, ojciec, pan, pies, kot, lew, bóg, diabel, ksiądz и
т.д.).
46
В вин.п. (как и в русском языке) различаются формы одушевленных и
неодушевленных существительных.
Во мн.ч. проявляется категория мужского лица. Лично-мужские существительные отличаются от остальных формами им.п и вин.п.
В твердой разновидности они имеют окончание -i (при основе на k, g, r
окончание -y) с обязательным чередованием предшествующего согласного по
твёрдости/мягкости или по качеству (student - studenci, Polak - Polacy, kolega koledzy). Возможные чередования: d/dź, t/ć, ch/ś, z/ź, r/rz, k/c, g/dz.
Нелично-мужские существительные имеют обычно окончание -y (psy,
dwory), а при основе на -k, -g — окончание -i (ptak - ptaki, pociąg - pociągi).
Винительный падеж лично-мужских слов совпадает с род.п., а неличномужских, в том числе одушевлённых — с им.п. (см. образец).
Образец склонения мягкой разновидности
Liczba pojedyńcza
M
pisarz
słoń
ojciec
Polak
Kazio
D
pisarza
słonia
ojca
Polaka
Kazia
C
pisarzowi
słoniowi
ojcu
B
pisarza
słonia
ojca
Polaka
Kazia
N
pisarzem
słoniem
ojcem
Polakiem
Kaziem
Msc (o)
pisarzu!
słoniu
ojcu
Polaku
Kaziu
W
pisarzu!
słoniu!
ojcze!
Polaku!
Kaziu!
Polakowi Kaziowi
Liczba mnoga
M=W
pisarze
słonie
ojcowie
Kaziowie
D
pisarzy
słoni
ojców
Kaziów
C
pisarzom
słoniom
ojcom
Kaziom
B
pisarzy
słonie
ojców
Kaziów
N
pisarzami
słoniami
ojcami
Kaziami
Msc (o)
pisarzach
słoniach
ojcach
Kaziach
47
В формах ед.ч. мягкая и твердая разновидности I склонения различаются
только окончаниями предложного и звательного падежей: в твердой окончание
-е с предшествующим чередованием согласного, в мягкой — окончание -u без
всяких чередований.
Слово ojciec имеет нестандартную форму звательного падежа ojcze!
В формах мн.ч. мягкой разновидности категория мужского лица проявляется только в вин.п., который у лично-мужских существительных совпадает с
род.п., а у нелично-мужских — с им.п. Окончания же им.п мн.ч. у них одинаковые: -е. В приведенной таблице встречается ещё одно окончание им.п. мн.ч.
лично-мужских слов - owie. Оно бывает в словах и мягкой, и твердой разновидности, но применяется только в именах собственных, именах родства, а также в
названиях должности, звания, национальности:
Moniuszko - Moniuszkowie, Fin - Finowie, starosta - starostowie, pan panowie, ojеiec - ojcowie, wuj - wujowie, uczeń - uczniowie.
Существительные на - anin имеют в ед.ч. суффикс - anin, а во мн.ч сокращенную основу на - an. Окончания их не отличаются от твердой разновидности, за исключением двух форм:
Им. п. мн.ч. — Rosjanie
Род.п. мн.ч. — Rosjan□
СКЛОНЕНИЕ ИМЁН ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ, МЕСТОИМЕННЫХ ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ И ПОРЯДКОВЫХ ЧИСЛИТЕЛЬНЫХ.
ODMIANA PRZУMIOTNIKÓW, ZIAMKÓW PRZYMIOTNYCH ORAZ
LICZEBNIKÓW PORZĄDKOWYCH
В польском языке, как и в русском, части речи, отвечающие на вопросы
“какой?”, “который?”, “чей?” имеют одинаковые падежные окончания. Об
48
окончаниях именительного падежа, указывающих на род слова, сказано во
вводной части.
Образец склонения единственного числа
Мужской род. Rodzaj męski
M=W
łatwy
wysoki
mój
nasz
piąty
D
łatwego
wysokiego
mojego
naszego
piątego
C
łatwemu
wysokiemu
mojemu naszemu
piątemu
Как D. или M.(в зависимости от одушевленности)
B
N
łatwym
wysokim
moim
naszym
pątym
Msc (o)
łatwym
wysokim
moim
naszym
pątym
Женский род. Rodzaj żeński
M=W
łatwa
wysoka
moja
jaka
piąta
D
łatwej
wysokiej
mojej
jakiej
piątej
C
łatwej
wysokiej
mojej
jakiej
piątej
B
łatwą
wysoką
moją
jaką
piątą
N
łatwą
wysoką
moją
jaką
piątą
Msc (o)
łatwej
wysokiej
mojej
jakiej
piątej
Средний род. Rodzaj nijaki
M=W
łatwe
wysokie
moje
jakie
piąte
D
łatwego
wysokiego
mojego
jakiego
piątego
C
łatwemu
wysokiemu
mojemu
jakiemu
piątemu
B
łatwe
wysokie
moje
jakie
piąte
N
łatwym
wysokim
moim
jakim
pątym
Msc (o)
łatwym
wysokim
moim
jakim
pątym
Прилагательные (и т.п.) с основами на мягкий и на твердый согласный
имеют одинаковые окончания (в отличие от русского языка). Окончания муж-
49
ского и среднего родов различаются между собой только в формах им.п. и
вин.п.
Слова женского рода в косвенных падежах имеют всего 2 окончания: -ej в
род. дат.и пр. падежах и -ą в вин. и тв. падежах.
Образец склонения множественного числа
Лично-мужская форма. Forma
Нелично-мужская форма.Forma
męskoosobowa
niemęskoosobowa
M=W
wysocy
moi
jacy
wysokie
moje
jakie
D
wysokich
moich
jakich
wysokich
moich
jakich
C
wysokim
moim
jakim
wysokim
moim
jakim
B
wysokich
moich
jakich
wysokie
moje
jakie
N
wysokimi
moimi
jakimi
wysokimi
moimi
jakimi
Msc (o)
wysokich
moich
jakich
wysokich
moich
jakich
Во мн.ч. прилагательные, местоименные прилагательные и порядковые
числительные имеют две формы: лично-мужскую, если прилагательное (и т.п.)
согласуется с существительным (местоимением), обозначающим мужчину, и
нелично-мужскую — во всех остальных случаях. Эти формы различаются между собой только в им.п. и вин.п. мн.ч. В им.п. прилагательные (и т.п.) имеют в
лично-мужской форме окончание -i (-y после отвердевших) с предшествующим
чередованием согласных: g/dz, k/c, r/rz, d/dź, ch/ś, sz/ś, s/ś, ż/ź, ł/l, t/ć, st/ść, sł/śl,
zł/źl. Прилагательные в неличномужской форме имеют окончание -е в им.п.
мн.ч. В вин.п. мн.ч. лично-мужская форма совпадает с род.п., а неличномужская — с им.п.
Им.п. ед.ч. — młody żołnierz, młoda kobieta, młode drzewo; wysoki pan,
wysoki gmach; jaki student, jaki pies; nasz kolega, nasz dom.
50
Им.п. мн.ч. — młodzi żołnierze, młode kobiety, młode drzewa; wysocy
panowie, wysokie gmachy; jacy studenci, jakie psy; nasi koledzy, nasze domy.
Вин.п. мн.ч. — młodych żołnierzy, młode kobiety, młode drzewa; wysokich
panów, wysokie gmachy; jakich studentów, jakie psy; naszych kolegów, nasze domy.
УПРАЖНЕНИЯ
1) Вставьте в предложения слово miasto в нужном падеже:
Rostow to jest duże (co?)
Wracam do domu z innego (czego?)
Chcę pomagać mojemu (czemu?)
Czy lubisz twoje (co?)
Moja siostra mieszka za (czym?)
Często myślę o moim (czym?) Czy lubicie spacerować po (czym?)
2) Поставьте в нужном падеже слова в скобках (сущ. ср. рода):
1.W (miasto)jest dużo (auto). 2.Z rana nie lubię pić (mleko). 3.Moi rodzice
jadą nad (morze) pociągiem. A ja jadę (auto). 4.Kto zna (nazwisko) nowego kolegi?
Nikt nie zna jego (nazwisko). 5.Mój mąż pracuje w (biuro). Co wieczór wychodzi z
(biuro) i idzie do domu. 6.Często jeżdżę (czym? – metro). Dlaczego w waszym
mieście nie ma (metro)? 7.Mój ojciec lubi czytać (pismo-мн.ч.) sportowe, a matka
nie lubi tych (pismo-мн.ч.). 8.Książki leżą na (birko), każda na swoim (miejsce).
9.On patrzy na świat przez różowe (szkło-мн.ч.). 10.W (opowiadanie) jest bardzo
dużo nowych (słowo-мн.ч.). 11.Mój dom stoi w (pole). 12.W (niebo) są gwiazdy.
13.Na (biurko) leżą zeszyty. 14.Tu jest chleb z (masło). 15. Na oknie siedzi kot z
(kocię). 16.Kto wczoraj był w (kino)? 17.Andrzej siada w (auto). 18.Mój dziadunio
bardzo lubi (zwierzę – мн.ч.). 19.Małe (cielię – мн.ч.) są takie miłe!
3) Поставьте словосочетания, данные в скобках, в нужной форме, определив склонение существительных ж. рода:
51
1.Tu jest dużo (młode dziewczyny). 2.Idziemy do kina z (moja siostra).
3.Bardzo lubię (ciekawe powieści). 4.W czytelni zawsze są (świeże gazety). 5.Dziś
wyjeżdżamy do (mała wieś) . 6.Do audytorium wchodzi Anna ze (swoja koleżanka
Zofia). 7.Ile (piękne ulice) jest w tym mieście! 8. Na śniadanie pijemy (czarna kawa).
9.Po śniadaniu idę z (mała siostra) do (nowa szkoła).
4) Поставьте словосочетания во мн.ч., обратите внимание на личномужские формы:
trudny lektorat, stary kot, stary wuj, latwy tekst, młody sad, młody student,
dobry lekarz, dobry ptak, nasz ojciec, nasz ołówek, znany pianista, znany utwór jaki
wysoki chłop, jaki długi pociąg.
5) Поставьте в нужном падеже слова в скобках (сущ. м. рода), переведите
пословицы:
1. Nie dla (pies) kiełbasa. 2.Ryby i dzieci (głos) nie mają. 3.Co na (serce), to i
na (język). 4.Lepszy wróbel w ręku, niż cietrzew na (sęk). 5.Słowo (wróbel) wyleci, a
powraca (wół). 6.Raz na (wóz), raz pod (wóz). 7.Na jednym (wozek) jedziemy. 8.Na
(złodziej) czapka gore. 9.Chcialy żaby (król) – dostaly (bocian).10.Poznać (pan) po
cholewach. 11.Gdzież się te (czas) podiały, kiedy kiełbasy po (świat) latały. 12.O
(wilk) mowa, a wilk tuż. 13.Wiedzą (sąsiad), jak kto siedzi. 14.Morze przepłynął, na
(brzeg) utonął. 15.Darowanemu (koń) nie patrzą w zęby. 16.Szewc bez (but-мн.ч.)
chodzi.
6) Замените единственное число на множественное:
A. 1.Nie lubię trudnego tlumaczenia. 2.Rozmawiam z tworcą tej książki.
3.Tam jest długi korytarz. 4.Dziś była długa burza. 5.Ta postać w powieści podoba
mi (мне) się bardzo. 6.W tym domie mieszka duży pies.
B. 1. Bardzo lubię koleżankę i kolegę mojej córki. 2. Widzę za oknem wysokie
drzewo. 3. Do pokoju wchodzi wysoki chłopiec. 4. To biuro znajduje się w nowym
52
gmachu. 5. Rozmawiam z koleżanką o wielkim pisarzu. 6. Mój wuj jest jeszcze
młody. 7. Czy pan profesor idzie do mojego kolegi?
7) Переведите на русский язык:
Сегодня у нас занятие по польскому языку. Входит преподаватель и здоровается. Мы тоже здороваемся, и занятие начинается. Наш товарищ читает довольно длинный рассказ. Надо переводить этот текст на русский язык. Это лёгкая работа, так как у нас есть словари. Каждое новое слово надо писать в тетради. Потом каждый студент читает одно предложение по-польски и по-русски.
Преподаватель доволен нашей работой.
SŁOWNIK.
ale
но
chustka
платок
ażeby, żeby
чтобы
chwilka
минутка, момент
babcia
бабушка
chwoszczka
хвощ
biurko
письменный стол
chwytać
хватать, ловить
biuro
учреждение, бюро
ciekawy
интересный, любо-
bocian
аист
brzeg
берег
cietrzew
тетерев
but
ботинок, сапог
coś
что-нибудь
cały
целый, весь
córka
дочь
chętnie
охотно
czapka
шапка
chcieć
хотеть
czas
время
chłop
крестьянин
czarny
чёрный
chłopiec
парень, мальчик
często
часто
cholewa
голенище
czyj
чей
chrzest
крещение
czytelnia
читальня
chrzan
хрен
dlaczego
почему
пытный
53
długi
долгий, длинный
długopis
авторучка
dom towarowy
унимермаг
kiedy
когда
dopiero
(всего) лишь, едва
kilka
несколько
dostać
получить
kobieta
женщина
dowiedzieć się
узнать
korytarz
коридор
drzewo
дерево
korzystać (z
пользоваться (чем?)
drzwi (мн.ч.)
дверь
czego?)
dużo
много
król
король
duży
большой
krzesło
стул
dziadek, dziadunio
дедушка, дедуля, де- krzyk
крик
дуня
ксёндз, польский
Kazio
Казя, уменьшительное имя от Kazimierz
ksiądz
dziadkowie
дедушка и бабушка
dziecko
ребёнок, дитя
książka
книга
dziewczę
девушка-подросток
kupować
покупать
dziś
сегодня
kurczak
петушок, цыплёнок
głos
голос
latać
летать
gmach
здание
lato
лето
gwiazda
звезда
lektorat
занятие по иностран-
ile
сколько
imię
имя
lepszy
лучший
jaki
какой
łatwy
легкий, нетрудный
jasny
светлый
matka
мать
jedzenie
еда (действие)
mazurek
мазурка
jeszcze
ещё
miejsce
место
Józio
Юзя, уменьшитель-
mieszkać
жить, проживать
ное имя от Józef
mowa
речь
кофе
może
может, может быть
kawa
священник
ному языку
54
musieć
быть должным
podręcznik
учебник, уч.пособие
nadzieja
надежда
podziać się
деться, деваться
nazwisko
фамилия
pogadać
поболтать
niekoniecznie
необязательно
pokój
мир; комната
nigdy
никогда
powoli
медленно
no
ну
powtarzać
повторять
obiad
обед
poznać (kogo?)
узнать (кого-либо),
obok (kogo?)
около, рядом
odbijać od brzegu
отчаливать
praca
работа
oddać
отдать, дать сдачи
przed
перед, до
oddawać
отдавать
przedtem
раньше, до этого
odpowiadać
отвечать
przedszkolak
дошкольник
ojciec
отец
przepłynąć
переплыть
ojczysty
родной, отчий
przetłumaczyć
перевести
ojczyzna
родина
przez
через, сквозь
ołówek
карандаш
przyszły
будущий
opowiadać
рассказывать
ptak
птица
opowiadanie
рассказ
razem
вместе
patrzeć
смотреть, глядеть
ręka, w ręku
рука, в руке
piąty
пятый
rodzeństwo
брат и сестра
pierwszy
первый
rodzice
родители
pisarz
писатель
rodzina
семья
rozmawiać
разговаривать
познакомиться
pismo, czasopismo журнал
po niemecku
по-немецки
różowy
розовый
po polsku
по-польски
rzecz
вещь, дело
po rosyjsku
по-русски
sąsiad
сосед
pociąg
поезд
ser
сыр
podobać się
нравиться
sęk
сук
55
siedzieć
сидеть
uczelnia
учебное заведение
słoń
слон
uczeń
ученик
spotkać (się)
встретить(ся)
uczyć się (czego?)
изучать (что?),
spotykać (się)
встречать(ся)
spóźnić się
опоздать
stać się
случиться, произойти utonąć
утонуть
stół
стол
wcześnie
рано
suknia, sukienka
платье
wieczorem
вечером
swój
свой
więc
итак, следовательно,
szewc
сапожник
szkło
стекло
więcej
больше
ścierka
тряпка (для доски)
wielki
большой, великий
śniadanie
завтрак
wilk
волк
świat
свет, мир
wół
вол
talerz
тарелка
wróbel
воробей
tata, tatulo
папа, папочка, папу-
wrócić
вернуться
ля
wuj, wujcio
дядя, дядюшка
też
тоже
wyjeżdżać
выезжать
tłumaczenie
перевод (действие)
wylecieć
вылететь
tlumacz
переводчик
wyraz
слово
trochę
немного
wystawa
выставка
trzask
треск
zapominać
забывать
trzeba
нужно
zapytać
спросить
trzmiel
шмель
zaraz
сейчас, тотчас
trzy
три
zawsze
всегда
tu, tuż
тут, здесь; тут же
zdało mi się
мне показалось
tworca
создатель, творец
złodziej
вор
twój
твой
znajdować się
находиться
учиться
uderzyć
ударить
потому
56
zobaczyć
увидеть
że
что (союз)
zwierzę
животное, зверь
żołnierz
солдат
żaba
лягушка
57
ТЕКСТЫ
Michał Lermontow (1814 - 1841)
Żagiel
Samotny żagiel w niebios toni
Bieleje na błękicie fal.
Skąd płynie? Dokąd? Za czym goni?
Ku jakim brzegom biegnie w dal?
Wrą fale, wicher oszalały
Ze skrzypem czoło masztu gnie...
I nie od szczęścia żagiel biały
Ucieka, nie ku szczęściu mknie!
Swietlisty pod nim szlak się pali,
Słoneczny z niebios pada pył;
On burzy wzywa z mglistej dali,
Jak gdyby w burzach spokój był.
(Перевод М. Т. Стемпневского)
Miesięcznik Dobre rady, №9, 2004
Porcje szczęścia
Oczywiście stres jest nieodłącznym składnikiem naszego życia. Pobudza do
działania, mobilizuje do przezwyciężania życiowych przeciwności, jest naturalną
reakcją na codzienne wyzwania - tak pozytywne, jak i negatywne.
Stresuje zarówno utrata pracy, jak i pierwszy dzień w nowej, ślub i rozwód. I nie sam
stres jest dla nas niebezpieczny, ale nieumiejętność radzenia sobie z nim.
Kumulowany i nieustanny osłabia odporność organizmu, prowadzi do zaburzeń cyklu
menstruacyjnego i narządów wewnętrznych. Sprawia, że w organizmie wzrasta
poziom adrenaliny, przyspieszona jest akcja serca, podnosi się ciśnienie krwi i
poziom cukru. Przyczynia się do powstawania nadciśnienia, chorób serca, nerwic. Co
gorsze, schorzenia te dotykają coraz liczniejszą rzeszę coraz młodszych osób.
Okazuje się, że absencja w pracy na skutek schorzeń mających związek ze stresem
rośnie niemal lawinowo. Brak zadowolenia z życia i ciągłe napięcie nerwowe stają
się zatem coraz poważniejszym problemem.
Psychologowie uważają, że tak jak określonej ilości pokarmu, codziennie
powinniśmy dostarczać naszemu organizmowi odpowiedniej porcji pozytywnych
emocji. Od wieków wiadomo, że dzieci wychowywane w przyjaznej i radosnej
atmosferze są szczęśliwsze i lepiej się rozwijają. Ale nie tylko nasze pociechy
potrzebują radości i zadowolenia. Tak samo niezbędne są one w każdym wieku 58
ludziom młodym i tym w jesieni życia. Zdaniem psychologów ilość pozyskiwanego
codziennie szczęścia powinna być jednakowa przez całe życie.
Miesięcznik Sprawy Wschodnie №4, 2007
Prof. Dariusz Rosati w wywiadzie „Trzeba patrzeć do przodu”
Z prof. Dariuszem Rosatim, b. ministrem spraw zagranicznych, obecnie
eurodeputowanym SdPl, rozmawia Krzysztof Lubczyńskii
- Panie Profesorze, stosunki polsko-rosyjskie są niedobre, tak w płaszczyźnie
politycznej jak i gospodarczej. Czy mogłyby być lepsze?
- Teoretycznie tak, ale w praktyce pewnie zabrakło i dobrej woli i świadomości, że
trzeba przełamywać stereotypy i historyczne uprzedzenia. Stosunki polsko-rosyjskie
są trudne, ponieważ ciąży na nich trudna przeszłość, i z obu stron potrzebna jest
dobra wola i umiejętność przezwyciężania tej przeszłości, poprzez uznanie prawdy
historycznej, a następnie pojednanie. To tak mniej więcej jak w relacjach z
Niemcami, z którymi ten proces pojednania zasadniczo się dokonał. Z Rosją stoimy
nadal na początku drogi. …
-Nie można przejść nad historią, mimo całego jej dramatyzmu, do porządku
dziennego? Zostawić ją historykom i rozwijać współpracę ekonomiczną?
- Słychać czasem takie głosy, ale okazuje się, że się tak nie da. Nie da się tego
przeskoczyć. Nawet w interesy gospodarcze wkracza historia i polityka. W Polsce
…jest pamięć zaborów, wojny 1920 roku, paktu Ribbentrop-Mołotow, Katynia,
wieloletniej dominacji radzieckiej w Polsce. Ze strony Rosji brakuje jednoznacznej
deklaracji potępiającej stalinizm, pojawiają się oficjalne deklaracje gloryfikujące
Związek Radziecki i jego politykę, a to w Polsce musi budzić obawy.
- Skoro jednak minęło już wiele dziesięcioleci, to czy nie należało by tych kwestii
oddzielić od bieżącej polityki, a zwłaszcza kwestii gospodarczych?
- Bardzo trudno jest przejść nad tymi kwestiami do porządku dziennego. Przez 45 lat
władze PRL próbowały to uczynić, ale ta polityka dawała skutki odwrotne od
zamierzonych, a w końcu całkiem legła w gruzach. Z drugiej strony, my dziś nie
powinniśmy domagać się daleko idących zadośćuczynień ze strony Rosji. Chodzi
bardziej o symboliczne zadośćuczynienie, o nazwanie pewnych rzeczy po imieniu.
Niemcy przeprosili za zbrodnie drugiej wojny światowej. Ze strony Rosji nie
doczekaliśmy się analogicznych przeprosin za inwazję we wrześniu 1939 roku.
Dziwię się Rosji, że tak ciężko przychodzi jej rozliczyć się z przeszłością. Być może
dlatego, że w czasach Stalina ZSRR był jedną z dwóch wielkich potęg świata, co dla
wielu Rosjan jest nadal powodem do dumy. Ale przecież nam nie chodzi o
upokarzanie Rosjan. Polityka powinna być przede wszystkim patrzeniem do przodu,
ale musi być oparta na prawdzie historycznej.
- Tylko czy tego doczekamy, zwłaszcza w dającej się przewidzieć przyszłości?
59
- Nie mam pewności i nie jestem zbyt wielkim optymistą. Może w perspektywie 1020 lat nasze narody przełamią wzajemne obawy i uprzedzenia, ale obawiam się, że
nie wcześniej…
-Co w takim razie można robić doraźnie, już teraz?
- Myślę, że trzeba poszerzać, wzbogacać kontakty na poziomie jednostek,
społeczności lokalnych, stowarzyszeń, na poziomie kontaktów młodzieżowych,
biznesowych, itd., tworzyć taką sieć związków, które zbliżają ludzi. Praca u podstaw.
To jest bardzo ważne. Może spróbujmy odbudować nasze wzajemne fascynacje
kulturalne. Były takie czasy, kiedy kultura polska, zwłaszcza film, była dla wielu
Rosjan rodzajem okna na zachodnią Europę. Było ogromne zaciekawienie polską
kulturą. Tego nie da się odtworzyć w pełni w tamtym kształcie, bo warunki się
zmieniły, ale częściowo można to odbudować. Natomiast nie ma się co śpieszyć ze
spotkaniem prezydentów Polski i Rosji, bo nie trzeba działać na siłę. Nie ma materii
na takie spotkanie, zbyt wiele jest różnic. Trzeba spróbować wyodrębnić kilka sfer, 34 dziedziny i starać się w ich ramach działać. Trzeba też angażować naszych
partnerów europejskich, wyjaśniać nasze racje, zachęcać do wspólnego działania. A
jak będzie, zobaczymy.
- Pożiwiom, uwidim - jak mówią Rosjanie? - Można tak powiedzieć.
- Dziękuję za rozmowę.
Miesięcznik Sprawy Wschodnie №1, 2008
27 marca w „Domu Przyjaźni” odbyło się kolejne spotkanie klubowe organizowane
przez Zarząd Krajowy Stowarzyszenia Współpracy Polska-Wschód, Klub Polskiej
Racji Stanu, Klub Przyjaciół „Kontakt” i Klub Absolwentów Uczelni Zagranicznych.
Gościem tego spotkania był Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny Federacji
Rosyjskiej Jego Ekscelencja Władimir Grynin, który przedstawił informację nt.
„Aktualne stosunki Rosyjsko – Polskie po wizycie Premiera Rzeczypospolitej
Polskiej Donalda Tuska w Moskwie". Spotkanie cieszyło się bardzo dużym
zainteresowaniem co potwierdziła dyskusja i wypowiedzi uczestników. Pytania i
wypowiedzi dotyczyły m.in. możliwości poprawy stosunków pomiędzy RP i FR,
współpracy gospodarczej, tarczy antyrakietowej, współpracy naukowo-technicznej i
kulturalnej, uznawalności dyplomów wyższych uczelni, problemów wizowych,
zniesienia embarga i bieżących problemów współpracy. Ponad 2,5 godzinne
spotkanie zakończyły bezpośrednie rozmowy Pana Ambasadora z „klubowiczami”.
Spotkanie prowadził Prezes ZK SWP-W Stefan Nawrot.
Sławomir Mrożek
MONOLOG
Panno Stasiu, jeszcze dwie głębsze. Szkodzi? Mnie też szkodzi. Proszę cię.
60
Lato minęło. Ostatnie kukułki przestają kukać. Mam do ciebie prośbę... Czy
mógłbyś być tak uprzejmy i zakukać parę razy? Bądź dobrym kolegą. Nie kukasz?
też nie kukam.
Tak, bracie. Mickiewicza znowu stawiają na nogi. I co? – zapytuję. A bo ja wiem,
co... Właściwie to nie mam nic przeciwko niemu. Człowiek jak i inni. Zapalisz? Nie
palisz? Ja też nie palę.
Właściwie zima ma swoje dobre strony. Hajda, trojka, snieg puszistyj!... Siedzisz
i pędzisz przez pola. Mijasz sioła. Ale mimo to... Mówisz coś? Ja też nic nie
mówię.
A jednak przyroda jest najważniejsza. Postawisz sobie pelargonię, patrzysz... A
potem kierownik biura obcina ci premię albo tramwaj obcina ci nogę. A pelargonia
trwa. Nasze zdrowie. Nie jesteś zdrowy? Ja też nie.
Kiedy byłem mały, nie lubiłem orkiestry symfonicznej. Śmieszyło mnie to. Czy
pamiętasz Si, si, si – to włóczęgi serenada? Wtedy miała być wojna z Litwą czy coś
takiego. Sanacja. Wszystko minęło szczęśliwie. Hej, kolego, więcej życia! Kochałem
lekką piosenkę.
Teraz są te spływy Wisłą. Spływy Wisłą to nie taka prosta rzecz. Wisła to
królowa naszych rzek. Dwadzieścia metrów w najwęższym miejscu. I woda.
Wszędzie woda. Dużo wody. W środku Wanda.
Panno Stasiu, prosimy o dwie takie same.
Historia nasza obfituje w szczegóły. Taki Grunwald. Człowiek wiedział, na co go
stać. Ja osobiście wolę porzeczki. Mniej zachodu. Tylko za dużo jeść nie można, bo
mdli. Najważniejsze, żebyśmy wszyscy zdrowi byli. A ja jestem roztargniony.
Kiedyś wszedłem do toalety i rozpiąłem kołnierzyk. Trzeba umieć żyć.
Weźmy te głębiny morskie. Pływają tam meduzy, węgorze, płaszczki. I chciałyby
się czegoś napić. Rozglądają się, a tu nie ma dosłownie nic do picia. W sytuacji o ileż
lepszej my się znajdujemy. Nie pijesz? Ja też nie piję.
Zakąś serkiem. To piękny serek, piękny jak Capri albo Luwr. Nie lubisz Luwru?
Ja też nie. Czuję do niego odruchową niechęć
Toteż trzymam się z daleka. Kto wie, czy nie widzimy się po raz ostatni.
Przeniosę się do Wieliczki. W Wieliczce jest najciekawsza w Europie kopalnia soli.
Trzeba się czegoś trzymać. Wieczorami będę patrzył na łunę świateł nad Krakowem.
Tam czuwają – pomyślę sobie.
Konno nie umiem jeździć. Świetnie jeżdżę tramwajem. Ale raz też miałem
wypadek. Głupstwo, nie warto wspominać. Ktoś mnie zapytał: "O co panu właściwie
chodzi?". I nie umiałem odpowiedzieć.
Panno Stasiu, dwie.
Ja nie z soli ani z roli... Zęby mnie bolą.
Sztuka a życie. Można by dużo mówić. Na przykład taki jamnik. „Siedzi jamnik
na drzewie i ludziom się dziwuje, czemu żaden z nich nie wie, gdzie się szczęście
znajduje". To z Asnyka. I tak było.
61
Panno Stasiu, jeszcze raz. Znałem jednego reżysera. Zdolny był. Czy uwierzysz, że
ja mam już reumatyzm? To od wody. Żywioły mogą nam zrobić wiele złego, jeśli chcą.
Bardzo lubię zalesiać. Każde święto lasu jest moim świętem. Las to zdrowie i
mleko.
Panno Stasiu – jak wyżej.
Ja, bracie, nigdy nie cierpiałem. Owszem, czasem trafi się jakiś szakal. Takiemu
nie podaję ręki. W gruncie rzeczy możemy się cieszyć, o ile mamy z czego.
Łysiejesz? Ja też łysieję.
Wsio praszło poriedieł moj wołos. Koń izdoch, opustieł nasz dwor... To z
Jesienina. W tym coś jest, jak powiedział ktoś, wskazując na trumnę, w której leżał
ego ojciec.
Panno Stasiu...
Maria Zientarowa
Dzień w windzie
– Co robisz w Dzień Kobiet? – spytała Helka. W windzie było nawet cieplo i
przyjemnie. Stałyśmy w niej od piętnastu minut. Było już po normalnym rabanie. Po
waleniu pięściami w drzwi, po przywołaniu dozorczyni przez dwóch niechętnych
uczniów klasy siódmej z czwartego piętra. Po przyrzeczeniu wspomnianej
dozorczyni, że uczyni wszystko i żebyśmy się nie denerwowały.
Chciałabym połeżeć w łóżku – odpowiedziałam. W windzie, jako
że mieszkamy w starym domu, było lustro, nawet wcale niezłe. Zdecydowałam
zmienić fryzjera.
Ja też – ucieszyła się Helka. – Męczą
mnie od szeregu tygodni
w domu, żebym powiedziała, co mają mi zafundować na Dzień Kobiet.
Jeden dzień w łóżku bez grypy. Znakomita myśl.
Helka zdjęła wielką futrzaną czapę i zaczęła rozczesywać posklejane, spocone
włosy. Przyglądała się sobie krytycznie w lustrze.
– Te czapy – stwierdziła – to ruina dla uczesania. I gorąco. Po co
człowiek to nosi w taką łagodną zimę.
Rozłożyłyśmy kilka pism literackich na podłodze i usiadłyśmy wygodnie.
– Byle już nie patrzeć do tego lustra – westchnęła Helka. – Gdyby
tylko jeszcze dali kawy.
Omówiłyśmy mnóstwo spraw. Zdecydowałyśmy zmienić całkowicie fryzury.
Stwierdziłyśmy, że jedna wspólna znajoma jest idiotką. Helka opowiedziała mi
dokładnie, jakie jej mąż ma ostatnio przykrości w biurze. Potem chciała wiedzieć,
jakie mam ostatnio przykrości w domu. Jako że nie mamy chwilowo żadnych,
wymyśliłam szereg szalenie interesujących.
Miałam w siatce wcale niezłe jabłka. Zjadłyśmy je.
Na klatce schodowej był spokój. Oparłyśmy głowy o ścianę windy i
stosowałyśmy relaks. Helka dała mi świetny przepis na surówkę z selera.
62
Omówiłyśmy kilka ostatnich filmów i sztuk teatralnych. Minął kwadrans i drugi.
Zaczął się jakiś ruch na schodach. Jacyś faceci włazili i złazili. Stukali. Nawoływali
się.
Wpadłyśmy w panikę, że już. Zerwałyśmy się szybko na nogi. Zapięłyśmy
spódnice w talii, uczesałyśmy się, nałożyłyśmy czapy. Pozbierałyśmy różne rzeczy
do toreb i siatek. Zdążyłyśmy w samą porę. Winda ruszyła, trzęsąc się gwałtownie i
po chwili byłyśmy już na dole.
Okazało się, że stałyśmy tak prawie dwie godziny. Byłyśmy odpoczęte i z trudem
ukrywałyśmy dobre humory.
W domu wszyscy czekali z obiadem, mieli pretensje, że nie zadzwoniłam, że się
spóźnię. Jeden syn narzekał na ból głowy, drugi żądał pięćdziesięciu złotych na
przybory do robót ręcznych, córka w ogóle kaprysiła. Na stole leżał bardzo duży
rachunek za gaz i elektryczność, bo oczywiście nikt nie gasi za sobą światłą.
Po godzinie zadzwoniła Helka.
– Wiesz co – powiedziała – co do tego Dnia Kobiet, to zmieniłam zdanie. Dzień
w łóżku bez grypy zamieniam na dzień awarii w windzie.
63